Номоканонъ Іоанна Комнина, архіепископа Ахридекаго

Номоканонъ Іоанна Комнина, архіепископа Ахридекаго (Съ приложеніемъ фотографическаго снимка). I. Знаменитый библіотекарь Ватикана кардиналъ А. Май въ предисловіи къ I тому своей серіи l ) Scriptorum veterum nova collectio (Romae 1825 et 1831, p. XXVIII XXIX) обѣщалъ co временемъ напечатать «Photii syntagma canonum (quod ab eruditis cum, eiusdem synagogę canonum confundi solet)» по бывшему у него уже тогда въ рукахъ списку; это обѣщаніе было исполнено имъ въ 1842 г. въ VII томѣ другой серіи: Spicilegium Romanum 2 ). Въ предисловіи къ своему изданію Май не обозначилъ точно использованную имъ рукопись, а только описалъ ее (р. XII): «codex inquam insignis, membraneus antiquus, saeculi nempe saltem XII., calligrapha diligentique manu scpriptus, tantaeque raritatis, ut hic solus Photii verum syntagma coiitinere videatur, nisi forte aliud exemplar est in codice dubliniensi MSS. Angl. et Hibern. T. II. part. 2. p. 40»; кромѣ того, указано (p. ѴП, XI XII), что рукопись Columnensis, т. е. принадлежишь къ составу собранія Колонны, поступившаго при Май въ Ватиканскую библіотеку, что тутъ же есть сказ&ніе патр. Германа о соборахъ и ересяхъ, и (р. XVII XVIII) еще сборники гражданскихъ законовъ о церкви, *) Экземпляры этого рѣдкаго у насъ изданія есть въ замѣчательной, но, къ сожалѣнію, недостаточно цѣнимой Библіотекѣ Госуд. Совѣта и въимп. Публ. Библіотекѣ. 2 ) Къ сожалѣнію, изданіе Май кишитъ неисправностями вслѣдствіе, между прочимъ, недостаточна знакомства и съ самимъ памятникомъ и даже (какъ это НИ странно) съ техникой печатанія подобнаго текста.

42 В. Й. БЕНЕШЕВИЧЪ. извѣстные въ наукѣ подъ названіями couectio 87 capitulorum (стр. 663 697), coll, 25 capit. (стр. 697 765) и coll. tripartita (стр. 765 840). Такъ какъ 14 титуловъ предстали ученому міру въ необычномъ видѣ и сопровождались домыслами самого кардинала Май, не встрѣтившими ни тогда г ) ни впослѣдствіи никакого сочувствія или признанія со стороны спеціалистовъ, то важно было найти тотъ списокъ, который легъ въ основу изданія и домысловъ Май. Другой не менѣе знаменитый и такъже близко стоявшій къ Ватиканской библіотекѣ кардиналъ J. В. Pitra въ результатѣ своихъ поисковъ пришелъ къ неожиданному заключенію, что Май воспользовался бумажной рукописью Vatic. 2184, извѣстной также и подъ обозначеніемъ Columnensis XXIII (или XXVI, или XXX), но совершенно иного состава; поэтому Питра предположилъ еще нѣчто, выставляющее работу Май не какъ изданіе текста, а какъ фальсификацію его: что Май самъ вставилъ текстъ правилъ по главамъ 14 титуловъ вмѣсто находящихся здѣсь въ Vatic. 2184 ссылокъ на правила 2 ). Явная неудовлетворительность догадокъ, высказднныхъ кардинал омъ Питра, заставила меня предпринять въ 1904 г. поиски въ Ватиканѣ, не увѣнчавшіеся успѣхомъ 3 ); но только вѣ 1912 г. удалось найти желаемое и убѣдиться, что результатъ съ избыткомъ стоилѣ затраченныхъ на него усилій. П. Рукопись хранится въ Ватиканской библіотекѣ подъ 2198, изъ Columnenses; прежнія шифры: «XIV» (зачеркнуто), «п 29», ') Bickell въ Neue Jenaische Allgem. Literaturzeitung 1844 282 и 283. 2 ) Pitra, Historia, 11,442 nota 1: «vir summus (т. e. A. Mai), quia codicum suorum numeris tradendis semper abhorruit, saepius nunc codicem digito ostendit, quin nullum signum aperte prodat. Aliud me anxium tenuit: codex spissus adhuc et integer videtur, etsi omnia folia separatim distracta typis efformandis inservierint. Qualis vero extat, minime redhibet nomocanonem, in editione Romana continuo omnium canonum textu expressum; immo ff. 20, 25 sunt prooemia quae Romanus editor neglexit; ff. 32 69 nomocanon ex canonum titulis ut semper exigitur; syntagma demum in reliquo codice et consueto temporum ordine describitur, ex quo necesse fuit, ut exciperentur singuli canones, quos nomocanonis in decursu integros et perpetuos Romanus editor texuit. Dicere haec habui, ut quae minus bene notavi alibi, tandem emendaverim». s ) Смотр, мое изслѣдованіе: Каноническій Сборникъ XIV титуловъ со второй четверти VII вѣка до 883 г. (СПБ, 1905), стр. 13 14. Ссылки на него въ дальнѣйшемъ изложеніи дѣлаются сокращенно: Канон. Сборн.

НОМОКАНОНЪ IoAHHA КомнинА, АРХіЕпископА АХРИДСКАГО. 43 «ХХХІІ», «Canones Apostolorum septem oecumenicorum conciliorum et aliorum SS. PP=auctore Joanne Sebastiano(otero надп. поздн. рукой). Saeculi X. XXXIX («37» поздн. рукой). IVSTINIANINO [вѣроятно, пропало «vellae»?]; въ двухъ переплетахъ со сплошной нумераціей по страницамъ, перг., по 34 строки; размѣры страницы 255X187, текста на страницахъ 214X124, XII вѣка. Помѣтка на бум. припереплетномъ листѣ рукой XVI XVII в.: Νομοκάνονον περ:έχον συνοπτικώς (это слово зачеркнуто) τους κανόνας των αγίων αποστόλων καΐ τών οιζουμενιχών Ç συνόδων και τοπικών τίνων συνταχθέν οΐμαι παρά μρναχου 'Ιωάννου του σεβαστότερου. Περικλείονται δε και ai μετά τον κώδικα θεΐαι νεαραι διατάξεις Ιουστινιανού και έτερων βασιλέων και τερ' αττα θεολογικά, ων μετηθι τον πίνακα. Въ' началѣ пропали три тетради (a' γ') и первый листъ тетради б'; затѣмъ пропали 2 лл. первыхъ и 2 послѣднихъ въ тетради e'; сохранилось всего 1112 страницъ. Содержаніе рукописи сложное (курсивными цифрами обозначены страницы рукописи), но проникнуто опредѣленнымъ единствомъ мысли и плана. Текстъ во многихъ мѣстахъ снабженъ поправками и дополнениями, сдѣланными почеркомъ, можетъ быть, XIII XIV вѣка и важными для насъ теперь особенно потому, что этотъ корректоръ имѣлъ еще ватиканскую рукопись въ полномъ видѣ, т. е. съ начальными 25 листами (въ дальнѣйшемъ изложеніи я и буду для краткости обозначать эти поправки и дополнения, какъ принадлбжащія «корректору»); кромѣ основного корректора, дѣлали помѣтки и позднѣйшіе владѣльцы рукописи, скорѣе всего, хранители рукописей Ватикана. 1) 1 7 Έκ ποίων συνόδων τε και προσώπων το παρόν ήθροίσ&η σύνταγμα. Перечень правилъ, начиная съ Τών άγιων αποστόλων οι δια Κλήμεντος έκφωνηθέντες κανόνες πε' и кончая 'Επιστολή γραφετσα από Κωνσταντινουπόλεως Μαρτυρίω επισκοπώ 'Αντιοχείας περί του δπως χρή δεχεσ&αι τους αιρετικούς προσερχόμενους τι) άγια και κα&ολικη εκκλησία, a затѣмъ оставлено 6 строкъ пустыхъ (не приготовлено ли это мѣсто для заглавія «тома соединенія» 920 г., занимающаго на стр. 125 какъ разъ 6 строкъ?) и слѣдуетъ перечень: Και πόσων και ποίων νομικών διαταγμάτων, гдѣ на лервомъ мѣстѣ Διάταξες οζ' δια τους παρά φύσιν.... Весь этотъ указатель статей соотвѣтствуетъ содержанію руко-

44 Β. Η. БЕПЕШЕВИЧЪ. писи со стр. 23 до конца, и потому рукой XVI вѣка на стр. 1 ему дано заглавіе: Πίναξ της βφλου. 7 (14 строкъ), 8 и 9 пустыя. 2) 10 22 (заставка) Τίτλοι του κανονικού συντάγματος και των αρμοζόντων έκάστω τίτλω κεφαλαίων. Обычное оглавленіе 14 титуловъ и всѣхъ входящихъ въ нихъ главъ. 3) 23 128 Собраніе правилъ, озаглавленное корректоромъ такъ: Ή σύνθεσης του νομο^αίο^οο παντός δνευ των κανόνων καΐ μόνων *) εκείνοι γαρ εγράφησαν έκαστος έν τω οίκείω τόπώ, ως εν τω προοιμίω του μονάχου 'Ιωάννου του υιού του σεβαστοκράτορος εϊρηται. Ниже будетъ дана подробная характеристика этого собранія; смотр, снимокъ страницъ 22 и 23 рукописи ниже, стр. 53. 4) 129 662 Самые 14 титт., изд. въ Spicil Rom., ѴП, третьяго счета стр. 1 480 (перепечатано у Migne P. G., CIV, 441 976). Слѣдуетъ отмѣтить, что въ титулахъ текстъ правилъ выписывается всегда цѣликомъ и приняты во вниманіе соборы до IX вѣка, включительно и «соборъ соединенія» 920 г.;вомногихъ главахъ есть и гражданскіе законы. б) 663-697 Έκ τών μετά τον κώδικα θειων νεαρ&ί διατάξεων του της θείας λήξεως Ιουστινιανού... т. е. couectio 87 capp. (изд. Heimbach, Anecdota, Π, 202 234; Pitra, Juris eccles. Graec. hist, et monum., Π, 385 405). 6) 697 765 Διατάξεις νόμων πολιτικών έκ τών νεαρών Ιουστινιανού δίατάςεων... т. е. coll. 25 capp. (изд. Heimbach, 1. с, 146 201; Pitra 1. с. 407 410). 7) 765 909 Συναγωγή τών ειρημένων έν τω κώδικι και το?ς διγέστοις και τατς νεαραις διατάξεσι т. е. couectio tripartita (съ новв. Ираклія въ концѣ; изд. Voelli et Justelli Biblio th. 1223 1361). 909 (25 строкъ) и 910 нустыя. 8) 911 915 Του ootw πατρός ημών Νικηφόρου πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως κεφάλαια tş', St' ών ελέγχονται οι της αποστασίας έ'ξαρχοι προσκόψαντες εις την ιεράν ημών καΐ άμώμητον πιστιν άνατρέποντες την ενσαρκον και σωτηριον οικονομιαν του δεσπότου Χρίστου καΐ θεού ημών, δθεν κατά τους θείους κανόνας και φιλευσεβετς *) Позднѣйшѳй рукой исправлено въ νό(ΐ.«ν, но безъ нужды, какъ увидимъ впослѣдствіи.

НОМОКАНОНЪ ТоАннА КОМНИНА, АРХІЕПИСКОПА АХРИДСКАГО. 45 νομούς αλλότριοι της αγίας του θεού καθολικής καΐ αποστολικής εκκλησίας τυγχάνουσι, και ώς ουκ εζεστιν αυτοΐς λαλεΐν ούτε έπ' εκκλησίας ούτε επί κοινού και δημώδους δικαστηρίου, (отсюда изд. въ Spicil. Rom., X, 152 156; Άνέλεκτα Ίεροσολ. Σταχυολογίας, Ι, 454 460). 9) 915 949 Του μακαρίου Έπιφανίου αρχιεπισκόπου Κύπρου, κατά δε τινας του Δαμάσκηνου διήγησις ου^τομος των έκτεθεισών αφέσεων πασών Ύ^ΊΟΙ δογμάτων, ων μητέρες τε και πρωτότυποι και όνομασταί τέσσαρες εξ ων αι δλλαι πασαι έφυησαν. (a'. Βαρβαρισμός... ρβ'. Χριστιανοκατήγοροι ήγουν είκονοκλάσται η θυμολέοντες. Χριστιανοκατηγοροι... έπωνυμίαν: (ργ'). Περί αποσχιστών, οι καΐ δοξάριοι λέγονται. Οϊτινες... άσέβειαν.) изд. въ Cotelerii Monum. Ecel. Gr., I, 278 337 = Migne, P. G., XCIV, 677 780; I. Damasceni opp. ed. Le Quien, I, 76 117; сравн.: Канон, сборн., 168, и Древне слав. Кормчая безъ толк. (СПБ 1907), I, 644 706. 10) 949 967. Τιμοθέου πρεσβυτέρου της άγιωτάτης μεγάλης εκκλησίας Κωνσταντινουπόλεως περί διαφοράς των προσερχόμενων τη άμωμήτω ημών πιστει. (Τρεις τάξεις... Περί του γινώσκειν εις πόσα τμήματα...) изд. въ Cotelerii Momim. Eccl. Gr., Ill, 377 420, перепечат. у Migne, P. G., LXXXVI pars I, 12 68; Древне-слав. Кормчая безъ толк., I, 707 738. 11) 968 999. Του εν άγίοις πατρός ημών Γερμανού οικουμενικού πατριάρχου προς ν Ανθιμον τον θεοφιλέστατον διάκονον της καθολικής εκκλησίας λόγος διηγηματικός περί τε τών αγίων συνόδων και των κατά καιρούς ανέκαθεν τω άποστολικώ κηρύγματι άναφυεισών αιρέσεων. (Σοφών... συμφθαρεΐσαν.) отсюда изд. въ Spici]. Rom., VII p. VII III, 3 73, перепеч. у Migne P. G., XCVIII, 40-88. 12) 999 1004. Προς τον Σαμοσατέα Παυλον τον αίρετικόν επιστολή του αγίου Διονυσίου επισκόπου Αλεξανδρείας ης η επιγραφή ούτως έχει. (Τω άγαπητώ... επαξίων έργων.) изд. у Mansi Collectio concil., I, 1040 1048. 13) 1004 1006. Του άγιου ίερομάρτυρος Παμφίλου έκ της έν 'Αντιόχεια τών αποστολών συνόδου τουτέστιν έκ τών συνοδικών αυτών κανόνων μέρος τών υπ' αύτου ευρεθέντων εις τήν του Ώριγένους βιβλιοθήκην. изд. Funk, Didascalia et Constitutiones Apostolorum, II (Paderbornae 1905), 144 148.

46 Β. Η. БЕНЕШЕВИЧЪ. 14) 1006 1016. Του μα/αρκοτάτου πάπα Δέοντος της πρεσβυτέρας Τώμης του μεγάλου επιστολή δογματική πεμφθεΐσα προς τον εν άγίοις Φλαβιανον άρχιεπίσκοπον Κωνσταντινουπόλεως κατά Ευτυχούς του ματαιόφρονος και των αύτου δμοφρόνων, (Άναγνόντες... καταδικάζεται.) пзд. въ S. Leonis Magni opp. ed. Baller., I, 802 837, перепечат. у Migne, P. L., LIV, 755 780. 15) 1016 1018. Έκ τής έν Νίκαια συνόδου των τιη' θεοφόρων πατέρων από των αγίων αποστόλων περί εορτ&ί περί νηστειών περί της μεγάλης μ' του Πάσχα π»ραβληθέν τε και συνταχθεν έν συντόμω λόγω παρά τίνος φιλοχρίστου. (Αρχή των νηστειών... αμήν.) сравн. текстъ у Pitra, Juris eccles. Graec. hist, et mon., I, 440, 298-299. 16) a) 1018 1022. Χαρτοφύλακός τίνος τών αρχαίων της άγιας του θεού μεγάλης εκκλησίας προς Θεοδόσιον μοναχον έν Κορινθω εγκλειστον γράψαντα αυτώ περί τίνων αναγκαίων ζητημάτων εκκλησιαστικών μοναχικών τε καΐ κοσμικών. (Περί ων ήρώτησας... φάρμακα). 6) 1023 1025. Έξ ετέρας επιστολής του αύτου χαρτοφύλακος της αγίας μεγάλης του θεού εκκλησίας. (Περί δε τών εκτεθέντων τω Νηστευτή 'Ιωάννη... νοσηλευομένοις). Β) Έκ της αυτής επιστολής του αυτού. (Α? δε έν καταμηνίοις... βλέπουσα). Γ) Ές ετέρας επιστολής του αύτου χαρτοφύλακος τής άγιας του θεού μεγάλης εκκλησίας. (Το λύειν.'.. άπτεσ&αι) сравн.: Отвѣты хартоф. Никифора на вопросы мон. Максима (Виз. Вр., 1905, XII, 518 524). 17) 1025 1027. Διάταξις συνοδική περί δευτερογαμίας. (Τίμιον είναι τον γάμον... τής παρθενίας στεφάνου). 18) 1027 1032. Του ές αγι'οις πατρός ημών Θεοδώρου και ηγουμένου τών Στοοοίοο και όμολογητου προς Ναυκράτιον περί διγάμων. (Θερμός εΐ... λέλεκται.) изд. y Migne, P. G., XCIX, 1089 1096. 19) 1033 1034. Έπιτίμια άπερ ό μέγας Βασίλειος ταΐς παραπτούσαις μοναστρίαις έζέθετο. (Ή προσβολή του... μή κοινωνούσα.) 20) 1034 1039. Είσί δε και τα καθημερινά έπιτίμια του αγίου Βασιλείου ταύτα. (Ή όμόσασα... μετανοίας ποιών μθ\) 21) 1039 1040. Δια Ιππολύτου κανόνες εκκλησιαστικοί.

НОМОКАНОНЪ IoAHHA КОМНИНА, АРХІЕПИСКОПА АХРИДСКАГО. 47 (a'. Περί απαρχών και δέκατων: Ό αυτός Σίμων ό ΚαναναΤος... εξυπηρετουμένων. β'. Περί ευλογιών: Τας περισσεύουσας... ευταξίας εστί διδασκαλία.) изд. Funk, Didasc. et Constitt., II, 84. 22) 1040 1045. "Οροι και διατάξεις τών αγίων αποστόλων πώς δει τον πιστον πολιτεύεσθαι και ποία παραφυλάττεσθαι (a'. Έσω αζύμων το πάσχα μή έπιτελείσθω... ος'. Πάντων ουν τών κακών... κυρίου.) 23) 1045 1047. Παύλου του άγιωτάτου αποστόλου διατάξεις περί κανόνων εκκλησιαστικών, (a'. Οι πρώτως... послѣднее правило: ιε'. Πιστός ή πιστή... διετάξαμεν.) изд. Funk, Didasc. et Constitt., II, 85-87. 24) 1047 1050. Πέτρου και Παύλου τών αγίων αποστόλων διατάξεις, (a'. Έγώ Π. και Π. διατασσόμεθα... послѣднее правило: ta'. Τους διωκόμενους.,. άποστείλαντά με και τα έξης) изд. Funk, 1. с, 87 92 s (какъ въ Paris. M 1320). 25) 1050 1058. Φωτίου του άγιωτάτου πατριάρχου συναγωγαι και αποδείξεις... изд. въ Φωτίου έπιστολαί (London 1864), 559 568. 26) 1059 1060. Περί της τών βαθμών συγγενείας εκ του γ' βιβλίου τών ινστιτούτων. (Ή συγγένεια... κατά το της γραφής σχήμα, δπερ ζήτει έν τω εκείθεν καταβατώ). 27) 1061 1085. Κανονάριον διαγορευον περί πάντων λεπτομερώς τών παθών και τών τούτοις προσφορών έπιτιμίων περί τε της αγίας κοινωνίας βρωμάτων τε και πομάτων και ευχών λίαν συμπαθέστατα. (Της θείας και πανάγαθου... αιωνίου κατακρίσεως περισώσασθαι). изд. J. Morinus, Comment, hist, de sacr. poenit. (Paris. 1651),, append. 101 117. 28) 1085 1091. Τω θεοσεβεστάτω και εύλαβεστάτω και συλλειτουργώ κυριω Ιωάννη πρεσβυτέρα) ήγουμένω και αναχωρητή τών κοσμικών φροντίδων Ταράσιος ανάξιος επίσκοπος Κωνσταντινουπόλεως νέας Τώμης. (Ό έκ τών ναμάτων... ευχωνται ήμΐν). Mansi, XIII, 471 479. 29) 1091 1093. Περί τών φράγγων έξήγησις έν επίτομη πάνυ ωφέλιμος. (Τούτο το έθνος τών φράγγων... μερίδος αυτών) Указано 20 заблужденій. 30) 1093 1098. Έλεγχος τινών μη καλώς δοξαζομένων και τελουμένων παρά λατίνοις. (Το της αγίας και ομοουαίοο τριάδος μυστήριον... τούτων μακαριώτερος).

48 Β. Η. БЕНЕШЕВИЧЪ. 31 1099 1101. Ερωτήσεις διάφοροι -άνυ θαυμασταί και ωφέλιμοι περί τίνων τελουμένων εν ταΐς άγίαις έκκλησίαις παρά των ιερέων. (Έρώτησις. Τίνος χάριν εις τον δρθρον και εις το έσπερινον λέγει ό ιερεύς μίαν και τήν αυτήν εύχήν. Χριστός αληθινός θεός ημών...) всего 4 вопроса съ отвѣтами безъ нумераціи и съ добавкой: Ίστέον. δτι προεγράφησαν τινά είκοσι τον αριθμόν αίτιάματα εν τοις όπισθεν των φράγγων, εν ογς τούτο ούχ ευρον ό γράψας εγώ εκείνα, και δια τοοτο αναγκαΐον ωήθην ύστερον εύρων τη θαυμάσια ταύτη και τούτο προσθεΐναι βφλω, ϊνα ό έντυγχάνων ταύτη καί τον από τούτου τρυγά καρπός ειδώς 8τι και εν άλλοις πλείοσι των γραφέντων σφάλλονται οι Τωμαΐοι. 1101 (18 строкъ) и 1102 пустыя. 32) 1103 1106. Του εν άγίοις πατρός ημών Νικηφόρου αρχιεπισκόπου Κωνσταντινουπόλεως διαφορά εικόνος Χρίστου και σταυρού έν δέκα αποδείξεων συλλογισμών τρόποις. (отсюда изд. Spicil. Rom., Χ, 157 160). 33) 1106 1112. Νικηφόρου πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως εκ των εκκλησιαστικών αύτου συντάξεων καί των συν αύτω αγίων πατέρων περί διαφόρων κεφαλαίων. (a'. Περί των έκκλ. των έν αίρέσει ένθρονισθέντων: Τας έκκλ. ύπο αιρετικών... 8ζ\ Δει μεταδιδόναι της θείας κοινωνίας τω άσθενοΰντι εάν άπαξ αποθνήσκη καί μετά το γεύσασθαι 3ρώσεως) нѣсколько правилъ изд. Cotelerii Mon., III, 451 453. 34) 1112. Διήγημα περί τών κατηχουμένων. (Γυνή τις δέδωκε το όνομα... άρρήτω του θεού ^ουλη). "Ετερον διήγημα. (Γυνή τις τέτοκε δίδυμα* τη ούν t' ημέρα του τοκετού αυτής). На этихъ словахъ обрывается рукопись. Въ указателѣ на стр. 7 упомянуты въ концѣ, послѣ Και έτερον διήγημα, отъ котораго и сохранилось начало, еще три статьи, которыя и были на пропавшихъ 2 послѣднихъ лл. послѣдней тетради: 35) Και άλλο. 36) Καί έτερον διήγημα. 37) Kat περί του μή ποιεγν λειτουργίας δύο. (вѣроятнѣе всего, здѣсь разумѣется текстъ, изд. Hergenröther, Monum. graeca ad Photium, 1 2).

НОМОКАНОНЪ IoAHHA Комнинл. АРХІЕПИС>.<ША АХРИДСКАГО. 49 III. Лпализъ списка Vatic. 2198 показываетъ намъ не только то, что Май именно этой рукописью и пользовался, но еще и то, что онъ ее недостаточно и несмотрительно использовалъ, такъ какъ не замѣтилъ, что она содержитъ не трудъ знаменптаго иатріарха Фотія, a позднѣйшую передѣлку этого труда, принадлежащую Іоанну монаху, сыну Севастократора. II случилось это потому, что Май не замѣтилъ отсутствія 25 листовъ въ началѣ и присутствія Ή σύν&εσις του νομοχανόνου παντός, въ заглавіи котораго прямо сдѣлана ссылка на προοίμιον монаха Іоанна, пропавшее вмѣстѣ съ начальными листами рукописи. О размѣрѣ, характерѣ и времени появления труда монаха Іоанна, а также объ отношеніи его къ предыдущимъ приходится теперь догадываться на основаніи единственнаго и дефектнаго списка его. Въ основу своего труда Іоаннъ положилъ номоканонъ патр. Фотія, но приданная имъ 14 титуламъ своего номоканона форма встрѣчается также и въ другихъ спискахъ (напр., Monac. 122, Аѳонск. Кутлумушек. 42). Поэтому возникаетъ вопросъ, не воспользовался ли Іоаннъ уже готовой работой какого-то безвѣстнаго предшественника 1 ). Не можетъ подлежать СОМНѣнІЮ ТО, ЧТО ДЛЯ СОСТаВЛенІЯ Ή σύνβεσις του νομοκανόνουπαντός необходимо было непосредственно имѣть собраніе правилъ, слѣдовавшее у Фотія за 14 титулами: настолько заглавія, лорядокъ, составъ и текстъ правилъ совпадаютъ съ описанными въ Канон. Сборн., 151 161, что приходится отмѣтить въ разныхъ отношеніяхъ лишь немного особенностей. Въ самомъ дѣлѣ, сюда входятъ: 1) Κανόνες των άγιων αποστόλων. 35 правилъ. 2) Κανόνες των щ' άγιων πατέρων των έν Νίκαια συνελθόντων εν ύπατεία Παυλίνου και 'Ιουλιανού των λαμπρότατων έτους χλς' από 'Αλεξάνδρου έν μηνί δεσίω ιθ' προ ιγ' καλανδών ιουλιων. 20 правилъ. 3) Κανόνες των έν Άγκυρα συνελθ,όντων μακαρίων πατέρων, οίτινες προγενέστεροι μέν εισι των έν Νικαία εκτεθέντων κανόνων *) Отвѣтить на этотъ вопросъ впослѣдствіи позволить, конечно, лишь точное сопоставленіе съ текстомъ 14 титуловъ въ этихъ спискахъ. 2409 4

50 В. II. БЕНЕШЕВИЧЪ. δευτερεύουσι οέ δια την της οικουμενικής συνόδου αύθεντίαν. 2 5 lipaвилъ. 4) Κανόνες των εν Νεοκαισαρεία συνελθόντων αγίων πατέρων, οΐτινες δεύτεροι μεν εισι των εν Άγκυρα, των δε εν Νικαία προγενέστεροι* δια δε σεβασμιότητα προτέτακται αυτών ή έν Νίκαια. 15правилъ. 5) Κανόνες των έν Γάγγρα συνελθόντων άγιων πατέρων, οιτινες μετά την έν Νικαία άγίαν σύνοδον εξετέθησαν. 20 правилъ. 6) Κανόνες των έν Αντιόχεια συνελθόντων πατέρων. 25 правилъ. 7) Κανόνες των έν Λαοδικεία της Φρυγίας συνελθόντων μακαρίων πατέρων. 59 правилъ. 8) Σό^οοος δευτέρα. Κανόνες των ρν' αγίων πατέρων των έν Κωνσταντινουπόλει συνελθόντων έν ύπατεία Φλαβίου Ευχερίου και Φλαβίου Εύαγρίου των λαμπρότατων προ επτά ειδών ίουλίων. 7 правилъ. 9) Συνοδός τρίτη. Κανόνες τών διακοσίων αγίων πατέρων τώ> έν Έφέσω συνελθόντων μετά την ύπατείαν Φλαβίου Θεοδοσίου το ιγ' και Φλαβίου Ούαλεντινιανου τό τρίτον τών αιωνίων αύγούστο>ν προ δέκα καλανδών ίουλίων. 8 правилъ, Ψήφος собора и Επιστολή его. 10) Σόνοοος τετάρτη. Κανόνες τών χλ' αγίων πατέρο>ν τών έν Χαλκηδόνι συνελθόντων ύπατείας Μαρκιανου του αιωνίου αύγούστου και του δηλωθησομένου τη προ η' καλανδών νοεμβριων. 28 правилъ а кромѣ того, есть еще рядъ правилъ Έτερα κεφάλαια, благодаря тому, ЧТО Της αυτής αγίας συνόδου έκ της πράξεως της περί Φωτίου επισκόπου Τύρου καΐ Ευσταθίου επισκόπου Βηρυτού раздѣлено на 5 главъ (α' ε'), a Της αύτης αγίας συνόδου έκ της δ' πράςεως ένθα σκοπεΐται το κεφάλαιον το κατά τους επισκόπους τους απ' Αιγύπτου раздѣлено на 3 главы (κεφάλαια α β γ). 11) Κανόνες τών έν Σαρδικη συνελθόντων αγίων πατέρων. 21 правило. 12) Κανόνες τών έν Καρθαγένη συνελθόντων σιζ' μακαρίων πατέρων. 138 правилъ. 13) Σύνοδος ε'. Έκ τών πραχθέντων υπομνημάτων έν Κωνσταντινουπόλει περί Αγαπίου και Βαγαδίου έκατέρου άντεχομένου της επισκοπής Βόστρης. 14) Συ^οοος ς'. Κανόνες τών έν Κωνσταντινουπόλει έν τω τρούλλω του βασιλικού παλατιού συνελθόντων αγίων πατέρων επί Ίουστινι-

* НОМОКАНОНЪ IoAHHA КОМНИНА, АРХІКПИСКОПА АХРИДСКАГО. 51 ανου του ευσεβέστατου καί φιλοχρίστου ημών βασιλέως. 102 правила съ подписями всѣхъ. 15) Σό^οοος ζ'. "Ορος της αγίας μεγάλης καί οικουμενικής έν Νίκαια συνόδου το δεύτερον, ης ή αρχή αυτή. (Ή αγία καί μεγάλη καί οικουμενική α^οοος... ώρισε τα ύποτεταγμένα. Ό % το φως της αύτου γνώσεως... της κοινωνίας άφορίζεσθαι. Ή αγία aùvoboç έζεβόησεν. Πάντες ούτω πιστεύομε ν... άναθέματι καθυποβάλλομεν τοις έκλαμβάνουσι... γένοιτο αμήν). Mansi, Coll. cone. XIII, 373 380. 16) Κανόνες των έν Νίκαια πατέρων συνελθόντων το δεύτερον έν ετει,ςσ4ς' της του κόσμου κτίσεως ινδικτ. ια' εύσεβώς βασιλευόντων Κωνσταντίνου και Ειρήνης της αύτου μητρός. 22 правила. 256 г. 17) Επιστολή του αγίου Ταρασίου προς Άδριανον πάπαν Τώμης. 18) Κανόνες της επί Κυπριανού γενομένης συνόδου, т. е. собора 19) Κανόνες εκτεθέντες παρά της αγίας και μεγάλης έν Κωνσταντινουπόλει α' και β' συνόδου της σύστασης έν τω τών αγίων και πανευφήμων αποστόλων ι ). 17 правилъ. πανσέπτω ναω 20) Κανόνες εκτεθέντες παρά της αγίας 2 ) συνόδου της έν τω περιωνύμω ναώ και έπωνύμω του θεού λόγου συσΐάσης τήν έβδόμην και οίκουμενικήν σύνοδον έπιβεβαιωσάσης πασαν δε σχισματικήν καί αίρετικήν πλάνην άπελασάσης έπί Φωτίου πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως 3 ). 3 правила. 21) Επιστολή του μακαρίου Διονυσίου αρχιεπισκόπου Άλεξαν- 3ρείας ; έχουσα κανόνας (δ'). 4 правила. 22) Του αγίου Πέτρου αρχιεπισκόπου 'Αλεξανδρείας καί μάρτυρος κανόνες φερόμενοι έν τω περί μετανοίας αύτου λόγω. 15 правилъ. 23) Επιστολή κανονική του έν άγίοις πατρός ημών Γρηγορίου επισκόπου Νεοκαισαρείας του θαυματουργού* περί τών έν τη καταδρομή τών βαρβάρων ειδωλόθυτα φαγόντων ή καί 'έτερα τίνα πλημμεληαάντων εν κεφαλαίοις (t'). 24) Του αγίου 'Αθανασίου του μεγάλου επιστολή προς Άμμουν μ.ονάζοντα. *) Рукой XVI вѣка добавлено: επί βασιλείας Βασιλείου του Μακεδόνος. 2 ) Рукой XVI Вѣка добавлено: καί οικουμενικής. 3 ) Рукой XVI вѣка добавлено: και Ιωάννου ττάπα 'Ρώμης συγκροτηθεΐσα επί ένώοει της του θεού εκκλησίας επί Βασιλείου Λέοντος και 'Αλεξάνδρου τών βασιλέων Ινδικτ. ιγ*.

52 Β. Η. БЕНЕШЕВИЧЪ. 25) Του αύτου έκ της λθ' εορταστικής επιστολής. 26) Του άγιου Γρηγορίου του θεολόγου έκ των έμμετρων αύτου ποιημάτων στίχοι λγ\ 27) Του αγίου Άμψιλοχίου επίσκοπου Ικονίου έκ των προς Σέλευκων ιάμβων περί των παλαιών και νέων βιβλίων στίχοι ξθ\ 28) Του αγίου 'Αθανασίου του μεγάλου επιστολή προς Τουφιανον έπίσκοπον. 29J Κανόνες του αγίου Βασιλείου επισκόπου Καισαρείας Καππαδοκίας, куда входятъ: а) Του αγίου Βασιλείου επισκόπου Καισαρείας Καππαδοκίας Άμφιλοχίω επισκοπώ 'Ικονίου περί κανόνων επιστολή πρώτη. 16 правилъ (α' iç'); б) Του αύτου περί κανόνων επιστολή β' # 34 правила (ιζ' ν'); в) Του αύτου περί κανόνων επιστολή γ'. 34 правила (να' πδ'); Γ) Του αύτου έκ της προς τον αυτόν μακάριον Άμφιλόχιον γραφεισης επιστολής περί του μή άγνοεΐν τον κύριον τήν ήμε'ραν του τέλους και τήν ώραν. д) Του αύτου προς Διόδωρον τον Ταρσού κατά των δύο αδελφας γαμούντων ή άδελφοΐς δυσί γαμουμένων. е) Του αύτου προς Γρηγόριον πρεσβύτερον, ώστε χωρίσθήναι αυτόν του οο^οίτίου γυναίου. ж) Του αύτου χωρεπισκόποις, ώστε μή γινεσθαι χωρίς αυτού ύπηρέτας παρά τους κανόνας. з) Του αύτου προζ τους ύφ' εαυτόν επισκόπους, ώστε μή χειροτονεΐν έπι χρήμασιν. и) Του αύτου έκ του κζ' κεφαλαίου τών περί του αγίου πνεύματος προς τον μακάριον Άμφιλόχιον γεγραμμένων. i) Του αύτου έκ του κθ' κεφαλαίου της αυτής πραγματείας. Κ) Του αύτου επιστολή προς τους Νικοπολίτας. изд. Migne P. G., XXXII, 893-897. 30) Του αγίου Γρηγορίου επισκόπου Νύσσης. Επιστολή κανον.κή του άγιου Γρηγορίου επισκόπου Νύσσης προς τον έν άγίοις Αητόϊον έπίσκοπον Μελιηνής έν κεφαλαιοις η'.

НОМОКАНОНЪ loahha КОМНИНА, АРХІЕПИСКОПА АХРИДСКАГО. 53 1 ν! И " ί ί j Ui У kl lì fi π 44 il" I ţ i \ «ί.li i s ι J' И ili îi ê 4

54 Β. Η. БЕНЕШЕВИЧЪ. 31) 'Αποκρίσεις xotvovtxotl Τιμοθέου του άγιωτάτου αρχιεπισκόπου 'Αλεξανδρείας ενός τών ρν' αγίων πατέρων των εν Κωνσταντίνουπόλει προς τάς έπενεχ&είσας αύτω επερωτήσεις παρά τίνων επισκόπων και κληρικών. 18 вопросовъ и отвѣтовъ, какъ въ изд. Pitra, Juris eccles. Gr. hist., I, 630 634 первые α' ιη'. 32) Θεοφίλου αρχιεπισκόπου 'Αλεξανδρείας τών θεοφανίων έπιστάντων εν κυριακη προσφώνησις. 33) Του αυτού ύπομνηστικον όπερ έλαβε ν Άμμων δια την Λυκώ εν κεφαλαίοις t'. 34) Του αυτού Άφυγγίω περί τών λεγομένων Καθαρών. 35) Του αυτού Άγά&ω επισκοπώ. 36) Του αυτού Μήνα επισκοπώ. 37) Του εν άγίοις Κυρίλλου αρχιεπισκόπου 'Αλεξανδρείας προς Δόμνον. 38) Του αυτού τοις κατά Αιβύην και Πεντάπολιν έπισκόποις. 39) Εγκύκλιος επιστολή Γενναδίου του άγιωτάτου πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως και τής συν αύτου αγίας συνόδου προς απαντάς :ούς όσιωτάτους μητροπολίτας ώστε μή χειροτονεΐν έπι χρήμασι. 40) Επιστολή γραφεΐσα από Κωνσταντινουπόλεως Μαρτυρίω επισκοπώ 'Αντιοχείας περί του όπως χρή δέχεσθαι τους αιρετικούς προσερχόμενους τη αγία και κα&ολική εκκλησία. 41) Ή αυίοιος τής ενώσεως, ήτις άναγινώσκεται τη κυριακη τών προαλάκτων. "Έκβεσις ήτοι άνάμνησις τής γενομένης τής εκκλησίας ενώσεως επ ι Κωνσταντίνου και Τωμανου, του μεν βασιλεύοντος, του δε τω του βασιλεοπάτορος άξιώματι διαπρέποντος. изд. Ралли и Потли, Σύνταγμα, V, 4 6, 9 10, т. е. не весь текстъ (см. ниже с тр. 58 59). Текстъ правилъ предяежитъ въ этомъ собраніи не цѣликомъ, потому что, какъ указываетъ въ своемъ заглавіи корректоръ, правила выписаны полностью «каждое на свомъ мѣстѣ» въ 14 титт. И дѣясгвитетьно, въ серіяхъ правилъ Апост., Ник., Анк., Неок., ѴП все л. х ), KIL I И, Соф., Петра Алекс, Григорія Неок., Аѳанасія кь Амм. и изъ 39 поел., Григорія Богосл. и Амфилохія Икон, о каи гахъ В. и Н. Завѣта, Василія Вел. къ Амфил. περί του μή ayv οείν, къ Діод., къ Григ, пресв., къ хореп., къ подч. еписк., *) Ошибочно предъ заглавіемъ его стоить тгро τών κανόνων, но оно можетъ отн)ситься только къ руорикѣ правила 1-го.

НОМОКАНОНЪ İOA1HIA КОМНИНА, АРХ1ЕПИСК0ПА АчТИДСКАГО. 55 изъ 27 и 29 главъ о Св. Духѣ и къ Никопол., Тимоѳея Алекс, Ѳеофила Алекс, Кирилла къ Домну, Геннадія КП. и КП. церкви къ Мартирію нѣтъ ничего, кромѣ заглавш, нумераціи правилъ у начадьныхъ словъ перваго правила и конечпыхъ словъ послѣдняго (см. снимокъ на стр. 53). Отдѣльныя же серіи другихъ правилъ содержатъ не только нумерацію правилъ, но и разные вводные (προ των κανόνων) и заімючительные (μετά τους κανόνας) тексты, а также правила, не включенныя въ главы 14 титт. Это все и находимъ въ изслѣдуемомъ собраніи относительно правилъ: а) Гангр.: тгро των κανόνων. Κυρίοις τιμιωτάτοις... παραφυλάξασ&αι μετά τους κανόνας. Ταΰτα δε γράφομεν... εύχόμεθα. б) Антіох.: тгро τ. Ή αγία... ύ-οτεταγμένοι. в) Лаод.: тгро τ. κ. Ή αγία... ύποτέτακται. Γ) II всел.; προ τ. κ. Προσφωνητικο;... Θεοδοσίου. д) ΠΙ всел.: προ τ. κ. Ή αγία... ώφελεΐν τινάς. (μετά τ. κ.) Ψήφος της αύτης αγίας συνόδου... επισκόπων (Πράγμα παρά... συνόδω). Επιστολή της αύτης έν Έφ. άγ. συν. προ της έν Παμφυλία ευαγή συν. περί Ευσταθίου του γενομένου αυτών μητροπολίτου (Μετά βουλής... συνόδω); но посланіе къ епископамъ Памфилійскимъ есть въ тит. I, гл. 6. е) Сард.: προ τ. κ. Ή αγία... υποτεταγμενα. ж) Карѳаг. 1 ): προ τ. κ. Μετά την ύπατείαν...(287 288). Δανιήλ νοτάριος άνέγνω το κομμινώριον. Τω άδελφω Φ... καί τα λοιπά (289 292). Και τούτων άναγνωσ&έντων... εύρε&ήναι δύναται (293). Αυρήλιος... συζητήσωμεν (296). Δανιήλ...γινώσκονται. "Ωστε τα έν τή Ν. συν. όρισίκ παντι τρόπω παραφυλαχ&ήναι (297). α' λγ\ Πραςις p. Άναγνωσ&έντων... κατανοη&ώσιν αγάπης (393 395). λδ' μζ'. Τούτων δε έναρχ&έντων... έβεβαιώ&η (416). μη' vç\ Έν ταύτη τή συνόδω... παρά τω ι)εω (456 457). νζ' ξε\ 2 ) Έν ταύτη τή συνόδω γράμματα... κα&ισταμένων (474). ζς'. *) Цыфры въ скоокахъ указываютъ на страницы изданія Карѳагенскихъ правилъ у Ралли и Потли, Συνταγή, Ш, 287 621. 2 ) Въ РП впереди есть еще Πρ5ξ'.ς τετάρτη... τω πάπζ, но ВЪ р-си ЭТИ слова отсутствуютъ и здѣсь и въ 14 титт.

56 Β. Η. БЕНЕШЕВИЧЪ. То δε ςζ' έχει ούτως. Περί γραμμάτων... έντεθηναι (476 477). ξη'. Το δε ξ&' έχει ούτως. Περί τοδ πρεσβειαν... ήδυνήθησαν. (478 479). o' ος'. Το δε οζ' έχει ούτως. Περί Κρεσκωνίου... νομοθητη&ησομένην (499). Το δε οη' έχει οϋτως. Περί των έν Ίππώνι... εκκλησίας (500). οθ' πδ'. Το δε πε' έχει ούτως. "Ωστε γράφεσθαι... υπέγραψαν (512). Έν ταύτη τη συνόδω τα... βεβαιώσω (513 514). πς'. Το δε πζ' έχει ούτως. Περί Κουοδβουλτδαιου... δο/ειν (517). Το δε πη' έχει ούτως. Περί Μαξιμιανου... άναζητήσωσιν (518). πθ'. V. Έν ταύτη τη συνόδω ένφανίζονται... πδσιν αρέσκει (521 523). Το δε.ча' έχει οϋτως. Περί του τοις Δονατισταΐς... άνέγνω (523 524). Τό δε bß' έχει ούτως. Ό τύπος... υπέγραψαν (525 526). Αϋτη ή συνοδός... περιέχον οδτως (526). Το 4γ' έχει ούτως. Το κομμονιτώριον... λοιποί υπέγραψαν (527 531). Έν ταύτη τη συνόδω τα όρισ».... διετυπώθη (534). Το δε ьб' έχει. Το βρέβιον... πεμφθώσιν (534 535). Έν ταύτη τη συνόδω τινά... εδοζε (535). 4ε'. \r'. Ίο δέ ъс έχει οϋτως. "Ινα από... έτερεθέντα (539 441). 4η'. Το δέ Ч&' έχει οϋτως. Περί λαϊκών και διοικήσεων... άποκαθίστασθαι (542 543). Το δέ ρ' έχει οϋτως. Περί της αναφοράς... Σάγκτιππος (545 546). Το δέ ρα' έχει οϋτως. Περί του ειρηνοποιηθήναι... παραγγέλλει (547). ρβ ρδ'. Το δέ ρε' έχει οϋτως. Περί τών έν 'Αφρική... άναδέξεται (554). pe'. Το δέ ρζ' έχει οϋτως. Σύνοδον κατά τών Ελλήνων... έσφάγησαν. Σύνοδος ι ) περί διαγνώσεως... κατά κοινού ουκ έτελέσθη (557 558). *) У РП отсюда правило 107.

НОМОКАНОНЪ ΙοΑΗΗΑ КОМНИНА. АРХІЕПИСКОПА АХРИДСКАГО. 57 ΣοΊοοος χ ) κατά των Δονατιστών... άναδεςηται (559). Το δε ρη' έχει οδτως. Σύνοδος 2 ) κατά... ένετέθησαν (560). Το δέ ρθ' έχει οϋτως "Οτι ό 'Αδάμ... ανάθεμα έστω (560). Το δέ ρ t' έχει ούτως. "Οτι τα μικρά... άρχαιογονίας (561 562). Το δε ρια' έχει ούτως. "Οτι ή... εΐη (563). Το δέ ρ$' έχει οϋτως. "Οτι ή... εστίν (563 564). Το δέ ριγ' έχει ούτως. "Οτι άνευ... ποιεΐν (565). Το δέ ριδ' έχει ούτως. "Οτι ou... ψεύδεσθαι (567). Το δέ pee' έχει ούτως. "Οτι εν... προφήτης (568 569). Το δέ ρις' έχει ούτως. "Οτι αληθώς... μη έχειν (570). Το δέ ptc έχει οδτως. Περί... άνήκεν (571). Το δέ ριη' έχει οϋτως. Περί... τόπου (572). ριθ' ρκς'. Το δέ ρκζ' έχει οϋτως. Δια το μη... υπέγραψαν (593). Πάλιν εν ταύτη τη συνόδω... μαρτύροντ?ι (594 595). ρκη' Αι ύπογραφαί. Αυρήλιος... άποσταλεΐσιν (605 607). Το δέ ρλδ' έχει οϋτως. ν Αρχεται από πάσης της έν Άφρ. συν. προς Βονιφ.... oi λοιποί επίσκοποι (608 613). Το δέ ρλε' έχει οδτως ι ). ν Αρχετα<... αδελφοί (615 616). Το δέ ρλς' έχει οδτως. "Αρχεται...αδελφοί (616). Το δέ ρλζ' έχει ούτως. "Άρχεται... εκκλησία. Τω παρόντι... ήγησάμεθα (617). Το δέ ρλη' ε/ει ούτως ναρχεται... αδελφέ (618 621), т. е., кромѣ дѣяній, здѣсь находятся и правила 67, 69, 77, 78, 85, 87, 88, 91 94, 97, 99 101, 105, 107 118, 127, 134 138. з) КП. 394 г.: προ του κανόνος. Τπατείας... καιρόν της αυτής συνόδου. и) УІ всел.: προ τ. κ. Προσφωνητικος... άπόλαυσιν. (μετά τ. κ.) Αι ύπογραφαί. Ό βασιλεύς... υπέγραψα. i) УП всел.: "Όρος (см. выше стр. 51). к) посланія Тарасія: (προ της επιστολής.) Τω τα πάντα... χαίρειν, но въ тит. I гл. 24 есть и это привѣтствіе. *) У РП отсюда правило 108. 2 ) У РП отсюда правило 109.

58 lì. H. БЕНЕШЕВПЧЬ. л) собора 256 г.: προ τ. κ. Της γενομένης συνόδου επί Κυπριανού... 'Απόφασης επίσκοπων αριθμόν πδ'... έσπούδασα. 'Επιστολή γραφετσα... ένότητός τε και πίστεως και αληθείας.. м) Діонисія Алекс: πρό τ. χ. Διονύσιος Βασιλείδη... ήγέρθη ουκ εστίν ωδε. μετά τ. χ. Ταύτα συ μεν τιμών... εύχομαι. я) Аѳанасія Алекс, къ Руфиніану: προ της επιστολής Κυρίω υίώ... χαίρε:ν. но въ 14 тптт. нѣтъ и самаго посланія о) Василія Вел. I поел, къ Амфилохію: izpò τ. κ. Άνοήτω... έπιλογίσασ<)αι (т. е. предисловие). Το ιε'. Θαυμάζο> δε σου... τρίτους &αλασσών. Το ις\ Ό δε Νεεμάν... ζητήματος. (т. е. правила 15 и 16). Η) его же II поел, предисловіе: Πάλαι προζ τα;... υπέρ δύναμιν. ρ) его же ΠΙ поел, предисловие: 'Από όδου... χάριν παρεχομένου. с) Григорія Нисск. къ Литоію предисловіе: n Ev και τοΰτο... τω κακώς κεχρημένω όλέί>ριον и заключеніе: Ταΰτα σοι ώ... μεγαλοφυίας η. Но это заключение есть и въ тит. IX гл. 39. т) Кирилла Алекс, къ Лив. и Пентап. еписк. предисловіе: Παντός του... δια τοιαύτην αιτίαν. у) «тома соединения». 920 г.: προ τ. κ. Ό κύριος ημών... δ έστιν,ςυκη' έπινεμήσεως η', (т. е. предисловие). 'Αλλά ταύτα μεν ώς δεδήλωται... πεπληρωκότας. Но эта часть есть и въ тит. ХІП гл. 2 въ составѣ прав. 3-го. Πολλά τα έ'τη των βασιλέων Βασιλείου, Κωνσταντίνου, Αέοντος και 'Αλεξάνδρου, Χριστόφορου, Τωμανου, Κωνσταντίνου ; Τωμανου, Νικηφόρου και 'Ιωάννου, Βασιλείου και Κωνσταντίνου, Τωμανου και Μιχαήλ, Κωνσταντίνου, Μιχαήλ, Ίσαακίου, Κωνσταντίνου, Τωμανου καί Μιχαήλ, τών τήν ουράνιον βασιλείαν τής επιγείου άλλαξαμένων, αιωνία ή μνήμη. Ευδοκίας και Θεοφανώ, Θεοδώρας και Ελένης, Θεοφανώ και Θεοδώρας, Ζωής και Θεοδώρας, Αικατερίνης, Ευδοκίας, τών ευσεβέστατων αυγούστων, αιωνία ή μνήμη. Γερμανού, Ταρασίου, Νικηφόρου και Με&οδίου τών άοιδίμων καί μακαρίων πατριαρχών αιωνία ή μνήμη.

НОМОКАНОНЪ loahha КОМНИНА, АРХІЕПИСКОПА АХГПЛСКАГО. 59 'Ιγνατίου, Φωτίου г ) χαΐ 'Αντωνίου, Νιχολάου χαί Ευθυμίου, Στεφάνου, Τρύφωνος και θεοφύλακτου, Πολύευκτου, 'Αντωνίου, Nr/ολάου, Σ'.σινίου, Σεργίου, Εύστα&ίου, 'Αλεξίου, Μιχαήλ, Κωνσταντίνου^ των όροοοόςων πατριαρχών, αιωνία ή ρήμη (т. е. вторая половина правила 3-го). μετά τ. κ. Τούτων ούτως διωρισμένων... αμήν (т. е. эпилогъ, который находится и въ тит. I гл. 2). ф) Слѣдовало бы помѣстить въ σύνθεσις также главы 2 5 έκ της πράςεως περί Φωτίου (одна только глава 1-я находится въ тит. IX гл. 11) и главы 2 и 3 εκ της o' πράςεως (одна только глава 1-я находится въ тит. ѴШ гл. 17), входящія въ составъ Халкидонскихъ правилъ. Указанныя подъ д, к, в, с, у, ф немногочисленныя отступленія не колеблютъ того общаго правила, которымъ опредѣляется отношеніе между σύν&εσις и 14 титт.:σύv&гσtζcoдepжитъвcѣ тексты, не включенные въ 14 титт.; нарушенія этого правила должны быть объяснены не какъ ошибки переписчика, a скорѣе тѣмъ, что самъ редакторъ труда сдѣлалъ рядъ недосмотровъ и не успѣлъ исправить ихъ: повидимому, Vatic. 2198 сохранилъ до насъ первоначальный видъ всего труда и, можетъ быть, даже есть оригиналъ его, вышедшій изъ-подъ пера самого редактора. ІУ. Монахъ Іоаннъ, сынъ Севастократора, есть не кто иной, какъ Адріанъ Комнинъ, сынъ перваго севастократора Исаака, брата имп. Алексія I Комнина, упоминаемый довольно часто въ различныхъ документахъ XII вѣка. Особенно подробныя свѣдѣнія даетъ объ этомъ лицѣ перечень архіепископовъ болгарскихъ, опубликованный впервые и очень неисправно Дюканжемъ (Familiae aug. Byzant., 174 175) и затѣмъ Лекьеномъ (Oriens Christ. И, 289), а въ исправномъ видѣ по тому же списку (Paris. 880, прежде Mazar. Reg. 1994 или Reg. 2423, XIII вѣка) переизданный Гельцеромъ (Der Patriarchat von Achrida, 6 7);'тотъ же перечень находится и въ спискѣ Моск. Син. Библ. 286 ( 324 по каталогу Владиміра), XV вѣка, лл. 5г ν и 2г; въ обоихъ спискахъ читаемъ, что послѣ Льва Іудея и Михаила *) Пропущено Στεφάνου.

60 Β. Η. БЕНЕШЕВИЧТ. Максима архіепископомъ Болгаріи былъ 'Ιωάννης μοναχός ό Κομνηνός, ò εν τοις κοσμικοΐς 'Αδριανός x ) πανσέβαστος σεβαστός και υιός του άοιδίμου δεσπότου του πανευτυχεστάτου πρώτου σεβαστοκράτορος κυρου Ίσαακίου του Κομνηνού, του Sta του θείου και αγγελικού σχήματος Ιωάννου μετονομασ&έντος, του αύταδέλφου του βασιλέως κυρου 'Αλεξίου του Κομνηνού, καΐ της άοιοίμου δεσποίνης της πανευτυχεστάτης πρώτης σεβαστοκρατορίσσης κυράς Ειρήνης, της δια του θείου και αγγελικού σχήματος Ξένης μετονομασι)είσης, της θυγατρος του πανευγενεστάτου έξουσιουκράτορος 2 ) πάσης Άλανίας και πρώτης εξαδέλφης της δεσποίνης κυράς Μαρίας της Άλανίσσης, της χρηματισάσης συμβίου του βασιλέως κυρου Μιχαήλ του Δούκα και του βασιλέως κυρου Νικηφόρου του Βοτανειάτου. Изъ подписи подъ дѣяніями Константинопольскаго собора 1143 г. (Ралли и Потаи Σύντ., V, 83, 85)узнаемъ, что архіепископъ Іоаннъ въ міру былъ πανσέβαστος σεβαστός και μέγας δρουγγάριος. Вѣроятно, незадолго до этого собора онъ былъ поставленъ на каѳедру, такъ какъ еще около 1134 г. дѣйствовалъ Евстаѳій, бывшій, повидимому, его непосредственнымъ предшественникомъ по каѳедрѣ 3 ). Между 1156 и 1160 гг. Іоаннъ умеръ, такъ какъ иодъ дѣяніями собора Константинопольскаго противъ Сотириха Пантевгена есть еще его подпись (у Саккеліона, Πατμιακή Βιβλιοθήκη, 327), но около ШО г. архіепископомъ ахридскимъ былъ уже Константинъ, низложенный Константинопольскимъ соборомъ 1166 года. Въ виду приведенныхъ выше фактовъ можно утверждать, что Іоаннъ монахъ трудился надъ составленіемъ номоканона до 1134 г. Провозглашеніе на послѣднихъ мѣстахъ вѣчной памяти имп. Михаилу VII Дукѣ (1071 1078) и патріарху Константину ΠΙ Лихуду (1059 1063) означаетъ не то, что Іоаннъ трудился при имп. Никифорѣ III Вотаніатѣ (1078 1081) и патр. Іоаннѣ VIU Ксифилинѣ (1064 1075) и Космѣ II Іерусалимитѣ (1075 1081), а *) άνδριανός Моск. списокъ. 2 ) έξουσιοκράτορος Моск. СПИСОКЪ. 3 ) Голуби н скій, Краткій очеркъ, 44, указываетъ годъ 1134 и имя Евстаѳія на основаніи житія св. Иларіона Меглинскаго, умершаго около 1164 г., пробывшаго на каѳедрѣ 30 лѣтъ и поставленнаго во епископа ахридскимъ архіепископомъ Евстаѳіемъ.

НОМОКАНОНЪ ÎOAHHA КоМНИНА, АРХІЕПИСКОПА АхРИДСКАГО. 61 то, что онъ заимствовалъ уже тогда готовый текстъ собора 920 г. Но въ виду особыхъ отнотеній Іоанна къ семейству Комниновъ представляется мало вѣроятнымъ. чтобы онъ не помянулъ ими. Алексѣя I Комнина (1081 1118), если бы его не было въживыхъ, когда составлялся номоканонъ. И потому можно предположить,. что Іоаннъ составилъ этотъ номоканонъ въ началѣ XII вѣка, будучи въ возрастѣ, вѣроятно, около 25 лѣтъ. ' Кромѣ номоканона, Іоаннъ написалъ еще два υπομνήματα, упоминаемыя въ иввентарѣ Струмицкаго монастыря 1 ): Υπομνήματα δύο των άγιωτάτων και αειμνήστων αρχιεπίσκοπων πάσης Βουλγαρίας του τε κυρου λέοντος του φιλοσόφου και του Κομνηνού κυοου Ιωάννου. Έτερον υπόμνημα μάλλον δε δικαστική διάγνωσις του αυτού αειμνήστου αρχιεπισκόπου μονάχου 'Ιωάννου του Κομνηνου 3 πεπιστωμένη παρ? αύτου και έσφραγισμένη, δηλοποιουσα το ελεύθερον της μονής,. ίηλονότι το είναι ε ω πάσης χειρός και ανωτέρω πλεονεκτική: εξουσίας. Приписывать же ему 2 ) и какое-то сочиненіе противъ латннянъ, патріархомъ іерусалимскимъ Досиѳеемъ указываемое подъ именемъ автора ό Βουλγαρίας 'Αδριανός, основаній нѣтъ. В. Бенешевичъ. ι ) Изв. Русск. Археолог. Инст въ КП., 1900, ѴІ/і, 123. *) Le Q u i e n, Oriens Christ., U, 294.