ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑ ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΣ ΑΠΟΚΛΕΙΣΜΟΣ

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑ ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΣ ΑΠΟΚΛΕΙΣΜΟΣ Διπλωματική Εργασία Σύνδεση βιολογικών παραγόντων με μαθησιακά προβλήματα Ανάλυση εκπαιδευτικών περιοδικών ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: Γιώργος Τσιάκαλος ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΦΟΙΤΗΤΡΙΑ: Δήμητρα Παπαδοπούλου Θεσσαλονίκη 2006

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ...3 ΠΡΩΤΟ ΜΕΡΟΣ...4 Ευγονική... 5 Τέλη 19 ου και αρχές 20 ου αιώνα... 5 Υιοθέτηση από το κράτος της ευγονικής με νόμους... 6 Α) ΗΠΑ... 6 Β) ΕΥΡΩΠΗ... 7 Ευγονική στο Τρίτο Ράιχ... 8 Η προϊστορία της «ευθανασίας»: από τον κοινωνικό δαρβινισμό στον εθνικοσοσιαλισμό... 8 Η άδεια της εξόντωσης ανάξιας ζωής από τους Binding και Hoche... 10 Αντιδράσεις στους Binding και Hoche... 13 Στείρωση και ιδρυματοποίηση στη θέση της ευθανασίας... 16 Η στείρωση των κατώτερων, η εξόντωση των περιθωριακών και η δυσφήμηση των θυμάτων μέσω της δημόσιας και ιδιωτικής πρόνοιας ανάμεσα στο 1933 και το 1939... 20 1)Η χρονιά 1933... 20 Ο νόμος για τη στείρωση... 21 2) Φροντίδα κληρονομικής υγείας το 1934/35... 24 3) Το «ξεκαθάρισμα» των περιθωριακών ανάμεσα στο 1934 και 1936... 26 Οι προάγγελοι της ευθανασίας των ασθενών και η εξόντωση των περιθωριακών από το 1937... 27 Ευθανασία... 29 Μετά το 1945... 30 Καινούριες μορφές ευγονικής... 30 Έκτρωση για λόγους ευγονικής... 31 Γενετική διάγνωση πριν την εμφύτευση...(preimplantation genetic diagnosis) 31 ΔΕΥΤΕΡΟ ΜΕΡΟΣ ΑΝΑΛΥΣΗ ΠΕΡΙΟΔΙΚΩΝ...33 Γενικά... 34 Ανοιχτό Σχολείο... 35 Αντιτετράδια της Εκπαίδευσης... 45 Εκπαιδευτική Κοινότητα... 48 Θέματα Ειδικής Αγωγής... 51 Θέματα Παιδείας... 95 Ρωγμές εν τάξει... 97 Σύγχρονη Εκπαίδευση... 100 Η χρήση της γλώσσας ως φορέα μηνυμάτων... 115 Συμπεράσματα... 136 1

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ...138 2

Εισαγωγή Το γενικό σχολείο ήταν ανέκαθεν ένα ειδικό σχολείο για «κανονικά» παιδιά, δηλαδή για παιδιά με γνωστικές ικανότητες ενός συγκεκριμένου τύπου και συχνά με συγκεκριμένες κοινωνικές και πολιτισμικές καταβολές. (Τσιάκαλος, 2002). Ο αποκλεισμός των υπόλοιπων παιδιών αιτιολογούνταν με βάση την υποτιθέμενη ανεπάρκειά τους να ανταπεξέλθουν στις απαιτήσεις του σχολείου. Αυτή η αντίληψη οφειλόταν σε μια συγκεκριμένη εικόνα που είχαν γι αυτές τις ομάδες παιδιών. Σήμερα μία από τις ομάδες που αποκλείονται από το γενικό σχολείο είναι τα παιδιά με αναπηρίες. Αυτό το γεγονός προκαλεί ερωτήματα σχετικά με την εικόνα των παιδιών αυτών, πράγμα που ερευνάται στην παρούσα εργασία. Συγκεκριμένα ερευνάται στο πρώτο μέρος της εργασίας η εικόνα των ατόμων με αναπηρίες στο 3 ο Ράιχ, καθώς τότε έτυχαν της χειρότερης δυνατής αντιμετώπισης, που έφτασε μέχρι τις μαζικές δολοφονίες, αλλά και σε άλλες χώρες όπου υπήρχαν ιδέες και πρακτικές αξιολόγησης των ανθρώπων και ευγονικής. Τα στοιχεία για το 3 ο Ράιχ προέρχονται στην πλειοψηφία τους από το βιβλίο του Ernst Klee: Euthanasie im NS- Staat. Die Vernichtung lebensunwerten Lebens, και από άλλες πηγές όταν αναφέρονται. Στο δεύτερο μέρος της εργασίας μελετάται η εικόνα των παιδιών με αναπηρίες σήμερα όπως εμφανίζεται στα παιδαγωγικά περιοδικά. Ειδικότερα εξετάζεται η σύνδεση των βιολογικών παραγόντων με τα μαθησιακά προβλήματα των παιδιών, δηλαδή αν οι μαθησιακές δυσκολίες των παιδιών αποδίδονται σε αδυναμίες των ίδιων ή στην παράβλεψη της ιδιαιτερότητάς τους από το εκπαιδευτικό σύστημα και ό,τι αυτή συνεπάγεται στην εκπαιδευτική πράξη. 3

Πρώτο μέρος 4

Ευγονική Ο όρος «ευγονική» πρωτοχρησιμοποιήθηκε το 1883 από τον βρετανό ανθρωπολόγο Francis Galton (1822-1911), ο οποίος την όρισε ως "μελέτη των κοινωνικά ελέγξιμων παραγόντων που μπορούν να βελτιώσουν ή να μειώσουν τα φυλετικά προσόντα των μελλοντικών γενεών, τόσο σωματικά όσο και νοητικά". (Francis Galton, Eugenics: Its definition, scope, and aims. The American Journal of Sociology, Volume X; July, 1904; Number 1) Επιθυμητή ήταν η «βελτίωση» του γονιδιακού υπόβαθρου του πληθυσμού και η μείωση της εμφάνισης κληρονομικών ασθενειών. Η επίτευξη αυτών των στόχων θα γινόταν με δύο τρόπους. Από τη μια μέσα από την ενθάρρυνση της αναπαραγωγής «υγιών» ανθρώπων μέσω πρώιμων γάμων και την υποστήριξη της δημιουργίας πολλών απογόνων, και από την άλλη μέσα από την παρεμπόδιση της αναπαραγωγής «αρρώστων» μέσω της αντισύλληψης. Εκδηλώσεις ευγονικής στο παρελθόν υπήρξαν μορφές βρεφοκτονίας σε αρχαίες κοινωνίες. Στην ενίσχυση και αποδοχή της ευγονικής βοήθησε η δυσφορία που προκαλούσε στην άρχουσα τάξη το πλήθος των κοινωνικών και οικονομικών αλλαγών στις αρχές του 20 ου αιώνα. Η γρήγορη εκβιομηχάνιση προκάλεσε το γιγαντισμό των πόλεων. Οι φτωχοί, αμόρφωτοι εσωτερικοί και εξωτερικοί μετανάστες απειλούσαν την καθωσπρέπει κοινωνία. Οι κανόνες που χώριζαν επί αιώνες τη μια τάξη από την άλλη κινδύνευαν να καταρρεύσουν. (Shipman, 1998) Τέλη 19 ου και αρχές 20 ου αιώνα Στα τέλη του 19ου αιώνα τέθηκαν οι βάσεις για την επιστημονική θεώρηση της ευγονικής με αφορμή τόσο τις θεωρίες περί φυσικής επιλογής ως παράγοντα εξέλιξης που διατύπωσε ο Δαρβίνος όσο και τους νόμους της κληρονομικής μεταβίβασης των χαρακτηριστικών που περιέγραψε ο Μέντελ. Ένας από τους πρώτους υποστηρικτές της ευγονικής ήταν ο Alexander Graham Bell, ο οποίος ερεύνησε από το 1882 μέχρι το 1892 τη συχνότητα της κώφωσης στο νησί Martha s Vineyard κοντά στη Βοστόνη, ΗΠΑ. Από αυτές τις έρευνες έβγαλε συμπεράσματα που σήμερα θεωρούνται λαθεμένα, χωρίς να γνωρίζει τους νόμους του Mendel που είχαν διατυπωθεί μόνο λίγα χρόνια νωρίτερα. Στο έργο του «Memoir upon the Formation of a Deaf Variety on the Human Race» συνιστούσε την απαγόρευση γάμου μεταξύ κωφαλάλων, τον ευγονικό έλεγχο αυτών που ήθελαν να μεταναστεύσουν στις ΗΠΑ και προειδοποιούσε για τα ιδρύματα στις σχολές κωφαλάλων ως πιθανά εκκολαπτήρια μιας φυλής κωφών. Συνέπεια ήταν να υποστούν στείρωση πάρα πολλοί κωφοί χωρίς να το ξέρουν και χωρίς να συναινέσουν. (http://de.wikipedia.org/wiki/eugenik) 5

Υιοθέτηση από το κράτος της ευγονικής με νόμους Α) ΗΠΑ Το 1896 θεσπίστηκε νόμος στο Κονέκτικατ που απαγόρευε το γάμο μεταξύ «επιληπτικών, ηλιθίων και ψυχασθενών». Αργότερα αυτή η απαγόρευση επιβλήθηκε με αναγκαστικές στειρώσεις. Σύμφωνα με εκτιμήσεις στειρώθηκαν στις ΗΠΑ στα πλαίσια αυτού του προγράμματος πάνω από 100.000 άνθρωποι. Μάλιστα πολύ συχνά οι άνθρωποι που υποβαλλόταν στην επέμβαση δεν ενημερωνόταν γι αυτήν. Το 1903 η American Breeders Association (Ένωση των Αμερικανών Εκτροφέων Βοδιών) αποφάσισε να ιδρύσει μια επιτροπή, την επονομαζόμενη Επιτροπή Ευγονικής. Αυτή η επιτροπή κατέληξε στο συμπέρασμα ότι τουλάχιστον 10 εκατομμύρια άνθρωποι, δηλαδή περίπου το 10% του τότε πληθυσμού των ΗΠΑ θα έπρεπε να εμποδιστούν να αναπαραχθούν. Το 1907 θεσπίστηκε ο πρώτος νόμος που επέτρεπε την αναγκαστική στείρωση για λόγους ευγονικής στο κρατίδιο Indiana. Μ αυτόν τον νόμο εξουσιοδοτήθηκαν γραφειοκράτες και γιατροί να επιλέγουν την αναγκαστική στείρωση «πνευματικά ασθενών», που έμεναν σε ιδρύματα, αλλά και ανθρώπων που έμεναν σε φυλακές και πτωχοκομεία. Αρχικά οι σχετικοί υπάλληλοι ήταν επιφυλακτικοί στην εφαρμογή των καινούργιων νόμων αναγκαστικής στείρωσης. Η μεγάλη πλειονότητα των καθολικών στις ΗΠΑ απέρριπτε τέτοιου είδους επεμβάσεις. Οι προτεσταντικές ελίτ όμως είχαν διαφορετική άποψη: το 1913 ο Ρούζβελτ, πρώην πρόεδρος των ΗΠΑ, υποστήριξε δημόσια την αποτροπή δημιουργίας «κατώτερων» απογόνων. Την ίδια χρονιά εκλέχτηκε για πρώτη φορά πρόεδρος των ΗΠΑ ένας πολιτικός που ως κυβερνήτης του New Jersey είχε υπογράψει το 1911 έναν από τους νέους νόμους αναγκαστικής στείρωσης. Το 1933 υπήρχαν στις ΗΠΑ σε 41 (από τα 48 τότε) κρατίδια νομικές απαγορεύσεις γάμου ανάμεσα σε «πνευματικά ασθενείς» και σε 30 κρατίδια νόμοι στείρωσης για λόγους ευγονικής. (www.koopiworld.de/pub/eugenik.htm) Ανάμεσα στο 1907 και το 1933 στειρώθηκαν στις ΗΠΑ 16.000 άτομα, μέχρι το 1939 διπλασιάστηκε ο αριθμός στις 31.000 περίπου. Το δε 1964 ο συνολικός αριθμός έφτασε τουλάχιστον τις 64.000. (http://de.wikipedia.org/wiki/eugenik) Το 1921 έγινε το δεύτερο διεθνές συνέδριο ευγονικής υπό την αιγίδα του American Museum of Natural History στη Νέα Υόρκη. Επίτιμος πρόεδρος ήταν ο Alexander Graham Bell, που επεδίωκε μαζί με τους οργανωτές τη θέσπιση νόμων για την παρεμπόδιση της εξάπλωσης «ελαττωματικών φυλών». Πριν το 2 ο παγκόσμιο πόλεμο οι προϋποθέσεις εισόδου στις ΗΠΑ είχαν γίνει τόσο αυστηρές ώστε ο νόμος περί μετανάστευσης εμπόδιζε τους Εβραίους που διέφευγαν από τους Ναζί να βρουν καταφύγιο στις ΗΠΑ. Η ομοσπονδία ευγονιστών Eugenics Record Office είχε πολυάριθμα μέλη. Πολλά από αυτά ήταν γνωστά και ευυπόληπτα στη Γερμανία, όπως για παράδειγμα ο επικεφαλής Harry Laughlin που ανακηρύχτηκε στη Γερμανία επίτιμος διδάκτωρ. Ο γνωστότερος μάλλον ευγονιστής ήταν ο Lothrop Stoddard, που είχε γνωρίσει το Χίτλερ προσωπικά και υποστήριζε τη μανία του 6

με το θέμα της φυλής. Ένας άλλος ευγονιστής με επιρροή ήταν ο Charles Davenport. Β) ΕΥΡΩΠΗ Και στην Ευρώπη η ευγονική κέρδιζε όλο και περισσότερο έδαφος ιδιαίτερα σε προηγμένα βιομηχανικά κράτη με μεγαλύτερο προτεσταντικό πληθυσμό. Ήδη το 1910 υπήρχαν σε κάποια από αυτά τα κράτη και στη Γερμανία εθνικές ενώσεις ευγονικής, στη Γερμανία με το όνομα «Ένωση για τη Φυλετική Υγιεινή». Μέχρι το 1918 την καθοδηγούσαν λαϊκοί υποστηρικτές της φυλετικής υγιεινής όπως ο Alfred Ploetz, μετά το 1922 ανέλαβαν την προεδρία μέτριοι επιστήμονες όπως ο Hermann Muckermann και πριν το 1933 κοντινοί τους Ναζί υποστηρικτές της φυλετικής υγιεινής όπως ο Ernst Ruedin. Στην Σοβιετική Ένωση υπήρξε μια «Ευγονική μπολσεβίκων» στη δεκαετία του 1920 την οποία ο Στάλιν αργότερα κατήργησε. Καθώς η καλλιέργεια «ανώτερων» απογόνων («θετική ευγονική») δεν μπορούσε να στηριχτεί επιστημονικά, οι οπαδοί της ευγονικής επικεντρώθηκαν πρωταρχικά στην παρεμπόδιση «κατώτερων» απογόνων («αρνητική ευγονική»). Βέβαια στον καθορισμό των φορέων «κατώτερου γενετικού δυναμικού» έπαιζαν καθοριστικό ρόλο παραδοσιακές κοινωνικές προκαταλήψεις. Σ αυτήν τη βάση εμφανίστηκαν μετά τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο και στην Ευρώπη πολιτικές στειρώσεων. Την αρχή έκανε το 1929 η Δανία με σχετικό νόμο, το 1934 και το 1935 την ακολούθησαν η Σουηδία, η Νορβηγία και η Φινλανδία, το 1937 και το 1938 και η Ισλανδία και η Λετονία. Σχεδόν όλα αυτά τα κράτη είχαν τότε δημοκρατικές κυβερνήσεις. (www.wissensnavigator.com/interface2/coding/life/eugenik/) Η ευγονική έμεινε μέχρι το 1933 πολύ περιορισμένη σε πολιτικό επίπεδο: το 1920 η γερμανική εθνοσυνέλευση αποφάσισε την εισαγωγή ενός ενημερωτικού εντύπου για την ευγονική (με προειδοποιήσεις για απογόνους με πιθανές κληρονομικές ασθένειες) πριν από κάθε τέλεση γάμου, αλλά απέρριψε την απαγόρευση γάμου των «κατώτερων». Νόμοι στείρωσης συζητιόταν κατά καιρούς, αλλά αυτό που υλοποιήθηκε ήταν ένας νόμος για εκούσια στείρωση το 1932 από το πρωσικό κρατίδιο, ο οποίος δεν τέθηκε ποτέ σε ισχύ. Ήδη πριν από το 1933 όμως ακολουθούνταν αρχές της ευγονικής: στην Γερμανία υπήρξαν θύματα της αναγκαστικής στείρωσης χιλιάδες μιγάδες (Rheinlandbastarden). Μεταξύ των κινήτρων γι αυτό το έγκλημα ήταν και η επιθυμία να απομακρυνθεί το «όνειδος των μιγάδων». Στην Αυστρία ο ψυχίατρος August Forel (1848-1931) ήταν ο πρωτεργάτης των ευγονιστών. Στα πλαίσια της ευγονικής μπορεί να ιδωθεί και το Παιδιά του δρόμου που ήταν ένα πρόγραμμα για την καταστολή του νομαδικού τρόπου ζωής που ακολουθούσαν κάποιες ομάδες στην Αυστρία. Δημιουργήθηκε το 1926 με στόχο να αναγκαστούν οι μετακινούμενοι άνθρωποι να εγκατασταθούν κάπου μόνιμα. Γι αυτόν το σκοπό έπαιρναν τα παιδιά από τις μητέρες λίγο μετά τη γέννα και τα πήγαιναν σε ιδρύματα. Αυτό συνέβη σε περίπου 600 περιπτώσεις, μέχρι που σταμάτησε το 1972. Ο στόχος αυτού του προγράμματος ήταν να 7

αναγκάσει τους ανθρώπους σε έναν τρόπο ζωής που ανταποκρινόταν στις αστικές αντιλήψεις περί τάξης και καθαριότητας. (http://de.wikipedia.org/wiki/kinder_der_landstrasse) Ευγονική στο Τρίτο Ράιχ Στη Γερμανία κύριος εκπρόσωπος της ευγονικής ήταν ο καθηγητής της ιατρικής Alfred Ploetz (1860-1940), ο οποίος και εισήγαγε, αντί του ελληνικής προέλευσης όρου «ευγονική» τον όρο «φυλετική υγιεινή» (Rassenhygiene). (Παπαδημητρίου, 2000) Μετά την ανάληψη της εξουσίας από το Χίτλερ θεσπίστηκε ήδη τον Ιούλιο του 1933 ένας νόμος ευγονικής που αφορούσε τις στειρώσεις ως σημαντικό μέρος της εθνικοσοσιαλιστικής ιδεολογίας ( Νόμος για την πρόληψη απογόνων με κληρονομικές ασθένειες ): Σε αντιδιαστολή με παλιότερα σχέδια προέβλεπε και αναγκαστική στείρωση, απέδιδε σε σχετικά μεγάλες πληθυσμιακές ομάδες κληρονομική κατωτερότητα και οδήγησε χωρίς να υπάρχει διεθνώς άλλο τέτοιο παράδειγμα στα χρόνια 1933 1939 στην αναγκαστική στείρωση περίπου 300.000 ατόμων και άλλων 60.000 μέχρι το 1945. Ένα μέρος αυτών πέθανε μετά την εγχείρηση. Στις ΗΠΑ αντίστοιχα στειρώθηκαν από το 1907 μέχρι το 1939 περίπου 31.000 άτομα, ενώ στη Σουηδία από το 1934 μέχρι το 1948 περίπου 12.000. (http://en.wikipedia.org/wiki/racial_hygiene) Ο νόμος έκανε δυνατή τη στείρωση όταν υπήρχαν διάφορες ασθένειες, για τις οποίες υπήρχε η υποψία γενετικών αιτιών, δηλαδή «εγγενή τρέλα, σχιζοφρένεια, μανιοκατάθλιψη, κληρονομική επιληψία, κληρονομική χορεία (Huntington Chorea), κληρονομική τύφλωση, κληρονομική κώφωση, μεγάλη κληρονομική σωματική παραμόρφωση, βαρύς αλκοολισμός.» (Guett/Ruedin/Ruttke (1934) Zur Verhuetung erbkranken Nachwuchses. Gesetz und Erläuterungen, München: J.F.Lehmanns Verlag, σελ. 56). Η στείρωση έπρεπε να αποφασιστεί από τα λεγόμενα «δικαστήρια κληρονομικής υγείας» μετά από αίτηση του υποψήφιου για στείρωση, του κηδεμόνα του ή διορισμένων γιατρών ή από τη διεύθυνση του ιδρύματος και μπορούσε «να εφαρμοστεί ακόμη και ενάντια στη θέληση αυτού που επρόκειτο να στειρωθεί». (Gütt et al. 1934: 58). Η πρακτική της ευγονικής είχε ως αποτέλεσμα μέσω της υποτίμησης των «κατώτερων» να διευκολυνθεί η συστηματική ευθανασία με την έννοια της εξόντωσης ανάξιας ζωής, η οποία άρχισε το 1939 και αποτέλεσε με τη σειρά της μια γέφυρα για το ολοκαύτωμα των Εβραίων. Αυτή η περίοδος εξετάζεται παρακάτω αναλυτικότερα. Η προϊστορία της «ευθανασίας»: από τον κοινωνικό δαρβινισμό στον εθνικοσοσιαλισμό Το 1859 εκδίδεται το βιβλίο του Άγγλου φυσιοδίφη και διάσημου βιολόγου Charles R. Darwin με τον τίτλο «Περί της καταγωγής των ειδών δια της φυσικής επιλογής ή η διατήρηση των ευνοημένων φυλών στον αγώνα για την 8

επιβίωση». Στο βιβλίο αυτό ο Darwin ασχολείται με το νόμο της «φυσικής επιλογής», επισημαίνοντας ότι στον «αγώνα για τη ζωή» επικρατούν τελικά εκείνα τα είδη που έχουν την ικανότητα να προσαρμόζονται στις περιβαλλοντικές συνθήκες, ενώ όλα τα άλλα είναι καταδικασμένα να εξαφανιστούν. Ο Darwin βέβαια δε μιλά για ανθρώπους, αλλά για ζώα και φυτά. Οι οπαδοί του κοινωνικού δαρβινισμού όμως υποστηρίζουν ότι η εξελικτική θεωρία του Darwin είναι δυνατόν να μεταφερθεί από τη φύση στην ανθρώπινη κοινωνία, αρκεί στη θέση των ζώων και των φυτών να μπουν οι άνθρωποι. Σύμφωνα με την αρχή της «επιβίωσης του ισχυρότερου», νικητές στον «αγώνα για τη ζωή» αναδεικνύονται τα δυνατά, ελεύθερα και υπεύθυνα άτομα. Εκφράζουν μάλιστα την άποψη πως το κράτος δε θα πρέπει να παρεμβαίνει στο έργο της φύσης λαμβάνοντας μέτρα κοινωνικής πολιτικής για την ενίσχυση των αδυνάτων. Τέτοιου είδους παρεμβάσεις, ισχυρίζονται, επιδρούν αρνητικά στην εξέλιξη της κοινωνίας, διότι εμποδίζουν την απρόσκοπτη λειτουργία του νόμου της φυσικής επιλογής, με αποτέλεσμα να επιβιώνουν άτομα που δε διαθέτουν τις απαραίτητες βιολογικές προϋποθέσεις. Συγκεκριμένα το 1868 ο Γερμανός ζωολόγος Ernst Haeckel, ηγετική μορφή του δαρβινισμού στη Γερμανία, μεταφέρει τον «αγώνα για τη ζωή» στην ιστορία των λαών με το βιβλίο του «Φυσική Ιστορία της Δημιουργίας». Στην φυσική επιλογή προσθέτει και μια τεχνητή επιλογή υποδεικνύοντας τους Σπαρτιάτες, οι οποίοι σκότωναν τα ασθενικά παιδιά. Τεχνητή επιλογή είναι για τον Haeckel και η ποινή του θανάτου, καθώς δεν επιτρέπει στον εγκληματία να κληροδοτήσει τις εγκληματικές του τάσεις. Πριν από την αλλαγή του αιώνα πληθαίνουν οι προτάσεις των οπαδών του κοινωνικού δαρβινισμού. Μερικά παραδείγματα αρκούν: Το 1893 βγαίνει στην αγορά ένα έργο του Άγγλου φυσιοδίφη John B. Haycraft, «Φυσική Επιλογή και βελτίωση των φυλών». Ο Haycraft θεωρεί τις λοιμώδεις ασθένειες και τις βλάβες που δημιουργεί ο αλκοολισμός ως χρήσιμους παράγοντες επιλογής. Το 1895 κυκλοφορεί το δοκίμιο του νομικού Adolf Jost, με τίτλο «Το δικαίωμα στον θάνατο», όπου συγχέει την ευθανασία σε πάσχοντες από ανίατη ασθένεια με τη θανάτωση ψυχασθενών. Το κριτήριο: ένα ελάχιστο όφελος απαιτεί τα μέγιστα σε κόπους. Την ίδια χρονιά ο Alfred Ploetz, ιδρυτής του «συλλόγου για φυλετική υγιεινή» προτείνει όταν ένα νεογέννητο αποδεικνύεται πως είναι ασθενικό, μια ιατρική επιτροπή να μεθοδεύει έναν ήπιο θάνατο, για παράδειγμα με μια δόση μορφίνης. Η φτώχεια σύμφωνα με τον Ploetz εξυπηρετεί την οικονομική επιλογή. Απορρίπτει την κοινωνική ασφάλιση γιατί παρεμβαίνει στον αγώνα για τη ζωή και την επακόλουθη επιβίωση των ισχυρότερων. Η σύνδεση του κοινωνικού δαρβινισμού με την πολιτική ζωή της Γερμανίας είναι ιδιαίτερα εμφανής στην περίπτωση του Alfred Krupp. O Κrupp, ένας από τους μεγαλύτερους κατασκευαστές όπλων της Γερμανίας στις αρχές του αιώνα μας και υπέρμαχος του γερμανικού επεκτατισμού, προκήρυξε το 1900 διαγωνισμό δοκιμίου με θέμα: «Τι μπορούμε να αποκομίσουμε από τις αρχές του δαρβινισμού όσον αφορά την εφαρμογή τους στην εσωτερική πολιτική ανάπτυξη και τους νόμους του κράτους;». Από τις εξήντα περίπου εργασίες που κατατέθηκαν, βραβεύτηκε τελικά η εργασία του γιατρού Wilhelm Schallmeyer. O Schallmeyer προτείνει, μεταξύ άλλων, τη σύσταση υπηρεσίας ευγονικού ελέγχου του γερμανικού λαού, η οποία και ιδρύθηκε τελικά, όταν το εθνικοσοσιαλιστικό καθεστώς του Hitler προχώρησε στην εφαρμογή του περιβόητου προγράμματος «φυλετικής υγιεινής». 9

Μέχρι τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο προωθείται η στείρωση και η εξόντωση αυτών που πάσχουν από κληρονομικές ασθένειες και άλλων υποτιθέμενων παρασίτων του λαού, κυρίως σε κύκλους ατόμων με ακραίες αντιλήψεις. Η άδεια της εξόντωσης ανάξιας ζωής από τους Binding και Hoche Ο καθηγητής ανωτάτης σχολής Alfred E. Hoche ισχυρίζεται σε δοκίμιό του το 1915 ότι οι Γερμανοί πλέον δεν έχουν δικαίωμα για προσωπική χαρά ή πένθος, αλλά ότι όλος ο λαός έχει μεταμορφωθεί σε έναν ενιαίο, κλειστό οργανισμό. Έτσι προετοιμάζεται η αυτοθυσία προς όφελος του κράτους. Το 1920 κυκλοφορεί το σύγγραμμα «Η νομιμοποίηση της εξόντωσης της ανάξιας ζωής. Οι διαστάσεις και η μορφή της.» (Die Freigabe der Vernichtung lebensunwerten Lebens. Ihr Mass und ihre Form.) του πανεπιστημιακού καθηγητή Karl Binding, στο οποίο θα βασίζονται αργότερα αυτοί που θα σκοτώνουν ψυχασθενείς και άλλους θεωρούμενους ανάξιους να ζήσουν. Γι αυτό και θα αναφερθώ αναλυτικά σ αυτό. Κάτω από τον τίτλο «Καμιά ιδιαίτερη άδεια δε χρειάζεται η καθαρή πρόκληση της ευθανασίας στα σωστά όρια» ο Binding ισχυρίζεται ότι «ο θάνατος του αρρώστου ή του πληγωμένου είναι σίγουρος και άμεσος, έτσι ώστε η διαφορά χρόνου ανάμεσα στον θάνατο εξαιτίας της αρρώστιας και σ αυτόν που θα προκληθεί τεχνητά δεν αξίζει να ληφθεί υπόψη. Για αισθητή μείωση της ζωής δε γίνεται καθόλου λόγος ή το πολύ σε ελάχιστες περιπτώσεις. Όποιος λοιπόν σε παράκληση ενός παραλυτικού ή χωρίς αυτήν του δίνει τη θανατηφόρα δόση μορφίνης στην αρχή της ασθένειάς του η οποία ίσως θα κρατούσε χρόνια, για αυτόν δε γίνεται λόγος για καθαρή ευθανασία. Εδώ πρόκειται για μια σοβαρή, και για το νόμο ακόμη, μείωση της ζωής, που είναι ανεπίτρεπτη χωρίς νομική άδεια. Αλλά την ίδια στιγμή γίνεται φανερό: Η σίγουρη αιτία μαρτυρικού θανάτου ήταν οριστικά δοσμένη, η προοπτική του προσεχούς θανάτου ήταν σίγουρη. Σ αυτήν την κατάσταση δεν άλλαξε τίποτα εκτός από την αντικατάσταση της υπάρχουσας αιτίας θανάτου από μια άλλη ίδιας επίδρασης που μάλιστα υπερέχει λόγω της έλλειψης πόνου. Άρα αυτό δεν είναι <υπόθεση θανάτωσης στα πλαίσια του νόμου>, αλλά μια τροποποίηση της αμετάκλητης αιτίας θανάτου. Στην πραγματικότητα είναι καθαρά μια πράξη θεραπείας.» Για να γίνει αυτή η πράξη δε χρειάζεται σύμφωνα με τον Binding να υπάρχει και η συγκατάθεση του ασθενή. Επικαλούμενος τον Jost, σύμφωνα με τον οποίον η θανάτωση εξαρτάται από το αν ένα ελάχιστο όφελος απαιτεί τα μέγιστα σε κόπους, έρχεται στο βασικό του ζήτημα: «Υπάρχουν ανθρώπινες ζωές, οι οποίες έχουν χάσει κάθε αξία για τους ίδιους τους ανθρώπους που τις ζουν όσο και για την κοινωνία; Χρειάζεται μόνο να τις δείξουμε και ο καθένας που συνηθίζει να αξιολογεί την αξία κάθε ζωής γι αυτόν που τη ζει και για την κοινωνία νιώθει μεγάλη στενοχώρια. Αντιλαμβάνεται με πόνο πόσο σπάταλα μεταχειριζόμαστε τις πιο πολύτιμες ζωές όπως τη δική του και σε ποιο βαθμό χαραμίζουμε άσκοπα εργατικό δυναμικό, υπομονή και οικονομίες για να συντηρούμε ζωές ανάξιες, ώσπου η φύση συχνά τόσο άσπλαχνα αργά τους αφαιρεί κάθε δυνατότητα για συνέχεια. Αν σκεφτεί κανείς από τη μια ένα πεδίο μάχης γεμάτο με χιλιάδες 10

νεκρούς νέους ή ένα ορυχείο όπου εκατοντάδες φιλόπονοι εργάτες θάβονται ζωντανοί από εκρηκτικό αέριο, και από την άλλη τα ιδρύματα ηλιθίων με την επιμέλεια που δείχνουν στους ζωντανούς τροφίμους τους, θα είναι βαθύτατα συγκλονισμένος από τη χτυπητή παραφωνία ανάμεσα στη θυσία άξιων ανθρώπων από τη μια και της μεγαλύτερης δυνατής φροντίδας απόλυτα άχρηστων από την άλλη μεριά.» Οι παραπάνω σκέψεις πάνω στην αποδοτικότητα θα χρησιμοποιούνται αργότερα συχνά από τους Εθνικοσοσιαλιστές. Ο ίδιος ο Binding βάζει όμως έπειτα και περιορισμούς: «Απόλυτα απαραίτητος είναι όμως ο σεβασμός της θέλησης για ζωή όλων, ακόμη και των πιο άρρωστων, των πιο βασανισμένων και των πιο άχρηστων ανθρώπων Είναι αυτονόητο ότι ακόμα και όσον αφορά τον ψυχασθενή, ο οποίος αισθάνεται ευτυχισμένος με τη ζωή του, δεν γίνεται λόγος για θανάτωσή του.» Ο Binding βρήκε δύο ομάδες και μια ενδιάμεση ομάδα, οι οποίες μπορούν να εξοντωθούν. Όσον αφορά την ενδιάμεση ομάδα, πρόκειται για διανοητικά υγιείς προσωπικότητες, οι οποίες για παράδειγμα έχασαν τις αισθήσεις τους λόγω ενός σοβαρού ατυχήματος, και οι οποίες αν ξυπνούσαν από το κώμα, «θα ξυπνούσαν σε μια ακατονόμαστη δυστυχία». Σ αυτές τις περιπτώσεις δε θέλει ο Binding να βάλει κανόνες, αλλά αν θανατωθεί εσπευσμένα κάποιος που βρίσκεται σε κώμα («υποθέτοντας ότι πράττεται το σωστό») πιστεύει ότι αυτή η πράξη δεν πρέπει να τιμωρείται. Η πρώτη ομάδα, της οποίας η εξόντωση πρέπει να επιτραπεί περιλαμβάνει αυτά τα άτομα που εξαιτίας μιας αρρώστιας δεν μπορούν να σωθούν και έχουν εκφράσει την έντονη επιθυμία για λύτρωση. Ξεχωριστά αναφέρονται οι μη-ιάσιμοι καρκινοπαθείς και οι φυματικοί όπως και οι θανατηφόρα πληγωμένοι. Εδώ πρόκειται για μια «υποχρέωση νομικής συμπόνιας» - ένα θέμα λοιπόν που όντως αφορά την ευθανασία, δηλαδή τη θανάτωση μετά από την αίτηση του ασθενή. Η δεύτερη κατηγορία αποτελείται από τους «πνευματικά καθυστερημένους»: «Αυτοί δεν έχουν ούτε την επιθυμία να ζήσουν ούτε να πεθάνουν. Έτσι από τη μεριά τους δεν υπάρχει καμία αξιόλογη συγκατάθεση στη θανάτωση, από την άλλη όμως δε συναντούμε θέληση για ζωή η οποία θα έπρεπε να εξουδετερωθεί. Η ζωή τους είναι τελείως μάταιη, αλλά δεν την αισθάνονται ανυπόφορη. Για τους συγγενείς τους όπως και για την κοινωνία αποτελούν ένα αφόρητα βαρύ φορτίο. Ο θάνατός τους δεν αφήνει το παραμικρό κενό εκτός ίσως στα συναισθήματα της μητέρας ή της πιστής νοσηλεύτριας. Καθώς χρειάζονται μεγάλη φροντίδα, αποτελούν αφορμή να δημιουργηθεί ένα επάγγελμα το οποίο έχει ως μοναδικό σκοπό του να διατηρεί απόλυτα ανάξια ζωή για χρόνια και δεκαετίες Πάλι δε βρίσκω ούτε από νομικής, ούτε από κοινωνικής, ούτε από ηθικής, ούτε από θρησκευτικής άποψης κανένα λόγο να μη δοθεί άδεια φυσικά όχι στον καθένα - για τη θανάτωση αυτών των ανθρώπων, που αποτελούν τη φοβερή <αντιεικόνα> πραγματικών ανθρώπων και προκαλούν φρίκη σχεδόν στον καθένα, που τους συναντά. Σε καιρούς με περισσότερη ηθική στους δικούς μας χάθηκε όλος ο ηρωισμός θα λυτρώναμε επίσημα αυτούς τους καημένους ανθρώπους από τον εαυτό τους. Ποιος όμως θα έπαιρνε απόφαση σήμερα στον εκνευρισμό μας να ομολογήσει αυτήν την αναγκαιότητα, και να προχωρήσει σε τέτοια εξουσιοδότηση;» Σε μια υποσημείωση ο Binding εφιστά την προσοχή του αναγνώστη στις τερατογενέσεις. Εδώ και χρόνια παρατηρεί με φρίκη, πώς αυτοί οι καημένοι 11

άνθρωποι αντιμετωπίζονται σαν αξιοθέατα και τους κοροϊδεύουν. Αυτή η κατάσταση του να είναι πάντα δακτυλοδεικτούμενοι θα τελείωνε αν κάποιος τους έκανε την «χάρη». Μια αλλόκοτη λογική: Για να μην τους κοροϊδεύουν, τους εξαλείφουν. Σύμφωνα με τον Binding πρέπει μια επιτροπή (δύο γιατροί, ένας νομικός) να αποφασίζει ομόφωνα τη θανάτωση. Τι γίνεται όμως όταν οι πραγματογνώμονες κάνουν λάθος; Ο Binding πιστεύει ότι το καλό και το σωστό πρέπει να γίνεται παρά το ρίσκο του λάθους. «Αν υποθέσει κανείς ότι το λάθος αποδεικνύεται, τότε η ανθρωπότητα έχει μια ζωή λιγότερο. Αυτή η ζωή θα μπορούσε να είχε γίνει ιδιαίτερα πολύτιμη. Τις περισσότερες φορές όμως μάλλον δε θα άξιζε πάνω από το μέτριο. Για τους συγγενείς θα ήταν φυσικά πολύ μεγάλη η απώλεια. Αλλά η ανθρωπότητα χάνει εξαιτίας λαθών τόσα μέλη, ώστε ένα περισσότερο ή λιγότερο δεν έχει ιδιαίτερη διαφορά.» Στο δεύτερο μέρος του συγγράμματος «Η άδεια της εξόντωσης της ανάξιας ζωής. Οι διαστάσεις και η μορφή της.» ο ψυχίατρος και νευροπαθολόγος Alfred E. Hoche προσθέτει «Ιατρικές παρατηρήσεις». Ήδη στο παρελθόν χρειάστηκε οι γιατροί να εξοντώσουν ζωές. Τα παραδείγματα δεν πείθουν: «Θανάτωση του παιδιού κατά τη γέννα για να σωθεί η μητέρα, διακοπή κύησης για τους ίδιους λόγους.» Και σε εγχειρήσεις υπολογίζεται σιωπηρά ένα συγκεκριμένο ποσοστό με θανατηφόρα έκβαση: «Το υψηλότερο αγαθό της αποκατάστασης της υγείας μιας πλειοψηφίας καθιστά κάποια θύματα απαραίτητα». Ο Ηοche καταρτίζει έναν κατάλογο με τους ασθενείς οι οποίοι πάσχουν από «ανίατη ηλιθιότητα» και με μια «πιο ευγενική διατύπωση» λέγεται ότι βρίσκονται σε «κατάσταση πνευματικού θανάτου», η οποία μπορεί να προέρχεται από: αλλαγές στον εγκέφαλο λόγω ηλικίας, η λεγόμενη μαλάκυνση του εγκεφάλου (Dementia paralytica), αλλαγές στον εγκέφαλο λόγω αρτηριοσκλήρυνσης και διαδικασίες αποβλάκωσης νέων (Dementia praecox). Αυτοί αποτελούν μια κατηγορία. Γιατί ο «πνευματικός θάνατός» τους επήλθε έπειτα από μια πλήρη ζωή. Η δεύτερη ομάδα αποτελείται από ασθενείς, των οποίων ο «πνευματικός θάνατος» είναι εγγενής ή επήλθε σε μικρή παιδική ηλικία: μεγάλες παραμορφώσεις του εγκεφάλου, έλλειψη διαφόρων μερών του, παρεμποδίσεις της ανάπτυξης κατά τη διάρκεια της κύησης ή μια διακοπή της ανάπτυξης σε έναν φυσιολογικό εγκέφαλο. «Ο πραγματογνώμονας είναι σε θέση κατά κανόνα ακόμη και χωρίς γνώση της προϊστορίας ενός πνευματικά νεκρού ανθρώπου και χωρίς σωματική εξέταση, από το είδος της πνευματικής βλάβης να κάνει διάκριση των νωρίς ή αργά αποκτημένων παθήσεων.» Ο Hoche διαχωρίζει τις δύο ομάδες, γιατί στους «πολύ νωρίς αποβλακωμένους» ποτέ δεν υπήρξε «πνευματική επικοινωνία» με το περιβάλλον, ενώ αυτό στις αργότερα αποκτημένες καταστάσεις ίσως να είχε γίνει στον μέγιστο βαθμό, δηλαδή ο «πνευματικά νεκρός» να έχει μια τελείως διαφορετική «συναισθηματική αξία» (συναισθήματα ευλάβειας, ευγνωμοσύνης) για τους συγγενείς. Αυτό πρέπει να ληφθεί υπόψη στο θέμα της θανάτωσης. Πιο πολύ από όλους επιβαρύνουν το κοινωνικό σύνολο οι «τελείως ηλίθιοι»: Φτάνουν κατά μέσο όρο στην ηλικία των 50 ετών και η φροντίδα τους αφαιρεί από την εθνική περιουσία ένα τεράστιο κεφάλαιο σε μορφή τροφίμων, ρουχισμού και θέρμανσης (και αυτό για μη παραγωγικούς σκοπούς!): «Είναι ντροπιαστική η ιδέα ότι ολόκληρες γενιές από νοσηλευτές γερνούν δίπλα σ αυτές τις άδειες ανθρώπινες φλούδες, από τις οποίες όχι λίγες 12

φτάνουν τα 70 και παραπάνω χρόνια. Το ερώτημα, αν για αυτές τις κατηγορίες άχρηστων υπάρξεων ο αναγκαίος κόπος είναι από όλες τις απόψεις δικαιολογημένος, δεν ήταν επείγον στους περασμένους καιρούς της ευημερίας. Αλλά τώρα άλλαξαν τα πράγματα και πρέπει να ασχοληθούμε σοβαρά μ αυτό. Η θέση μας είναι όπως αυτή των συμμετεχόντων σε μια δύσκολη αποστολή εξερεύνησης, στην οποία η όσο το δυνατόν μεγαλύτερη αποδοτικότητα όλων είναι αναντικατάστατη προϋπόθεση για την επιτυχία του εγχειρήματος. Το γερμανικό μας καθήκον θα είναι για πολύ καιρό: μια όσο το δυνατόν μεγαλύτερη ένωση όλων των δυνατοτήτων, μια απελευθέρωση κάθε διαθέσιμης αποδοτικότητας για τους προς προώθηση σκοπούς. Την πραγματοποίηση αυτού του καθήκοντος εμποδίζει η σύγχρονη προσπάθεια, να κρατήσουμε στη ζωή όσο το δυνατόν περισσότερο τους ασθενικούς κάθε είδους και να παρέχουμε φροντίδα και προστασία σε όλους, ακόμη και σ αυτούς που δεν είναι πνευματικά νεκροί, αλλά όμως κατώτεροι. Αυτοί οι κόποι αποκτούν την ιδιαίτερη σημασία τους από το γεγονός ότι μέχρι τώρα δεν ήταν δυνατό ούτε και έγινε σοβαρή προσπάθεια, να εμποδιστούν αυτοί οι ελαττωματικοί άνθρωποι από την αναπαραγωγή.» Ο Alfred E. Hoche εισήγαγε αυτές τις έννοιες, οι οποίες σε λίγο καιρό θα χρησιμοποιούνταν ως καταδίκες θανάτου: «άχρηστες υπάρξεις», «πνευματικά νεκροί». Παρόλα αυτά δε νομιμοποίησε την «ευθανασία» παιδιών που θα εφαρμοζόταν αργότερα: «Φυσικά δεν μπορεί κανένας γιατρός να διαγνώσει με βεβαιότητα διαρκή πνευματικό θάνατο σε ένα παιδί δύο ή τριών ετών.» Ο Hoche, ο οποίος είχε φανταστεί και τεκμηριώσει την «ευθανασία», στράφηκε αργότερα εναντίον της θανάτωσης των ασθενών, όταν μια συγγενής του έπεσε θύμα της «ευθανασίας». Αντιδράσεις στους Binding και Hoche Στις 19 Νοεμβρίου 1920 ο πανεπιστημιακός καθηγητής Κarl Klee, σύμβουλος του Ανωτάτου Δικαστηρίου του Βερολίνου, ισχυρίζεται σε μια διάλεξη μπροστά στην Ιατρική Ένωση, ότι δεν μπορούν πια να είναι σκεπτικοί σχετικά με τη θανάτωση ανθρώπων «βλαβερών για την κοινωνία» και «άχρηστων». Ο Κarl Klee διακρίνει «παθητικά παράσιτα» (οι διανοητικά ασθενείς) και «ενεργητικά παράσιτα» (οι εγκληματίες). Η θανάτωση αυτών των ατόμων είναι σύμφωνα μ αυτόν ένα μέτρο κοινωνικής υγιεινής. Επίσης το 1920 ο ανώτατος ιατρικός σύμβουλος Ewald Meltzer, διευθυντής του κρατικού ιδρύματος περίθαλψης του Grosshennersdorf, στέλνει 200 ερωτηματολόγια στους γονείς των «ηλιθίων» παιδιών που βρίσκονται υπό περίθαλψη στο ίδρυμά του. Θέλει να ξέρει ποια είναι η στάση τους όσον αφορά την ανώδυνη αφαίρεση της ζωής των παιδιών τους. Από τους 162 γονείς, οι οποίοι απαντούν, είναι μόνο 19 σαφώς κατά της θανάτωσης των παιδιών τους, η οποία κατ ευφημισμόν ονομάζεται «μείωση της ζωής». Ο Meltzer ήθελε με αυτή τη δημοσκόπηση να διαψεύσει τους Binding και Hoche. Πέρα από τους Binding και Hoche εμφανίζεται στη δημοσιότητα το 1920 ένας φανατικός της επιλογής υπό το ψευδώνυμο Ernst Mann. Στο σύγγραμμά 13

του «Η ηθική της δύναμης» απαιτεί να εξετάζεται ο λαός σε ετήσιες συγκεντρώσεις ελέγχου για την κατάσταση της υγείας του και να παραδίδονται άρρωστοι και άθλιοι άνθρωποι στην αστυνομία την αρμόδια για την υγεία. «Από τους φιλάσθενους και τους αδύναμους», εξηγεί ο συγγραφέας, «προκύπτουν για την ανθρωπότητα μόνο αρνητικές συνέπειες τρελοκομεία, ιδρύματα για ανάπηρους και ασθενικούς είναι μια κοροϊδία για κάθε ανθρώπινη φιλευσπλαχνία και νοημοσύνη.» Ο Ernst Mann μεταφέρει και τα επόμενα χρόνια επιμελώς στο χαρτί το μίσος του για όλους, οι οποίοι κατά λέξη «ασχημαίνουν» τον κόσμο. Το 1922 υποβάλλει εκτός των άλλων στη βουλή «Τέσσερα αιτήματα της φιλευσπλαχνίας», τα οποία έχουν περιεχόμενο τη θανάτωση διανοητικά ασθενών και ανάπηρων παιδιών. Το 1922 δημοσιεύει ο Borchardt, δημοτικός σύμβουλος του Liegnitz, στην «Γερμανική Εφημερίδα Ποινικού Δικαίου» ένα σχέδιο: «Νόμος για την άδεια της θανάτωσης ανίατα διανοητικά ασθενών». Το 1925, τη χρονιά που δημοσιεύεται το βιβλίο του Lothrop Stoddard «Η ανατροπή του πολιτισμού» με τον υπότιτλο «Η απειλή του υπανθρώπου» βγαίνει και το έργο του ήδη αναφερομένου ιατρικού συμβούλου Meltzer: «Το πρόβλημα της μείωσης της <ανάξιας> ζωής». Ο συγγραφέας δεν αναφέρει μόνο δηλώσεις γονέων πνευματικά καθυστερημένων, αλλά και απόψεις γνωστών θεολόγων για την «εξόντωση» των ψυχασθενών. Η άποψη του Karl Weidel, πανεπιστημιακού καθηγητή του Magdeburg, αναφέρεται στο βιβλίο ως εξής: «Θεωρεί την φροντίδα «ανίατα ηλίθιων» παιδιών εξίσου μάταιη με την πράξη των αιγυπτιακών μοναχών, οι οποίοι για να εξασκηθούν στην αυταπάρνηση έβαζαν ξερά κλαδιά στη γη και τα πότιζαν καθημερινά.» Ο θεολόγος-παιδαγωγός Ernst Thraendorf ισχυρίστηκε ότι είναι σίγουρα πολύ τραβηγμένο, αν αφήνουμε να παρακμάζουν αποδοτικοί άνθρωποι προς όφελος καθόλου αποδοτικών ανθρώπων, για τους οποίους χτίζουμε και παλάτια από πάνω. O πανεπιστημιακός καθηγητής του Βερολίνου Titius, ο οποίος αργότερα προσχώρησε στους «Γερμανούς Χριστιανούς», θεωρεί σωστό να αφανίζονται οι «ηλίθιοι», «όπως οποιοιδήποτε άλλοι βλαστοί της φύσης που παρεμποδίζουν το καθήκον». Ο καθηγητής θεολογίας της Χαϊδελβέργης Ludwig Lemme εκφράζει την άποψη, ότι ένας μεμονωμένος Χριστιανός δεν επιτρέπεται να σκοτώνει, αλλά μια κρατική αρχή έχει το δικαίωμα όπως στην ποινή του θανάτου να αφαιρέσει «ανάξιες» ζωές, οι οποίες είναι μόνο βάρος για τους άλλους. Καθώς εξαρτά τη θανάτωση των ψυχασθενών από το αν αυτοί που πρόκειται να εξοντωθούν έχουν ψυχή, αναγνωρίζει αποφασιστική σημασία στον αρμόδιο ιερέα. Μερικά «άτομα της πράξης» δοκιμάζουν να υποστηρίξουν τους προστατευόμενούς τους. Έτσι και ο διευθυντής ενός από τα μεγαλύτερα «ιδρύματα για ανώμαλους» (Magdeburg-Cracau), ο διδάκτορας θεολογίας Martin Ulbrich (στο Martin Ulbrich: Duerfen wir minderwertiges Leben vernichten? Ein Wort an die Anhaenger und Verteidiger der Euthanasie, Berlin 1925 σύμφωνα με Klee), o οποίος ισχυρίζεται ότι από τα χέρια του πέρασαν 20.000 «ανώμαλοι κάθε είδους», παρουσιάζει τους «ανώμαλους» όπως ένας διευθυντής τσίρκου το σόου με τους παραμορφωμένους: «Δεν μπορούν να μιλάνε και να σκέφτονται, να απασχολούνται, πρέπει να σηκώνονται, να μεταφέρονται και να ταΐζονται, είναι ακάθαρτοι και ανυπόφοροι, μοιάζουν με σβώλους κρέατος που φυτοζωούν, των οποίων οι εκδηλώσεις ζωής περιορίζονται στο να τρώνε, να πίνουνε, να κάνουν την ανάγκη τους και να κοιμούνται. Βρίσκουμε πλήθος από αυτούς σε ιδρύματα χριστιανικών πράξεων αγάπης και σε ιδρύματα της επαρχίας. Εκεί μπορεί 14

κανείς να δει μικροκέφαλους και υδροκέφαλους, κρανία πουλιών;, μογγολοειδείς, νεγροειδείς, τύπους Αζτέκων, πάσχοντες από στραβισμό, παράλυτους, ανθρώπους με συρίγγια που προκαλούν αηδία, με αηδιαστικά εξανθήματα, με διαβρωμένο πρόσωπο, μανιακούς, οι οποίοι μοιάζουν με τους δαιμονισμένους της Βίβλου, επιληπτικούς, των οποίων ολόκληρη η ζωή αποτελείται από μια αλυσίδα κρίσεων που διαλύουν τα νεύρα κλπ.» (σελ. 3 ο.π.) «Επιτρέπεται να εξοντώσουμε κατώτερη ζωή; Λίγα λόγια στους οπαδούς και τους υποστηρικτές της ευθανασίας», έτσι ονομάζει ο συγγραφέας το φυλλάδιό του, το οποίο πραγματεύεται ένα ήδη το 1925! καυτό ζήτημα. Ο Ulbrich αναφέρει παραδείγματα, τα οποία είναι υπέρ του να αφήσουμε στη ζωή τους πάσχοντες από ανίατη ασθένεια: Υπάρχουν γονείς, οι οποίοι είναι αφοσιωμένοι με τη μεγαλύτερη αγάπη στα άθλια παιδιά τους: «Νιώθουν ένοχοι απέναντι στο παιδί, καθώς γνωρίζουν ότι πολλές φορές η αθλιότητα προέρχεται από κληρονομικότητα(!).» (σελ. 10 ο.π.). Ειδικά ασθενικά παιδιά είναι «ένα ιδιαίτερο συνδετικό μέσο» για <εύθραυστους> γάμους. (σελ. 10 ο.π.). Ένα άλλο επιχείρημα: «Στο Breslau ζούσε πριν από πολλά χρόνια ένας ανώτερος αξιωματικός με πολύ μεγάλη περιουσία, ο οποίος παντρεύτηκε σε μεγάλη ηλικία μια φτωχή νεαρή κυρία. Από αυτόν τον γάμο προέκυψε ένας ηλίθιος γιος, ο οποίος μετά από λίγα χρόνια κληρονόμησε την περιουσία του πατέρα του, καθώς αυτός πέθανε. Όταν πέθανε ο γιος την περιουσία την κληρονόμησε η μητέρα, η οποία άφησε όλη τη μεγάλη περιουσία μετά το θάνατό της στους πολυάριθμους, ιδιαίτερα φτωχούς συγγενείς της, τους οποίους και ωφέλησε πολύ. Αν ο ηλίθιος γιος είχε εξοντωθεί πιο μπροστά, τότε θα ήταν κληρονόμος του αξιωματικού ο ήδη πάμπλουτος ανιψιός του. Μ αυτόν τον τρόπο τα λεφτά θα πήγαιναν στα λεφτά.» (σελ. 11 ο.π.) Κατά κύριο λόγο όμως τα παιδιά με ανίατες ασθένειες είναι προειδοποιήσεις του Θεού, να ζούμε ευπρεπώς: «Η αξία της διατήρησης των κατώτερων ανθρώπων επεκτείνεται όμως ακόμη παραπάνω Σε μια περίπτωση που παντρεύτηκαν θείος (Οheim) και ανιψιά προέκυψε ένας τελείως ηλίθιος γιος, ο οποίος πέρασε τη ζωή του σε ένα ίδρυμα. Όταν ρωτήθηκε ο διευθυντής: <Γιατί δεν αφανίζουμε ένα τέτοιο παιδί, ώστε να αφαιρέσουμε από τους γονείς ένα τέτοιο βάρος;> έπρεπε να απαντήσει: <Τότε θα γεννιόταν τέτοια παιδιά κάθε χρόνο, και κάθε χρόνο θα σκοτώναμε ένα καινούργιο παιδί.> Το υπάρχον παιδί ήταν για τους γονείς ένας κατήγορος και προειδοποιητής. Ο γάμος ανάμεσα σε κοντινούς συγγενείς εξ αίματος είναι ενάντια στο λόγο του Θεού» (σελ. 11 ο.π.) Για την αθλιότητα των ανώμαλων δεν φταίνε όμως μόνο οι συγγένειες εξ αίματος, αλλά και η «ζωική λαγνεία» (σελ. 12): «Αυτοί που φροντίζουν τους ανώμαλους γνωρίζουν, ότι οι χειρότερες αιτίες της κατωτερότητας των απογόνων» - Ο Ulbrich ονομάζει δηλαδή αυτούς που υποστηρίζει κατώτερους και ο ίδιος «είναι τα πάθη του λαού, κυρίως ο αλκοολισμός και οι σεξουαλικές παρεκκλίσεις, στα οποία προσφάτως προστέθηκε και η επιδημία του τσιγάρου.» (σελ. 13 ο.π.) Η επιχειρηματολογία είναι σαφής: «Πρέπει να ενδυναμωθούν τα ήθη και η θρησκευτικότητα. Τότε θα εξαφανιστεί ένα επιπλέον μέρος της αθλιότητας των ανώμαλων.» (σελ. 13 ο.π.) Σεξουαλικές και άλλες αμαρτίες είναι η αιτία που υπάρχουν τόσοι «κατώτεροι άνθρωποι». Αν αφανιζόταν μέσω «ευθανασίας», τότε δε θα έβλεπαν οι άνθρωποι τα προϊόντα της αμαρτίας, κι έτσι θα αδιαφορούσαν, έτσι ώστε «η αμαρτία να εξαπλωθεί.» (σελ. 15 ο.π.) 15

Ο Ulbrich δε βλέπει ότι αυτός που στιγματίζει τους ανάπηρους ως ελαττωματικούς ανθρώπους, ώστε να τους χρησιμοποιήσει ως υλικό για προπαγάνδα στην εκστρατεία κατά της αμαρτίας του κόσμου, το μόνο που καταφέρνει είναι να στηρίξει τους υποστηρικτές της «ευθανασίας», ακόμη κι όταν γράφει καλόπιστα: «Η χριστιανική αγάπη βλέπει σε κάθε ανώμαλο άνθρωπο ένα πρόβλημα που πρέπει να λυθεί, αλλά όχι να απαλειφθεί.» (σελ. 15 ο.π.) Ο ιερέας Hermann Buechsel, διευθυντής των ιδρυμάτων του Neinstedt, σε μια μελέτη στη χριστιανική καθημερινή φυλλάδα «Προς τα πάνω» γράφει: «Δεν είναι ξεκάθαρη για να μιλήσουμε μόνο για τα ιδρύματά μας η σχέση μεταξύ ηλιθιότητας και αμαρτίας; Αν δεν υπήρχαν ο αλκοολισμός και η ασέλγεια, οι οίκοι ανοχής, τα αφροδίσια νοσήματα και η υπερβολή του πόθου, τότε θα μπορούσαμε να κλείσουμε τα περισσότερα ιδρύματα της εσωτερικής ιεραποστολής.» Ο ανόητος καταλογισμός ευθυνών (στο κάτω κάτω «ηλίθια» παιδιά γεννιούνται ακόμη και σε «ευσεβείς» οικογένειες ιερέων) δεν αντιμετωπίζει την αύξουσα επίδραση των συγγραμμάτων των Binding και Hoche: «Επειδή ο κόσμος είναι κόσμος και επειδή ο λαός μας είναι έτσι όπως έγινε, γι αυτό υπάρχουν ηλίθιοι και επιληπτικοί και κρετίνοι και ασθενείς αφροδισίων νοσημάτων και φυματικοί και σακάτηδες και τρελοί, παραλυτικοί, ψυχοπαθείς, εγκληματίες και αυτοί που έχουν ανάγκη την κοινωνική πρόνοια. Είναι λοιπόν ορθό και δίκαιο μια γενιά που ξέρει ότι είναι υπεύθυνη στο σύνολό της να αποκλείει σα παράσιτα τα θύματα των αμαρτιών της, τα οποία μεμονωμένα είναι αθώα και να τα παραδίδει στην ένεση μορφίνης; Οι πωλητές οινοπνευματωδών ποτών και οι ιδιοκτήτες οίκων ανοχής, αυτοί που γράφουν αισχρά αστεία, οι κερδοσκόποι του χρηματιστηρίου και ολόκληρος ο εξαρτημένος από απολαύσεις λαός, ο οποίος δε γνωρίζει τίποτα παραπάνω από ανούσιες διασκεδάσεις και αισχρά αστεία, όλοι αυτοί να ζήσουν. Και τα καημένα νεογέννητα παιδιά που τα φέρνει στον κόσμο αυτή η γενιά των μοιχών και κουβαλούν τις αμαρτίες των γονιών τους μια ζωή, αυτά να πεθάνουν»(hermann Buechsel στο Aufwaerts, Nr. 280, 30.11.1926 σύμφωνα με Klee) Στείρωση και ιδρυματοποίηση στη θέση της ευθανασίας Το φλέγον ζήτημα της δεκαετίας του 1920 είναι για τους υποστηρικτές της φυλετικής υγιεινής η στείρωση. Τα επιχειρήματα υπέρ προέρχονται από ιδέες για εξευγενισμό της φυλής, για καταπολέμηση του εγκλήματος και γενικά για παρεμπόδιση απογόνων «μη άξιων να ζήσουν». Για πολλούς η στείρωση είναι ελάχιστη διεκδίκηση απέναντι στην «ευθανασία». Ενώ η «ευθανασία» αφανίζει αμέσως αυτούς που θεωρήθηκαν ανάξιοι να ζήσουν, η στείρωση χρησιμεύει 16

για τον αφανισμό μελλοντικής «ανάξιας» ζωής. Ο στόχος, δηλαδή η εξόντωση των «κατώτερων ανθρώπων», είναι ο ίδιος, αλλά τα μέσα διαφέρουν. Ο Ελβετός φυσιολόγος (καθηγητής πανεπιστημίου στο Halle), εκδότης του περιοδικού «Ηθική» και μυστικός σύμβουλος Emil Abderhalden, γράφει για το θέμα που παραλλάζουν συνεχώς οι εθνικοσοσιαλιστές: «Όσο το κράτος πρέπει να ξοδεύει υπέρογκα ποσά για να κρατά στη ζωή με κόπο άτομα ανίκανα για ζωή, να δίνει εκατομμύρια για πνευματικά κατώτερους ανθρώπους, να συντηρεί τεράστια νοσοκομεία και κυρίως τρελοκομεία, δε θα μένει για τους σωματικά και διανοητικά υγιείς παρά μόνο ένα μέρος αυτών των ποσών, τα οποία διαφορετικά θα ήταν διαθέσιμα.» (Emil Aberhalden: Das Recht auf Gesundheit, zit. nach Bastian, σελ. 74 σύμφωνα με Klee) Ενώ ο μυστικός σύμβουλος ζητά στο σύγγραμμά του «Το δικαίωμα στην υγεία» τη στείρωση ανίκανων για ζωή ατόμων, ο ιατρικός σύμβουλος του Zwickau κάνει στειρώσεις ήδη από το 1921 ενάντια στο νόμο. Το 1924 καλεί την ιατρική κοινότητα στο «Φυλλάδιο του ιατρικού σωματείου» να κάνουν στειρώσεις, το 1925 παρουσιάζει στη βουλή τις αρχές του. Πολλές τέτοιες αιτήσεις γίνονται σε διάφορες περιοχές (στα κοινοβούλια της Πρωσσίας και του Hessen). Στην ετήσια συγκέντρωση του γερμανικού συλλόγου ψυχιατρικής το 1925 ο καθηγητής ψυχιατρικής του Tuebingen Robert Gaupp κάνει μια διάλεξη: «Η στείρωση πνευματικά και ηθικά ασθενών και κατώτερων». Την ίδια χρονιά ιδρύεται ο «Γερμανικός Σύλλογος για Ψυχική Υγιεινή», και ο Alfred Grotjahn, βουλευτής του Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος Γερμανίας, ένας προπαγανδιστής της κοινωνικής υγιεινής, κατονομάζει στις «Βασικές αρχές για την κοινωνική υγιεινή» τα άτομα που σε οχτώ χρόνια θα απειλούνται να εξοντωθούν: «το πλήθος των αλητών, αλκοολικών, εγκληματιών και ιερόδουλων, το <κατακάθι> του πληθυσμού που οι οικονομολόγοι ονομάζουν <προλεταριάτο των κουρελιών> (λούμπεν προλεταριάτο), οι επιληπτικοί, οι ψυχασθενείς και οι ηλίθιοι, οι παράξενοι τύποι και οι παράλυτοι» (Grotjahn zit. nach Bastian, σελ. 79 σύμφωνα με Klee) Από την αρχή συζητιέται όχι μόνο η εξόντωση των ψυχασθενών, αλλά η εξόντωση όλων των «παρασίτων του λαού», με την οποία εννοούν θανάτωση, στείρωση ή ακόμη και ιδρυματοποίηση ανάλογα με την περίπτωση. Στις 12 Απριλίου 1926 συνεδριάζει για παράδειγμα στο Muenster μια διοικητική επιτροπή υπό την προεδρία του Dieckmann, πρωθυπουργού ενός ομόσπονδου κρατιδίου, στην οποία ανήκουν και ο Schulte-Himmelpforten, υπουργός ομόσπονδου κρατιδίου και ο ιερέας von Bodelschwingh και ζητά: «Είναι επείγουσα η έκδοση του προκείμενου νόμου περί φύλαξης, για να καταστεί δυνατό να τοποθετηθούν ανάλογα και να κρατηθούν σε απόσταση από το κοινωνικό σύνολο τα από φύση (!) περιθωριακά και αντιοικονομικά (!) στοιχεία, ψυχοπαθείς και περιπλανώμενοι.» (Niederschrift ueber die Sitzung des fuer die Durchfuehrung des Wanderarbeitsstaettengesetzes bestellten Verwaltungsschussew am 12.4.26 im Landeshaus zu Muenster σύμφωνα με Klee) Κατά τη διάρκεια των τελευταίων χρόνων πριν από την ανάληψη της εξουσίας από τους Εθνικοσοσιαλιστές καιροί οικονομικής ανέχειας σε αυξανόμενα έξοδα κοινωνικής πρόνοιας υπάρχει κατά βάθος σε όλους τους συμμετέχοντες μια διάχυτη ομοφωνία: Πρέπει κάτι να γίνει, έτσι δεν μπορεί να συνεχιστεί η κατάσταση. «Στο λαό μας πράγματι αυξήθηκε σοβαρά μετά τον πόλεμο ο αριθμός των ηλιθίων» γράφει στην αναφορά για τον διοικητικό 17

σύμβουλο του διακονικού ιδρύματος Hephata το 1927, «και έχουμε τη ανησυχία ότι η ανάπτυξη δε θα σταματήσει ακόμη.» (Bericht vom 5.12.27 (αρχείο του Hephata) σύμφωνα με Klee) Ο δημόσιος γιατρός Hans Krauss από το Lichtenfels παινεύει το 1927 στην «Ιατρική εβδομαδιαία εφημερίδα του Μονάχου» - όπως τόσοι άλλοι τους Σπαρτιάτες, που διέλυαν άτεκνους γάμους, θανάτωναν τα παραμορφωμένα και ασθενικά παιδιά, και ασκούσαν τη φροντίδα του σώματος σα «θεία λειτουργία». Έτσι γράφει: «Δεν μπορούμε να χαρακτηρίσουμε το δημόσιο γιατρό ως βασικό εκπρόσωπο της εφαρμοσμένης φυλετικής υγιεινής; Δεν επιδιώκουμε όλο και παραπάνω να εμβαθύνουμε πιο πολύ τη δουλειά μας πάνω στην ευημερία του λαού, επειδή δε θα μπορούσε να μας είναι αρκετό να καταπολεμούμε μόνο βακίλους και να φροντίζουμε όλους τους πνευματικά και σωματικά ανάπηρους;» (Der Tuermer, Monatsschroft fuer Gemuet und Geist, H. 1, 10.1927 σύμφωνα με Klee) Ο Χίτλερ εξηγεί το 1929 στην τελική του ομιλία στο συνέδριο του κόμματος στη Νυρεμβέργη, ότι αν γεννιούνται κάθε χρόνο στη Γερμανία ένα εκατομμύριο παιδιά και ταυτόχρονα αφανίζονται 700 000 ως 800 000 των πιο αδύναμων μιλά κατά λέξη για «αφανισμό» -, το τελικό αποτέλεσμα θα ήταν ακόμη και αύξηση των δυνάμεων. (Voelkischer Beobachter, Bayernausgabe 7.8.29, zit. nach Doerner, σελ. 83 σύμφωνα με Klee) Το 1930 γράφουν στα «Εθνικοσοσιαλιστικά μηνιαία περιοδικά»: «Θάνατος στην ανάξια ζωή!» H κεντρική επιτροπή της ευαγγελικής εσωτερικής ιεραποστολής σχηματίζει το 1931 μια διάσκεψη ειδικών στο θέμα «Ευγονική και κοινωνική πρόνοια». Στην πρώτη διάσκεψη, στις 20 Μαΐου 1931 στην πόλη Treysa, απορρίπτεται σαφώς η εξόντωση ανάξιας ζωής. Παρόλα αυτά λέγονται πράγματα όπως: «Ενόψει της κοινής ευημερίας πρέπει να αναλογιστούμε ότι στην ανθρώπινή μας κοινωνία υπάρχουν πολύ μεγαλύτερα παράσιτα (για παράδειγμα ιδιοκτήτες οίκων ανοχής) από τους σωματικά και πνευματικά ασθενείς». Αν όμως οι ιδιοκτήτες οίκων ανοχής είναι τα μεγαλύτερα «παράσιτα», οι ασθενείς παραμένουν επομένως ως τα μικρότερα «παράσιτα» παρόλα αυτά παράσιτα! Προειδοποιητικά εξηγούν οι υπεύθυνοι: «Συνταρακτικά όσο σχεδόν τίποτα άλλο προτρέπει το θέαμα αυτών των καχεκτικών και άθλιων τον υγιή άνθρωπο, να διατηρεί το σώμα του ακέραιο και καθαρό και να συνειδητοποιήσει τη μεγάλη του ευθύνη στην ίδρυση οικογένειας. Δε θέλουμε να αφανίσουμε τα θύματα της ενοχής και της αμαρτίας, αλλά μόνο να επιδιώξουμε την πρόληψή τους» (Ev. Dok., σελ. 48 σύμφωνα με Klee) Το να δυσφημούν τόσο απλά τους καχεκτικούς και τους άθλιους ως «θύματα της ενοχής και της αμαρτίας» δείχνει παρεπιπτόντως και ελλιπή μελέτη της Βίβλου: Όταν οι μαθητές του Χριστού συναντούν έναν γεννημένο τυφλό, ρωτάνε ποιος αμάρτησε, ο τυφλός ή οι γονείς του. Ο Ιησούς απαντά: «Ούτε αυτός αμάρτησε ούτε οι γονείς του» (κατά Ιωάννην ευαγγέλιο, κεφ. 9, στ. 3) Η κεντρική επιτροπή της εσωτερικής ιεραποστολής αποφασίζει το 1931 ενάντια στην εξόντωση «ανάξιας ζωής», σκοπεύει όμως να εμποδίσει περαιτέρω ανάξια ζωή. Η διακήρυξη της πόλης Treysa «Ευγονική και κοινωνική πρόνοια» έχει εμπνευστεί από το πνεύμα των καιρών και σ αυτό δεν αλλάζει τίποτα ούτε η εισαγωγή: «Πρέπει να υποδείξουμε με έμφαση, ότι η κληρονομική υγεία δεν είναι ταυτόσημη με την «άριστη ποιότητα». Η εμπειρία όλων των καιρών διδάσκει μάλλον, ότι ακόμη και σωματικά και πνευματικά ασθενείς μπορούν να είναι 18

ηθικά και κοινωνικά άξιοι άνθρωποι. Οι μεταβολές στη δομή του πληθυσμού μας και η ποσοτική και ποιοτική αλλαγή της αύξησης του πληθυσμού, η οποία εκφράζεται κυρίως με τη μείωση της μέσης οικογένειας στις ομάδες των κληρονομικά και κοινωνικά ικανών και αποδοτικών ατόμων, κάνουν να φαίνεται επειγόντως αναγκαίος ένας ευγονικός επαναπροσδιορισμός της κοινωνικής μας πρόνοιας.» (Ev. Dok., σελ. 47 f. σύμφωνα με Klee ) Πόσο πολύ περιέχει η διακήρυξη εθνικοσοσιαλιστικές ιδέες φαίνεται αν κάνουμε μια σύγκριση με μια ομιλία στο ραδιόφωνο του Arthur Guett, διευθυντή στο υπουργείο εσωτερικών. Ο Guett θα αιτιολογήσει στις 26 Ιουλίου το νόμο περί στείρωσης ως εξής: «Δεν είναι όμως μόνο η μείωση του πληθυσμού που δίνει αφορμή για σοβαρούς ενδοιασμούς, αλλά στον ίδιο βαθμό και το όλο και χειρότερο κληρονομικό υλικό του λαού μας, η διαρκής αύξηση των ανθρώπων με πνευματικά και σωματικά παθολογικές κληρονομικές καταβολές, οι οποίοι λόγω της κληρονομικότητας είναι κατώτεροι και περιθωριακοί, δηλαδή τελείως άχρηστοι για τη ζωή. Ενώ οι κληρονομικά υγιείς οικογένειες πέρασαν κατά το μεγαλύτερο μέρος στην οικογενειακή δομή με ένα ή κανένα παιδί, αμέτρητοι κληρονομικά επιβαρημένοι αναπαράγονται ασταμάτητα και οι άρρωστοι και περιθωριακοί απόγονοί τους γίνονται βάρος στο κοινωνικό σύνολο. Είναι δυστυχώς ένα ανησυχητικό γεγονός, ότι για παράδειγμα συχνά ειδικά οι ελλιπώς προικισμένοι και οι ηλίθιοι αναπαράγονται πολύ παραπάνω από τις πολύτιμες ομάδες. Ενώ η υγιής γερμανική οικογένεια, ειδικά των μορφωμένων στρωμάτων, έχει κατά μέσο όρο μόνο δύο παιδιά, εμφανίζουν οι ηλίθιοι και άλλοι κληρονομικά κατώτεροι αριθμούς γεννήσεων κατά μέσο όρο τριών μέχρι τεσσάρων παιδιών σε κάθε γάμο.» (απομαγνητοφώνηση της ομιλίας, Dt. RA, Nr. C 1164 σύμφωνα με Klee) Η εσωτερική ιεραποστολή φαίνεται να θέλει να αντιμετωπίσει με την διακήρυξη της Treysa κατηγορίες, σαν αυτές που εξέφρασε ο Εθνικοσοσιαλιστής προπαγανδιστής Alfred Rosenberg. Ο Rosenberg ισχυρίστηκε ότι η θρησκευτική συμπόνια τρέφεται για όλους τους «κατώτερους, αρρώστους, ανάπηρους και εγκληματίες». (Alfred Rosenberg: Der Mythus des 20. Jahrhunderts. Eine Wertung der seelisch-geistigen Gestaltenkaempfe unserer Zeit, σύμφωνα με Klee) Η εσωτερική ιεραποστολή πάντως τάσσεται στο δεύτερο μέρος της διακήρυξης της υπέρ μιας πρόνοιας που διαβαθμίζεται ανάλογα με το κοινωνικό σθένος και την αποδοτικότητα: «Στη θέση μιας κοινωνικής πρόνοιας χωρίς διακρίσεις πρέπει να έρθει μια πρόνοια που θα κάνει διαχωρισμούς. Σημαντικά έξοδα θα έπρεπε να γίνονται μόνο για άτομα που σύμφωνα με τις προβλέψεις μπορούν να επανακτήσουν την πλήρη αποδοτικότητά τους Φορείς κληρονομικών καταβολών που είναι αιτίες κοινωνικής κατωτερότητας και ανάγκης κοινωνικής πρόνοιας θα έπρεπε οπωσδήποτε να εμποδιστούν από την αναπαραγωγή.» (Ev. Dok., σελ. 48, σύμφωνα με Klee) Όταν το 1933 ο κόσμος καλείται σε κυνήγι των «περιθωριακών» και «κατώτερων ανθρώπων» πολλοί από τους διορισμένους σε υπηρεσίες και εκκλησιαστικούς βοηθούς έχουν ήδη καταληφθεί από ζήλο για κυνήγι, όπως θα δείξει ο πρώτος χρόνος της κυριαρχίας των Εθνικοσοσιαλιστών. Ο καιρός φαίνεται κατάλληλος, όπως μπορούμε να δούμε στην κατάθεση μιας νοσηλεύτριας του Grafeneck: «Εγώ η ίδια είχα ακούσει ήδη το 1932 στο Βuch μια διάλεξη ενός Δρ. Schellwort για τις προσπάθειες και μάλιστα των ψυχιάτρων διεθνώς, να αφανίσουν ανάξια ζωή μέσω ευθανασίας. Δεν εξέφρασε για το θέμα θετική 19

άποψη, αλλά άφησε ανοιχτό το ζήτημα της λειτουργικότητας και της δυνατότητας άδειας λειτουργίας, ώσπου να γίνει κάποια νομική ρύθμιση του θέματος. Παρόμοιες παρουσιάσεις υπήρχαν και στο «Η σκοπιά των νοσηλευτών», το εξειδικευμένο περιοδικό του συνδικάτου νοσηλευτών του Βερολίνου.» (κατάθεση της νοσηλεύτριας στις 7.6.48 στο AG Meiningen σύμφωνα με Klee) Αυτή η προπαγάνδα που έγινε σχετικά με την κατωτερότητα και ουσιαστικά τη μη ανθρώπινη φύση των ατόμων με ειδικές ανάγκες προετοίμασε το έδαφος και δικαιολόγησε την εφαρμογή της στείρωσης και της ευθανασίας, την εξάλειψη δηλαδή των ατόμων που δεν ήταν «άξια για να ζήσουν». Έτσι δεν υπήρξαν ιδιαίτερες αντιδράσεις που θα μπορούσαν να εμποδίσουν αυτές τις πρακτικές εξόντωσης που θα δούμε παρακάτω. Η στείρωση των κατώτερων, η εξόντωση των περιθωριακών και η δυσφήμηση των θυμάτων μέσω της δημόσιας και ιδιωτικής πρόνοιας ανάμεσα στο 1933 και το 1939 1)Η χρονιά 1933 Στις 30 Ιανουαρίου 1933 ο Χίτλερ διορίζεται καγκελάριος, και η μέρα αυτή μένει στην ιστορία ως η μέρα της κατάληψης της εξουσίας από τους Εθνικοσοσιαλιστές. Στα μέσα Μαρτίου ο Hermann Göring δηλώνει σε μια ομιλία στο ραδιόφωνο ότι θα αρχίσει τον πόλεμο ενάντια στην <ακαθαρσία>. Οι πόλεις θα έπρεπε να καθαρίσουν από στοιχεία ξένα προς το λαό και τη φυλή. Στις 20 Μαρτίου οι διευθυντές της εσωτερικής ιεραποστολής (Innere Mission) συνεδριάζουν. Στο πρωτόκολλο γράφεται: «Φλέγον είναι το ζήτημα της πρόληψης της ανεμπόδιστης αναπαραγωγής περιθωριακών στοιχείων.» Στις 21 Μαρτίου οι αναγνώστες εφημερίδας στο Μόναχο μαθαίνουν ότι εγκαινιάζεται το πρώτο στρατόπεδο συγκέντρωσης κοντά στο Dachau. Εκεί θα εκπαιδευόταν παραμελημένα άτομα για την αληθινή ζωή. Ο Heinrich Himmler, ο αρχηγός των SS, περιγράφει δύο χρόνια αργότερα μπροστά σε εκπροσώπους της δικαιοσύνης τις καταδιώξεις που άρχισαν το 1933: «Δουλέψαμε σκληρά και χτυπήσαμε σκληρά, συλλάβαμε τους ανθρώπους σχεδόν ανελέητα. Έπειτα προχωρήσαμε εκτός από τη σύλληψη των κομμουνιστών στο να συγκεντρώσουμε όλο τον εγκληματικό λαό.» Είναι αυτονόητο ότι αυτό συνέβη «χωρίς νομική βάση»( O Himmler στις 25.5.44, Dt. Ra, Nr.74 U3196/1 σύμφωνα με Klee) Ο Himmler ξαναμίλησε για το θέμα μπροστά σε στρατιωτικούς διοικητές: «Προχωρήσαμε συνειδητά στο να εξουδετερώσουμε τον υπάνθρωπο που υπάρχει σε κάθε λαό.» Ανέφερε περήφανα ότι δεν περίμενε να διαπράξει κάποιος ένα έγκλημα, αλλά συνέλαβε και «εγκληματίες που δεν είχαν διαπράξει κανένα έγκλημα». Προφανώς έκανε πολλά πράγματα τα οποία δε θα ήταν 20