Τμήμα Γεωγραφίας, Ζ Εξάμηνο σπουδών Αθήνα, 2017

Transcript

1 Ιωάννης Μ. Τσόδουλος Δρ. Γεωλόγος Τμήμα Γεωγραφίας, Ζ Εξάμηνο σπουδών Αθήνα, 2017

2 Αλλουβιακά ριπίδια (alluvial fans) Είναι γεωμορφές αποθέσεις, σχήματος βεντάλιας ή κώνου που σχηματίζονται, συνήθως, όταν ένας ποταμός αφήσει μια στενή και απότομη κοιλάδα και αρχίσει να ρέει σε μια ανοικτή πεδιάδα όπου μειώνεται απότομα η ταχύτητά του. Μείωση της ταχύτητας: Μείωση της κλίσης Διαπλάτυνση ή διακλάδωση του καναλιού Πηγή: McGeary & Plummer Πηγή: McGeary & Plummer

3 Μορφολογία αλλουβιακών ριπιδίων Κανάλι τροφοδοσίας Κορυφή ριπιδίου Κατά βάθος διάβρωση κοντά στην κορυφή του ριπιδίου Ενεργός λοβός απόθεσης Πόδας ριπιδίου Πηγή:

4 Μορφολογία αλλουβιακών ριπιδίων Οι διαστάσεις των αλλουβιακών ριπιδίων ποικίλουν σημαντικά. Το ίδιο και η κλίση της επιφάνειάς τους. Υπάρχουν ριπίδια με πολύ μικρή κλίση <1ο και μεγάλο εύρος και άλλα με μεγάλη κλίση (έως και 15ο) που ονομάζονται αλλουβιακοί κώνοι.

5 Διεργασίες απόθεσης στα αλλουβιακά ριπιδία Οι διεργασίες απόθεσης στα αλλουβιακά ριπίδια καθορίζονται από: Την ποσότητα του νερού (παροχή) Την ποσότητα και το είδος των ιζημάτων που μεταφέρονται από το κανάλι τροφοδοσίας Την κλίση του ριπιδίου Τα αλλουβιακά ριπίδια με κριτήριο τις κύριες διεργασίες που συμβάλουν στη διαμόρφωση τους ταξινομούνται σε δύο μεγάλες κατηγορίες: (Α) σε αυτά που κυριαρχούνται από κινήσεις υλικών λόγω βαρύτητας και (Β) σε αυτά που κυριαρχούνται από τη δράση ποτάμιων διεργασιών. Πηγή: Nichols, 2009

6 Αποθέσεις αλλουβιακών ριπιδίων Πηγή: Nichols,

7 Αποθέσεις αλλουβιακών ριπιδίων Πηγή: Nichols, 2009 Πηγή: Nichols,

8 Αποθέσεις αλλουβιακών ριπιδίων Πηγή: Nichols,

9 Αποθέσεις αλλουβιακών ριπιδίων Πηγή: Nichols, 2009

10 Αποθέσεις αλλουβιακών ριπιδίων Φτωχά ταξιθετημένες αποθέσεις Χονδρόκοκκο υλικό Απουσία στρωμάτωσης Στην κορυφή των ριπιδίων συγκεντρώνονται κυρίως τα πιο χονδρόκοκκα υλικά (κροκάλες, λατύπες, χάλικες κλπ) και όσο απομακρυνόμαστε προς την περιφέρεια του ριπιδίου αποτίθενται τα πιο λεπτόκοκκα υλικά (άμμος, ιλύς και άργιλος). Μέτρια ταξιθετημένες αποθέσεις Λεπτό έως χονδρόκοκκο υλικό Στρωμάτωση Πηγή: Blair, T., McPherson, J., (2009).

11 Παθητικά/Ανενεργά ριπίδια Συσχέτιση μεταξύ διάβρωσης--απόθεσης διάβρωσης αλλουβιακών ριπιδίων Η μορφολογία των ριπιδίων αντικατοπτρίζει τις διεργασίες που συμβάλουν στη διαμόρφωση και την εξέλιξή τους. Η σχέση μεταξύ των διεργασιών της διάβρωσης και της απόθεσης, στα ριπίδια, εξαρτώνται από τη σχέση μεταξύ της παροχής και του μεταφερόμενου φορτίου. Πηγή: Harvey 2002c) Ριπίδια που κυριαρχούν διεργασίες απόθεσης Μορφολογία αλλουβιακών ριπιδίων Συσχέτιση μεταξύ παροχής και Ριπίδια διάβρωσης & απόθεσης μεταφερόμενου φορτίου Ριπίδια που κυριαρχούν διεργασίες διάβρωσης

12 Πηγή: Πηγή: Machette et al

13 Μορφές ριπιδίων τύπου Bajadas Αλλουβιακά ριπίδια που έχουν σχηματισθεί από γειτονικά υδρογραφικά δίκτυα και εφάπτονται μεταξύ τους ονομάζονται bajadas (Tolman, 1909). Death Valley, USA Πηγή: Google Earth

14 Copyright Keith Richards 2002

15 Δέλτα ποταμών ((River River Delta) Αποθέσεις με μορφή βεντάλιας που παρατηρούνται στις εκβολές ενός ποταμού. Όταν ένας ποταμός εκβάλλει στη θάλασσα, επιβραδύνεται και επομένως μειώνεται η μεταφορική του ικανότητα. Μεγάλες ποσότητες υλικού καθιζάνουν απότομα σχηματίζοντας τεράστια αλλουβιακά ριπίδια που λέγονται δέλτα δέλτα. Το σχήμα των δέλτα εξαρτάται από την ισορροπία μεταξύ των ιζημάτων που τα τροφοδοτούν, τα οποία μεταφέρονται από το ποτάμια, και την διαβρωσιγενή δύναμη των κυμάτων και των ρευμάτων της θάλασσας. Ηρόδοτος Ο ρυθμός προσφοράς ιζήματος από το ποτάμι είναι ταχύτερος από το ρυθμό απομάκρυνσης του από τις θαλάσσιες διεργασίες. 484 π.χ. 425 π.χ.

16 Παράγοντες διαμόρφωσης των δέλτα Πηγή: Καρύμπαλης, 2010

17 Σχηματισμός ενός δέλτα Ένα δέλτα σχηματίζεται και αναπτύσσεται με το χρόνο στο σημείο όπου ένα ποτάμι εκβάλει σε μια λίμνη ή θάλασσα και αποθέτει τα ιζήματα που μεταφέρει. Πηγή: Thompson & Turk

18 Καθώς το δέλτα αυξάνεται προς την πλευρά της θάλασσας η κλίση της κοίτης μειώνεται με αποτέλεσμα ο ποταμός να διακλαδίζεται σε μικρότερα κανάλια διανομής. διανομής Οι αρχαίοι βραχίονες του Νείλου (Πλίνιος, Στράβωνας) Πηγή: Πηγή: Kelvin Case

19 Μορφολογικά χαρακτηριστικά των δέλτα Πηγή: Καρύμπαλης, 2010

20 Τα περισσότερα δέλτα συνίστανται κυρίως από τρείς κατηγορίες αποθέσεων (Gilbert-type deltas): Σειρά κορυφής (topset beds) χαρακτηρίζεται από σχεδόν οριζόντια στρώματα ποικίλου κοκκομετρικού μεγέθους που σχηματίζονται από τα κανάλια διανομής. Προελαύνουσα σειρά (foreset beds) αποτελεί το κύριο σώμα του δέλτα. Αποτίθενται υπό κλίση: Σε μικρά δέλτα 20ο με 25ο, αδρομερή υλικά Σε μεγάλα δέλτα < 5ο, λεπτόκοκκα υλικά Σειρά πυθμένα (bottomset beds) σχεδόν οριζόντια στρώματα από λεπτόκοκκα υλικά που μεταφέρονται και καθιζάνουν από το νερό του ποταμού καθώς και από υλικό που αποτίθεται με κύλιση από τα υπό κλίση στρώματα της προελαύνουσας σειράς. Πηγή: McGeary & Plummer

21 Πηγή: Longhitano, 2008

22 Πηγή: Gobo et al.,2015

23 Πηγή: Gobo et al.,2015

24 Ταξινόμηση των δέλτα Ταξινόμηση των δέλτα με κριτήριο το ποια διεργασία είναι κυρίαρχη και υπεύθυνη για την τελική τους διαμόρφωση (Galloway, 1975) Πηγή: Καρύμπαλης, 2010

25 Ποταμός Καλαμάς, Ήπειρος

26 Δέλτα ποταμού Μισισίπι Πηγή: Thompson & Turk Ο ποταμός Μισισίπι έρεε στη θάλασσα μέσω επτά διαφορετικών καναλιών τα τελευταία 6000 χρόνια. Ως αποτέλεσμα το σύγχρονο δέλτα του ποταμού συνίσταται από επτά μικρότερα δέλτα τα οποία σχηματίστηκαν σε διαφορετικές χρονικές περιόδους.

27 Πηγή:

28 The Rio Grijalva in Mexico Πηγή: Πηγή: Πηγή: Nienhuis 2015

29 Πηγή: Πηγή: Πηγή: Πηγή:

30 Πηγή: Πηγή:

31 Ταξινόμηση των δέλτα όπου, εκτός από τα μορφολογικά χαρακτηριστικά, λαμβάνει υπόψη και την κοκκομετρία των δελταϊκών αποθέσεων (Orton & Reading, 1993) Πηγή: Καρύμπαλης, =A47ythEcz74

32 Δελταϊκά ριπίδια (fan (fan delta) Ο όρος δελταϊκό ριπίδιο χρησιμοποιείται για να χαρακτηρίσει τα μικρής έκτασης και μεγάλης μορφολογικής κλίσης ποτάμια δέλτα που αποτελούνται κυρίως από χονδρόκοκκα ιζήματα σε αντίθεση με τα ποτάμια δέλτα που αποτελούνται από λεπτόκοκκα υλικά. Είναι πρισματικής μορφής αποθέσεις και αποτίθενται, μερικώς ή ολικώς σε υδάτινο περιβάλλον, στο όριο αλληλεπίδρασης μεταξύ του ενεργού ριπιδίου και του υδάτινου σώματος. Πηγή: Foster, 2015

33 Η πηγή των ποτάμιων υλικών από τα οποία σχηματίζονται τα δελταϊκά ριπίδια είναι γνωστή σαν σύστημα τροφοδοσίας. τροφοδοσίας Ποταμοί ή χείμαρροι μεγάλης κλίσης, των οποίων το υδρογραφικό δίκτυο αποστραγγίζει μια περιοχή με έντονο και ορεινό ανάγλυφο που ανυψώνεται τεκτονικά. Σχετικά μεγάλης κλίσης ποταμούς με διακλαδιζόμενες κοίτες. Συνήθως τέτοια συστήματα τροφοδοσίας βρίσκονται τόσο σε παγετώδεις όσο κα σε τεκτονικά ενεργές περιοχές. Ποταμοί με διακλαδιζόμενο τύπο κοίτης και ενδιάμεση κλίση, που συνήθως διαμορφώνονται σε παγετώδη περιβάλλοντα. Πηγή: Lonne & Nemec, 2004

34

35 Μορφολογία δελταϊκών ριπιδίων Με κριτήριο την κλίση και το βάθος της υφαλοκρηπίδας διακρίνονται τρείς μεγάλες κατηγορίες (Reading & Collison, 1996): Δελταϊκά ριπίδια κρηπίδας που εκτείνονται μέχρι το βάθος των 200 m. Δελταϊκά ριπίδια κατωφέρειας που αναπτύσσονται σε βάθη μεγαλύτερα των 200 m. Δελταϊκά ριπίδια τύπου Gilbert που μπορούν να αναπτυχτούν τόσο σε βαθιά, όσο και σε ρηχά νερά. Πηγή: Καρύμπαλης, 2010

36 Ελληνικά δέλτα Πηγή: Καρύμπαλης, 2010