ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΘΡΗΣΚΕΙΑ

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΘΡΗΣΚΕΙΑ ΜΑΘΗΤΕΣ Β ΛΥΚΕΙΟΥ ΛΥΚΕΙΑΚΕΣ ΤΑΞΕΙΣ ΓΟΥΒΩΝ ΥΠΕΥΘΥΝΟΙ ΚΑΘΗΓΗΤΕΣ ΙΩΣΗΦΙΔΟΥΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ ΠΕ01 ΠΟΤΑΜΟΥΣΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ ΠΕ20

ΟΜΑΔΕΣ ΜΑΘΗΤΩΝ 1 η ΟΜΑΔΑ: Αθανασίου Κωνσταντίνος Καραδήμου Κυριακή Μακαντάσης Ιωάννης Μπαντάνη Μαρία 2 η ΟΜΑΔΑ: Αναστασίου Ηλίας Γεροκωνσταντή Κυριακή Τριανταφύλλου Δήμητρα Τριανταφύλλου Ιωάννα 3 η ΟΜΑΔΑ: Κουβλή Ευμορφία Μιχαήλ Αργυρώ Μπούρτζικας Νικόλαος Σελίμη Σοφία Σούρα Αλκμήνη 4 η ΟΜΑΔΑ: Αναστασίου Χαράλαμπος Κελεπούρη Μαρία Κρυσταλλόγιαννης Ευστάθιος Ρούσσου Ασημίνα 2

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Περίληψη...4 Εισαγωγή...5 Κυρίως Μέρος...9 Συμπεράσματα...19 Επίλογος...19 Βιβλιογραφία...20 3

ΠΕΡΙΛΗΨΗ Στην παρούσα ερευνητική εργασία σκοπός μας είναι να μελετήσουμε την αρχαία ελληνική θρησκεία μέσα από την αρχαία ελληνική μυθολογία. Σκοπός μας είναι να μάθουμε πως οι άνθρωποι φανταζόντουσαν τις αρχαίες ελληνικές θεότητες. Επίσης πώς η κοινωνία συνδεόταν με την θρησκεία και πως η ελληνική μυθολογία εξηγεί την δημιουργία του κόσμου (κοσμογονία), καθώς και πώς λάτρευαν οι άνθρωποι τους Θεούς. Η μεθοδολογία που ακολουθήθηκε ήταν η βιβλιογραφική έρευνα (βιβλία, διαδίκτυο). Παρακολουθήσαμε ντοκιμαντέρ και κάναμε συζητήσεις. 4

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ Ο μύθος είναι το σύνολο των μυθολογικών διηγήσεων και η ερμηνεία του κόσμου με τη βοήθειά τους (Κριαράς, 1995). Η σημασιολογική εξέλιξη της λέξης μύθος από την έννοια του ψευδούς λόγου στο νόημα απλώς του λόγου, το οποίο συμβαδίζει με την ζωή των αρχαίων Ελλήνων από τον 7 ως τον 5 αιώνα, π χ. που μορφοποιούνταν στο θεσμό πόλη- κράτος. Η εισαγωγή του χρήματος και του αλφαβήτου αντικαθίσταται από τα προηγούμενα του παρελθόντος. Αυτές οι αλλαγές στη ζωή των Ελλήνων (αρχαϊκή εποχή), προκάλεσαν μια επανάσταση στον ιδεολογικό τομέα απέναντι στις παραδοσιακές αξίες και πεποιθήσεις. Ό,τι η αλήθεια αμφισβητείται. Η αρχαία ελληνική μυθολογία ενσωματώνεται στην επική ποίηση (Όμηρος, Ησίοδος). Η στάση αυτή ήταν διφορούμενη ενώ τα έπη αναγνωρίζουν τη θεολογία, ιστορική αλήθεια, τα απορρίπτουν όλα. Η αντιφατική στάση δεν οφείλεται σε μια σύγκρουση που αντιπροσωπεύουν τον όμηρο και τον Ησίοδο. Ο μύθος τραβάει προς τα πίσω (παράδοση) ενώ ο λόγος τραβάει προς τα μπροστά (καινούργιο είδος σκέψης). Στην αρχαιογνωστική επιστήμη επικροτείται η άποψη ότι η μετάβαση από το μύθο στο λόγο είναι ένα φαινόμενο που έγινε σε μια συγκεκριμένη εποχή (Κακριδής) από τότε που εμφανίστηκαν οι φιλόσοφοι(θαλής Μιλήσιος, Ηράκλειτος, Πυθαγόρας). Οι αρχαίοι ελληνικοί μύθοι επηρέασαν την Αναγέννηση και τον Διαφωτισμό. Ο μύθος δεν υπάρχει για να ερμηνεύονται κοινωνικά και ψυχολογικά φαινόμενα, αλλά αποτελεί μια βασική στάση της ανθρώπινης συνείδησης η 5

οποία τον γεννά για την πλήρωση και την ολοκλήρωση. Ο μύθος έχει ως κύριο θέμα του, τις αναγκαίες αντιδράσεις της συνείδησης μπροστά στο άγνωστο, το οποίο επιθυμεί να εννοήσει και μέσω αυτού να ενεργήσει αφού δεν μπορεί να ολοκληρωθεί η ύπαρξή της. Ο μύθος δεν είναι ένας κόσμος ο οποίος συνθέτεται από μορφές αντίληψης, χώρους, χρόνους και κατηγορίες διάνοιας γιατί τότε δεν θα ήταν προσιτός στη συνείδηση. Επίσης στον μύθο δεν υπάρχει αναγκαιότητα σύνδεσης μεταξύ αιτίου και αιτιατού. Τέλος, ο μύθος είναι ένας τρόπος που μοιάζει με το θρησκευτικό βίωμα αλλά συνήθως χωρίς το θρησκευτικό περιεχόμενο όπως το εννοούμε σήμερα. Εμείς διαλέξαμε να μελετήσουμε πράγματα που έχουν να κάνουν με τους ολύμπιους θεούς. Ο λόγος για τον οποίον διαλέξαμε αυτό το θέμα είναι επειδή η θρησκεία είναι ένα διαχρονικό φαινόμενο της ανθρώπινης ιστορίας και δεν έχει υπάρξει πολιτισμός και ανθρώπινη κοινότητα που να μην έχει θρησκευτική ταυτότητα. Επίσης επειδή ένα μεγάλο μέρος του μύθου αφορά την θρησκεία, ή αλλιώς διατυπωμένο: η κλασική ελληνική μυθολογία είναι άρρηκτα πλεγμένη με θεϊκές μορφές και θεότητες που επηρεάζουν και επηρεάζονται από την καθημερινή ζωή των ανθρώπων.. Η ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ Ο κοσμογονικός μύθος είναι μια κοσμογονία, μια ιστορία που περιγράφει την προέλευση του κόσμου. Ασχολείται με τη δημιουργία του κόσμου και των ανθρώπινων όντων. Όλοι οι πολιτισμοί διαθέτουν δικούς τους κοσμογονικούς μύθους, που στην προκειμένη περίπτωση αντανακλούν όχι μόνο την αντίληψη ενός δεδομένου πολιτισμού και της κοινωνίας του για τον περιβάλλοντα κόσμο και το νόημά του, αλλά υποδεικνύουν επίσης τις βασικές προτεραιότητέςτου. Κοσμολογία είναι η επιστήμη που εξετάζει το πώς και γιατί γεννήθηκε το σύμπαν, τι υπήρχε πριν από αυτό και την εξέλιξη του μέχρι την κατάληξη του και αν θα υπάρχει τέτοια. Για να φτάσει όμως να γίνει μια καθαρά πειραματική και παρατηρησιακή επιστήμη πέρασε από πολλά στάδια. Ο αρχαίος άνθρωπος δημιούργησε την Κοσμολογική Μυθολογία υφαίνοντας μύθους πίσω από κάθε φαινόμενο της ζωής του, στην προσπάθεια του να απαντήσει στα παραπάνω ερωτήματα. Με την εξέλιξη της φιλοσοφίας η μυθολογική Κοσμολογία άρχισε να εξασθενεί σταδιακά. Οι φιλόσοφοι χώριζαν τον μύθο από τον λόγο σχηματίζοντας τις πρώτες επιστήμες, οι οποίες βοήθησαν στην ανάπτυξη της Φιλοσοφικής Κοσμολογίας. Αυτή η Κοσμολογία μεταλαμπαδεύτηκε στην Ευρώπη και εξελίχθηκε στην σημερινή μορφή της. Οι μύθοι ήταν οι απόπειρες ερμηνείας των φυσικών φαινομένων και διαδικασιών μέσα στα διαφορετικά πολιτισμικά πλαίσια στα οποία αναπτύχθηκαν. Οι 6

φυσικές επιστήμες αποτελούν με τις δικές τους ερμηνείες την σύγχρονη μυθολογία. O ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΘΡΗΣΚΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ Η Αρχαία Ελληνική Θρησκεία έπαιξε μεγάλο ρόλο στην αρχαία Ελλάδα και συνεχίζει και σήμερα να είναι σημαντική στην πολιτιστική κληρονομιά των Ελλήνων καθώς διαμόρφωσε τη μυθολογία τους και τη θέαση και προσέγγιση του κόσμου τους. Ο άνθρωπος πάντα ένιωθε την ανάγκη να πιστεύει σε μια ανώτερη, θεϊκή δύναμη. Ο Δωδεκαθεϊσμός ήταν η θρησκεία των Αρχαίων Ελλήνων. Μέσω της θρησκείας αυτής οι άνθρωποι της αρχαίας Ελλάδος μπορούσαν να εκφραστούν και να δημιουργήσουν. Ο Αρχαίος πολιτισμός αναπτύχθηκε πολύ εξαιτίας της θρησκείας. Οι άνθρωποι άρχιζαν να χτίζουν ναούς, να φτιάχνουν αγάλματα, τοιχογραφίες προς τιμή των θεών που μερικές από αυτές σώζονται ως σήμερα. Όλα αυτά αποτελούν ταυτότητα για τον Έλληνα αφού πολλοί ξένοι έρχονται στην χώρα μας και δείχνουν μεγάλο ενδιαφέρον για την Αρχαία Ελληνική Θρησκεία και για τα αρχαία αντικείμενα που σχετίζονται με αυτήν, σώζονται και αποτελούν μεγάλα έργα τέχνης. Η Αρχαία Ελληνική Θρησκεία βοήθησε όχι μόνο τους αρχαίους Έλληνες αλλά και τους σημερινούς αφού μεγάλο μέρος του τουρισμού και της οικονομίας της Ελλάδος στηρίζεται στην αρχαιότητα και στην κληρονομιά που άφησε σε μας ( μουσεία και αρχαιολογικοί χώροι ). Βέβαια, έχουν γραφεί πολλά βιβλία για την Αρχαία Ελληνική Θρησκεία, φιλοσοφικού και διδακτικού περιεχομένου. Σε όλη την γη διαβάζονται είτε από ενδιαφέρον είτε για μάθηση και εμβάθυνση στον 7

αρχαίο πολιτισμό είτε από απλή περιέργεια. Πολλές ταινίες εξάλλου έχουν παιχθεί στον παγκόσμιο κινηματογράφο που αφορούν την Αρχαία Ελλάδα, την θρησκεία της και τους ήρωές της. ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΑ ΕΘΙΜΑ Η πίστη των Αρχαίων Ελλήνων στους θεούς ήταν συνδεδεμένη με τα θρησκευτικά τους έργα και τις τελετουργίες τους. Τα θρησκευτικά τους πιστεύω και οι μυθολογικές τους παραδόσεις που μιλούσαν για τα κατορθώματα των θεών δεν θα σήμαιναν τίποτα χωρίς τα θρησκευτικά έθιμα που εκτελούσε κάθε πόλη-κράτος και γενικότερα όλοι οι Έλληνες σαν Έθνος. 8

Σε αυτές τις θρησκευτικές τελετές, οι πολίτες τιμούσαν τους θεούς που τους προστάτευαν, ενώ την ίδια στιγμή επιβεβαίωναν την εθνική τους ταυτότητα και το αίσθημα ότι ανήκαν σε μια πόλη- κράτος ως σημαντικοί παράγοντες. Τα κέντρα λατρείας στην Αρχαία Ελλάδα ήταν οι ναοί που βρίσκονταν στην Ακρόπολη και την Αγορά των πόλεων. Ο ναός περιλάμβανε θρησκευτικά αγάλματα, προσκυνητάρια όπου γίνονταν τελετές, θυσιαστήρια και στοές στεγασμένες με κιονοστοιχίες για να προστατεύουν τους προσκυνητές από αντίξοες καιρικές συνθήκες. Κάθε σημαντικό γεγονός στην ζωή της πόλης και γιορτές κάθε είδους θα συμπεριλάμβαναν μια ή περισσότερες θυσίες για τις οποίες έπρεπε πρώτα να εκτελεστεί μια συγκεκριμένη τελετή. ΚΥΡΙΩΣ ΜΕΡΟΣ ΟΙ ΜΥΘΙΚΟΙ ΘΕΟΙ ΤΟΥ ΟΛΥΜΠΟΥ ΜΟΡΦΗ - ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ Στην αρχαία μυθική θρησκεία οι άνθρωποι χάριζαν στους θεούς την ικανότητα να ζουν για πάντα, ήταν δηλαδή αθάνατοι και είχαν παντοδυναμία αλλά και συναρπαστικό μεγαλείο. Για τους θεούς αθανασία σημαίνει αιώνια νεότητα, αλλά για τους θνητούς συνεπάγεται μια εντελώς ασύλληπτη χρονικότητα (Καστοριάδης, 2007). Οι άνθρωποι θέλουν τους θεούς πάρα πολύ όμορφους. Σχεδόν σε όλους τους μύθους οι άνθρωποι φανταζόντουσαν τους άνδρες θεούς με ωραία γυμνασμένα σώματα, εκτός του θεού Ήφαιστου, δυνατούς και πάρα πολύ έξυπνους, θαρραλέους και γενναίους. Ήταν πρότυπα προς μίμηση κυρίως σε πολέμους. Τις γυναίκες θεότητες τις φανταζόντουσαν πάρα πολύ όμορφες γι' αυτό κάθε θνητή γυναίκα ήθελε να τις μοιάσει στην ομορφιά. Επιπλέον οι θεές μέσα από τους μύθους φαίνεται να ασχολούνται εκτός από την ομορφιά και με την ανατροφή των παιδιών τους (Τσοτάκου- Καρβέλη, 2007). Δεν τους φαντάζονται με μορφή ζώου όπως συνήθιζαν σε άλλες θρησκείες παρόλο που οι Έλληνες είχαν αλλεπάλληλες συναναστροφές με τους λαούς αυτούς γύρω από την Μεσόγειο κυρίως (Κακρίδης, 1986). Εντούτοις, οι μυθικοί θεοί πολλές φορές έπαιρναν τη μορφή ζώου προκειμένου να καταφέρουν κάποια πράγματα που ήθελαν. Μένουν στο βουνό του Ολύμπου το οποίο έχει άπλετο φως που αγαπούσαν οι αρχαίοι Έλληνες καθώς το θεωρούσαν ιερό, όπως θεωρούσαν και την ομορφιά και γι' αυτό έδωσαν τα χαρακτηριστικά αυτά στους Ολύμπιους θεούς. Συμπεραίνουμε λοιπόν πως οι αρχαίοι ήθελαν οι θεοί τους να μοιάζουν με τον άνθρωπο και έτσι μιλάμε για ανθρωπομορφισμό των θεών. Λόγω αυτής της αντίληψης, οι θεοί πέρα από την δράση τους, τρώνε αμβροσία και πίνουν νέκταρ αλλά κάνουν και διάφορα συμπόσια με την συνοδεία μουσικής (Κακρίδης, 1986). Μέσα από τον μύθο του Ηρακλή βλέπουμε ότι οι θεοί ζηλεύουν προκειμένου να ασκήσουν εξουσία, όπως η θεά Ήρα ζηλεύει τον διάδοχο Ηρακλή αφού νομίζει πως θα γίνει κυρίαρχος καθώς είναι γιος του θεού Δία. Άλλο παράδειγμα ζηλοτυπίας είναι ο μύθος με το μήλο της Έριδας 9

αφού οι τρεις θεές Αφροδίτη, Ήρα, Αθηνά ζήλευαν η μια την άλλη για το ποια θεά είναι η ομορφότερη (Τσοτάκου-Καρβέλη, 2007). Οι θεοί όπως όλοι οι άνθρωποι ερωτεύονται είτε μεταξύ τους είτε με απλούς θνητούς. Από τον μύθο της Λήδας που ο Δίας την προσέλκυσε με την μορφή κύκνου παρατηρούμε πως οι θεοί συχνά μεταμορφωνόντουσαν σε ζώα ή θνητούς για να ερωτεύονται ή για να ερωτοτροπήσουν. Στους έρωτες όμως προκύπτουν και περιπέτειες. Μέσα από τον μύθο της σχέσης της Αφροδίτης με τον Άδωνη και τον Αγχίστη και τις περιπέτειες του Δία παρατηρούμε πως οι θεοί δεν ήταν μονογαμικοί αλλά αναζητούσαν και άλλους συντρόφους (Τσοτάκου-Καρβέλη, 2007). Επιπρόσθετα οι θεοί ξεσπούν σε γέλια όταν βλέπουν τον κουτσό Ήφαιστο να τρέχει και να λαχανιάζει, αλλά και όταν μιμούνταν τον νεαρό Γανυμήδη. Άλλο περιστατικό που οι θεοί ξεσπούν σε γέλια είναι όταν η νεαρή Ήβη σερβίρει τους άλλους θεούς και επίσης, όταν πιάνουν στο κρεβάτι την θεά Αφροδίτη με τον θεό Άρη γυμνούς (Κακρίδης, 1986). Επίσης οι θεοί κάνουν συμβούλιο για να πάρουν σημαντικές αποφάσεις στις οποίες άλλοι θεοί συμφωνούν με αυτές ή διαφωνούν ή δεν έχουν καθόλου συμμετοχή. Η συνέλευση των θεών και οι συζητήσεις τους αποτελούν ένα στοιχείο που εμφανίζεται συχνά στην Ιλιάδα και στην Οδύσσεια και ο Δίας παρά την ανώτερη και εξέχουσα θέση του δεν παραβλέπει τις απόψεις και τις κρίσεις των υπόλοιπων θεών αλλά τις λαμβάνει πολλές φορές υπόψη του (Καστοριάδης, 2007). Στην Οδύσσεια οι θεοί κάνουν συμβούλιο για την τύχη του Οδυσσέα με την θεά Αθηνά να τον υποστηρίζει και να θέλει να πείσει τον Δία ενώ ο Ποσειδώνας έρχεται σε αντίθεση (Οδύσσεια, στίχοι 26-108) Στον μύθο για την κυριαρχία της πόλης της Αθήνας η διαμάχη ανάμεσα στον θεό Ποσειδώνα και στη θεά Αθηνά που έληξε με την νίκη της θεάς Αθηνάς, βλέπουμε πως οι θεοί τσακώνονται για οφέλη. Κορυφαίος είναι ο μύθος της Αθηνάς στον οποίο ο θεός Άδης τσακώθηκε με την θεά Δήμητρα για την παραμονή της Περσεφόνης στον Κάτω Κόσμο (Τσοτάκου- Καρβέλη, 2007). Με αυτά τα στοιχεία καταλαβαίνουμε πως οι αρχαίοι Έλληνες φανταζόντουσαν τους θεούς όχι εντελώς τέλειους με ηθικό χαρακτήρα όπως σε άλλες θρησκείες. Μπορούν να πληγώνονται αλλά είναι θεοί και μπορούν να γιατρευτούν και να κάνουν ότι θέλουν χωρίς να φοβούνται για τις συνέπειες των πράξεων τους. Εντύπωση προκαλεί στον σημερινό άνθρωπο πως αυτοί οι θεοί απαιτούν από τους θνητούς να τους σέβονται. (Κακρίδης, 1986), Στο ίδιο συμπέρασμα φτάνει και ο Καστοριάδης στο βιβλίο του η Ελληνική ιδιαιτερότητα: «Είναι αλήθεια ότι στα έπη οι ανθρώπινες αποφάσεις δεν διαθέτουν παρά επίφαση μόνο ελευθερίας, αφού οι θεοί ψιθυρίζουν στο αυτί των ηρώων αυτά που οφείλουν να πράξουν. Και αν μερικές φορές τους συμβουλεύουν σωστά όπως κάνει η Αθηνά με τον Οδυσσέα και τον Αχιλλέα, τις πιο πολλές φορές τους εξαπατούν και τους οδηγούν στην καταστροφή και στον θάνατο». 10

Η ΘΕΪΚΗ ΜΟΡΦΗ ΣΤΟ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟ Στον Χριστιανισμό βλέπουμε πως οι λόγιοι της Παλαιάς Διαθήκης έγραφαν τα κείμενα τους στην γλώσσα της εποχής και με τις γνώσεις που είχαν. Όμως είχαν έναν σκοπό: Να διαδώσουν τα κείμενα τους σε ευκολότερη γλώσσα και σε περισσότερο κόσμο ο οποίος ήταν αμόρφωτος και να καταλάβουν το νόημα τους. Γι αυτό έφτιαξαν δικές τους ιστορίες μυθοπλασίας. Στις ιστορίες αυτές χρησιμοποιούσαν σύμβολα και εικόνες (Θρησκευτικά Α' ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ). Έτσι απέδιδαν στον Θεό διάφορα χαρίσματα και αισθήματα που έκαναν πιο συναρπαστικές αυτές τις ιστορίες. Μέσα από αυτές τις ιστορίες συμπεραίνουμε πως έχουμε, όπως στην αρχαία θρησκεία, ανθρωπομορφισμό του Θεού. Έτσι παρουσιάζουν τον Θεό να θυμώνει, να μαλώνει με τους ανθρώπους σαν πατέρας με γιο. (Θρησκευτικά Α' ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ). Την συνέχιση αυτών των ιστοριών έκανε ο Χριστός μέσα από τις παραβολές, μικρές ιστορίες που έλεγε ο Χριστός, που και πάλι είχαν ανθρωπομορφισμό. Μέσα από τις παραβολές Του φανέρωσε πολύ παραστατικά νέες και μοναδικές αλήθειες για τον Θεό, την αγάπη και πάνω από όλα τον συνάνθρωπο(θρησκευτικά β' γυμνασίου). Γι αυτό οι σύγχρονοι συγγραφείς ονόμασαν την Παλαιά Διαθήκη, κυρίως έργο θεόπνευστο επειδή είχε και μας δίδασκε το λόγο του Θεού αλλά και έργο ανθρώπινο επειδή συμπεριλάμβανε τον ανθρωπομορφισμό (Θρησκευτικά α γυμνασίου). Επιπλέον οι εικόνες στον ορθόδοξο χριστιανισμό μας δείχνουν τον ανθρωπομορφισμό του Θεού μέσα από την Αγία Τριάδα αλλά και από άλλες εικόνες. Επίσης οι χριστιανοί δεν έδωσαν τόσα χαρακτηριστικά όσα οι αρχαίοι παρόλο τον ανθρωπομορφισμό αλλά έδωσαν έναν ηθικό χαρακτήρα στον Θεό. Τελικά συμπεραίνουμε και από τις δυο αυτές θρησκείες πως οι άνθρωποι αγαπούσαν να αποδίδουν στους θεούς τους ανθρώπινα χαρακτηριστικά που τους ήταν πιο οικεία και χάρη σε αυτό να κάνουμε λόγο για τον ανθρωπομορφισμό. 11

ΛΑΤΡΕΥΤΙΚΕΣ ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ Στην αρχαία Ελλάδα οι άνθρωποι, για να εκδηλώσουν τόσο την πίστη τους στους θεούς όσο και για να τιμήσουν τους ήρωες έκαναν θυσίες προς τιμήν τους και θεωρούσαν πως με αυτό τον τρόπο θα είχαν την εύνοια και τη βοήθεια των θεών όταν την χρειάζονταν. Οι αρχαίοι Έλληνες θεωρούσαν πως οι θεοί ήθελαν ανθρώπινες θυσίες, ένα παράδειγμα που μας το θυμίζει αυτό είναι ο μύθος του τρωικού πολέμου με τη θυσία της Ιφιγένειας, -σύμφωνα με τον οποίο, ο Αγαμέμνονας για να εξευμενίσει την Άρτεμη και να πνεύσει άνεμος για να ξεκινήσει η εκστρατεία θυσιάζει την κόρη του Ιφιγένεια-, αλλά εκείνο που συναντάμε στους περισσότερους μύθους είναι οι θυσίες ζώων. Τα ζώα που πρόσφεραν ήταν βόδια, πρόβατα, κατσίκες, κριάρια, αγελάδες, γουρούνια και τράγους επίσης πρόσφεραν «μια σπονδή με κρασί ή με γάλα ή από μερικά γλυκά και πλακούντες, χόρτα και πρωτόλουβα που τα αφήνουν επάνω στο βωμό». Τα ζώα τα οποία θα θυσίαζαν, έπρεπε να ήταν υγιή και χωρίς κάποιο ελάττωμα. Σε κάθε θεό-θεά θυσίαζαν διαφορετικά ζώα «στον Ποσειδώνα τράγους, στην Αθηνά αγελάδες, στην Άρτεμη και στην Αφροδίτη κατσίκες. Ο Ασκληπιός θέλει κοκόρους ή κότες άλλοι θεοί περιστέρια, σκύλους ή κατσίκια» (Φλασέλιερ, 1974). Επίσης στις θεές θυσίαζαν θηλυκά ζώα, ενώ στους θεούς του ουρανού, ζώα με χρώμα άσπρο ή ανοιχτό, ενώ στους θεούς στον κάτω κόσμο ζώα με μαύρο ή σκούρο χρώμα. Επίσης σε ορισμένες τελετές, απέκλειαν ένα από τα δύο φύλα δηλαδή «η γυναίκα αποκλείονταν από τα ιερά του Ηρακλή, αντίθετα ο άντρας αποκλείονταν από τα ιερά της Δήμητρας»(Κακριδής 1986). Οι πιστοί επειδή έκαιγαν τα ζώα, χρειάζονταν ένα μέρος για να το πραγματοποιήσουν αυτό έτσι έφτιαξαν το βωμό. Ο βωμός βρισκόταν έξω από τον ναό του θεού, για να μπορεί ο καπνός να φτάσει στον ουρανό στον οποίο κατοικούσε ο συγκεκριμένος θεός. Η τελετή γινόταν το πρωί. Ο βωμός ήταν στολισμένος, από φρέσκα λουλούδια και στεφάνια. Οι ιερείς φορούσαν στεφάνι και κορδέλες από μαλλί, μερικές φορές χρύσωναν τα κέρατά του αν είχε. Με το νερό το οποίο βρισκόταν μέσα σε αγγείο που λεγόταν χέρνιψ, ράντιζαν το ζώο και τους πιστούς. Άναβαν φωτιά, έριχναν σπόρους, κριθάρι και τρίχες του ζώου επάνω από τον βωμό και μετά από την προσευχή, ο θύτης τρύπαγε με το μαχαίρι με μόνο ένα χτύπημα το λαρύγγι του ζώου, μετά 12

κουνούσε το κεφάλι για να ποτίσει όλο τον βωμό από το αίμα του θύματος. Στην συνέχεια έκαιγαν ένα μικρό κομμάτι από το ζώο προς τιμή στους θεούς, το υπόλοιπο κρέας μοιραζόντουσαν ιερείς και τους πιστούς, ή το έτρωγαν εκείνη την στιγμή ή το έπαιρναν σπίτι, αντίθετα σε θυσίες για τους θεούς του κάτω κόσμου ή των νεκρών το σώμα του ζώου καιγόταν εντελώς. Άλλες φορές ήταν παρευρισκόμενος ένας μάντης ο οποίος θα εξέταζε τα σπλάχνα του ζώου και κυρίως το συκώτι, και έβγαζε το χρησμό για το τι επιθυμεί ο-η θεός-θεά. Εκτός από την λατρεία των θεών, υπήρχε και η λατρεία των νεκρών. Ξεκινούσε την Τρίτη ημέρα μετά την κηδεία. Στον νεκρό πρόσφεραν γάλα, κρασί, αλάτι, γλυκά και φρούτα και αυτά ήταν τοποθετημένα μέσα σε αγγεία, τα οποία στον πάτο είχαν τρύπες για να φτάσουν στον νεκρό οι τροφές και τα ποτά, επειδή θεωρούσαν πως εξακολουθεί να ζει κάτω από την γη και έπρεπε να ευχαριστιέται τις προσφορές, όπως οι σκιές που καλεί ο Οδυσσέας στη Νέκνια (στη ραψωδία λ της Οδύσσειας). Οι γιορτές που γινόταν προς τιμή των θεών ήταν πολλές στην Αθήνα, οι περισσότερες περιελάμβαναν παιχνίδια υπό την μορφή αγώνων. Υπήρχαν πολλές και διαφορετικές μεταξύ τους γιορτές, όπως τα μυστήρια του Διονύσου και της Δήμητρας, στα οποία οι πιστοί δημιουργούσαν ομάδες και έκαναν την τελετή της ωμοφαγίας, δηλαδή έτρωγαν την ωμή σάρκα ενός ζώου. Επίσης υπήρχε και μια άλλη γιορτή του Διονύσου, η οποία ονομαζόταν Ανθεστήρια. Την πρώτη μέρα άνοιγαν τα πιθάρια όπου φυλασσόταν το κρασί, την ίδια μέρα γινόταν διαγωνισμοί ανάμεσα σε πότες. Την δεύτερη μέρα που ονομαζόταν Χόες, γινόταν μια πομπή στην οποία ο Διόνυσος ήταν τοποθετημένος πάνω σε άρμα, και η τελευταία μέρα που λεγόταν Χύτροι ήταν αφιερωμένη στους νεκρούς. Επιπλέον μία άλλη γιορτή ήταν η Μουνιχία, που περιείχε μια πομπή προς τιμή της Άρτεμης. Η γιορτή των Θαργηλίων προς τιμή του Απόλλωνα. Τέλος υπήρχαν και τα μικρά και τα μεγάλα Διονύσια, αυτές οι γιορτές γίνονταν κάθε πέντε χρόνια και μαζί τους γίνονταν αγώνες (Τερζάκης,1997). Εκτός από τις θυσίες, τις γιορτές και τις τελετές υπήρχε και η πομπή. Η πομπή, ήταν η αποστολή μιας προσφοράς στους θεούς, με την συνοδεία πιστών, το πομπείον ήταν το σημείο εκκίνησης των μεγάλων γιορτών, στα Παναθήναια ξεκινούσε η πομπή προς την Ακρόπολη και στα Μεγάλα Μυστήρια η πομπή προς την Ελευσίνα. ΟΙ ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΟΙ ΑΓΩΝΕΣ Θρησκευτικές τελετές προς τιμή των θεών γενικότερα πραγματοποιούνταν κατά την διάρκεια θρησκευτικών εορτών. Οι γιορτές της αρχαιότητας γινόταν για να θυμηθούν οι πολίτες σημαντικούς μύθους και περιελάμβαναν τελετές, θυσίες και αγώνες σε όλους τους τομείς της τέχνης. Κάθε πόλη οργάνωνε πολλές γιορτές καθαρά τοπικής φύσεως αλλά υπήρχαν τέσσερις αξιοσημείωτοι αγώνες κατά την διάρκεια των οποίων όλοι οι Έλληνες ενωνόταν για να τιμήσουν τους μεγαλύτερους θεούς. Αυτοί οι αγώνες, πιο γνωστοί ως Πανελλαδικοί, ήταν οι Ολυμπιακοί Αγώνες, Τα Πύθια, Τα Ίσθμια και Τα Νέμεα. 13

ΟΛΥΜΠΙΑΚΟΙ ΑΓΩΝΕΣ Οι Ολυμπιακοί Αγώνες ήταν αφιερωμένοι στον Δία και γινόταν κάθε τέσσερα χρόνια στο ναό του στην Ολυμπία. Ο Ίφιτος πιστεύεται ότι αναδιοργάνωσε τους αγώνες και εισήγαγε την εκεχειρία δηλαδή απαγορευόταν να γίνονται πόλεμοι ανάμεσα σε Ελληνικές πόλεις για όσο διαρκούσαν οι αγώνες. Επίσημη καταγραφή των νικητών των Ολυμπιακών Αγώνων άρχισε το 776 π.χ. και εκείνη την περίοδο οι αγώνες έγιναν γνωστοί σε όλη την Πελοπόννησο. Σταδιακά οι αγώνες προσέλκυσαν το ενδιαφέρον όλων των Ελλήνων. Όλοι οι Έλληνες πολίτες μπορούσαν να παρακολουθήσουν και να συμμετάσχουν με την αυστηρή εξαίρεση των γυναικών. Στην αρχή, η εκδήλωση διαρκούσε μόλις μια ημέρα αλλά αργότερα η διάρκεια των αγώνων έγινε πέντε ημέρες. Η ευθύνη για την διοργάνωση των αγώνων ήταν στα χέρια των ειδικών παραγόντων ονόματι «Ελλανοδικών» που επιτηρούσαν την προπόνηση των αθλητών και διασφάλιζαν ότι οι κανόνες των αγώνων θα τηρούνταν. Την πρώτη μέρα γινόταν θυσίες στους θεούς και οι αθλητές έπαιρναν όρκους. Τις επόμενες μέρες οι αθλητές αγωνίζονταν για τιμή και δόξα. Τα πιο σημαντικά αθλήματα ήταν οι αγώνες δρόμου, ο δίαυλος, ο δόλιχος, το πένταθλο, το παγκράτιο, η πυγμαχία, η αρματοδρομία και η ιππασία. Την τελευταία μέρα των αγώνων οι νικητές στεφανωνόντουσαν με κότινο κλαδί ελιάς και έπαιρναν χρήματα. Τα ονόματα των νικητών χαραζόταν σε πέτρινους στύλους και ποιητές έγραφαν στίχους για να γιορτάσουν την νίκη τους αφού όταν επέστρεφαν στην πόλη τους οι συμπολίτες τους θα τους τιμούσαν ως ήρωες. 14

ΤΑ ΠΥΘΙΑ- ΤΑ ΙΣΘΜΙΑ- ΤΑ ΝΕΜΕΑ Εκτός από τους Ολυμπιακούς αγώνες υπήρχαν και τρεις εξίσου σημαντικοί αγώνες, οι οποίοι ήταν αφιερωμένοι στους θεούς: τα Πύθια, τα Ίσθμια και τα Νέμεα. Αρχικά, τα Πύθια γινόταν κάθε οκτώ χρόνια αλλά μετά από τον 6 ο αιώνα π.χ. άρχισαν να γίνονται κάθε πέντε έτη. Το 582 π.χ. προστέθηκαν αθλήματα στο πρόγραμμα και την ευθύνη για την διοργάνωση των αγώνων πήραν οι Αμφικτιονίες των Δελφών. Όλες οι Ελληνικές πόλεις κράτη έστελναν αθλητές στα Πύθια που ήταν ιδιαίτερα δημοφιλή. Τα Πύθια διαρκούσαν έξι με οκτώ μέρες και άρχιζαν με λατρευτικές τελετές και θυσίες. Τα Ίσθμια γινόταν κάθε τρία χρόνια στον ναό του Ποσειδώνα κοντά στην Κόρινθο προς τιμή του θεού. Οι αγώνες αναδιοργανώθηκαν το 582 π.χ. έχοντας πολλά χαρακτηριστικά των Ολυμπιακών αγώνων. Ήταν Πανελλαδικοί από την αρχή και κατά την διάρκεια των αγώνων επικρατούσε εκεχειρία. Το έπαθλο για τους νικητές ήταν ένα στεφάνι- κότινος όμως αργότερα αντικαταστάθηκε από ένα κομμάτι άγριου σέλινου. Τα Νέμεα ήταν αφιερωμένα στον Δία. Καθιερώθηκαν ως Πανελλαδική εορτή το 573 π.χ. και γινόταν κάθε δυο χρόνια. Ακολουθούσαν και αυτά το «μοντέλο» των Ολυμπιακών αγώνων και ήταν από τους πιο σημαντικούς αγώνες της αρχαιότητας. ΟΙ ΜΑΝΤΕΙΣ Ο φόβος των ανθρώπων όταν αντιμετώπιζαν μυστήρια και ανεξήγητα φαινόμενα στη ζωή καθώς και η αδυναμία τους σε σχέση με την φύση, δημιούργησε σε αυτούς την ανάγκη να επικοινωνήσουν με τις θειικές δυνάμεις που πίστευαν ότι είχαν χτίσει τον κόσμο και καθόριζαν τις μοίρες τους. Η γνώση των επιθυμιών των θεών ήταν πάντα ένας σίγουρος οδηγός για την ανθρώπινη συμπεριφορά. Στην Αρχαία Ελλάδα, η ακριβής φύση αυτών των επιθυμιών των θεών αποκωδικοποιήθηκε από την τέχνη της προφητείας, που ασκούνταν από ειδικούς οι οποίοι είχαν το χάρισμα να καταλαβαίνουν τα σημάδια των θεών. Οι μάντεις εξηγούσαν τις προφητείες τους με το να ερμηνεύουν αστραπές ή το πέταγμα ιερών πουλιών. Διαφορετικά θα παρατηρούσαν την κατεύθυνση της φωτιάς κατά την διάρκεια μιας θυσίας, θα εξέταζαν τα ίχνη-σημάδια από τα σπλάχνα των ζώων που είχαν θυσιαστεί ή θα έβγαζαν συμπεράσματα από την προθυμία του θυσιαζομένου ζώου να πάει στο θυσιαστήριο. Η ερμηνεία των ονείρων ήταν επίσης δημοφιλής όπως και η ερμηνεία μέσα από τις γραμμές της παλάμης του χεριού. Οι πιο δημοφιλείς μάντεις ήταν : ο Τειρεσίας, ο Κάλχας, η Κασσάνδρα και η Πυθία. Παρόλα αυτά, υπήρχαν άπειρα παραδείγματα στα οποία οι θεοί δεν φανέρωναν τις επιθυμίες τους με σημάδια αλλά μιλούσαν με μεσολαβητή που για ένα μικρό διάστημα ήταν επηρεασμένος από μια θειική μανία και 15

αδιαφορούσε για τη γήινη ύπαρξή του. Εδώ οι μάντεις εισέρχονταν σε μια κατάστασης έκστασης στην οποία μετέφεραν το μήνυμα των θεών. Αυτοί οι τρόποι πρόβλεψης του μέλλοντος ήταν οι βάσεις στις οποίες «πατούσαν» και λειτουργούσαν οι αρχαίοι Έλληνες μάντεις. Κάθε μάντης βρισκόταν σε έναν προκαθορισμένο ναό και σχετιζόταν με έναν ή περισσότερους θεούς. Στους Δελφούς ήταν αρχικά έθιμο να δίνονται προφητείες μια φορά το χρόνο αλλά αργότερα οι μάντεις μιλούσαν μια φορά το μήνα. Αυτοί που ήθελαν να συμβουλευτούν τον μάντη έπρεπε να πληρώσουν ένα ειδικό φόρο, να εξαγνιστούν, να προσφέρουν όλους τους καρπούς από το κτήμα τους και να θυσιάσουν μια κατσίκα. Οι απαντήσεις δίνονταν από την Πυθία, αφού αυτή και οι άλλοι μάντεις έκαναν μια ειδική τελετή. Αυτή περιλάμβανε καθαρισμό των μαντών στα νερά της Κασταλίας πηγής κοντά στο ναό και κατάβαση στο άδυτο του ναού, όπου υπήρχαν ιερά σκεύη με ένα άγαλμα θεού. Η Πυθία στη συνέχεια καθόταν σε ένα τρίποδο, εισέπνεε ατμούς που έβγαιναν από τα έγκατα της γης και μασούσε φύλλα δάφνης για να εισέλθει σε κατάσταση έκστασης. Παρόμοια λειτουργούσε και το μαντείο της Δωδώνης που ήταν αφιερωμένο στο Δία. Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΘΡΗΣΚΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΚΑΙ ΠΩΣ ΣΥΝΔΥΑΖΟΤΑΝ ΜΕ ΤΗ ΖΩΗ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΩΝ Η αρχαία ελληνική θρησκεία συνδεόταν πλήρως με την κοινωνική ζωή, δεν υπήρχε σφαίρα της κοινωνικής ζωής από την οποία να απουσιάζει η θρησκευτική οπτική. Τα θρησκευτικά τους πιστεύω και οι μυθολογικές τους παραδόσεις που μιλούσαν για την ζωή των θεών δεν θα σήμαιναν τίποτα χωρίς τα θρησκευτικά έθιμα που διέκριναν κάθε πόληκράτος. Η συγκεκριμένη θρησκεία έδινε στους Έλληνες μια ταυτότητα. Η κάθε πόληκράτος είχε διαφορετικές γιορτές για να τιμήσουν τους θεούς. Οι γιορτές της αρχαιότητας γίνονταν όχι μόνο προς τιμή των θεοτήτων αλλά και για να θυμηθούν οι πολίτες σημαντικούς μύθους κάνοντας τελετές, θυσίες και αγώνες. Πριν τις τελετές έκαναν θυσίες στα κέντρα λατρείας που ήταν οι ναοί. 16

Κάθε σημαντικό γεγονός στην ζωή της πόλης περιλάμβανε και γιορτές κάθε είδους ή τελετές (Κακριδής,1986). Στις γιορτές συμμετείχαν όλοι οι πολίτες ανεξαιρέτως κοινωνικής θέσης, πλούτου και ισχύς εκτός από τους δούλους. Οι λατρευτικές γιορτές και εκδηλώσεις της πόλης ήταν αρκετές για την ικανοποίηση των θρησκευτικών και ταυτόχρονα κοινωνικών αναγκών της πόλης (Ρ. Φλασέλιερ, 1974). Μέσα από τον μύθο των άθλων του Ηρακλή συμπεραίνουμε πως οι αρχαίοι Έλληνες έδιναν μεγάλη έμφαση στο αθλητικό ιδεώδες. Σέβονταν τους αγώνες στους οποίους έπαιρναν μέρος και έκαναν διάφορα αθλήματα. Θεωρούσαν πως πρέπει να είναι γυμνασμένοι σωματικά αλλά και πνευματικά. Έτσι θα μπορούσαν να γίνουν σαν τους θεούς που ήταν τα πρότυπά τους. Το βραβείο τους ήταν ένα στεφάνι ελιάς και η κοινωνική επιβράβευση που θα έχουν στην πόλη τους. Την περίοδο του Περικλή τον 5αι π. Χ έγιναν μεγάλες κοινωνικές αλλαγές στην Αθήνα. Ο Περικλής θέσπισε τις λειτουργίες: α) Η χορηγία είναι μια δημόσια υπηρεσία στο θέατρο και ένα είδος υπέρ φόρου που αναλάμβαναν οι πλούσιοι πολίτες. Ο χορηγός είχε την υποχρέωση να δώσει χρήματα για την διδασκαλία ενός θεατρικού έργου. Η χορηγία είχε μεγάλη σημασία για την κοινωνία καθώς δυο μέρες μετά από την γιορτή οι πολίτες συγκεντρώνονταν στο θέατρο, (που συνδεόταν με τον θεό Διόνυσο επειδή ήταν ο προστάτης του θεάτρου), για να εξετάσει τη διαχείριση του χορηγού και αποφάσιζαν αν θα παραμείνει και τον επόμενο χρόνο. β) η τριηραρχία στην οποία ο τριήραρχος είχε την υποχρέωση να πληρώνει την συντήρηση και τον εξοπλισμό μιας τριήρους. γ) η αρχιθεωρία αποτελούσε κάλυψη εξόδων της επίσημης αποστολής (θεωρίας) σε πανελλήνιες γιορτές. δ) η εστίαση αφορούσε την κάλυψη εξόδων του δείπνου μιας φυλής ε) η γυμνασιαρχία ήταν τέλεση αγώνων λαμπαδηδρομίας στα Παναθήναια ( Μαστραπάς, 2009) στ) τα θεωρικά ήταν το αντίτιμο της ελεύθερης εισόδου των πολιτών στο θέατρο, το οποίο ήταν χώρος παιδείας για τους Αθηναίους. Αν δείχνονταν γενναιόδωροι και αφοσιωμένοι στο δημόσιο συμφέρον περνούσαν για ευεργέτες. Αν όμως μερικοί ευεργέτες δαπανούσαν τα λεφτά τους με κακή καρδιά για να γίνουν διάσημοι στην κοινωνία ήταν κατακριτέοι. Υπήρχαν δωρεές στην κοινωνία χωρίς ανταλλάγματα, ήταν τελείως αυθόρμητες και εθελοντικές (Φλασέλιερ, 1974). Στην κλασική Αθήνα το πολίτευμα ήταν η δημοκρατία. Ο καλός και αγαθός πολίτης θεωρείται αυτός που συμμετέχει στα κοινά και παίρνει μέρος σε διαβουλεύσεις για τα κοινά πράγματα. Αυτός ο τρόπος λειτουργίας του πολιτεύματος φαίνεται στην μυθολογία όταν οι θεοί κάνουν συμβούλια στον Όλυμπο και συζητούν για να αποφασίσουν κάτι. Οι θεοί λένε ελεύθερα την γνώμη τους και λαμβάνονται σοβαρά οι αποφάσεις τους. Αυτό λοιπόν γίνεται και στην Αθήνα αφού όλοι μπορούν να πουν ελεύθερα την γνώμη τους και η γνώμη τους έχει μεγάλη σημασία στις αποφάσεις που παίρνονται (Μαστραπάς, 2009) 17

Στην γεωργική καλλιέργεια επίσης έχουμε τελετές. Μέσα από τον μύθο της Περσεφόνης αναπαριστάνεται η εναλλαγή των εποχών, πότε είναι καλοκαίρι ή χειμώνας. Όταν η Περσεφόνη πήγαινε στον Άδη σήμαινε το θάνατο της φύσης, την εποχή του χειμώνα, ενώ όταν επέστρεφε στην μητέρα της Δήμητρα σήμαινε την αναγέννηση της φύσης, δηλαδή την άνοιξη και το καλοκαίρι. Προς τιμή της θεάς Δήμητρας η οποία ήταν θέα της γης οι άνθρωποι προτού αρχίσουν τις γεωργικές ασχολίες έκαναν θυσίες και τελετές. Επίσης σημαντική σχέση με την αμπελουργία είχε ο θεός Διόνυσος. Ο θεός Διόνυσος ήταν ο θεός του οίνου, του γλεντιού και του θεάτρου. Στην σφαίρα της λατρείας του δεσπόζει η μέθη. Σιγά σιγά αναπτύχθηκε σε θεό της γονιμότητας. Προς τιμή του οι άνθρωποι έκαναν διάφορες τελετές. Οι σπουδαιότερες που γίνονταν στην Αθήνα ήταν τα Μικρά και Μεγάλα Διονύσια, τα Λήναια και τα Ανθεστήρια (Τερζάκης, 1997) Στην επίσημη θρησκεία οι άνθρωποι παρακαλούν τους θεούς και τους προσφέρουν θυσίες για την ευτυχία της πόλης. Τελούν μυστήρια και προσπαθούν να επιτύχουν την λατρεία τους (Κακριδής, 1987). Οι άνθρωποι στην αρχαία Ελλάδα εύχονταν κάτι ακόμα περισσότερο. Ήθελαν να μαθαίνουν την θέληση των θεών για το παρόν και το μέλλον (Φλασέλιερ, 1974). Για το λόγο αυτό υπήρχε η μαντεία. Η μαντεία στην κοινωνία είχε μεγάλη σημασία καθώς όλοι οι κάτοικοι της πόληςκράτους συμβουλεύονταν τα μαντεία για την ευημερία της πόλης και για την πραγματοποίηση του πολέμου ή κάποιας εκστρατείας. Τα γνωστότερα μαντεία ήταν των Δελφών αφιερωμένο στον Απόλλωνα και της Δωδώνης που ήταν αφιερωμένο στο θεό Δία. Εκεί οι πιστοί έδιναν την ερώτησή τους γραμμένη σε φύλλο μαλακού μετάλλου - μολύβδου, αλλά η απάντηση συνήθως τους δίνονταν προφορικά. Σε πάρα πολλούς μύθους βλέπουμε το ρόλο των μάντεων, όπως το χρησμό που δίνει ο μάντης Κάλχας στον Αγαμέμνονα και του μηνύει να θυσιάσει την κόρη του για να εξευμενίσει την θεά Άρτεμη και έτσι να φυσήξει και να ξεκινήσει η εκστρατεία στην Τροία. Άλλωστε σε όλο τον τρωικό πόλεμο, από την αρχή ως το τέλος, οι χρησμοί του Κάλχα λαμβάνονται σοβαρά υπόψη. Η φιλοξενία ήταν ένας ακόμη κοινωνικός θεσμός και η αφήγηση των περιπετειών του Οδυσσέα από τον Όμηρο τον περιλαμβάνει. Ο Οδυσσέας και οι σύντροφοι του φιλοξενήθηκαν από τους Φαίακες και τον βασιλιά Αλκίνοο. Επίσης όταν η θέα Αθηνά μεταμορφώθηκε στον Μάντη, φίλο του πατέρα του με σκοπό να πείσει τον Τηλέμαχο ότι ο πατέρας του ζει και δέχτηκε την ζεστή φιλοξενία του Τηλέμαχου στο παλάτι στην Ιθάκη. Άρα συμπεραίνουμε πως οι άνθρωποι έδιναν μεγάλη έμφαση στην φιλοξενία. Φιλοξενούσαν όποιον άνθρωπο ερχόταν στο σπίτι τους και του παρείχαν οτιδήποτε χρειαζόταν και ήθελε. Ο θεός που ήταν συνδεδεμένος με την φιλοξενία ήταν ο Δίας και ένα από τα ονόματα του ήταν Ξένιος Ζεύς (Φλασέλιερ, 1974). 18

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Μέσα από τα αποτελέσματα συμπεραίνουμε πως οι άνθρωποι ήθελαν να νιώθουν ότι ήταν σχεδόν ίσοι με τους Θεούς, αυτό το καταλαβαίνουμε από τις συγκεντρώσεις των Θεών και από τα συναισθήματά τους (ζήλεια, αγάπη, μίσος κλπ.). Απέδιδαν στους θεούς τους ανθρώπινα χαρακτηριστικά δηλαδή και ως προς τη μορφή και ως προς το χαρακτήρα. Ο άνθρωπος τότε προσπαθούσε να εξηγήσει τα πράγματα που συνέβαιναν γύρω του με έναν άλλο τρόπο σκέψης, διαφορετικό από τη σύγχρονη επιστήμη, όπως είναι η μυθολογία που ήταν άρρηκτα δεμένη με την θρησκεία. Οι κάθε είδους τελετές είναι ένα αναπόσπαστο μέρος της κοινωνικής ζωής του ανθρώπου όπως φαίνεται από τις θυσίες, τις γιορτές που έκαναν πριν ξεκινήσουν για παράδειγμα μια εκστρατεία ή μια γεωργική εργασία (στον τρύγο). Η λατρεία των ολύμπιων θεών, όπως φαίνεται μέσα από τη μυθολογία καθρεφτίζει σε πολλές περιπτώσεις την κοινωνική και πολιτική οργάνωση των αρχαίων πόλεων. ΕΠΙΛΟΓΟΣ Φτάνοντας στο τέλος της εργασίας μας ελπίζουμε να έχουμε πετύχει τους στόχους μας και να έχουμε ενημερώσει τους συμμαθητές μας για την αρχαία ελληνική θρησκεία μέσα από την μυθολογία. Ελπίζουμε να μάθουν την πολιτιστική κληρονομιά την οποία διαθέτουμε από τους προγόνους μας. Επιπρόσθετα μάθαμε να λειτουργούμε σαν ομάδα και να εμπλουτίσουμε περισσότερο τις γνώσεις μας για τις θρησκευτικές αντιλήψεις των προγόνων μας. 19

Βιβλιογραφία Γριζοπούλου Πηγή Κασλάρη, 2012, Θρησκευτικά Α Γυμνασίου, ΟΕΔΒ Τσανανάς- Μπάρλος, 2010, Θρησκευτικά Β Γυμνασίου, ΟΕΔΒ Κακριδής Ιωάννης, 1986, Εισαγωγή στο μύθο, τόμος Β, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα Καστοριάδης Κ, 2007, Η ελληνική ιδιαιτερότητα, Εκδόσεις Κρητική, Αθήνα Μαστραπάς Αντώνης, 2011, Ιστορία Ά λυκείου, ΟΕΔΒ Ομηρικά Έπη, Οδύσσεια, Ιλιάδα, Σχολικά Βιβλία Γυμνασίου, ΟΕΔΒ Τερζάκης Φώτης, 1997, Μελέτες για το ιερό, Ελληνικά γράμματα, Αθήνα Τσοτάκου-Καρβέλη Αικατερίνη, 2007, Λεξικό Ελληνικής Μυθολογίας, Εκδόσεις Σοκόλη Φλασέλιερ Ρόμπερτ, 1974, Ο δημόσιος και πολιτικός βίος των αρχαίων Ελλήνων, εκδόσεις Παπαδήμου Εορτές και ιεροπραξίες των Ελλήνων, Βλάσης Ρασσιάς, Β έκδοση «Τα έπη του Ομήρου (Ιλιάδα & Οδύσσεια) μέσα από την εξαιρετική εικαστική απεικόνιση των Ζανέτ & Άννας Γκράχαμ Τζόνστον». GREEK MYTHOLOGY AND RELIGION (EDITIONS HAITALIS) ISBN 960-8284-60-0 20