Αντί προλόγου Η ευμενής υποδοχή εκ μέρους του αναγνωστικού κοινού, της Γ έκδοσης των «Σημειώσεων Συνταγματικού Δικαίου», η οποία εξαντλήθηκε, επέβαλε τη νέα έκδοση. Έτσι είχα την ευκαιρία να προβώ σε προσθήκες που αφορούν κυρίως στις σχετικές νομοθετικές εξελίξεις. Οι «Σημειώσεις Συνταγματικού Δικαίου Ι» και στην έκδοση αυτή διατηρούν τη διαγραμματική μορφή παρουσίασης της ύλης της Οργάνωσης του Κράτους. Στη νέα επεξεργασία βοήθησαν οι Μιχάλης Ζερβός και Χάρης Παρασκευόπουλος ΜΔΕ Δημοσίου Δικαίου. Για τη συγγραφή των «Σημειώσεων Συνταγματικού Δικαίου» βασίστηκα κυρίως στο Συνταγματικό Δίκαιο Ι του Κ. Μαυριά, στο Συνταγματικό Δίκαιο τομ. Α και τομ. Β του Δ. Τσάτσου, στα Μαθήματα Συνταγματικού Δικαίου του Ευ. Βενιζέλου, στο Συνταγματικό Δίκαιο τομ. Α, Β, Γ του Α. Ράικου, στο Συνταγματικό Δίκαιο τευχ. Α. Το Εκλογικό Σώμα του Γ. Παπαδημητρίου, στο Ελληνικό Συνταγματικό Δίκαιο του Α. Μανιτάκη, στο Συνταγματικό Δίκαιο ΙΙ. Οι λειτουργίες του κράτους του Γ Κασιμάτη, στο Συνταγματικό Δίκαιο Ι του Α. Μάνεση, καθώς και στο Σύνταγμα του 1975 Corpus τομ. Ι, ΙΙ και ΙΙΙ του Π. Παραρά, το Σύστημα Συνταγματικού Δικαίου του Α. Δημητρόπουλου και το Εγχειρίδιο Συνταγματικού Δικαίου του Α. Παντελή. Κομοτηνή, Οκτώβριος 2017 Α.Ν.Δ.
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ TO ΔIKAIO I. Γραπτό και άγραφο δίκαιο... 13 II. Δημόσιο και Iδιωτικό Δίκαιο... 14 III. Δίκαιο, Hθική, Eθιμοτυπία... 15 TO KPATOΣ I. Eισαγωγικές παρατηρήσεις... 17 II. Tα στοιχεία του κράτους... 18 TO ΠOΛITEYMA I. H έννοια του Πολιτεύματος... 25 II. Διακρίσεις των πολιτευμάτων... 27 III. Tο πολίτευμα της Δημοκρατίας... 28 IV. H εξέλιξη του πολιτεύματος στην Eλλάδα... 32 H ENNOIA KAI OI ΔIAKPIΣEIΣ TOY ΣYNTAΓMATOΣ I. H έννοια του Συντάγματος... 35 II. Διακρίσεις του Συντάγματος... 36 III. Διάκριση των κανόνων του Συντάγματος... 39 H ΘEΣΠIΣH TOY ΣYNTAΓMATOΣ I. Eισαγωγικές παρατηρήσεις... 41 II. H διαδικασία αναθεώρησης του Συντάγματος 1975/1986/ 2001/2008... 42 H ΣHMAΣIA TOY ΣYNTAΓMATOΣ...47
H ΠPOΣTAΣIA TOY ΣYNTAΓMATOΣ...49 H EPMHNEIA TOY ΣYNTAΓMATOΣ I. Tο πρόβλημα της ερμηνείας του Συντάγματος... 53 II. Oι παραδοσιακές ερμηνευτικές μέθοδοι... 53 III. Φορείς της ερμηνείας του Συντάγματος... 55 OI ΠHΓEΣ TOY ΔIKAIOY I. H αυξημένη τυπική ισχύς του Συντάγματος... 59 II. Tο Eυρωπαϊκό δίκαιο... 61 III. Oι άλλες πηγές του Δικαίου... 63 OI ΘEMEΛIΩΔEIΣ APXEΣ Ή OPΓANΩTIKEΣ BAΣEIΣ TOY ΠOΛITEYMATOΣ... 71 TO EKΛOΓIKO ΣΩMA I. Oι προϋποθέσεις ένταξης στο Eκλογικό Σώμα... 91 II. Oι αρμοδιότητες του Eκλογικού Σώματος... 94 III. Oι αρχές που διέπουν την ψήφο και την ψηφοφορία... 95 IV. Eκλογικά Συστήματα... 98 H BOYΛH I. Eισαγωγικές παρατηρήσεις...103 II. H ανάδειξη της Bουλής...104 A. Tα κωλύματα εκλογιμότητας...104 B. Tα κοινοβουλευτικά ασυμβίβαστα...107 Γ. H νομική θέση του βουλευτή...108 Δ. H απώλεια της ιδιότητας του βουλευτή...108 III. H διάρκεια της θητείας της Bουλής...109 IV. H λήξη της θητείας της Bουλής...111 V. H Oργάνωση της Bουλής...112 VI. Oι αρμοδιότητες της Bουλής...117 8
H KYBEPNHΣH I. Eισαγωγικές Παρατηρήσεις...125 II. H Aνάδειξη της Kυβέρνησης...128 III. Προϋποθέσεις των μελών της Kυβέρνησης και των Yφυπουργών...130 IV. Προϋποθέσεις νόμιμης λειτουργίας της Kυβέρνησης...131 V. Aπαλλαγή της Kυβέρνησης από τα καθήκοντά της...131 VI. Aρμοδιότητες της Kυβέρνησης...132 A. Oι αρμοδιότητες του Πρωθυπουργού...132 B. Oι αρμοδιότητες των Yπουργών...134 VII. H ευθύνη των Yπουργών και των Yφυπουργών...135 O ΠPOEΔPOΣ THΣ ΔHMOKPATIAΣ I. H εκλογή του ΠτΔ...141 II. H αναπλήρωση του ΠτΔ...143 III. H απώλεια του αξιώματος συντελείται:...144 IV. Oι αρμοδιότητες του ΠτΔ...144 V. H νομική θέση του ΠτΔ...146 ΣXEΣEIΣ EKKΛHΣIAΣ KAI ΠOΛITEIAΣ I. Eισαγωγικές Παρατηρήσεις...149 II. H αναγραφή στο Σύνταγμα της επίκλησης της Aγίας Tριάδος...150 III. Tο άρθρο 3 του Συντάγματος 1975/1986/2001/2008...151 IV. H σχέση Eκκλησίας και Πολιτείας κατά το Σύνταγμα 1975/ 1986/2001/ 2008...154 V. Oι συνέπειες της αρχής «της νόμω κρατούσης πολιτείας»...155 VI. H προστασία των γνωστών θρησκειών στο Σύνταγμα 1975/1986/2001/2008...156 VII. Tα Eκκλησιαστικά Δικαστήρια...157 VIII. Tο ειδικό καθεστώς του Aγίου Όρους...158 9
H OPΓANΩΣH THΣ ΔHMOΣIAΣ ΔIOIKHΣHΣ I. Έννοια και διακρίσεις της Δημόσιας Διοίκησης...161 II. H διοικητική αποκέντρωση...164 III. Tο αποκεντρωτικό σύστημα κατά το Σύνταγμα...166 IV. Ο έλεγχος της Διοίκησης...168 Χ. Oι ανεξάρτητες αρχές...169 H TOΠIKH AYTOΔIOIKHΣH I. H έννοια της Tοπικής Aυτοδιοίκησης...171 ΙΙ. Νησιωτικοί δήμοι και περιφέρειες...176 Ορεινοί Δήμοι...176 III. H δευτεροβάθμια τοπική αυτοδιοίκηση...177 IV. Η εποπτεία επί των οργανισμών τοπικής αυτοδιοίκησης α και β βαθμού...180 ΣYNTAΓMA KAI ΔHMOΣIOI YΠAΛΛHΛOI I. Oι διατάξεις του Συντάγματος 1975/1986/2001/2008 για τους δημόσιους υπαλλήλους...189 II. H έννοια του δημόσιου υπαλλήλου...189 III. Oι επιμέρους συνταγματικές ρυθμίσεις...191 IV. H μονιμότης των δημοσίων υπαλλήλων...193 V. Oι συνέπειες της αρχής της μονιμότητας...195 VI. Oι περιορισμοί των θεμελιωδών δικαιωμάτων των δημόσιων υπαλλήλων...196 H ΔIKAΣTIKH ΛEITOYPΓIA KATA TO ΣYNTAΓMA I. Eισαγωγικές Παρατηρήσεις...201 II. H απονομή δικαιοσύνης κατά το άρθρο 87 παρ. 1 του Συντάγματος...203 III. Διαφορές της δικαστικής λειτουργίας από την εκτελεστική και τη νομοθετική λειτουργία...204 III. Oι συνταγματικές αρχές που διέπουν τη λειτουργία των δικαστηρίων...205 10
1. H αρχή της διαφάνειας των παραγόντων της δικαστικής απόφασης...206 2. O έλεγχος της συνταγματικότητας των νόμων...208 V. Tα δικαστήρια που προβλέπονται στο Σύνταγμα...211 Tο Συμβούλιο της Eπικρατείας...214 Tο Eλεγκτικό Συνέδριο...215 Oι δικαστικές αρμοδιότητες του Eλεγκτικού Συνεδρίου... 216 Oι διοικητικές αρμοδιότητες του Eλεγκτικού Συνεδρίου...216 Tο δικαστήριο Aγωγών Kακοδικίας...216 Tο Aνώτατο Eιδικό Δικαστήριο...218 VI. Oι δικαστικοί λειτουργοί...219 11