: 7 ο Γυμνάσιο Λάρισας Διιεύθυνση : Σικελιανού & Κάρλας 41336 Λάρισα

Περιβαλλοντική εργασία 7 ου Γυμνασίου Λάρισας 1

7 Ο ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΛΑΡΙΣΑΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΛΑΡΙΣΑ η πολη μας ΑΓΙΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ η γειτονια μας ΛΑΡΙΣΑ 2001 2

ΠΕΡΙΙΒΑΛΛΟΝΤΙΙΚΗ ΕΚΠΑΙΙΔΕΥΣΗ Σχολείίο : 7 ο Γυμνάσιο Λάρισας Διιεύθυνση : Σικελιανού & Κάρλας 41336 Λάρισα Τηλέφωνο : 041-571737 Όνομα Διιευθυντή : Γιαννούλας Κων/νος ΣΥΜΜΕΤΕΧΟΝΤΕΣ ΣΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΚΑΘΗΓΗΤΕΣ: : Τσιοβαρίδου Θεανώ ΠΕ 5 Γαλλικών Υποδιευθύντρια Χουρμουζιάδου Δέσποινα ΠΕ 5 Γαλλικών Κακκάβα Στέλλα ΠΕ 8 Καλλιτεχνικών Χολέβα Ελένη ΠΕ 16 Μουσικής ΜΑΘΗΤΕΣ ΤΑΞΗΣ Γ :: Γκοτσίδου Παρασκευή Γκουγκουλή Ευαγγελία Γκουντάρας Ιωάννης Δαλακούρα Ειρήνη Δαλακούρας Αποστόλης Δημητρίου Κωνσταντίνα Δήμου Μαρία Εξάρχου Αλεξία Ζησίμου Βάσιλική Κακαλιάγκας Γεώργος Καρατέγος Γεώργος Καρλιάμπα Ελένη Κατσίκα Ευαγγελία Κρικώνη Ειρήνη Κοτρώτσιου Μαρία Λουκά Φωτεινή Μαλάκου Δήμητρα Μαλλιώρα Χριστίνα Μάνθου Ελένη Μυλωνά Βάσιλική Νεμπεγλέρα Ζωή Πάγγου Μαρία Παπαδήμου Αντωνία Παπακώστα Αθανασία Παπαλέξη Ευγενία Σακκομήτρου Ευδοκία Σφήκα Χριστίνα Τσιάρα Αικατερίνη Τσιντσιράκος Οδυσσέας 3 ΜΑΘΗΤΕΣ ΤΑΞΗΣ Β :: Αγά Νικολέτα Αλεξίου Χρύσα Βαλώζου Αγγελική Δέλλη Ευαγγελία Δημοπούλου Ζωή Κατσίκα Χριστίνα Κελεσίδου Αθανασία Κοσκινιώτης Αθανάσιος Κωσταρέλου Στέλλα Μαγαλιού Σοφία Μάνθου Θεοδώρα Μπατρακούλης Νικόλαος Νικολή Ανθή Παπαλέξη Σπυριδούλα Παύλου Ιωάννα Σπύρου Βασιλική Σπύρου Θωμαή Τούλιου Ευγενία Τσιακάλου Μαρία Ελένη Τσινή Νικολέτα ΜΑΘΗΤΕΣ ΤΑΞΗΣ Α : : Κακαλιάγκας Ελευθέριος Μπατάλα Δήμητρα Αργατζοπούλου Αριάδνη Δαλακούρα Ιωάννα Μπάνου Σπυριδούλα Ρίζου Μαρία

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΕΡΙΙΒΑΛΛΟΝΤΙΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΙΔΕΥΣΗΣ ΘΕΜΑ: : Λάριισα η πόλη μας -- Άγιιος Γεώργιιος η γειιτονιιά μας Πρόλογος: : Πιστεύουμε, ότι τα παιδιά πρέπει να απασχολούνται στο σχολείο και με άλλες δραστηριότητες, που θα τους δίνουν την ευκαιρία να καλλιεργούν τα ταλέντα τους και να καμαρώνουν και για άλλες επιδόσεις τους, εκτός απ' αυτές στα μαθήματα. Προσπαθούμε να σπάει η ρουτίνα της τυποποιημένης καθημερινής διδασκαλίας. Θέλουμε να "βγαίνει" το μάθημα από την αίθουσα, να ζωντανεύει, να μαγεύει τα παιδιά, να τα κάνει να λαχταράνε τη γνώση και να χαίρονται όταν την αποκτούν. Έτσι η παραμονή τους εδώ γίνεται πιο ευχάριστη. Δένονται περισσότερο με τους συμμαθητές και τους καθηγητές τους, εισπράττουν την γνώση με περισσότερη διάθεση, γίνονται πιο πειθαρχικά και αποδίδουν περισσότερο στα μαθήματα. Θέλουμε οι μαθητές και οι μαθήτριές μας να περάσουν τα γυμνασιακά τους χρόνια όσο γίνεται πιο ευχάριστα, γιατί αυτό θα είναι κέρδος ζωής. Κριιτήριια επιιλογής θέματος: : Η γνώση της περιοχής μας, από άποψη ιστορική, χωροταξική, αρχιτεκτονική και κοινωνική. Στόχος έρευνας: : Να γνωρίσουμε, να αγαπήσουμε και να δραστηριοποιηθούμε, αργότερα, για τη βελτίωση της περιοχής, από κάθε άποψη. Σκοπός: : 1. Η πληρέστερη γνώση σχετικά με την περιοχή μας 2. Η ενημέρωση των κατοίκων της περιοχής για τον χώρο, στον οποίο ζουν. 3. Καταγραφή πολιτισμικών στοιχείων, που δεν υπάρχουν επίσημα, τουλάχιστο μέχρι στιγμής. Μέθοδος: : 1. Συγκρότηση ομάδας μαθητών, και χωρισμός σε 10 ομάδες των 5 ατόμων. 2. Διανομή του πρώτου ερωτηματολογίου στις ομάδες. 3. Καταγραφή των στοιχείων από την κάθε ομάδα. 4. Μελέτη και έρευνα του θέματος, αλληλοενημέρωση των ομάδων. 5. Επισκέψεις συνεντεύξεις με διάφορους φορείς της συνοικίας και της πόλης, καθώς και με πολίτες γνώστες της τοπικής ιστορίας. Διανομή δεύτερου ερωτηματολογίου. 6. Συλλογή στοιχείων από τη Δημοτική Βιβλιοθήκη και από τη βιβλιογραφία. 7. Φωτογράφηση χώρων 8. Σύνθεση των στοιχείων 9. Παρουσίαση της εργασίας. 4

ΜΕΡΟΣ 1 : ΛΑΡΙΙΣΑ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. Λάρισα Γεωγραφία 2. Η Λάρισα στους Αρχαίους χρόνους 3. Η Λάρισα στην Τουρκοκρατία 4. 100 χρόνια ελεύθερης Λάρισας 5. Οικιστική ανάπτυξη Λάρισας 6. Η Λάρισα σήμερα 7. Αρχαία Θέατρα Λάρισας 8. Αρχαιολογικό Μουσείο 9. Λαογραφικό Ιστορικό Μουσείο 10. ΔΗ. ΠΕ. ΘΕ. Λάρισας 11. Δημοτική Πηνακοθήκη 13. Εικαστικό Κέντρο Αστεροσκοπείο 14. Λάρισα του Χθες 15. Η Λάρισα του σήμερα 16. Η Λάρισα στα κείμενα των Θεσσαλών Πεζογράφων σελ. 1 σελ. 2, 3 σελ. 4, 5, 6 σελ. 7 σελ. 8, 9, 10 σελ.11 σελ. 12 σελ. 13 σελ. 14 σελ. 15 σελ. 16 σελ. 17 σελ. 18, 19 σελ. 20 σελ. 21, 22, 23, 24 ΜΕΡΟΣ 2 : ΑΓΙΙΟΣ ΓΕΩΡΓΙΙΟΣ 1.Οι συνοικίες της Λάρισας 2.Οριοθέτηση της συνοικίας: Άγιος Γεώργιος 3.Το ιστορικό παρελθόν της περιοχής μας 4. Ιστορικές μνήμες του Χθες 5. Ο Θεσσαλικός Σιδηρόδρομος 6. Αεροδρόμιο Λάρισας 7. Άγιος Γεώργιος του Σήμερα 8. Η Εκκλησία του Αγίου Γεωργίου 9. Συνοικιακό Συμβούλιο 10. Λέσχη Πολιτισμού 11. Κ. Α. Π. Η 12. Κλινική «ΘΩΜΑ» 13. Εκπαίδευση στη συνοικία 14. Παιδικοί Σταθμοί - Νηπιαγωγεία 15. 12 ο Δημοτικό σχολείο 16. 23 ο Δημοτικό σχολείο 17.4 ο Τ.Ε.Ε 18. 7 ο Γυμνάσιο 19. Ο δρόμος είχε τη δική του ιστορία 20. Προβλήματα Συνοικίας 5 σελ. 1, 2 σελ. 3, 4 σελ. 5 σελ. 6 σελ. 7 σελ. 8 σελ. 9, 10 σελ. 11, 12 σελ. 13 σελ. 14 σελ. 15 σελ. 16, 17 σελ. 18 σελ. 19 σελ. 20 σελ. 21 σελ. 22, 23 σελ. 24, 25, 26, 27 σελ. 28, 29 σελ. 30

ΜΕΡΟΣ A ΛΑΡΙΣΑ η πολη μας 6

ΛΑΡΙΣΑ Η Λάρισα είναι η πρωτεύουσα της Θεσσαλίας. Είναι επίσης η πρωτεύουσα του ομώνυμου νομού και της ομώνυμης επαρχίας. Βρίσκεται στο μέσο μιας από τις πιο πλούσιες και εύφορες πεδιάδες της Ελλάδας. Ο πολυτραγουδισμένος, για τις φυσικές ομορφιές του, ποταμός Πηνειός, διασχίζει το κέντρο της πόλης. Η Λάρισα είναι μια από τις μεγαλύτερες ελληνικές πόλεις, με πληθυσμό 120.000 κατοίκους. Είναι μια πόλη μοντέρνα, με πυκνό οδικό και σιδηροδρομικό δίκτυο, που τη συνδέει με τις περισσότερες πόλεις της Ελλάδας. Είναι μεγάλο διοικητικό και οικονομικό κέντρο και παρουσιάζει ταχύτατη ανάπτυξη. Στην ίδια την πόλη και γύρω από αυτήν, έχουν εγκατασταθεί αξιόλογες βιομηχανικές μονάδες επεξεργασίας αγροτικών προϊόντων του πλούσιου θεσσαλικού κάμπου, κατασκευής γεωργικών μηχανημάτων και οικοδομικών υλικών, υφαντουργίας, ταπητουργίας. Η βιομηχανία της ενισχύεται με τη λειτουργία ενός μεγάλου εργοστασίου ζάχαρης και άλλων βιομηχανικών συγκροτημάτων.φιλοξενεί την έδρα της Γενικής Γραμματείας Περιφέρειας Θεσσαλίας, την το Περιφερειακό Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο, το Εμπορικό Βιομηχανικό και Βιοτεχνικό Επιμελητήριο. Στη Λάρισα υπάρχουν πολλά εκπαιδευτικά ιδρύματα στοιχειώδους, μέσης και τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, όπως είναι οι Σχολές των Τ.Ε.Ι. και η Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας. Η Αβερώφεια Ανωτέρα Γεωργική Σχολή, που εδρεύει στη Λάρισα, ιδρύθηκε από τον εθνικό ευεργέτη Γ. Αβέρωφ σε ένα αγρόκτημα, στο πρώην τσιφλίκι Ακ Σεράι. Η πόλη είναι χτισμένη στη θέση της αρχαίας Λάρισας. Έχει ω- ραία ρυμοτομία, καλούς δρόμους, πλατείες, κήπους και πάρκα, ανάμεσα στα οποία και το περίφημο άλσος Αλκαζάρ, καθώς και το πάρκο του Αγίου Αντωνίου. Εκτός από πνευματική, η πόλη έχει και πλούσια καλλιτεχνική ζωή. Το Δημοτικό Ωδείο της Λάρισας είναι ένα από τα καλύτερα επαρχιακά ωδεία της χώρας. Σημαντική είναι επίσης και η αθλητική δραστηριότητα στην πόλη. 7

Η ΛΑΡΙΣΑ ΣΤΟΥΣ ΑΡΧΑΙΟΥΣ ΧΡΟΝΟΥΣ Η Λάρισα είναι μια πόλη με συνεχή παρουσία στην ιστορία 8.000 ετών. Το όνομά της συνδέεται με τους Πελασγούς, από τους οποίους κατοικήθηκε σύμφωνα με τα αρχαιολογικά στοιχεία κατά τους προομηρικούς χρόνους. Μετά από μια άγνωστη καταστροφή ερημώθηκε και επανιδρύθηκε από τους Θεσσαλούς. Ο πρώτος Βασιλιάς της Λάρισας ήταν ο Αλεύας, ο οποίος ήταν και ο επώνυμος ήρωας από το γένος των Αλευαδών. Η Λάρισα υπήρξε πρωτεύουσα της Πελασγιώτιδος, μιας από τις τέσσερις Θεσσαλικές τετραρχίες «μοίρες».η πόλη γνώρισε κάποια παρακμή κατά τους Περσικούς πόλεμους, οπότε ορισμένοι από τους Αλευάδες «εμήδισαν». Στους μεταγενέστερους χρόνους η πόλη αναμίχθηκε στον Πελοποννησιακό Πόλεμο. Η δημοκρατική Αθήνα υποστήριζε τους Αλευάδες, ενώ η ολιγαρχική Σπάρτη τον τύραννο Λυκόφρονα, ο οποίος το 404 π.χ πολιόρκησε την Λάρισα και την κατέλαβε. Η Λάρισα έχασε το δικαίωμα να εκδίδει νομίσματα και για τον λόγο αυτό ο Αλευάδης Αρίστιππος, ζήτησε βοήθεια του Κύρου του νεότερου και έφερε στη Λάρισα το βασιλιά της Μακεδονίας Αρχέλαο, ο οποίος συντέλεσε σε μεγάλο βαθμό στην αποκατάσταση των πολιτικών πραγμάτων. Τον 4 αιώνα π.χ., η Λάρισα επανέρχεται στην κυριαρχία των Αλευάδων και αναπτύσσει έντονη δραστηριότητα στον εκπολιτιστικό τομέα, στα γράμματα και τις επιστήμες. Στην Λάρισα ανατράφηκε ο ρήτορας Αρίστιππος, πέθανε και ενταφιάστηκε ο Ιπποκράτης, ο δε Λαρισαίος Μένωνας ήταν μαθητής του Σωκράτη. Από το 334 έως το 196 π.χ η πόλη βρίσκεται υπό την κυριαρχία των Μακεδόνων βασιλέων. Περιέρχεται, τελικά, στους Ρωμαίους, μετά τη διευθέτηση των θεσσαλικών πραγμάτων από τον Τίτο Φλαμίνιο, το 197 π.χ.. Κατά τον εμφύλιο ρωμαϊκό πόλεμο ήταν το στρατιωτικό κέντρο του Πομπήιου, επί Αυγούστου γνώρισε μεγάλη ακμή και ήταν ανθηρότατη πόλη. 8

Η Λάρισα γνώρισε το Χριστιανισμό στα μέσα του 2ου π.χ αιώνα από τον απόστολο Ηρωδίωνα μετέπειτα επίσκοπο Υπάτης. Από τα πρώτα χρόνια της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας μνημονεύεται ως πόλη της επαρχίας Θεσσαλίας. Αποτέλεσε όντως σημαντικό διοικητικό και στρατιωτικό κέντρο της περιοχής και έδρα μητροπόλεως. Οργανώθηκε γύρω από την αρχαία ακρόπολη, όπου χτίστηκε : ο καθεδρικός ναός του Αγίου Αχιλλείου (πρώτου επισκόπου Λάρισας) κατά τον 4ο αιώνα μ.χ., ο οποίος έλαβε μέρος στην Α' Οικουμενική Σύνοδο και η επισκοπική κατοικία. Η εύρεση δεξαμενών, λουτρών και κατοικιών μαρτυρεί την ανάπτυξη της Λάρισας εκείνη την εποχή. Γύρω στα τέλη του 4ου αι. μ.χ. αναφέρεται κατάληψη και λεηλασία της πόλης κατά την επιδρομή των Γότθων του Αλάριχου, ενώ το 482 μ.χ., οχυρώνεται από τον αυτοκράτορα Ιουστινιανό και ορίζεται τελεσίδικα έδρα της επαρχίας. Το 982 μ.χ. κυριεύεται, έπειτα από τριετή πολιορκία, από το Βούλγαρο τσάρο Σαμουήλ, ο οποίος μετέφερε τα λείψανα του Αγ. Αχιλλείου στο ανάκτορό του, στη λίμνη Πρέσπα. Στη χρυσόβουλο του αυτοκράτορα Αλέξιου Γ Κομνηνού (1199 μ.χ.) η Λάρισα μνημονεύεται μεταξύ των πόλεων εκείνων στις οποίες παραχωρούνται εμπορικά προνόμια και ελεύθερη άσκηση του εμπορίου με τους Βενετούς. 9

Η ΛΑΡΙΣΑ ΣΤΗΝ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑ Η Λάρισα πρωτοέπεσε στα χέρια των Τούρκων το 1396. Πρώτος εισέβαλε ο σουλτάνος Βαγιαζήτ, ο οποίος με τις άγριες ορδές του κατέλυσε ολόκληρη την Ελλάδα. Το 1403 όμως, τόσο η Λάρισα όσο και οι άλλες θεσσαλικές πόλεις, επειδή οι διάδοχοι του Βαγιαζήτ μάλωναν, ξαναδόθηκαν στο Βυζάντιο. Υπέκυψε όμως οριστικά στους Τούρκους τριάντα χρόνια πριν καταληφθεί η Κωνσταντινούπολη, το 1423, όταν οι τουρκικές δυνάμεις, που διοικούσε ο στρατάρχης Τουραχάν, επί Σουλτάνου Μουράτ Β, κατέλαβαν τη Λάρισα, παρά τον απεγνωσμένο αγώνα, στον οποίον είχαν ριχτεί οι κάτοικοί της. Έτσι λοιπόν, το σύνολο της Θεσσαλίας, γίνεται μέρος της νέας Τουρκικής αυτοκρατορίας. Μόλις οι Τούρκοι μπήκαν στην πόλη, οι Λαρισαίοι και όσοι είχαν συγκεντρωθεί στην πόλη για τη υπεράσπισή της, κατέφυγαν στον Όλυμπο και τον Κίσαβο. Εξαίρεση αποτέλεσαν εκείνοι που βρίσκονται στο χώρο του Φρουρίου. Υπάρχει, όμως και μια Τουρκική εκδοχή, σύμφωνα με την οποία οι ευρισκόμενοι στο Φρούριο και στη γύρω περιοχή του, παραδόθηκαν αμαχητί. Πρέπει, όμως, να σημειωθεί, ότι κατά τη διάρκεια της Τουρκικής επιδρομής, δεν υπήρχε στη Λάρισα στρατιωτική δύναμη, γι αυτό και ανέλαβαν την υπεράσπισή της, μόνοι τους, οι κάτοικοι της πόλης. Ο Σουλτάνος, αμείβοντας τον Τούρκο Τουραχάν, για τις υπηρεσίες του, παραχώρησε σ αυτόν, ως τιμάριο, ολόκληρη τη Θεσσαλία. 10

Αφού οι ορδές του προέβησαν σε πολλές πράξεις, που προκάλεσαν στους Λαρισαίους φρίκη και τρόμο, μετέτρεψαν τις εκκλησίες σε τζαμιά και άρπαξαν τις περιουσίες και τα κτήματα των ντόπιων. Κανένας χριστιανός δεν ήταν πια κύριος της περιουσίας του. Στη διάρκεια της οθωμανικής κυριαρχίας (1423-1881) η διοίκηση της πόλης ανήκει στον πασά Λάρισας και το συμβούλιό του. Η Λάρισα εποικίζεται με Τούρκους, ήδη από το στρατηγό Τουραχάν, ενώ ο ελληνικός πληθυσμός μετακινείται στις ορεινές και άγονες περιοχές. Η Λάρισα φέρει τώρα το όνομα "Γενί Σεχίρ" (=Νέα Πόλης) και αποτελεί το στρατιωτικό κέντρο των τουρκικών δυνάμεων. Η έδρα της μητροπόλεως μεταφέρεται στον Τίρναβο. Η πόλη γνωρίζει τεράστια ανοικοδόμηση, ενώ παράλληλα καταστρέφονται τα "βυζαντινά" κτίσματα. Ανεγείρονται δεκάδες τζαμιά και δημόσια κτίρια. Σώζονται μέχρι και σήμερα, η σκεπαστή αγορά (μπεζεστένι) του 15ου αι., τμήμα από το μεγάλο χαμάμ στην οδό Βενιζέλου και το Γενί Τζαμί (κτίριο του 19ου αι.), το οποίο στεγάζει προσωρινά το Αρχαιολογικό Μουσείο. Στη Λάρισα έμεναν πάντα οι πλούσιοι Μπέηδες, που χάρη στα πλούτη τους, μπορούσαν να είναι πανίσχυροι και υπολογίσιμοι στο Σουλτάνο. Χαρακτηριστικό του πόσο πλούσια ήταν η Λάρισα, είναι εκείνο που έλεγαν σε κάθε περίπτωση οι Τούρκοι, όταν ήθελαν να παινέψουνε την Πηνειούπολη, για τα πλούτη της: «Λάρισα Λάρισα, που και πλούτη έχεις και δόξα έχεις» Με το πέρασμα των χρόνων, η άγρια και τυραννική Τουρκοκρατία, άρχισε να α- πλώνει ένα απόλυτο σκοτάδι αμάθειας και τρόμου, που συντελούσε στην εξαφάνιση κάθε στοιχείου πολιτισμού. Αυτή την εποχή, η πόλη εγκαταλείφθηκε από τους κατοίκους της, που μετακινήθηκαν στην ορεινή Θεσσαλία. 11

Εκεί αναπτύχθηκαν διάφορα σώματα ελεύθερων πολεμιστών, οι ονομαζόμενοι κλέφτες. Αυτοί που έμειναν στην πόλη, έγιναν δουλοπάροικοι των κατακτητών και υπέφεραν τα πάνδεινα από τους Τούρκους, κατά τη διάρκεια της επανάστασης του πρώην επίσκοπου Λάρισας Διονυσίου του Σκυλοσόφου στα 1600. Στα επόμενα χρόνια εκτός από τα Ορλωφικά και την απόπειρα εξέγερσης του Χριστόφορου Περραιβού (1823), δεν έγινε καμία άλλη αξιόλογη προσπάθεια επανάστασης. Νέες απόπειρες εξέγερσης έγιναν το 1854 και το 1878 αλλά απέτυχαν. Όλες αυτές οι αλλεπάλληλες επαναστάσεις, έφεραν την καταστροφή και την ερήμωση, αλλά κράτησαν, όμως, άσβηστο τον πόθο για την ελευθερία. Μετά την επανάσταση του 1878 έγινε το συνέδριο του Βερολίνου, στις 9 Ιουνίου 1878, όπου αποφασίστηκε η διαφορά μεταξύ της Ελλάδας (που τότε τα σύνορα της έφταναν ως τη Στερεά, λίγο πιο κάτω από τον Αλμυρό) και της Τουρκίας, να διευθετηθεί με απευθείας διαπραγματεύσεις μεταξύ των δύο χωρών. Έτσι συναντήθηκαν στην Κωνσταντινούπολη τον Αύγουστο του 1879, αντιπροσωπείες από τις δύο χώρες, χωρίς όμως αποτέλεσμα. Τελικά, έγινε και πάλι στην Κωνσταντινούπολη συνάντηση των πρεσβευτών των μεγάλων δυνάμεων, χωρίς την παρουσία της Ελλάδας, όπου και αποφασίστηκε να παραχωρηθεί στο ελληνικό κράτος ολόκληρη η Θεσσαλία και μικρό κομμάτι της Ηπείρου. Στις 20 Αυγούστου 1881 η πόλη αποδόθηκε επιτέλους στην Ελλάδα. Το 1882 ιδρύθηκε ο νομός Λάρισας και η πόλη βρήκε το ρυθμό της. Δυστυχώς δέκα έξι μήνες μετά την απελευθέρωση είχαμε τον άτυχο πόλεμο του 1897, η Ελλάδα οδηγήθηκε σε μια στρατιωτική ήττα, ο ελληνικός στρατός εγκατέλειψε τη Θεσσαλία παρ όλες τις γενναίες και νικηφόρες μάχες της ελληνικής ταξιαρχίας στο Βελεστίνο και οι Τούρκοι κατέλαβαν και πάλι τη Λάρισα. Τα δεινά των κατοίκων ήταν απερίγραπτα. Όμως τον Νοέμβριο του 1897 υπογράφηκε συνθήκη ειρήνης μεταξύ της Ελλάδος και της Τουρκίας, ο τουρκικός στρατός αποχώρησε και η Λάρισα αποδόθηκε πλέον οριστικά στην Ελλάδα. 12

100 ΧΡΟΝΙΑ ΕΛΕΥΘΕΡΗΣ ΛΑΡΙΣΑΣ Ίσως η σημαντικότερη χρονική περίοδος της πόλης, καθώς νέες εξελίξεις θέτουν τις βάσεις ώστε η πόλη να προσαρμοστεί στις ανάγκες που πραγματοποιούνται με την έλευση του νέου αιώνα, που φέρνει μαζί του το σπέρμα της βιομηχανικής επανάστασης. Το 1910 οι Λαρισαίοι αγρότες πρωτοστατούν στη μεγάλη αγροτική εξέγερση και σύγκρουση με τους τσιφλικάδες. Ο πληθυσμός της πόλης αυτήν την περίοδο ανέρχεται στους 30.000 κατοίκους. Το 1911 καθιερώνονται οι πρώτοι πανελλήνιοι ιππικοί αγώνες και οργανώνονται οι πρώτοι γυμναστικοί και ποδηλατικοί αγώνες. Το 1913-15 ηλεκτροφωτίζεται το κέντρο της πόλης. Αποφασίζεται η δημιουργία της πρώτης Δημοτικής Πυροσβεστικής Υπηρεσίας και της Δημοτικής Αστυνομίας, ιδρύεται το Εργατικό Κέντρο. Η Γεωργική Σχολή που συνέβαλε τα μέγιστα στην ανάπτυξη της γεωργίας στον κάμπο της περιοχής. Καθιερώνεται η αργία της Κυριακής, δημιουργείται ο «Παράδεισος» - ο πρώτος κινηματογράφος. Τη δεκαετία του 1920 εγκαθίστανται χιλιάδες πρόσφυγες από τον Πόντο, και δημιουργούνται οι πρώτες προσφυγικές παραγκογειτονιές. Οι μεγάλες λαϊκές και το παραδοσιακό παζάρι γίνονταν στην περιοχή του Αλκαζάρ, δίπλα από το ποτάμι. Κατά τη διάρκεια του μεσοπολέμου, η Λάρισα οργανώνεται και μεταμορφώνεται σε νέα πόλη, με δρόμους, σχολεία, δύο μεγάλες κεντρικές πλατείες και ωραία νεοκλασικά κτίρια. Το 1930 εγκαινιάζεται ο Υδατόπυργος και το 1931 η πόλη υδροδοτείται από τον Πηνειό ποταμό. Μέχρι το 1935 ιδρύονται το Δημοτικό Ωδείο, η Δημοτική Βιβλιοθήκη, το Μουσείο, ο Μουσικός Σύλλογος και η Επιτροπή Τουρισμού. Κατά τη διάρκεια του Β Παγκόσμιου Πολέμου η πόλη σαν στρατιωτικό και συγκοινωνιακό κέντρο ήταν στην πρώτη γραμμή των γεγονότων. Μαζί με τις αεροπορικές επιδρομές και το μεγάλο σεισμό του 1941 η προπολεμική Λάρισα καταστρέφεται. Με την απελευθέρωση αρχίζει η νεότερη ιστορία της πόλης. Τα εξωραϊστικά έργα, τα νέα κτίρια αλλάζουν την όψη της. Η παλιά Λάρισα αρχίζει να χάνεται σιγά σιγά 13

ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΗΣ ΛΑΡΙΣΑΣ Σύμφωνα μα τα στοιχεία που μας δίνουν οι αρχαιολογικές έρευνες, ο πρώτος οικισμός στη θέση της Λάρισας και συγκεκριμένα στο λόφο του Αγ. Αχιλλείου, ανάγεται στη νεολιθική εποχή. Ο οικισμός παρουσιάζει χαρακτηριστικά «πόλης» κατά την κλασική εποχή και καταλαμβάνει έκταση γύρω από το λόφο, που έχει γίνει πλέον η ακρόπολη της κλασικής πόλης. Έτσι κατά την ιστορική αυτή περίοδο, η Λάρισα διαθέτει ακρόπολη με το ναό της Πολιάδας Αθηνάς, θέατρο, ελεύθερη αγορά με το ναό του Κερδώου Απόλλωνος, ένα δεύτερο θέατρο και ίσως άλλα σημαντικά κτίρια και χώρους. Ξεχωρίζει η Ακρόπολη και η Αγορά. Η Ακρόπολη, στρατιωτικής σημασίας χώρος για την πόλη και συγχρόνως κύριος τόπος λατρείας, φιλοξενεί στους πρόποδές της το θέατρο, που κατέχει σημαντική θέση στην πολιτιστική ζωή των κατοίκων. Η Αγορά, που τοποθετείται από τους αρχαιολόγους στην πλατεία Ταχυδρομείου, είναι ο χώρος ανταλλαγής ιδεών και λήψης αποφάσεων, που αφορούν την πολιτική ζωή και λειτουργία της πόλης. Ένα φυσικό στοιχείο που χαρακτηρίζει την πόλη, είναι και το ποτάμι, που ασφαλώς επηρέαζε τη ζωή της. Έτσι, η ταυτότητα της Λάρισας αυτή την εποχή δίνεται από το κεντρικό σύστημα ακρόπολη, Αγορά, ποτάμι, φυσικές και λειτουργικές οδοί σύνδεσής του. Περνάμε τώρα σε μια άλλη ιστορική περίοδο της Λάρισας, στην εποχή της τουρκικής κατοχής. Δυστυχώς, η έλλειψη στοιχείων δεν μας επιτρέπει να εξετάσουμε ενδιάμεσες περιόδους. Στα τελευταία χρόνια της τουρικής κατοχής, ο λόφος έχει χάσει τη στρατηγική του σημασία, ενώ παραμένει τοπος λατρείας και των δύο θρησκειών. Νότια του λόφου επεκτείνεται το κέντρο της πόλης, με τις κατοικίες των Τούρκων, ενώ οι τομείς κατοικίας του χριστιανικού πληθυσμού είναι 6, οι 5 στη δεξιά όχθη του Πηνειού γύρω από τις τουρκικές συνοικίες και η μία στην αριστερή όχθη. 14

Δυτικά του λόφου υπάρχει γέφυρα, που ενώνει τις δύο όχθες του Πηνειού και τον Πέρα Μαχαλά με την υπόλοιπη πόλη. Στα τέλη της τουρκοκρατίας στην πλατεία Θέμιδος (σημερινή κεντρική πλατεία) χτίζεται το Διοικητήριο της Λάρισας, που με την απελευθέρωση της Θεσσαλίας μετατρέπεται σε έδρα των δικαστικών αρχών, όπως συνεχίζει να ναι και σήμερα. Στο χώρο της σημερινής πλατείας υπάρχουν τα τουρκικά λουτρά (πολύ κοντά με το χώρο συγκροτήματος θερμών της ρωμαϊκής εποχής). Τα τείχη της πόλης με το ποτάμι περιορίζουν την πολεοδομική επέκταση της πόλης, καθορίζοντας σαφώς τα όριά της. Οι πύλες και η γέφυρα είναι οι πόρτες της πόλης, τα σημεία επικοινωνίας με τον περιβάλλοντα χώρο, με τον υπόλοιπο κόσμο. Ο γάλλος κληρικός Robert De Dreux, που συνόδευε το σουλτάνο Μωάμεθ τον Δ στη Λάρισα το 1665, περιγράφει χαρακτηριστικά την πόλη της εποχής. «Η Λάρισα είναι πόλις πολύ εκτεταμένη αλλά τόσον κακοκτισμένη, ώστε να δίδει την εντύπωση μάλλον ενός χωριού ή πόλεως. Τα περισσότερα σπίτια είναι μονόροφα και κτισμένα με πλινθιά. Ηρώτησα διατί, ενώ η πόλις είναι τόσο μεγάλη και εμπορική, δεν οικοδομούν σπίτια στερεωμένα. Μου απήντησαν ότι η πόλη υποφέρει από μεγάλους σεισμούς και οι κατοικίες θα κατέρρεαν εάν ήταν υψηλότερες. Είδα εν τούτοις έναν μπιζεστέν (Στοά αγοράς), ένθα οι έμποροι εκθέτουν τα εμπορεύματά τους και κάποια τεμένη ωραία. Με την απελευθέρωση του 1881 η Λάρισα έχασε το μεγαλύτερο ποσοστό του μουσουλμανικού πληθυσμού της. Γύρω στα 1890, έχει πληθυσμό 13610 κατοίκων, που κατοικούν σε έξι συνοικίες: τον Τρανό Μαχαλά, που ήταν η περιοχή του Φρουρίου και το κέντρο της Λάρισας, τα Ταμπάκικα (σημερινοί Αμπελόκηποι), τα Σουφλάρια, όπου σήμερα η συνοικία των Αγίων 40 Μαρτύρων, του Παράσχου, τη σημερινή περιοχή του Αγίου Νικολάου, τον Αρναούτ Μαχαλά, στον Άγιο Αθανάσιο και τον Πέρα Μαχαλά, σήμερα περιοχή του Αγίου Χαραλάμπους. 15

Μετά τον μακεδονικό αγώνα, η πόλη άρχισε τη μεγάλη προσπάθεια για την αναγέννησή της. Ο πληθυσμός της είχε αυξηθεί, έφτανε τους 30.000 κατοίκους. Η Λάρισα άρχισε να μεταμορφώνεται σε συγκοινωνιακό κέντρο. Οι πρώτες δεκαετίες του 1900, έφεραν στη Λάρισα τον ηλεκτροφωτισμό και αργότερα την ύδρευση στο μεγαλύτερο τμήμα της πόλης. Η απελευθέρωση βρήκε τη Λάρισα μια σκονισμένη λασπούπολη. Με στενά δρομάκια και άπειρα προβλήματα. Η εγκατάσταση χιλιάδων προσφύγων από τον Πόντο και τη Μικρά Ασία, τη δεκαετία του 20, όξυνε τα προβλήματα, που εξαπλώθηκαν μαζί με τους άθλιους παραγκομαχαλάδες. Εργάτες, αγρότες, έμποροι, μικροεπαγγελματίες, άρχισαν να διαμορφώνουν το πρόσωπο της Λάρισας, τη φυσιογνωμία αυτής της πόλης. Στην εποχή του μεσοπολέμου, η έκταση της Λάρισας παραμένει η ίδια. Μετά τον 2 ο παγκόσμιο πόλεμο, με την εισροή εσωτερικών μεταναστών, η Λάρισα αρχίζει να επεκτείνεται με γρήγορο ρυθμό και δημιουργούνται καινούργιες συνοικίες, ακτινωτά κατά μήκος των κύριων οδικών αρτηριών, που τη συνδέουν με την περιφέρεια. Είναι ακριβώς τα σημεία των πυλών των τειχών, της Λάρισας της τουρκοκρατίας. Δυστυχώς, η πόλη δεν είχε την κατάλληλη υποδομή για μια πιο σωστή επέκταση. Ακόμα συνετέλεσαν αρνητικά και μια σειρά φυσικών φραγμών όπως: το στρατιωτικό αεροδρόμιο, που εμποδίζει το Β.Α τμήμα της πόλης. Η ευρεία κοίτη πλημμυρών του Πηνειού, είναι ανασταλτικός παράγοντας για την οργανική ένταξη του ποταμού στην πόλη και για την επέκτασή της στην αριστερή όχθη. Οι στρατιωτικές εγκαταστάσεις καταλαμβάνουν τεράστιες εκτάσεις στο εσωτερικό της πόλης και καθιστούν προβληματική τη σύνδεση των Ν.Δ συνοικιών με το κέντρο. Οι σιδηροδρομικές εγκαταστάσεις δημιουργούν έντονο πρόβλημα στις Ν.Α περιοχές, που είναι και η κατεύθυνση των μελλοντικών επεκτάσεων της Λάρισας. Και τέλος, η Εθνική οδός, που διασταυρώνεται στο ίδιο επίπεδο με τις οδούς της πόλης, δεν επιτρέπει την επέκτασή της πέραν από αυτήν, και την ομαλή σύνδεση της συνοικίας του Αγίου Γεωργίου. Σ αυτό το τελευταίο βέβαια πρόβλημα, υπάρχει μια αισθητή βελτίωση, με τη δημιουργία της νέας εθνικής οδού, που παρακάμπτει την πόλη της Λάρισας. Η κίνηση των αυτοκινήτων έχει ελαχιστοποιηθεί, και απομένει να γίνουν κάποιες παρεμβάσεις από την πλευρά του Δήμου, ώστε με τα κατάλληλα έργα να ενταχθεί σωστά η συνοικία του Αγίου Γεωργίου στον ιστό της πόλης. 16

Η ΛΑΡΙΣΑ ΣΗΜΕΡΑ Σήμερα n Λάρισα, μία πόλη στην καρδιά της Ελλάδας είναι πρωτεύουσα του ομώνυμου Δήμου και Νομού, με πληθυσμό άνω των 150.000 κατοίκων και έκταση 19.000 στρ. με έντονη πολιτική, οικονομική και κοινωνική ζωή, και έχει αυτοδίκαια κατακτήσει τον τίτλο του κυρίαρχου οικονομικού, εμπορικού, πολιτιστικού, αγροτικού, συγκοινωνιακού και βιομηχανικού κέντρου της θεσσαλικής ενδοχώρας. Φιλοξενεί την έδρα της Γενικής Γραμματείας Περιφέρειας Θεσσαλίας, την Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, Σχολές των Τ.Ε.Ι., το Περιφερειακό Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο, το Εμπορικό-Βιομηχανικό και Βιοτεχνικό Επιμελητήριο, το Δημοτικό Περιφερειακό Θέατρο - "Θεσσαλικό Θέατρο", το Δημοτικό Ωδείο. Στην τελική φάση ολοκλήρωσης βρίσκονται το κτίριο που θα στεγάσει την Πινακοθήκη-Μουσείο Γ. 1. Κατσίγρα, το κτίριο του Λαογραφικού Μουσείου, ενώ ανεγείρεται το Αρχαιολογικό - Βυζαντινό Μουσείο. Ολοκληρώνεται n μελέτη της αναπαλαίωσης του ''Μύλου του Παππά'' και αποκαλύπτεται με γοργούς ρυθμούς το Α ' Αρχαίο Θέατρο. Η Λάρισα, αντιμετωπίζει τα τελευταία χρόνια την πρόκληση της συνεχούς προσαρμογής της στις ταχείες μεταβολές στο οικονομικό, κοινωνικό και πολιτιστικό γίγνεσθαι. Το περιβάλλον, n εργασία και οι καλύτερες συνθήκες ποιότητας ζωής εξελίσσονται σε στοιχεία κλειδιά των εξελίξεων αυτών. Η ανάπλαση του κέντρου της πόλης και του λόφου του Φρουρίου με την αξιοποίηση στοιχείων της παράδοσης και τις εκτεταμένες πεζοδρομήσεις, αναδεικνύει την ιστορική ταυτότητα της πόλης αλλά και μια έντονη εμπορική και ψυχαγωγική δραστηριότητα με θετικές επιπτώσεις στην ψυχολογία των πολιτών που κινούνται στο κέντρο της πόλης. Οι πλατείες, τα πάρκα και οι πνεύμονες πρασίνου στις συνοικίες, τα αθλητικά κέντρα, οι παιδικοί σταθμοί, τα ΚΑΠΗ, τα έργα υποδομής, οδοποιίας, ύδρευσης, αποχέτευσης, Βιολογικού καθαρισμού, φυσικού αερίου, καθώς και μια έντονη δραστηριότητα πολεοδομικής ανασυγκρότησης, άρχισαν να δίνουν τα τελευταία χρόνια θετικά αποτελέσματα προσδίδοντας στη Λάρισα μια εικόνα σύγχρονης Ευρωπαϊκής πόλης. 17

Α ΑΡΧΑΙΟ ΘΕΑΤΡΟ ΛΑΡΙΣΑΣ Το θέατρο είναι κτισμένο στη νότια πλαγιά του λόφου "Φρούριο" Λάρισας. Κατασκευάστηκε στα τέλη του 3ου αιώνα π.χ. και η χρήση του συνεχίστηκε και στα Ρωμαϊκά χρόνια. Έχουν αποκαλυφθεί τμήμα της σκηνής και του κοίλου με μαρμάρινα εδώλια. Οι ανασκαφές για την αποκάλυψή του άρχισαν το 1910 και συνεχίστηκαν με διαλείμματα ως σήμερα. Η 15η Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων διεξάγει συστηματική ανασκαφή σε απαλλοτριωμένα οικόπεδα. Αποκαλύφθηκαν τμήμα του κοίλου με διάζωμα και 26 κερκίδες με 20 σειρές μαρμάρινα εδώλια και μέρος της διόρωφης μαρμάρινης σκηνής με 3 κύριες αίθουσες, προσκήνιο και χαρώνεια κλίμακα. Λειτουργούσε ως αρένα μέχρι το τέλος του 2ου π.χ. αιώνα. Β ΑΡΧΑΙΟ ΘΕΑΤΡΟ ΛΑΡΙΣΑΣ Μικρό αρχαίο θέατρο στη συμβολή των οδών Εργατικής Πρωτομαγιάς και Ταγματάρχου Βελισαρίου. Πρόκειται για το δεύτερο αρχαίο θέατρο της Λάρισας το οποίο χρησιμοποιήθηκε κατά τη ρωμαϊκή περίοδο. Εχουν σωθεί δύο μαρμάρινες σειρές εδωλίων, η ορχήστρα και μεγάλο τμήμα της σκηνής. Το μνημείο ήλθε στο φως με ανασκαφές που διενεργήθηκαν τα έτη 1985 και 1986. Ο προσανατολισμός του είναι προς την αγορά. Σήμερα έχει αναστηλωθεί και φιλοξενεί κατά καιρούς παραστάσεις αρχαίου δράματος. Σώζονται συνολικά 13 κερκίδες με δυο σειρές εδωλίων η καθεμιά και 14 κλίμακες. Κατά τις ανασκαφές βρέθηκε ανεπίγραφη στήλη αφιερωμένη στη Δήμητρα και την Κόρη, που φανερώνει ότι πιθανόν στο μέρος αυτό βρισκόταν το ιερό τους. Ο αρχαιολογικός χώρος είναι περιφραγμένος και επισκέψιμος κατόπιν συνεννοήσεως με την 15η Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων. 18

ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΛΑΡΙΣΑΣ Το μουσείο στεγάζεται σε μουσουλμανικό τέμενος (τζαμί), το οποίο κατασκευάσθηκε το 19ο αιώνα. Το κτίριο του νέου Αρχαιολογικού και Βυζαντινού Μουσείου της Λάρισας βρίσκεται υπό κατασκευή. Στις συλλογές περιλαμβάνονται: Απολιθωμένα οστά ζώων, παλαιολιθικής εποχής Αγγεία, ειδώλια, εργαλεία κ,λ.π. νεολιθικής εποχής Αγγεία χαλκοκρατίας και γεωμετρικής περιόδου Ταφικά ευρήματα από τον Αγιο Γεώργιο Λάρισας, αρχαϊκής περιόδου Ταφικά ευρήματα (αγγεία κλπ.), κλασικής περιόδου Mενχίρ από τη Σουφλί Μαγούλα, προϊστορικής περιόδου Αρχιτεκτονικά μέλη και γλυπτά, αρχαϊκής- βυζαντινής περιόδου - Γλυπτά ελληνιστικής και ρωμαϊκής περιόδου. Επιτύμβιες, αναθηματικές, ενεπίγραφες στήλες, αρχαϊκής και ρωμαϊκής περιόδου. Ψηφιδωτό από το Καλό Νερό Λάρισας, ρωμαϊκής περιόδου. Από τα σημαντικότερα εκθέματα του μουσείου είναι: Πήλινο ομοίωμα οικίσκου της νεολιθικής περιόδου, από την Πλατιά Μαγούλα Ζάρκου. Μαρμάρινος κορμός αθλητού από την περιοχή της Λάρισας Ψηφιδωτό δάπεδο ρωμαϊκών χρόνων, που σώζει εικονιστική παράσταση Νίκης που στεφανώνει τον Αγώνα. Από το Καλό Νερό. Κωδωνόσχημος πήλινος κρατήρας με ερυθρόμορφη παράσταση Διονύσου και Αριάδνης που συνοδεύεται από σατύρους και μαινάδες, δωρεά Αν. Κατσίκα. 19

ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΛΑΡΙΣΑΣ Το Λαογραφικό Ιστορικό Μουσείο Λάρισας είναι Νομικό Πρόσωπο Ιδιωτικού Δικαίου. Ιδρύθηκε το 1974 όταν μια μικρή συντροφιά με ντόπια καταγωγή, παιδεία και σεβασμό για τον τόπο, την παράδοση και την ιστορία του σχηματίζει τη Λαο-γραφική Εταιρεία Λαρίσης. Από το 1974 έως το 1981 η Λαογραφική Εταιρεία Λαρίσης και το Μουσείο της στεγάζεται σε αίθουσα του Δημαρχείου της πόλης. Συγκεντρώνει μουσειακό υλικό και διοργανώνει Εκθέσεις λαογραφικού χαρακτήρα στο Μουσείο της. Από το 1983 η Λαογραφική Εταιρεία και το Μουσείο της στεγάζεται σε ισόγεια μισθωμένη αίθουσα 300μ² με ισομεγέθη αποθήκη και λοιπούς χώρους στην οδό Μανδηλαρά 74. Το 1993 η Λαογραφική Εταιρεία ταυτίστηκε με το Μουσείο της που μετονομάστηκε σε Λαογραφικό Ιστορικό Μουσείο Λάρισας. Το Μουσείο λειτουργεί έως σήμερα στον ίδιο χώρο αλλά σύντομα πρόκειται να μεταστεγαστεί στο νέο κτίριο που σχεδιάστηκε ειδικά για να στεγάσει τις συλλογές του. Στο Μουσείο περιλαμβάνονται: των ΜΟΝΙΙΜΗ ΈΚΘΕΣΗ Στη μόνιμη έκθεση του Μουσείου παρουσιάζονται μορφές του ελληνικού παραδοσιακού πολιτισμού όπως απαντούν, κυρίως, στο χώρο της Θεσσαλίας. Η παρουσίαση γίνεται σε θεματικές ενότητες επικεντρώνοντας στη προμηχανική καλλιέργεια της γης και τη μεταποίηση των δημητριακών, στην αγροτική κατοικία, στους ψαράδες του Πηνειού και της Κάρλας. Ιδιαίτερη ενότητα αποτελούν οι παραδοσιακές ενδυμασίες και οι φορεσιές των Θεσσαλών κτηνοτρόφων. Προθήκες με όπλα, νομίσματα, κοσμήματα, κεραμικά και κεντήματα εμπλουτίζουν την έκθεση ενώ τα χαρακτικά έργα με θέματα από τη Λάρισα και την γύρω περιοχή εμψυχώνουν το χώρο. 20

ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟ ΘΕΑΤΡΟ ΛΑΡΙΣΑΣ Το "ΘΕΣΣΑΛΙΚΟ ΘΕΑΤΡΟ" ιδρύθηκε το 1975 από τους Λαρισαίους καλλιτέχνες Άννα Βαγενά, Κώστα Τσιάνο, Γιώργο Ζιάκα, κ.α. Ήταν το πρώτο επαγγελματικό θέατρο στην Ελλάδα που έκανε έδρα του μια επαρχιακή πόλη. Χωρίς καμιά επιχορήγηση του κράτους ή του Δήμου, για οκτώ χρόνια όργωσε κυριολεκτικά τον Θεσσαλικό κάμπο και σκαρφάλωσε στα πιο απομακρυσμένα ορεινά χωριά. Από το 1983 από σύλλογος που ήταν, μετατρέπεται σε Δημοτικό Περιφερειακό Θέατρο, επιχορηγούμενο από τον Δήμο Λάρισας 60 θεατρικά έργα. Κατόρθωσε πρώτο από όλα τα Δημοτικά Θέατρα να λειτουργεί 2 σκηνές στη Λάρισα και ακατάπαυστα να περιοδεύει χειμώνα καλοκαίρι. Είναι το μοναδικό Δημοτικό Θέατρο που εμφανίστηκε στο "ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΕΠΙΔΑΥΡΟΥ" με τις Τραγωδίες του ΕΥΡΙΠΙΔΗ "ΗΛΕΚΤΡΑ", "ΙΦΙΓΕΝΕΙΑ ΕΝ ΤΑΥΡΟΙΣ" και του ΑΙΣΧΥΛΟΥ "ΧΟΗΦΟΡΕΣ" που χαρακτηρίστηκαν σταθμοί στην έρευνα του Αρχαίου Ελληνικού δράματος. Είναι το μόνο ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ. που αντιπροσώπευσε τη χώρα μας σε πολιτιστική Πρωτεύουσα (ΑΜΒΕΡΣΑ με την "ΗΛΕΚΤΡΑ" του Ευριπίδη) και είχε συμμετοχές σε πολλά Φεστιβάλ του εξωτερικού. Φέτος συμπληρώνει 23 ΧΡΟΝΙΑ δημιουργικής ζωής. ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΤΕΡΟΙ ΣΤΑΘΜΟΙ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ. ΛΑΡΙΣΑΣ ΜΠΕΡΤΟΛΤ ΜΠΡΕΧΤ: "Ο ΚΥΚΛΟΣ ΜΕ ΤΗΝ ΚΙΜΩΛΙΑ" ΓΚΟΛΤΟΝΙ: "ΤΟ ΚΑΦΕΝΕΙΟ" ΣΑΙΞΠΗΡ: "ΟΝΕΙΡΟ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙΝΗΣ ΝΥΧΤΑΣ" ΕΥΡΙΠΙΔΗ: "ΗΛΕΚΤΡΑ" ΕΥΡΙΠΙΔΗ: "ΙΦΙΓΕΝΕΙΑ ΕΝ ΤΑΥΡΟΙΣ" ΑΙΣΧΥΛΟΥ: "ΧΟΗΦΟΡΕΣ" ΞΕΝΟΠΟΥΛΟΥ: "ΦΟΙΤΗΤΕΣ" ΜΠΟΣΤ: "ΜΑΡΙΑ ΠΕΝΤΑΓΙΩΤΙΣΣΑ" ΞΑΝΘΑΚΗ: "Ο ΓΑΜΟΣ" ΜΟΛΙΕΡΟΥ: "Ο ΦΙΛΑΡΓΥΡΟΣ" 21

ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΠΙΝΑΚΟΘΗΚΗ ΛΑΡΙΣΑΣ ΜΟΥΣΕΙΟ Γ.. Ι.. ΚΑΤΣΙΓΡΑ Το 1981, ο Λαρισαίος φιλότεχνος χειρουργός Γ. Ι. Κατσίγρας εξήγγειλε τη δωρεά των 700 πινάκων ζωγραφικής του 19ου και 20ου αιώνα που είχε συλλέξει από το 1950 ως το 1965 περίπου. Η συλλογή αυτή περιλαμβάνει αξιόλογα δείγματα ζωγραφικής του 19ου αιώνα (Λύτρας, Ιακωβίδης, Γύζης, Δούκας, Βολα-νάκης, Σαββίδης, Βικάτος κ.λ.π.) αλλά και του 20ου αιώνα (Γαλάνης, Γουναρόπουλος, Ν. Και Π. Λύτρας, Μαλέας, Τρανταφυλλίδης, Παρθένης, Στέρης, Ρέγκος, Γολδάσης κ.λ.π.), λάδια, ακουαρέλλες, σχέδια, χαρακτικά, ως τη δεκαετία του 1960. Ο Δήμος Λάρισας κατείχε ήδη μικρή συλλογή 210 έργων, ντόπιων κυρίως, καλλιτεχνών, η οποία προστέθηκε. Από την ίδρυσή της το 1983, η πινακοθήκη απέκτησε άλλα 200 περίπου έργα ζωγραφικής, γλυπτικής και χαρακτικής, πολλά από τα οποία δώρισαν οι ίδιοι οι καλλιτέχνες (Β. Κατράκη, Μποστ, Σαρής, Πρέκας, Αστεριάδης, Τάσσος και πολλοί άλλοι) και συνεχίζει την απόκτηση νέων, μετά από σχετική πρόταση της Καλλιτεχνικής της Επιτροπής. Ο Γ.Ι. Κατσίγρας δώρισε επίσης την ανεκτίμητη συλλεκτική επίπλωση του ιατρείου του, παλιότερη ιδιοκτησία Ερρίκου Σλήμαν, σχέδιο Ε. Τσίλλερ, η οποία θα εκτεθεί στο νέο κτίριο, μαζί με τη συλλογή. Τέλος, προσέφερε και τη συλλογή του βιβλίων και περιοδικών τέχνης (1200 τίτλοι περίπου), πολλά από τα οποία σε δυσεύρετες, εξαντλημένες ή σπάνιες εκδόσεις. Από το 1992, 150 έργα της συλλογής Κατσίγρα εκτίθενται προσωρινά σε δύο ορόφους του Χατζηγιάννειου Δημοτικού Πνευματικού Κέντρου, μέχρι την οριστική εγκατάσταση της Δημοτικής Πινακοθήκης στο υπό ανέγερση κτίριο της Νεάπολης Λάρισας. 22

ΕΙΚΑΣΤΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΤΕΧΝΗΣ ΛΑΡΙΣΑΣ Το Εικαστικό Κέντρο σύγχρονης Τέχνης Λάρισας μπαίνει στο δεύτερο χρόνο της λειτουργίας του, με δυναμικές πρακτικές, παρεμβάσεις, εκδηλώσεις και προγράμματα που έχουν σα στόχο κύρια στην πολιτιστική διακίνηση, αποκέντρωση όπως και αναβάθμιση της περιφέρειας. Ιδρύθηκε με σκοπό την λειτουργία του θεσμού της εικαστικής δημιουργίας, έτσι ώστε να καταστεί η Λάρισα σημαντικό σημείο αναφοράς στον τομέα αυτό σε πανελλαδικό και διεθνές επίπεδο. Στα πλαίσια αυτά το Κέντρο αναλαμβάνει τη διοργάνωση πολλαπλών εκδηλώσεων, προάγει τον διάλογο και ανταλλαγή εμπειριών, υποστηρίζει την ελευθερία της έκφρασης, προωθεί την έρευνα και την καινοτομία, επιδιώκει την διασύνδεση του θεσμού με την εκπαίδευση, συμμετέχει σε εθνικά και ευρωπαϊκά πολιτιστικά δίκτυα, ενεργοποιεί τις πολιτιστικές και καλλιτεχνικές δυνάμεις της περιοχής και συμβάλλει στην ανάπτυξη του πολιτιστικού τουρισμού. ΑΣΤΕΡΟΣΚΟΠΕΙΟ ΔΗΜΟΥ ΛΑΡΙΣΑΣ "ΑΡΙΣΤΕΥΣ" Στο Αστεροσκοπείο Δήμου Λάρισας, με τα σύγχρονα όργανα που διαθέτει γίνονται παρατηρήσεις του Ηλίου, της Σελήνης, των πλανητών και των αστέρων καθώς επίσης καταγράφεται και η σεισμική δραστηριότητα της ευρύτερης περιοχής. Το Αστεροσκοπείο Δήμου Λάρισας παίζει επιστημονικό και εκπαιδευτικό ρόλο. Έχει όλες τις προϋποθέσεις ώστε να συμβάλλει στο καθημερινό επιστημονικό, πνευματικό και πολιτιστικό γίγνεσθαι της πόλης μας και της ευρύτερης περιοχής αποτελώντας αναπόσπαστο κομμάτι της Λαρισαϊκής κοινωνίας Το Αστεροσκοπείο Δήμου Λάρισας επισκέπτονται σχολεία όλων των βαθμίδων (καθημερινά 9:00 π.μ - 1:00 π.μ) καθώς επίσης και κάθε Πέμπτη βράδυ (7:00 μ.μ - 9:30 μ.μ) το κοινό επισκέπτεται ελεύθερα το Αστεροσκοπείο. 23

ΛΑΡΙΣΑ ΤΟΥ ΧΘΕΣ Η εκκλησία των Αγίων 40 Μαρτύρων το 1977 Πρωινό του 1950 στην Κεντρική Πλατεία Η Πλατεία Ταχυδρομείου το 1950 Ο Σιδηροδρομικός Σταθμός το 1960 Ο κήπος των Ανακτόρων ( Πλατεία Λαού) Ο κήπος των Ανακτόρων 24

ΛΑΡΙΣΑ ΤΟΥ ΧΘΕΣ Η Κεντρική Πλατεία το 1960 Ανεβαίνοντας τα σκαλιά του φρουρίου 1949 Οδός Κύπρου στη Νέα Αγορά 1950 Η γέφυρα του Αλκαζάρ 25

Η ΛΑΡΙΣΑ ΤΟΥ ΣΗΜΕΡΑ 26

Η Λάριισα στα κείίμενα των Θεσσαλών πεζογράφων Στο χώρο της Θεσσαλικής Λογοτεχνίας υπάρχουν κάμποσα κείμενα, τα οποία μας δίνουν, με τρόπο ευχάριστο κι ελκυστικό, την παλαιότερη και τη σύγχρονη φυσιογνωμία της Λάρισας, στοιχεία λαϊκού πολιτισμού, τα χαρακτηριστικά των ανθρώπων, το ήθος τους, την ιστορία τους, τις συνθήκες της ζωής τους. Τα λογοτεχνικά αυτά κείμενα προσφέρουν ένα ζωντανό πίνακα του παρελθόντος και του σήμερα της Λάρισας, που αξίζει να σκύψουμε επάνω τους μ ενδιαφέρον και να εμβαθύνουμε στα πρόσωπα και τις καταστάσεις. Ας περιπλανηθούμε, λοιπόν κι εμείς μέσα στις σελίδες τους, κι ας ζήσουμε, νοερά, στιγμές της Λάρισας, που πέρασε, και δεν πρόκειται να ξανάρθει. Και πρώτα ας δούμε πως ο Μ. Καραγάτσης μας μεταφέρει μεσ απ τις σελίδες του βιβλίου του «Ο συνταγματάρχης Λιάπκιν» - στη μετά το 1914 Λάρισα. «Η Λάρισα νεκρώθηκε όταν από τον ολόχρυσο κι αθέριστο κάμπο φύσηξε ο πρώτος Λίβας του καλοκαιριού. Κάπου, κατά το Νοτιά, κάποιος φοβερός δράκος πρέπει ν άνοιξε το φλογισμένο στόμα και να χυσε την πυρή ανάσα του πάνω στα στάχυα. Οι Λαρισαίοι μόλις νιώσουν τις πρώτες πνοές του Λίβα, κλείνονται στα σπίτια τους. Η πολιτεία νεκρώ-νεται, ως κι αυτές οι δροσερές αυλές, με τα σκιερά χα-γιάτια, στους παλιούς μαχαλάδες, ερημώνονται. Πόρτες, παραθυρόφυλλα, τζάμια, κλειστά. Είναι ο μόνος τρόπος να ζήσει κανείς. Το αυστηρό κλείσιμο δημιουργεί στα σπίτια δροσιά ευεργετική. Μόλις όμως τολμήσεις ν ανοίξεις οτιδήποτε, μια καυτερή πνοή σου καψαλίζει τα μάτια και τα πλεμόνια. Με το ηλιόγερμα ο Λίβας πέφτει, κι ως τα μεσάνυχτα βασιλεύει ζέστα υγρή, πνιχτική, αντίθετη από την ξερή λαύρα της μέρας. Κατά τα μεσάνυχτα, απ τις κορφές του Ολύμπου, κατεβαίνει ένα ψυχρό αεράκι, γεμάτο ζωή κι ανακούφιση. Η Λάρισα ανασαίνει. Πόρτες και παράθυρα ανοίγουν διάπλατα. Οι Λαρισαίοι, που ίσα με τότε ιδρωκοπούσαν στους δρόμους αποχαυνωμένοι, φοράν το σακάκι τους πάνω απ το μουσκεμένο πουκάμισο. Το θερμόμετρο κατρακυλάει από τα 40 στα 20. δροσίζονται τα σπίτια, οι άνθρωποι κοιμούνται ευχάριστα, μα ξυπνούν, μια στιγμή, πριν βγει ο ήλιος, να ξανακλείσουν τα παράθυρα και πόρτες, γιατί οι πρώτες του αχτίδες είναι κιόλας θανατερές». 27

Η Μαρούλα Κλιάφα Τρικαλινή συγγραφέας, στο βιβλίο της «Ένα δέντρο στην αυλή μας», γράφει για το Διδασκαλείο της Λάρισας και για το αγροτικό συλλαλητήριο της 6ης Μαρτίου 1910. Το Διδασκαλείο της Λάρισας ιδρύθηκε το 1882, με σκοπό να εκπαιδεύει δασκάλους και δασκάλες. Σ αυτό το Διδασκαλείο επρόκειτο να φοιτήσει ένας από τους ήρωες του μυθιστορήματος της Μαρούλας Κλιάφα, όπως γράφει η συγγραφέας: «Ήμουνα πια δεκαοχτώ χρονώ και το φθινόπωρο θα πήγαινα στο Διδασκαλείο στη Λάρισα». Στις 6 Μαρτίου 1910 οργανώθηκε συλλαλητήριο των αγροτών στη Λάρισα. Οι κολλήγοι ξεκίνησαν με το τρένο, από τους σταθμούς Κιλελέρ ( Κυψέλη ) και Τσουλάρ ( Μελία ), για να πάνε στη Λάρισα. Ας δούμε όμως, πως εξιστορεί αυτά τα γεγονότα η Μαρούλα Κλιάφα: «Ύστερα, άνθρωποι δικοί μας τρέξανε στον κάμπο, γυρίσανε όλα τα χωριά και φέρανε χαμπέρι στους κολίγους να κατεβούνε, λέει, όλοι στο μεγάλο συλλαλητήριο στη Λάρισα. Το μήνυμα μα βρήκε να υπηρετώ δάσκαλος στο σταθμό Κιλελέρ. Νύχτα φύγαμε από τα σπίτια μας και βγήκαμε στο σταθμό να πιάσουμε το τρένο που θα μας κατέβαζε στην πόλη. Ήταν Μάρτης μήνας». Στο αγροτικό συλλαλητήριο της 6ης Μαρτίου 1910 αναφέρεται και ο Βολιώτης συγγραφέας Ηλίας Λεφούσης, στο μυθιστόρημά του «Κολήγοι», όπου λέει: «Κύματα νέοι καταφτάνουν. Κολήγοι απ το Μπουραζάνι, το Σακαλάρ ( Μέλισσα ), το Σαρτζιλάρ ( Γλαύκη ), το Τοπαζλάρ ( Πλατύκαμπος ), το Μαϊμούλι, το Κιλελέρ (Κυψέλη ). Ήταν που ήταν φίσκα, απάνω σ αφτό, φτάνουν οι φάλαγγες από Κρανώνα, από Συκούρι Η φάλαγγα μπαίνει στην οδό Μουφτή Εφέντη, και τραβάει γραμμή για την πλατέα. Στα Εβραίϊκα βάνει φωτιά στις παράγκες και στην οδό Χατζή Χουσεῒν πασά, που τραβάει για την πλατέα, ανταμώνει με τη φάλαγγα του Τούρναβου. Οι δυο φάλαγγες σμίγουν, αγκαλιάζονται, φιλιούνται και σηκώνουν φωνές ώσμε τον ουρανό. Μπροστά στα δικαστήρια, πέφτουν απάνου στον υπίλαρχο Χρύση. Ο Χρύσης διατάζει επέλαση. Τα άλογα βαδίζουν καταπάνου στους κολήγους, τους σκορπίζουν στις διπλανές συνοικίες Τζαμί Βαρακλί, Τας Χαμτζιέ, Νταρλακόν Τζαμί». 28

ΟΙ ΑΠΟΚΡΙΕΣ Η ΚΑΘΑΡΗ ΔΕΥΤΕΡΑ Την Κυριακή το βράδυ, έφερνε ο πατέρας ένα μεγάλο κομμάτι σκληρό αποκριάτικο χαλβά. Δεν κοβότανε με το μαχαίρι. Έπαιρνε το μπαλτά που κόβαμε το κρέας και τον χώριζε σε κομματάκια. Μετά το φαῒ, ανεβαίναμε με σειρά ηλικίας πάνω σ ένα μακρουλό καναπέ και περιμέναμε! Ο πατέρας έπαιρνε τον πλάστη που έφτιαχνε η μητέρα τις πίττες, έδενε μια μακριά κλωστή και στην άκρη της κρεμούσε ένα κομμάτι απ το σκληρό χαλβά. Κουνούσε τον πλάστη κι ο χαλβάς ανεβοκατέβαινε! Τον σημάδευε ίσα στο στόμα. Εμείς τα ανοίγαμε όσο πιο πολύ μπορούσαμε. Ο χαλβάς χτυπούσε στα δόντια, πασάλειβε τα μούτρα! Γλύφαμε με τη γλώσσα τα ίχνη που άφηνε το κομμάτι. Δύσκολο να το καταφέρουμε να μπει στο στόμα. Δε χωρούσε! - Ελα! Χάσκα! Έλεγε ο πατέρας! Και δώστου κουνούσε τον πλάστη! Ύστερα από τόση προσπάθεια κουραζόμαστε. Πονούσε το στόμα και τα σάλια τρέχανε.τότες αρπάζαμε κι εμείς με τα χέρια το κομμάτι κι ο χαλβάς τέλειωνε! Την Καθαρή Δευτέρα πρωί-πρωί πριν βγούμε απ το σπίτι βάφαμε το πρόσωπό μας με μπογιά. Αδύνατο να βγούμε στο δρόμο χωρίς να είμαστε βαμμένοι. Μεγάλοι και μικροί κρατούσαμε στα χέρια μας από μια χαρτοσακούλα με ώχρα, απ αυτή που βάφουνε τους τοίχους! Κίτρινη, κόκκινη, γαλάζια. Μόλις βλέπαμε στο δρόμο κανένα άβαφο καθαρό τρέχαμε απάνω του και τον βάφαμε στο πρόσωπο. Αυτός τραβιότανε, προσπαθούσε να το αποφύγει, και στο τέλος βαφότανε. Με την αντίδρασή του δε κέρδιζε τίποτα! Το μόνο που κατάφερνε, ήταν να γίνουν αγνώριστα τα ρούχα του! Μετά το βάψιμο πηδούσαμε γύρω του και φωνάζαμε! Ω! ω! γελούσαμε και κοροϊδεύαμε..πολλοί δεν έβγαιναν έξω από το σπίτι τους αυτή την ώρα. Περίμεναν να περάσει η μπόρα! Κατά το μεσημέρι, η μητέρα ετοίμαζε ένα καλάθι με νηστίσιμα! Ελιές, χαλβά, ταραμά, λαγάνες και με παρέα άλλες γειτόνισσες, πηγαίναμε στις Δυο Μαγούλες έξω απ την πόλη, στο δρόμο που πήγαινε για το Βόλο, κι εκεί γιορτάζαμε τα Κούλουμα! Όλη η πόλη ήταν εκεί! Στις Μαγούλες δεν έβρισκες τόπο να καθίσεις. Τρώγαμε, χορεύαμε, τραγουδούσαμε. Πετούσαμε τους αετούς και πριν βασιλέψει ο ήλιος γυρίζαμε στο σπίτι. Έτσι, έφυγε κι η αποκριά κι η Καθαρή Δευτέρα! Απόσπασμα από το βιβλίο του Κώστα Λ. Παπαγαρυφάλλου «Θολό Ποτάμι» 29

Ο Λαρισαίος συγγραφέας Βαγγέλης Κολώνας, στο βιβλίο του Ένα σκυλί στον ουρανό, κάνει λόγο για τις Κυριακές στη Λάρισα. «Τις Κυριακές όλα ησύχαζαν. Στο ΟΛΥΜΠΙΟΝ η νεολαία ανακάλυπτε το Νεςκαφέ με γάλα, τους Μπήτλς, την Αρλέτα και το νέο κύμα. Στα καφενεία ΝΕΟΣ ΚΟΣΜΟΣ και ΠΑΛΛΑΔΙΟΝ οι μεγάλοι παίζαν τάβλι, με το μάτι στο μεγάλο ρολόϊ του τοίχου για να μην ξεχάσουν το ψητό από το φούρνο. Η Κυριακή μύριζε ψημμένο κρέας, κολώνια λεμόνι και πράσινο σαπούνι, και κείνο το απροσδιόριστο άρωμα της προσμονής που ήταν σκορπισμένο παντού «Αύριο κληρώνει», η φωνή του λαχειοπώλη στην πλατεία υπενθύμιζε στον κόσμο πως η Κυριακή ήταν η τελευταία τους ευκαιρία για να κερδίσουν τον πρώτο αριθμό, με το αστρονομικό ποσό των 300.000. Στο γήπεδο το τοπικό ντέρμπι ΗΡΑΚΛΗΣ ΑΝΑΠΛΑΣΙΣ ΤΥΡΝΑΒΟΥ. Το απόγευμα η πόλη γέμιζε χρώματα. Φαντάροι, σμηνίτες, άντρες, γυναίκες, παιδιά, στην πλατεία, ζαχαροπλαστείο, λουκουμάδες και πάστα. «Στο νυφοπάζαρο» στην πλατεία η καθιερωμένη βόλτα Όμως στις όχθες του Πηνειού, οι σκιές που κατέβαιναν, δεν σκεφτόντουσαν τίποτα περισσότερο από το «τώρα» και το φεγγάρι, που έκανε φροντιστήριο για να γίνει πανσέληνος, έπαιρνε ένα κομμάτι σύννεφο, το έριχνε στα μούτρα του για να τους προστατεύσει Στα τέλη της δεκαετίας του 50, η Λάρισα ανάσαινε μ ένα ρυθμό αργό, νωχελικό. Με τα σημάδια του εμφυλίου επιμελώς κρυμμένα, τα λιγοστά ιδιωτικά αυτοκίνητα, τα αμάξια με τα άλογα, τα μονώροφα σπίτια, τα πλίθινα που χτίζονταν μέσα σε μια νύχτα στις παρυφές της πόλης. Στα νεοκλασικά με τις κόχες κούρνιαζαν αγάλματα και φωλιές χελιδονιών. Τις μεταφορές τις έκαναν σούστες με άλογα και χαμάληδες. Ο Πηνειός κυλούσε αργά στις κατάφυτες όχθες του τα νερά του, μα όταν «θύμωνε» φούσκωνε και τα «Ταμπάκικα» ζούσαν τον εφιάλτη της πλημμύρας. Η κεντρική θέρμανση ήταν ένα όνειρο και οι θάνατοι από το «μαγκάλι» περνούσαν στα ψιλά των τοπικών εφημερίδων. Οι έξοδοι των Λαρισαίων περιορισμένες, τα εξοχικά άγνωστα ακόμα και ο Πλαταμώνας και το Τσάγεζι τοποθεσίες μοναχικές και ολοκάθαρες. Η Τούμπα, άγρια κομμένη και οικοπεδοποιημένη σήμερα, ήταν η βόλτα της Καθαρής Δευτέρας, η Γεωργική Σχολή η έξοδος της Πρωτομαγιάς». Με τ αποσπάσματα από τη συλλογή διηγημάτων Ένα σκυλί στον ουρανό, του Βαγγέλη Κολώνα, τελείωσε το ταξίδι μας στις σελίδες της Θεσσαλικής πεζογραφίας που αναφέρονται στη Λάρισα. Ταξιδέψαμε στο χρόνο, Ταξιδέψαμε ταξίδι της καρδιάς, που είναι και το πιο αληθινό και γοητευτικό. 30