Ποτάμια Γεωμορφολογία Τύποι ποταμών Ιωάννης Μ. Τσόδουλος Δρ. Γεωλόγος Τμήμα Γεωγραφίας, Ζ Εξάμηνο σπουδών Αθήνα, 2017
Τύπος ποτάμιας κοίτης Με τον όρο τύπος ποτάμιας κοίτης εννοούμε τη διαμόρφωση της κοίτης ενός ποταμού όπως φαίνεται από ψηλά. Οι τύποι των ποτάμιων κοιτών χαρακτηρίζονται από μια σειρά μορφών με διαφορετική γεωμετρία, κυριότερες από τις οποίες είναι: Ευθυτενείς Μαιανδρικές Πλεξοειδείς Αναστομωμένες
Ταξινόμηση των ποταμών Συστήματα ταξινόμησης: Επίπεδο μοντέλο ανάπτυξης της κοίτης Γεωμετρία της εγκάρσιας διατομής της κοίτης Το επίμηκες προφίλ της κοίτης Τον τύπο του μεταφερόμενου υλικού (κροκάλες, άμμος, ιλύς ή άργιλος)
Κύριοι τύποι ποταμών Ευθυτενής Ευθυτενής Ελικοειδής Μαίανδρος Ελικοειδής Μαιανδρικός Δικτυωτός (Πλεξοειδής) Πλεξοειδής Αναστομώμενος Αναστομώμενος
Κριτήρια ταξινόμησης Μαιανδρικός λόγος Βαθμός διαχωρισμού Μεταφερόμενο φορτίο Αναλογία πλάτους - βάθους Σταθερότητα Ταχυτήτα ροής
Μαιανδρικός λόγος Ονομάζεται ο λόγος του μήκους της κοίτης ενός ποταμού προς το μήκος του άξονα της μαιανδρικής ζώνης. Εκφράζει το μέγεθος της ελικοειδούς - μαιανδρικής μορφής ενός ποταμού. Μήκος κοιλάδας SI μήκος ποταμού μήκος άξονα μαιανδρικής ζώνης Brice(1964) Μήκος ποταμού
Βάσει της τιμής του μαιανδρικού λόγου κάθε ποταμού ισχύει: SI<1.05 1,05<SI<1,5 SI>1,5 SI>1,3 SI>2 Ευθυτενείς Ελικοειδείς Μαίανδροι Δικτυωτός (Πλεξοειδείς) Αναστομωμένοι
Ταξινόμηση των ποταμών με βάση το μαιανδρικό λόγο και το βαθμό διαχωρισμού Απλός Διαιρούμενος Ευθύς Ευθυτενής Δικτυωτός (Πλεξοειδής) Καμπύλος - ελικοειδής Μαίανδρος Αναστομώμενος
ΠΛΕΞΟΕΙΔΗΣ ΜΑΙΑΝΔΡΟΣ Φορτίο κοίτης ΦΟΡΤΙΟ Αναμεμειγμένο Αιωρούμενο
Ευθυτενείς ποταμοί (Straight channels) Μορφολογία Τύπος φορτίου Μονή κοίτη Μικρός αριθμός βυθισμάτων & εξάρσεων Μαιανδρικός λόγος <1,1 Αναμεμιγμένο: φορτίο σε αιώρηση και φορτίο πυθμένα Πλάτος/βάθος Πλάτος / Βάθος <40 Συμπεριφορά διάβρωσης Μικρή διεύρυνση και διάνοιξη της κοίτης Τυρβώδης ροή
Ευθυτενείς ποταμοί (Straight channels) Διατηρούνται για σχετικά μικρές αποστάσεις Σχετικά μεγάλες κλίσεις Χαρακτηριστικές κοιλάδες V-σχήματος http://www.fgmorph.com/ https://www.youtube.com/watch? v=vlplybzsswi
Δικτυωτοί ή Πλεξοειδής ποταμοί (Braided streams) Έχουν ασταθείς και εύκολα διαβρούμενες κοίτες όπου εγκαταλείπουν περιοδικά τις μεγάλες ποσότητες υλικών που μεταφέρουν (κυρίως φορτίο πυθμένα). Έτσι σχηματίζουν χαρακτηριστικές μεγάλου πλάτους, μικρού βάθους κοίτες δικτυωτής ή πλεξοειδούς μορφής με ενδιάμεσες νησίδες οι οποίες πλημμυρίζουν κατά τη διάρκεια πλημμυρικών επεισοδίων.
Βασικά χαρακτηριστικά των πλεξοειδών ποταμών Μορφολογία Τύπος φορτίου Δύο ή περισσότερα κανάλια με μικρές νησίδες που πλημμυρίζουν Μαιανδρικός λόγος > 1,3 Πυθμένιο φορτίο Πλάτος/βάθος Πλάτος / Βάθος > 40 Συμπεριφορά διάβρωσης Διεύρυνση της κοίτης Συμπεριφορά απόθεσης Μεσοποτάμιοι σχηματισμοί φραγμάτων
Ανάπτυξη πλεξοειδούς ποταμού
http://www.geologyclass.org http://www.physicalgeography.net https://lh3.googleusercontent.com
Μαιανδρικοί ποταμοί Ονομάζονται οι ποταμοί με χαρακτηριστική οφιοειδή μορφή, που ρέουν ελεύθερα σε επιφάνειες με μικρή κλίση. Μορφολογία Τύπος Φορτίου Μονό κανάλι Μαιανδρικός λόγος > 1,5 Φορτίο αναμεμιγμένο & σε αιώρηση Πλάτος/βάθος Πλάτος / Βάθος < 40 Συμπεριφορά διάβρωσης Διάνοιξη & διεύρυνση στο εξωτερικό τμήμα του μαιάνδρου Συμπεριφορά απόθεσης Απόθεση στο εσωτερικό τμήμα του μαιάνδρου
https://www.youtube.com/watch?v=8a3r -cg8wic&t=50s
Σπειροειδής κίνηση του νερού
Η κοίτη ενός ποταμού παρουσιάζει ανωμαλίες και σχηματίζει βαθιές κοιλότητες (pools) και αβαθείς νησίδες (riffles) όπου συγκεντρώνεται άμμος και χαλίκια. http://www.lifeinfreshwater.org.uk https://s3.amazonaws.com http://www.ejpau.media.pl
Μηνοειδείς λίμνες (Oxbow lakes) Ένα σώμα νερού σχήματος-u (ή μισοφέγγαρου) που σχηματίζεται όταν ένας μεγάλος μαίανδρος αποκόβεται από τον κύριο ποταμό, δημιουργώντας ένα ελεύθερο σώμα νερού. Με την πάροδο του χρόνου, μια μηνοειδής λίμνη μπορεί να «γεμίσει» με ιζήματα και να αναπτυχθεί φυτοκάλυψη. Πηγή: http://beaudaniels.com
Μηνοειδείς λίμνες (Oxbow lakes) http://www.acegeography.com
http://expeditieaarde.blogspot.gr https://awwatersheds.org http://www.worldatlas.com http://rio.wikia.com/wiki/amazon_river
Οι μαίανδροι ενός ποταμού σπάνια διατηρούν τη θέση τους σταθερή.
Εγκιβωτισμένοι μαίανδροι (Incised meanders) Σχηματίζονται από την κατά βάθος διάβρωση ενός μαιανδρικού ποταμού ως αποτέλεσμα της μεταβολής του βασικού του επιπέδου. Ο ποταμός καθώς διαβρώνει σε βάθος, διατηρεί την αρχική του ροή βαθαίνοντας την κοίτη του δημιουργώντας εγκιβωτισμένους μαιάνδρους. Επιπλέον δεν έχουν την δυνατότητα ελεύθερων μαιανδρισμών.
Η πραγματική αιτία μαιανδρισμού σχετίζεται με την ικανότητα του ποταμού να προσαρμόζετε στο περιβάλλον του.
Συνοψίζοντας και συγκρίνοντας τα βασικά χαρακτηριστικά των πλεξοειδών και μαιανδρικών ποταμών
Σχέση κλίσης κοίτης μαιανδρικού λόγου μεταξύ διαφορετικών τύπων ποτάμιας κοίτης (Schumm and Kahn, 1972)
Αναστομώμενοι ποταμοί (Anastomosing rivers) Αποτελούνται από ένα δίκτυο καναλιών που διακλαδίζονται και ξαναενώνονται. Είναι παρόμοιοι με τους δικτυωτούς ποταμούς, στους οποίους όμως οι νησίδες που δημιουργούνται έχουν τόσο μεγάλες διαστάσεις ώστε να μην πλημμυρίζουν κατά τη διάρκεια πλημμυρικών επεισοδίων του ποταμού, να καλύπτονται από βλάστηση και να αποτελούν μόνιμες νησίδες. πλεξοειδής αναστομώμενος http://www.geo.uu.nl/fg/palaeogeography/results/fluvialstyle
Ταξινόμηση τύπων ποταμών απλού καναλιού και αναστομώμενων καναλιών (after Nanson and Knighton 1996)
Ταξινόμηση τύπων ποταμών κατά Rosgen (1994)
Ταξινόμηση τύπων ποταμών κατά Rosgen (1994)
Χρησιμότητα της Ταξινόμησης Εφαρμοσμένη μηχανική Διαχείριση επιφανειακών υδάτων Προστασία από πλημμύρες Επιφανειακή απορροή Σταθερότητα κοιτών Πλευσιμότητα ποταμών Κατασκευή χώρων αναψυχής στις όχθες ποταμών