ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΚΟΥΤΣΕΛΙΟΥ ΠΑΡΑ ΟΣΙΑΚΑ ΠΑΙΧΝΙ ΙΑ ΤΟΥ ΤΟΠΟΥ ΜΑΣ

ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΚΟΥΤΣΕΛΙΟΥ ΠΑΡΑ ΟΣΙΑΚΑ ΠΑΙΧΝΙ ΙΑ ΤΟΥ ΤΟΠΟΥ ΜΑΣ

Σχολικό Έτος 2013-2014 1

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Στα πλαίσια του προγράµµατος περιβαλλοντικής αγωγής της σχολικής χρονιάς 2013-2014, αποφασίσαµε µε τους µαθητές της Α τάξης να ασχοληθούµε µε κάτι που θα τους κέντριζε το ενδιαφέρον. Έτσι, καταλήξαµε µετά από συζητήσεις, ότι τα τοπικά παραδοσιακά παιχνίδια θα ήταν κάτι πολύ ενδιαφέρον και παίζοντάς τα στην αυλή του σχολείου θα τους έδινε τη δυνατότητα να έρθουν άµεσα σε επαφή µε αυτά και να εξασκηθούν, για να τα διατηρήσουν και να τα µεταφέρουν στις επόµενες γενιές. Στην επόµενη συνάντηση οι µαθητές χωρίστηκαν σε οµάδες εργασίας και έγινε καταµερισµός αρµοδιοτήτων. Ο καλός συντονισµός των οµάδων, η περιήγηση µέσω του διαδικτύου σε παραδοσιακά παιχνίδια διάφορων περιοχών της Ελλάδας και τέλος η εξάσκηση σε αυτά της περιοχής µας, ήταν το τελικό αποτέλεσµα. Συµµετείχαν Οι µαθητές της Α τάξης Οι καθηγητές Βούκιας Γεώργιος ΠΕ11 Παπουτσή Λαµπρινή ΠΕ03 2

ΠΑΡΑ ΟΣΙΑΚΑ ΠΑΙΧΝΙ ΙΑ Παραδοσιακά παιχνίδια ονοµάζονται τα παιχνίδια που έπαιζαν οι παλαιότεροι και µεταφέρονται από γενιά σε γενιά µε προφορική περιγραφή ή επίδειξη των µεγαλυτέρων προς τους µικρότερους. Είναι τα παιχνίδια τα οποία διασκέδασαν µικρούς και µεγάλους, παιχνίδια µε τα οποία διαπλάστηκαν χαρακτήρες, διαµορφώθηκαν συνειδήσεις,γυµνάστηκαν σώµατα και καλλιεργήθηκαν πνεύµατα και ψυχές. Βασικός µας στόχος είναι µε την προσπάθεια καταγραφής και παρουσίασης κάποιων παραδοσιακών παιχνιδιών να δοθεί στους µαθητές η δυνατότητα επαφής µε την πολιτιστική µας παράδοση, γιατί αφ ενός τα παιχνίδια αυτά συνέβαλαν σηµαντικά στην ανάπτυξη και διαµόρφωση του πολιτισµού µας, όπως κοινωνιολόγοι, ψυχολόγοι, εκπαιδευτικοί όλων των βαθµίδων διαβεβαιώνουν και αφ ετέρου γιατί µε τη γνώση των παραδοσιακών παιχνιδιών παρέχεται στους νέους η ευχέρεια να προσεγγίσουν την πολιτιστική µας ταυτότητα και παράδοση µε ένα µοναδικό, ίσως, πρωτόγνωρο και ευχάριστο τρόπο. Κάθε παραδοσιακό παιχνίδι εκφράζει την εποχή και την κοινωνία που το δηµιούργησε (κοινωνικές σχέσεις, οικονοµική κατάσταση, πολιτιστικές αξίες, τεχνολογία, αντιλήψεις για την πολιτική, τον πολιτισµό, το φύλο, τις σχέσεις µε τους άλλους). Όλα αυτά οδηγούν σε προβληµατισµούς και σε πολλά αγωνιώδη ερωτήµατα Παίζουν σήµερα τα παιδιά; Αν όχι γιατί;τι πρέπει να γίνει γι αυτό; Υπάρχουν χώροι για να παίζουν τα παιδιά; Αν όχι γιατί; Τι κάνουµε γι αυτό; Γνωρίζουν τα παιδιά τα παιχνίδια που έπαιζαν οι γονείς τους; Αν όχι γιατί; Τι πρέπει να γίνει; για την αποκατάσταση της ενότητας της αλυσίδας του κοινωνικού ιστού; Τι παιχνίδια παίζουν σήµερα τα παιδιά; Τα σηµερινά παιχνίδια που παίζουν (άν παίζουν) τα παιδιά, αντικατοπτρίζουν την ηθική και κοινωνική µας υπόσταση, και έχουν χαρακτηριστικά γνωρίσµατα εντελώς διαφορετικά των γνωρισµάτων των παραδοσιακών παιχνιδιών. Ο σύγχρονος τρόπος διαβίωσης στις µεγαλουπόλεις, ο καταναλωτισµός, η αποστασιοποίησή µας από την 3

παράδοση µε την παντελή απουσία χώρων άσκησης και αναψυχής, η έλλειψη ελεύθερου χρόνου των παιδιών, διαµόρφωσαν στην εποχή µας νέα και πολλά επικίνδυνα παιχνίδια που προβληµατίζουν τόσο τους επιστήµονες όσο και τους γονείς, όσον αφορά την αξία τους και στο αν συντελούν στην σωµατική, πνευµατική και ψυχική ανάπτυξη των παιδιών. Έπαψαν πλέον τα παιδιά να παίζουν παραδοσιακά παιχνίδια και καταφεύγουν στα ηλεκτρονικά αφού το παιδί δεν µπορεί να βρεθεί µε ένα άλλο παιδί για να παίξει και αµέσως το αντικαθιστά µε τον ηλεκτρονικό υπολογιστή, αφού δεν υπάρχει κάποιος άλλος ισότιµος απέναντί του. Η απουσία ισότιµου ανταγωνιστή, εξαγριώνει το παιδί, το οποίο σιγά-σιγά διαµορφώνει µια επιθετική και εξουσιαστική συµπεριφορά. Είναι σηµαντικό να γνωρίζουµε ότι τα παραδοσιακά παιχνίδια εκτός από το ότι παίζονταν µε µικρές ίσως παραλλαγές σε διαφορετικά µέρη της Ελλάδας, παίζονταν και σε πολλά κράτη της Ευρώπης. Για παράδειγµα το παιχνίδι κουτάκια ή τρικαµούτσι ή κεραµιδάκια, είναι ένα παραδοσιακό παιχνίδι που παίζεται από τσιγγάνους, Ρώσους, βλάχους στα Βαλκάνια. Τα παιχνίδια ανάλογα τη συµµετοχή ενός ή περισσοτέρων παιδιών διακρίνονται σε ατοµικά και οµαδικά.τα οµαδικά µε τη σειρά τους, διακρίνονται σε παιχνίδια κοινοπραξίας, όταν όλα µαζί τα παιδιά συνεργάζονται και επιδιώκουν τον ίδιο σκοπό, χωρίς αντιθέσεις και σε παιχνίδια άµιλλας όταν τα παιδιά απαρτίζουν οµάδες µε αντιτιθέµενους σκοπούς και το παιδί φροντίζει για το συµφέρον της δικής του οµάδας. Με κριτήριο διάκρισης την απαιτούµενη ή µη σωµατική δεξιότητα, τα παιχνίδια διακρίνονται σε σωµατικά και σε πνευµατικά. Σωµατικά παιχνίδια είναι εκείνα των οποίων η επιτυχής εκτέλεση απαιτεί περισσότερες σωµατικές δυνάµεις και δεξιότητες και συνήθως απαιτούν εκτεταµένο χώρο, αυλή, αλάνα. Πνευµατικά λέγονται εκείνα τα παιχνίδια, κατά την εκτέλεση των οποίων πρωτεύοντα ρόλο παίζει η πνευµατική δεξιότητα. Στα πνευµατικά παιχνίδια η σωµατική δεξιότητα παίζει δευτερεύοντα ρόλο ή µπορεί και να απουσιάζει εντελώς. Από άλλη άποψη προσεγγιζόµενα τα παιχνίδια διακρίνονται σε Γυµναστικά και συναναστροφών. Γυµναστικά λέγονται τα παχνίδια που γίνονται στις περισσότερες των περιπτώσεων σε ειδικά διασκευασµένο χώρο και απαιτούν κατά πρώτο λόγο µυική προσπάθεια και κατά δεύτερο λόγο πνευµατική. Τα Γυµναστικά παιχνίδια υποδιαιρούνται σε βλητικά διότι κατά την εκτέλεσή τους φαίνεται κυριαρχούσα η βλητική ικανότητα (π.χ. εκτόξευση αντικειµένου), σε παιχνίδια υνάµεως στα οποία κυριαρχούν οι ωθισµοί, οι έλξεις, η πάλη και οι παρόµοιες ενέργειες και τέλος τα ροµικά παιχνίδια, στα οποία πρωτεύουσα θέση κατέχει το τρέξιµο, η ταχύτητα των ποδιών, ο 4

δρόµος. Παιχνίδια συναναστροφών λέγονται εκείνα τα οποία εκτελούνται σε κλειστό χώρο και επ ευκαιρία οικογενειακών ή φιλικών συγκεντρώσεων, πολλές δε φορές γίνονται µε τη βοήθεια οργάνων. ΙΑΚΡΙΣΕΙΣ- ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ- ΙΑΙΡΕΣΕΙΣ ΠΑΙΧΝΙ ΙΩΝ 5

Για την εκτέλεση των παιχνιδιών,κυρίως των οµαδικών, είναι αναγκαίος ο διαχωρισµός των παιδιών σε οµάδες ισάριθµες και κατά το δυνατόν ισότιµες. Για την αποφυγή προστριβών και παρεξηγήσεων, επινοήθηκαν συνοπτικές και ευχάριστες διαδικασίες τα λεγόµενα κορωνίσµατα, λαχνίσµατα, δειξίµατα,βγαλσίµατα, κληρωσιές, οι οποίες δίνουν λύση σε προβλήµατα της µορφής : ποιός θα αρχίσει πρώτος, ποιός θα τα φυλάει, ποιός θα κάνει µάνα κ.λ.π. Τα κορωνίσµατα γίνονται συνήθως µεταξύ των αρχηγών των δύο οµάδων και εκείνος που θα ευνοηθεί έχει την προτεραιότητα. Γίνονται επίσης και µεταξύ δύο παιχτών, αν για την εκτέλεση του παιχνιδιού είναι δύο παίχτες οπότε αυτοί είναι οι αρχηγοί. Τα πιο ενδεικτικά παραδοσιακά παιχνίδια που παίζονται στην περιοχή µας και κατέγραψαν οι µαθητές είναι τα παρακάτω: Κυνηγητό Είναι παιχνίδι οµαδικό και παίζεται από πολλά παιδιά (περισσότερα από 3). Όσο περισσότερα είναι τα παιδιά, τόσο εντονότερο είναι το ενδιαφέρον. Με κάποιο λάχνισµα ορίζεται το παιδί που θα κυνηγήσει. Στην αρχή ορίζεται ένα σηµείο αρχής και τέλους της προσπάθειας. Από αυτό το σηµείο ξεκινούν όλοι και σε αυτό το σηµείο φθάνοντας, φτύνουν και τελειώνουν την προσπάθειά τους. Όταν ορίζεται ο κυνηγός, αρχίζουν τα παιδιά και τρέχουν κάνοντας διάφορους ελιγµούς, προσπαθώντας πρώτα να αποφύγουν το άγγιγµα του κυνηγού και µετά να φθάσουν στο τερµατικό σηµείο, στο οποίο φτύνουν κι έτσι ο κυνηγός δεν τους ακουµπά. Το παιδί που πιάνει ή που ακουµπά ο κυνηγός, γίνεται ο κυνηγός στον επόµενο κύκλο του παιχνιδιού. Το Μπιζ Μαζεύονται τα παιδιά και αποφασίζουν ποιος θα τα "φυλάει". Αυτός λοιπόν κάθεται σ' ένα σκαµνί ή στέκει σκυφτός και βάζει το δεξί του χέρι κάτω από την αριστερή του µασχάλη, κρατώντας την παλάµη ανοιχτή προς τα επάνω, ενώ µε το αριστερό του χέρι κρατάει κλειστά τα µάτια του. Οι άλλοι παίκτες στέκονται προς τ' αριστερά του και ένας απ' αυτούς τον πλησιάζει, του χτυπάει την ανοιχτή παλάµη και ύστερα αποµακρύνεται µαζί µε 6

τους άλλους. Όλοι χοροπηδούν γύρω του και στρυφογυρίζουν το δάχτυλο τους φωνάζοντας "Μπιζζ!" όπως κάνει η µέλισσα. Αυτός που τα φυλάει πρέπει να µαντέψει ποιος τον χτύπησε. Αν τον ανακαλύψει, τότε αυτός παίρνει τη θέση του αλλιώς το παιχνίδι συνεχίζεται κατά τον ίδιο τρόπο. Αµπάριζα Σ' αυτό το παιχνίδι, τα παιδιά χωρίζονται σε δύο οµάδες. Κάθε οµάδα έχει ένα σηµείο εκκίνησης, συνήθως κολόνα ή δέντρο. Στην αρχή ένα παιδί από τη µια οµάδα (δεν έχει σηµασία ποια), "παίρνει αµπάριζα και βγαίνει" για να προκαλέσει τους παίχτες της άλλης οµάδας να τον κυνηγήσουν. Τότε κάποιος απ' την αντίπαλη οµάδα "παίρνει αµπάριζα και βγαίνει" και τον κυνηγάει. 'Ετσι βγαίνουν και τ' άλλα παιδιά και κυνηγούν. Κάθε παιδί έχει το δικαίωµα να κυνηγήσει τα παιδιά που έχουν βγει πριν απ' αυτόν, αλλά όχι τα παιδιά που έχουν βγει µετά. Επίσης κάθε παίχτης µπορεί να γυρίσει στην κολόνα του και να βγει όσες φορές θέλει. 'Οταν κάποιο παιδί πιάσει ένα παίχτη της αντίπαλης οµάδας, τον πάει στη φυλακή, που είναι συνήθως κοντά στην κολόνα του. Οι παίχτες της οµάδας του παιδιού που είναι φυλακισµένο, πρέπει να το ακουµπήσουν για να ελευθερωθεί. Σκοπός του παιχνιδιού είναι ν' ακουµπήσει ένας παίχτης την κολόνα της αντίπαλης οµάδας. 7

Αλάτι ψιλό- αλάτι χοντρό Το παιχνίδι αυτό παίζεται από πολλά παιδιά που συγκεντρώνονται και βγάζουν µε κλήρο τη "µάνα". Υστερα κάνουν όλα µαζί ένα κύκλο και κάθονται κάτω σταυροπόδι µε τα χέρια πίσω, µε τις παλάµες ανοιχτές. Η µάνα στέκεται έξω από τον κύκλο και βαστάει ένα µαντήλι. Κάνει µια βόλτα γύρω από τον κύκλο τραγουδώντας: «Αλάτι ψιλό, αλάτι χονδρό, έχασα τη µάνα µου και πάω να τη βρω παπούτσια δεν µου πήρε να πάω στο χορό» 8

Την ώρα που τραγουδάει γύρω από τον κύκλο, πετάει το µαντήλι πίσω από ένα παιδί και συνεχίζει µέχρι να καταλάβουν ότι δεν κρατάει πια το µαντήλι.το παιδί που πήρε το µαντήλι σηκώνεται και αρχίζει να κυνηγάει τη µάνα. Οταν την πιάσει η µάνα κάθεται στη θέση του µαζί µε τα άλλα παιδιά. Το παιδί που πήρε το µαντήλι γίνεται µάνα και αρχίζει να κυνηγάει. Το παιχνίδι συνεχίζεται έτσι µέχρι να το βαρεθούν. Μήλα Το παιχνίδι αυτό παίζεται από αγόρια και κορίτσια σε ανοιχτό και οµαλό µέρος, από τέσσερα και πάνω παιδιά χωρισµένα σε δύο οµάδες και χρησιµοποιούν ένα τόπι, µία µπάλα του βόλεϊ. Με κάποιο λάχνισµα καθορίζεται ποια µάνα θα έχει τον πρώτο λόγο στην επιλογή των παικτών. Με άλλο λάχνισµα µεταξύ των µανάδων παίρνουν σειρά στο παίξιµο οι οµάδες. Τα παιδιά της οµάδας που παίζει πρώτη χωρίζονται στα δύο, αποµακρύνονται και στέκονται σε απόσταση είκοσι περίπου µέτρων. Στο µέσον της απόστασης αυτής στέκονται τα παιδιά της άλλης οµάδας. Τα παιδιά του ενός άκρου πετούν την µπάλα και προσπαθούν να χτυπήσουν κάποιο παιδί της αντίπαλης οµάδας. Αν τα καταφέρουν αυτό το παιδί καίγεται και βγαίνει έξω. Αλλά και αυτά τα παιδιά προσπαθούν να αποφύγουν το χτύπηµα και αν µπορούν να πιάσουν την µπάλα στον αέρα, να πιάσουν δηλαδή µήλο, γιατί τότε έχουν πλεονέκτηµα. Αν κάποιο παιδί της οµάδας του κέντρου πιάσει µήλο, τότε δε βγαίνει, αλλά έχει το δικαίωµα να χτυπηθεί άλλη µία φορά, να χάσει το µήλο του, χωρίς να καεί. Έχει επίσης το δικαίωµα να ξαναφέρει στο παιχνίδι κάποιον χτυπηµένο- καµµένο συµπαίκτη του. Αν κάποιο παιδί του κέντρου πιάσει την µπάλα και του ξεφύγει, τότε καίγεται. Αφού µείνει µόνο ένα παιδί στο κέντρο, πρέπει αυτό να χτυπηθεί µε δέκα βολές. Το παιχνίδι τελειώνει όταν χάσουν όλα τα παιδιά του κέντρου. Τυφλόµυγα Με το κεφαλοµάντηλο, συνήθως της µάνας, παιζόταν η τυφλόµυγα. Ένας παίκτης έδενε τα µάτια του µε το πανί αυτό και προσπαθούσε να πιάσει κάποιον από τους άλλους παίκτες. Όταν τον πιάσει πρέπει να βρει πως τον λένε. Μετά αυτός κάνει την τυφλόµυγα κτλ. 9

Κλέφτες και αστυνόµoι Είναι ένα πολύ συναρπαστικό παραδοσιακό παιχνίδι. Παίζεται µε πολλούς παίχτες σε ένα πλάτωµα. Τα παιδιά χωρίζονται σε δύο οµάδες. Η µία, η µικρότερη, είναι οι αστυνόµοι. Τα υπόλοιπα παιδιά αποτελούν τους κλέφτες. Το παιχνίδι εξελίσσεται σαν ένα κοινό κυνηγητό ανάµεσα στις δύο οµάδες. Οι κλέφτες, όταν θέλουν να ξεκουραστούν, πάνε σ' ένα συγκεκριµένο σηµείο το οποίο ονοµάζεται σπίτι ή ληµέρι. Εκεί οι αστυνόµοι δεν µπορούν να τους πιάσουν. 'Οταν όµως ο αστυνόµος πιάσει τον κλέφτη τον οδηγεί στη φυλακή, η οποία βρίσκεται συνήθως όσο πιο µακριά γίνεται από το σπίτι. 'Ενας φυλακισµένος παίχτης ελευθερώνεται όταν ένας σύντροφός του του ακουµπήσει το χέρι και φωνάξει "ξελέ". Σε περίπτωση που οι φυλακισµένοι κλέφτες είναι πολλοί, κάνουν το εξής κόλπο: πιάνουν τα χέρια τους στη σειρά και απλώνονται όσο πιο έξω µπορούν (ένας βρίσκεται "µέσα" στη φυλακή και οι άλλοι, κρατώντας χέρι χέρι, προχωρούν προς το σπίτι). Ο ελεύθερος παίχτης, αγγίζοντας το χέρι ενός φυλακισµένου, ελευθερώνει όλους όσους συµµετέχουν στην αλυσίδα. Φυσικά, απαγορεύεται αυστηρά στους αστυνοµικούς να φρουρούν τους φυλακισµένους παίχτες, κανόνας που όποιος παραβεί αποβάλλεται αυτοµάτως από το παιχνίδι. Το παιχνίδι τελειώνει όταν όλοι οι κλέφτες φυλακιστούν, και πολλές φορές αυτό δε συµβαίνει ποτέ! Περνά περνά η µέλισσα 10

Το παιχνίδι αυτό είναι γνωστό στο πανελλήνιο µε πολλές παραλλαγές. Παίζεται µε περισσότερα από οχτώ παιδιά. Πρέπει να είναι πάντα ζυγά. Η οµάδα των παιδιών βγάζει µε λάχνισµα δύο µάνες, που στέκονται αντικριστά και µε µυστική συνεννόηση διαλέγουν η καθεµιά από ένα όνοµα από τη φύσηθάλασσα-ή το όνοµα ενός πράγµατος. Οι δύο µανάδες έτσι όπως βρίσκονται αντιµέτωπες, αρχίζουν να χτυπάνε η µία τις παλάµες της άλλης, σα να σχηµατίζουν γέφυρα και τραγουδούν: «Περνά, περνά η µέλισσα µε τα µελισσόπουλα και µε τα κλεφτόπουλα» Την ώρα που τραγουδούν, περνούν κάτω από τα χέρια τους τα υπόλοιπα παιδιά. Όταν λένε την τελευταία λέξη του τραγουδιού «κλεφτόπουλα», οι δύο µάνες χαµηλώνουν τα ενωµένα πια χέρια τους και τσακώνουν σαν σε παγίδα το τελευταίο παιδί της οµάδας που πάει να περάσει. Ύστερα σκύβουν κοντά του, για να µην ακούσουν τα άλλα παιδιά τι θα του πουν, και το ρωτούν ποιο από τα δύο πράγµατα ή ονόµατα που έχουν πάρει οι δύο µάνες προτιµά. Αν διαλέξει το όνοµα του πρώτου παιδιού-µάνα, παίρνει θέση πίσω του. Αν όµως διαλέξει το όνοµα του άλλου, τότε πάει και στέκεται στη σειρά πίσω από κείνο. Όποια µάνα θα συγκεντρώσει τα περισσότερα παιδιά πίσω της είναι η νικήτρια. Η τραµπάλα Το έπαιζαν δύο παιδιά σε ανοιχτό µέρος, όπου έφτιαχναν µόνα τους τη τραµπάλα. Η τραµπάλα φτιαχνόταν ως εξής: Στο έδαφος τοποθετούν ένα χοντρό παλούκι, και από πάνω του βάζουν ένα ξύλο ώστε να ισορροπήσει και να µπορούν τα παιδιά να παίξουν. 11

Από την µια πλευρά κάθεται το ένα παιδί και το άλλο από την άλλη. Το ένα παιδί σπρώχνει τα πόδια του στο έδαφος µε δύναµη και όταν πάει στην κορυφή το άλλο παιδί σπρώχνει και επαναλαµβάνεται το ίδιο. Η µικρή Ελένη Παιζόταν από πολλά παιδιά, συνήθως κορίτσια, περισσότερα των τριών σε ανοιχτό και οµαλό χώρο εµβαδού µεγαλύτερου των εκατό τετρ. µέτρων. Όσο περισσότεροι ήταν οι παίχτες, τόσο µαγαλύτερη επιφάνεια απαιτούνταν. Με κάποιο λάχνισµα, οριζόταν ποιός θα έπαιρνε το ρόλο της «µικρής Ελένης». Όλα τα παιδιά όρθια, πιασµένα χέρι χέρι, σχηµάτιζαν κύκλο µε το µέτωπο στραµµένο προς το κέντρο του κύκλου στο οποίο στεκόταν η µικρή Ελένη. Η µικρή Ελένη, µε κατεβασµένο προς το έδαφος κεφάλι, έχοντας τα µάτια κλειστά και καλυµµένα µε τα χέρια, προσποιούνταν πως έκλαιγε. Οι υπόλοιποι παίχτες όπως ήταν στον κύκλο γυρνούσαν γύρω γύρω από την µικρή Ελένη τραγουδώντας: «Η µικρή Ελένη κάθεται και κλαίει που δεν την παίζουνε. Σήκω επάνω, νίψου χτενίσου κι αποχαιρέτισε. Φίλησε φίλησε όποιον σου αρέσει κι έλα µες στη µέση.» Με το τέλος αυτού του τραγουδιού, ο κύκλος σταµατούσε να γυρίζει και οι πάντες σιωπούσαν. Εκείνη τη στιγµή η µικρή Ελένη, έχοντας πάντα κλειστά τα µάτια σηκωνόταν,έκανε τις κινήσεις που οι προηγούµενοι στίχοι υπαγόρευαν, δηλαδή έκανε πως νίβεται, πως χτενίζεται, χαιρετούσε και κινούνταν προς την περιφέρεια του κύκλου. 12

Έπιανε ένα παιδί και έπρεπε µε κλειστά τα µάτια να µαντέψει να βρει ποιος ήταν. Αν µάντευε σωστά, το παιδί αυτό έπαιρνε τη θέση της µικρής Ελένης στο κέντρο του κύκλου και η προηγούµενη µικρή Ελένη έπαιρνε τη θέση του άλλου παιδιού στον κύκλο. Η γκαµήλα Το έπαιζαν το λιγότερο τέσσερα παιδιά. Πρώτα έβγαιναν οι δύο «µανάδες» µε κάποιο λάχνισµα. Στη συνέχεια µοιράζονταν σε δύο οµάδες µε λάχνισµα που έκαναν οι «µανάδες». Με άλλο λάχνισµα ορίζονταν ποια οµάδα θα πρωτοπαίξει. Ένας από τους παίχτες της πρώτης οµάδας έµενε έξω. Αυτός κάθονταν πάνω σε µία πέτρα. Έσκυβε ένας άλλος και µε συµπλεγµένα τα χέρια του ακουµπούσε στην ποδιά του πρώτου. Έσκυβε έπειτα δεύτερος και ακουµπούσε στις πλάτες του προηγούµενου µε συµπλεγµένα κι αυτός τα χέρια. Έπειτα έσκυβε τρίτος, τέταρτος πάντα µε τον ίδιο τρόπο κι έτσι έφτιαχναν την «γκαµήλα». Η δεύτερη οµάδα στεκόταν απέναντι στην πρώτη. Ένας-ένας παίχτης της, έπαιρνε φόρα και καβαλίκευε επάνω στην «γκαµήλα», στις πλάτες των παιδιών της πρώτης οµάδας. Αν κάποιο παιδί δεν µπορούσε να πηδήσει, ή έχανε την ισορροπία και έπεφτε κάτω, τότε έχανε η οµάδα του. Μα και σαν κατόρθωναν όλοι να καβαλικέψουν, είχαν την υποχρέωση να µείνουν έτσι καβάλα ορισµένο χρονικό διάστηµα, χωρίς να πατήσουν κάτω. Το διάστηµα αυτό οριζόταν από την αρχή του παιχνιδιού και κανονιζόταν µε µέτρητα τόσων αριθµών. «Ένα, δύο, τρία, τέσσερα» µετρούσε ο καθισµένος, το κεφάλι δηλαδή της «γκαµήλας». Αν κατά λάθος κάποιο παιδί πατούσε κάτω, έχανε η οµάδα του. Κάθε φορά, που έχανε η µια οµάδα το παιχνίδι ξανάρχιζε, µε τη διαφορά όµως, πως τη «γκαµήλα» την έκανε η χαµένη οµάδα. Έτσι παιζόταν το παιχνίδι αυτό στα χωριά γύρω από τα Γιάννενα. Η κρεµάλα Το παιχνίδι αυτό παιζόταν και παίζεται ακόµα και σήµερα από δύο παιδιά αλλά και από µεγάλους, αγόρια και κορίτσια. Υπάρχει δυνατότητα το 13

παιχνίδι να παρακολουθείται και από άλλα παιδιά τα οποία όµως δεν πρέπει να συµβουλεύουν κάποιον απ αυτούς που παίζουν. Ο ένας από τους δύο παίχτες έπαιρνε µια κόλλα χαρτί και στη µέση έγραφε την άλφα βήτα. Στο πάνω διάστηµα ζωγράφιζε µια κρεµάλα. Στο κάτω µέρος έγραφε την λέξη που ήταν κρυφή από τον αντίπαλο. Τη λέξη αυτή έγραφε και έδειχνε στον αντίπαλο µε παύλες. ηλαδή µετρούσε τα γράµµατα της κρυφής λέξης και έβαζε τόσες παύλες όσα τα γράµµατά της. Με αυτό τον τρόπο η λέξη δεν γινόταν ορατή στον αντίπαλο παρά µόνο ο αριθµός των γραµµάτων της. Όταν άρχιζε το παιχνίδι ο παίχτης που προσπαθούσε να µαντέψει την λέξη έλεγε ένα γράµµα από την άλφα βήτα. Αν το γράµµα που είπε, ανήκε στην κρυµµένη λέξη, τότε ο άλλος παίχτης το σηµείωνε πάνω στις παύλες. Αν το γράµµα που είπε ο αντίπαλος ήταν λάθος και δεν εµπεριέχονταν στη λέξη, τότε ο παίχτης που είχε βάλει την λέξη για µάντεµα, ζωγράφιζε το κεφάλι του αντιπάλου στην κρεµάλα και διέγραφε το γράµµα από την άλφα βήτα. Έτσι συνεχιζόταν το παιχνίδι και γινόταν το ίδιο ώσπου να βρει ο παίχτης την λέξη. Αν τελικά ο παίχτης δεν έβρισκε τη λέξη µέχρι να τελειώσουν τα σηµεία του σώµατος στη κρεµάλα τότε έχανε. Τα σηµεία του σώµατος ήταν έξι: το κεφάλι, το σώµα, τα δύο πόδια και τα δύο χέρια. Το Χαλασµένο τηλέφωνο Το παιχνίδι αυτό παιζόταν σε ανοιχτό χώρο από παιδιά 6 χρονών και πάνω τις δεκαετίες 1980 90. Χρειαζόντουσαν τουλάχιστον 4 παίχτες. Τα παιδιά έµπαιναν στη σειρά και ο πρώτος έλεγε γρήγορα στο αυτί του διπλανού του µια δύσκολη λέξη. Αυτός µε τη σειρά του την έλεγε στο διπλανό του κ.ο.κ. Ο τελευταίος έλεγε τη λέξη δυνατά και αν την έλεγε σωστά, το πρώτο παιδί είχε κερδίσει και το παιχνίδι συνεχιζόταν. ιαφορετικά, το πρώτο παιδί περνούσε τελευταίο και το παιχνίδι ξανάρχιζε από την αρχή. 14

Η ουρά του Γαϊδάρου Το παιχνίδι αυτό παιζόταν σε κλειστό χώρο από παιδιά 6 χρονών και πάνω τις δεκαετίες 1980 90.Χρειαζόντουσαν τουλάχιστον 2 παίχτες, ένα χαρτί, ένα µαντήλι και ένα µολύβι. Σχεδίαζαν πρώτα σε ένα χαρτί έναν γάϊδαρο χωρίς ουρά. Ένα παιδί έκλεινε τα µάτια του µε ένα µαντήλι. Έπαιρνε το µολύβι και προσπαθούσε να φτιάξει την ουρά. Άνοιγε τα µάτια και έβλεπε που έφτιαξε την ουρά. Μετά ένα άλλο παιδί άρχιζε την ίδια διαδικασία. Το παιγνίδι τελείωνε όταν προσπαθούσαν όλα τα παιδιά και νικητής ήταν αυτός που είχει φτιάξει την ουρά στο κοντινότερο σηµείο. Ο Βασιλιάς Τα παιδιά έκαναν κάποιο λάχνισµα κι ένας τους γινόταν βασιλιάς. Ο βασιλιάς καθόταν κάπου, ενώ οι άλλοι αποµακρύνονταν για να διαλέξουν ποιο επάγγελµα θα παρίσταναν και µε ποιες κινήσεις. Όταν τελείωναν επισκέπτονταν το βασιλιά και ακολουθούσε ο παρακάτω διάλογος. 15

«Βασιλιά, βασιλιά µε τα 12 σπαθιά, τι δουλειά; Τεµπελιά! Και τα ρέστα; Παγωτά. Είπε η γιαγιά να µας κάνεις µια δουλειά. Τι δουλειά;» Τότε τα παιδιά έκαναν τις κινήσεις του επαγγέλµατος που διαλέξανε. Αν ο βασιλιάς το καταλάβαινε, το φώναζε και κυνηγούσε να πιάσει ένα παιδί που γινόταν βασιλιάς. Αν δεν το καταλάβαινε, ξανακαθόταν και τα παιδιά µιµούνταν κάτι άλλο. Τσουβαλοδροµίες Ήταν αγώνας δρόµου µε τους παίκτες να βρίσκονται µέσα σε τσουβάλια (από τη µέση και κάτω).στόχος του παιχνιδιού ήταν ποιος θα φτάσει πρώτος στο τέρµα χοροπηδώντας, τρέχοντας, περπατώντας στα τέσσερα, βαδίζοντας σαν πιγκουίνοι.νικητής ήταν όποιος τερµάτιζε πρώτος. 16

Η Κυρά Μαρία Το παιγνίδι αυτό παιζόταν σε ανοιχτό και οµαλό χώρο, από πολλά κορίτσια. Το έπαιζαν δε στις ηµερήσιες σχολικές εκδροµές όλα τα κορίτσια της τάξης. Με κάποιο λάχνισµα ή µε απόφαση του δασκάλου, οριζόταν κάποιο κορίτσι στο ρόλο της Κυρά Μαρίας. Τα κορίτσια όρθια, πιάνονταν χέρι µε χέρι απαράλλαχτα, όπως γίνεται στον ελληνικό χορό και σχηµάτιζαν κύκλο µε το πρόσωπο προς το κέντρο του κύκλου στο οποίο βρισκόταν η Κυρά Μαρία. Μεταξύ της Κυρά Μαρίας και των παιχτών της περιφέρειας γινόταν τραγουδιστά ο παρακάτω διάλογος. Στο διάλογο αυτό όταν τραγουδούσαν τα κορίτσια της περιφέρειας, έστρεφαν τον κύκλο, πότε δεξιά, πότε αριστερά. 17

Τα κορίτσια της περιφέρειας: Που θα πάς Κυρά Μαρία; δεν περνάς δεν περνάς! Που θα πάς Κυρά Μαρία; δεν περνάς- περνάς! Η Κυρά- Μαρία: Θα υπάγω εις τους κήπους, δεν περνώ, δεν περνώ, Θα υπάγω εις τους κήπους, δεν περνώ περνώ. Τα κορίτσια της περιφέρειας: Τι θα κάνεις εις τους κήπους; εν περνάς δεν περνάς! Τι θα κάνεις εις τους κήπους δεν περνάς περνάς! Η Κυρά Μαρία: Λουλουδάκια να µαζέψω, δεν περνώ, δεν περνώ, Λουλουδάκια να µαζέψω, δεν περνώ περνώ. Τα κορίτσια της περιφέρειας: Τι θα κάνεις τα λουλούδια; δεν περνάς δεν περνάς! Τι θα κάνεις τα λουλούδια; δεν περνάς περνάς! 18

Η Κυρά Μαρία: Θα τα δώσω της καλής µου, δεν περνώ, δεν περνώ. Θα τα δώσω της καλής µου, δεν περνώ περνώ Τα κορίτσια της περιφέρειας: Και ποια είναι η καλή σου; δεν περνάς δεν περνάς! Και ποια είναι η καλή σου; δεν περνάς περνάς! Η κυρά Μαρία: Η καλή µου είναι η Άννα, δεν περνώ, δεν περνώ, Η καλή µου είναι η Άννα δεν περνώ περνώ. Μακριά γαϊδούρα ή Τσιάταλι µάταλι Το παιχνίδι αυτό έπαιζαν το λιγότερο οκτώ παιδιά σε ανοιχτό και οµαλό τόπο. Πρώτα έβγαιναν οι δύο «µανάδες» µε κάποιο λάχνισµα. Στη συνέχεια µοιράζονταν σε δύο οµάδες, µε λάχνισµα που έκαναν οι «µανάδες». Με άλλο λάχνισµα ορίζονταν ποια οµάδα θα έµενε κάτω και ποια θα έπαιζε πρώτη. Ένας από τους παίχτες της οµάδας που θα έµενε κάτω, εκτός από την µάνα πλησίαζε σε ένα τοίχο ή ένα δένδρο και σ αυτό ακουµπούσε τη πλάτη του. Ερχόταν ο πρώτος συµπαίχτης του µε πρόσωπο προς τον τοίχο, έσκυβε, έβαζε τα χέρια του στον τοίχο και το κεφάλι του ακουµπούσε στο στήθος του συµπαίχτη του έχοντας τα πόδια σε διάσταση για καλλίτερη στήριξη. Μετά ερχόταν ένας από τους παίχτες της ίδιας οµάδας, έπειτα και ο άλλος και ο άλλος µέχρι τον τελευταίο. Έτσι σχηµατιζόταν η µακριά γαϊδούρα. Ήταν µια ευθεία από σκυµµένα παιδιά κάθετη στον τοίχο, τα οποία ήταν έτοιµα να δεχτούν καβάλα στις πλάτες, τους αντιπάλους. Ο παίχτης που ήταν µε την πλάτη στον τοίχο, χρησίµευε στη στήριξη της γαϊδούρας και έδινε το σύνθηµα στους αντιπάλους να πηδήξουν. Οι αντίπαλοι τώρα, όταν δινόταν το σύνθηµα, έπαιρναν φόρα και πηδούσαν µε τη σειρά καβάλα στους σκυµµένους αντιπάλους τους και έπρεπε να καβαλικεύουν κατά τέτοιο τρόπο ώστε να µην ακουµπήσουν τα πόδια τους στη γη. Σε κάθε πήδηµα παίχτη, µαζί µε το τράνταγµα, ακουγόντουσαν τα βογκητά της γαϊδούρας (δηλαδή τα βογκητά των παιδιών που ήταν σκυµµένα), που βογκούσε µεν αλλά άντεχε. Αν πατούσε στο έδαφος κάποιος από την αντίπαλη οµάδα ή έπεφτε, τότε γινόταν αλλαγή των ρόλων των οµάδων. Τέλος για να κατέβουν τα παιδιά από τη µακριά γαϊδούρα γινόταν η ακόλουθη διαδικασία. Ο αρχηγός της οµάδας των καβαλάρηδων έδειχνε στον αντίπαλο που είχε την πλάτη του στον τοίχο, το ένα ή τα δύο του δάχτυλα, και ρωτούσε: µονά ή ζυγά; Ο αρχηγός της οµάδας που έµενε κάτω και που δεν 19

έβλεπε, απαντούσε και αν πετύχαινε οι οµάδες άλλαζαν ρόλους, διαφορετικά το παιγνίδι ξανάρχιζε µε τις οµάδες στους ίδιους ρόλους. Στη Μακεδονία η διαδικασία µονά ζυγά γινόταν µε την εξής στιχοµυθία: Έδειχνε τα δάχτυλα: 1. «Τσιάταλι µάταλι Καστανιές στο µπουχαρί Πόσα ξύλα στου µπλαρί;» «Καντήλα, φωλιά, στούµπος Μονά ή ζυγά;» Πετάει, πετάει Το παιχνίδι αυτό το έπαιζαν δύο παιδιά. Το πρώτο παιδί, έλεγε: «Πετάει, πετάει (το χελιδόνι)» και σήκωνε το χέρι του για να µιµηθεί το πέταµα. Το δεύτερο παιδί, πρόσεχε να σηκώσει κι αυτό το χέρι του, άµα άκουγε από το πρώτο για κάποιο πετούµενο πουλί ή έντοµο.εαν δεν σήκωνε το χέρι του, καιγόταν µια και το χελιδόνι είναι πουλί και πετάει. 20

Γέλια ακράτητα ακούγονταν, κάθε φορά που το δεύτερο παιδί γελιόταν από την κίνηση του χεριού του πρώτου παιδιού και σήκωνε το χέρι του επάνω για να δείξει, πως πετάει κάποιο ζώο από τα µη πετούµενα. Άµα κουραζόταν το πρώτο παιδί αντάλλασσαν του ρόλους τους. Το κρυφτό Το κρυφτό παίζεται από δύο ή περισσότερα παιδιά. Περισσότερο ενδιαφέρον παρουσιάζει όταν τα παιδιά είναι πολλά.η <<µάνα>> βγαίνει µε κλήρο και κρύβεται κάπου σε κατάλληλο µέρος. Κλείνει τα µάτια της,πλέκει τα χέρια,τα ακουµπάει σε κάποιον τοίχο ή σε δέντρο κι επάνω τους σκύβει το κεφάλι µε τα µάτια της κλεισµένα.τα άλλα παιδιά τρέχουν να κρυφτούν όµως δεν έχουν πολύ χρόνο.πρέπει να προλάβουν να κρυφτούν,ωσότου η <<µάνα>> µετρήσει µέχρι κάποιον αριθµό.πριν κρυφτεί η <<µάνα>> ρωτάει τη συντροφιά πόσες φορές θέλουν να µετρήσει και τα παιδιά απαντάνε έναν αριθµό. Κρύβεται λοιπόν η <<µάνα>> και µετράει όσες φορές της είπαν. Στο µεταξύ τα παιδιά πρέπει να κρυφτούν κάπου. Βγαίνει τότε η <<µάνα >> από τη φωλιά της και αρχίζει να ψάχνει.ο σκοπός της είναι, να βρει κάποιον από τους κρυµµένους, για να του παραχωρήσει τη θέση της. Μόλις λοιπόν καταφέρει να βρει κάποιον γίνεται αληθινός αγώνας δρόµου. Τρέχει αυτή, τρέχει και το παιδί κατά το µέρος, όπου ήταν η φωλιά. - Αν προφτάσει το παιδί να φτύσει πρώτο, ελευθερωνόταν από την υποχρέωση να γίνει <<µάνα>> και η <<µάνα >> συνεχίζει το ψάξιµο των άλλων. - Αν προφτάσει η << µάνα >> να φτύσει πρώτη, τότε αυτός που έχασε γίνεται << µάνα >>. Και έτσι εξακολουθείται το παιχνίδι.πάντα γίνεται << µάνα >>, όποιο παιδί δεν προλάβει να φτύσει.!!!!! Τα αγαλµατάκια Το παιδί που είναι «µάνα» στέκεται µπροστά σε έναν τοίχο µε την πλάτη γυρισµένη στα άλλα παιδιά που βρίσκονται απέναντί του σε µια απόσταση 21

είκοσι µέτρων περίπου. Μόλις δοθεί το σύνθηµα, η µάνα χτυπάει µε το δεξί της χέρι τον τοίχο λέγοντας: «ένα-δύο-τρία» και γυρίζει πίσω το κεφάλι να κοιτάξει τα παιδιά. Μέσα στο χρονικό αυτό διάστηµα, τα παιδιά πρέπει να πάρουν διάφορες πόζες και τη στιγµή που η µάνα θα στρέψει το κεφάλι, να µείνουν ακίνητα, δηλαδή σαν αγαλµατάκια. Η µάνα διαλέγει το άγαλµα που της έκανε περισσότερη εντύπωση, που είναι πιο όµορφο ή πιο πετυχηµένο. Το µαντηλάκι Είναι παιχνίδι οµαδικό που παίζεται σε ανοιχτό χώρο από αγόρια και κορίτσια. Τα παιδιά χωρίζονται σε δύο ισάριθµες οµάδες και τοποθετούνται το ένα δίπλα στο άλλο σε δύο παράλληλες γραµµές που απέχουν µεταξύ τους περίπου 10 µέτρα. 22

Οι παίχτες αριθµούνται (κάθε σειρά χωριστά) από το 1,2,3, κ.ο.κ. µέχρι τον τελευταίο, έτσι ώστε το 1 της µιας οµάδας να είναι απέναντι από το 1 της άλλης οµάδας, το 2 απέναντι από το 2 κ.ο.κ. Στη µέση του χώρου και σε ίση απόσταση από τις δύο γραµµές (άρα και από τις δύο οµάδες) τοποθετείται το µαντηλάκι. Αρχίζοντας το παιχνίδι ο αρχηγός εκφωνεί έναν αριθµό και αµέσως τα παιδιά που έχουν τον αριθµό και στις δύο οµάδες τρέχουν να πάρουν το µαντήλι. Καθένα από τα παιδιά, ενώ σχεδιάζει µε το νου του πως να πάρει το µαντήλι και να φύγει χωρίς να το πιάσει ο αντίπαλος, συγχρόνως φροντίζει να επιτηρεί τον αντίπαλό του ώστε να µην το πάρει εκείνος και του ξεφύγει. Όποιος αποφασίσει να πάρει το µαντήλι τρέχει προς την οµάδα του, ενώ ο αντίπαλός του τον κυνηγάει για να τον πιάσει. Αν καταφέρει να πάει το µαντήλι στην οµάδα του, τότε η οµάδα του κάνει µια <<λούµπα>>. Κερδίζει δηλαδή έναν βαθµό. Αν όµως τον πιάσει ο αντίπαλος, τότε κάνει τη λούµπα η οµάδα του αντιπάλου. Ο αρχηγός συνήθως καλεί συγχρόνως περισσότερους από έναν αριθµούς. Οπότε δηµιουργειται σύγχυση και ευκολότερα µπορεί κάποιος να αρπάξει το µαντήλι και να ξεφύγει. 23

Επίλογος Το ταξίδι µας στα παραδοσιακά παιχνίδια έφτασε στο τέλος. Τελικά, ο άνθρωπος όσο και αν µεγαλώσει, πάντα αισθάνεται σαν παιδί, γι αυτό και τα παιχνίδια συγκινούσαν και εξακολουθούν να συγκινούν µικρούς και µεγάλους. Τα παραδοσιακά παιχνίδια φαίνεται ότι αποτελούν ένα πλούσιο θέµα. Μία αναδροµή στις παιδικές αναµνήσεις, έφερε πιο κοντά τους µαθητές, οι οποίοι πρόθυµα συγκέντρωσαν και κατέγραψαν το υλικό. Η χαρά τους όµως,ήταν µεγάλη, όταν επέλεξαν να παίξουν κάποια στον αύλιο χώρο του σχολείου. Τελικά, πάντα θα υπάρχουν συνεχιστές και µιµητές των παραδοσιακών παιχνιδιών. «Το παιδί στο παιχνίδι απαλλάσσεται από ψυχικά συµπλέγµατα, αγωνίες και δειλίες, γίνεται ελεύθερο, πειθαρχικό και κοινωνικό», επίσης «στο οµαδικό παιχνίδι το παιδί απαλλάσσεται από πολλές κακές συνήθειες, όπως το ψέµα, τον εγωισµό, την οκνηρία, τη δειλία, γίνεται ελεύθερο και πειθαρχικό», σύµφωνα µε τον Erik Erikson. Πιστεύουµε ότι επιτεύχθηκαν οι στόχοι του προγράµµατός µας. 24