Φ ίλ Ο Λ Ο Γ ΙΚ Ό Χ Σ Υ Λ Λ Ο Γ Ο Σ «Π Α Ρ Ν Α Σ Σ Ο Σ» ΕΠΑΜΕΙΝΩΝΔΟΥ Α. ΒΡΑΝΟΠΟΥΑΟΥ ΕΑΑΗΝΙΣΤΙΚΗ ΧΑΛΚΙΣ ΣΥΜΒΟΛΗ ΕΙΣ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑΝ

Φ ίλ Ο Λ Ο Γ ΙΚ Ό Χ Σ Υ Λ Λ Ο Γ Ο Σ «Π Α Ρ Ν Α Σ Σ Ο Σ» Ε ΠΙΧΤΗΜΟΝΙΚ ΑΙ Δί A Τ Ρ Ι Β À firrf' ΕΠΑΜΕΙΝΩΝΔΟΥ Α. ΒΡΑΝΟΠΟΥΑΟΥ * «tflf^*** ΕΑΑΗΝΙΣΤΙΚΗ ΧΑΛΚΙΣ ΣΥΜΒΟΛΗ ΕΙΣ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑΝ ΤΏΝ ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΩΝ ΧΡΟΝΩΝ ΤΉΣ ΧΑΛΚΒΟΣ Διατριβή έπι βιδακτορί^ ύπόβληι^ΐσα είς τήν ΦιΑοσοφικήν Σχολήν τοο * θνικο01^1 Και0δΐ$τρι«αίοΟ ίκανειη Αθηνών ΕΝ ΑΘΗΝΑΙΣ ΤΥΠΟΓΡΑΦΕΙΟΝ lìàfìfazinaz Δ. ΣΠΑΝΟΠΟΥΑΟΥ 19 7 2

ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗ ΧΛΛΚΙΣ ΣΥΜΒΟΛΗ ΕΙΣ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑΝ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΩΝ ΧΡΟΝΩΝ ΤΗΣ ΧΑΛΚΙΔΟΣ

ΦίΛόΛΟΓΙΚόΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ «ΠΛΡΝΑΣΣ0Σ» Ε ΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚ AI ΔΙΑΤΡΙΒΑΙ ΕΠΑΜΕΙΝΩΝΔΟΥ Α. ΒΡΑΝΟΠΟΥΑΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗ ΧΛΛΚΙΣ ΣΥΜΒΟΛΗ ΕΙΣ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑΝ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΩΝ ΧΡΟΝΩΝ ΤΗΣ ΧΛΛΚΙΔΟΣ Διατριβή έπι διδακτορία ύποβληθεΐσα είς τήν Φιλοσοφικήν Σχολήν τοϋ Έθνικοϋ καί Καποδιστριακοϋ Πανεπιστημίου Αθηνών ΕΝ ΑΘΗΝΑΙΣ ΤΥΠΟΓΡΑΦΕΙΟΝ ΠΑΝΤΑΖ1ΝΑΣ Δ. ΣΠΑΝΟΠΟΥΑΟΥ 1 9 7 2

«Ή ^γκρισις διδακτορικής διατριβής ύπό τής Φιλοσοφικής Σχολής τοο ΈθνικοΟ καί Καποδιστριακοϋ Πανεπιστημίου Αθηνών δέν υποδηλοϊ άποδοχήν τών γνωμών τοο συγγραφέως». ( 2, δρθρ. 202, Ν. 5343/32 περί ΌργανισμοΟ τοΰ Πανεπιστημίου Αθηνών)

To Homer and Marjorie Davis

ΠΡΟΛΟΓΟΣ Tà περί τής ιστορίας τής Χαλκίδας υπάρχοντα δημοσιεύματα, κυρίως δε τά εις ξένην γλώσσαν, είναι πολλά. Ταϋτα όμως άναφέρονται συνήθως εις θέματα κοινά καί έπανειλημμένως έξετασθέντα, όπως είναι ό περί του Ληλαντίου Πεδίου πόλεμος καί αί σχέσεις Χαλκίδας καί Αθηναίων κατά την διάρκειαν του πέμπτου π. X. αίώνος. Τά όλίγα έξ άλλου βιβλία τά όποια έχουν γραφή διά τήν μεγάλην καί σημαντικωτάτην κατά τήν αρχαιότητα ταύτην πόλιν άναφέρονται ομοίως εις τήν άρχαιοτέραν, ώς έπι τό πλεΐστον, αύτής περίοδον. Γενικώς, παρά τήν σπουδαιότητα τής αρχαίας Χαλκίδας, ή ίστορία της έχει παραμεληθή, τούλάχιστον εις τήν Ελλάδα. Ή περίοδος ιδιαιτέρως τών Ελληνιστικών καί 'Ρωμαϊκών χρόνων είναι μέχρι στιγμής έλάχιστα γνωστή, αν όχι καθ ολοκληρίαν άγνωστος. 'Η Χαλκίς, περισσότερον από κάθε άλλην 'Ελληνικήν πόλιν, ήτις δέν ηύτύχησε νά ϊδη συστηματικός άνασκαφάς, παρέχει προφανώς πλείστας ύποσχέσεις εις τήν αρχαιολογικήν σκαπάνην του μέλλοντος. Ά λ λ έως οτου έλθη ό χρόνος, κατά τόν όποιον τά συμπεράσματα τών άνασκαφών θά καλύψωσι τά μεγάλα κενά εις τήν ίστορίαν τής Χαλκίδας, ή έρευνα του παρελθόντος αύτής, ιδιαιτέρως δε τών 'Ελληνιστικών χρόνων, είναι δύσκολος. Οφείλεται δε τούτο εις τήν διασποράν τών όλίγων σχετικώς περί Χαλκίδας πληροφοριών εις τάς αρχαίας πηγάς αλλά καί είς τόν μικρόν αριθμόν τών μέχρι τουδε εύρεθεισών επιγραφών τών είρημένων χρόνων. Ά λ λ αυτή ακριβώς ή έλλειψις πληροφοριών καί τό σκοτεινόν καί άγνωστον τής περιόδου καθιστώσι τήν έρευναν αύτής άκρως ένδιαφέρουσαν καί πληροϋσιν ίκανοποιήσεως, έστω καί μερικής, τόν μοχθοϋντα νά

καλύψη διά τής προσαγωγής νέων στοιχείων τό κενόν τής ιστορίας τής Χαλκίδος, τό μεταξύ τής μάχης τής Χαίρωνείας και του έτους 146 π. X., κατά τό όποιον ή Χαλκίς κατεστράφη καί όπετάχθη τελικώς εις τούς 'Ρωμαίους. Τό έτος 338 π. X., εις τό όποιον τελειώνει ή λεπτομερεστέρα μέχρι τούδε 'Ιστορία τής Χαλκίδος (Bradeen, History of Chalkis to 338 B. C., αδημοσίευτος διατριβή, University of Cincinnati 194?) δύναται νά θεωρηθή ώς αρχή μιας νέας περιόδου, διότι, μετά τήν νίκην των Μακεδόνων εις τήν Χαιρώνειαν, ή Χαλκίς φρουρείται ύπό ξένων φρουρών ή ευρίσκεται ύπό έτηρροήν ξένης δυνάμεως σχεδόν συνεχώς. Τό έτος έξ άλλου 146 π. X. δύναται νά θεωρηθή ώς τό τέλος τής αύτής περιόδου δεδομένου ότι, κατ' αυτό, συνετελέσθη ή ύπό τών 'Ρωμαίων κατάκτησις τής πόλεως ώς καί ή πλήρης ύποταγή εις αύτούς τής νήσου Εύβοίας. Άποδυθείς εις τήν προσπάθειαν συγγραφής τής 'Ιστορίας τής ώς άνω περιόδου δεν έκάλυψα, πιστεύω, παρά μερικώς τό ένυπάρχον κενόν εις τήν ιστορίαν τής Χαλκίδος. Αισθάνομαι όμως τήν βαθειαν άνάγκην όπως έκφράσω θερμάς εύχαριστίας πρός τήν Φιλοσοφικήν Σχολήν του Πανεπιστημίου 'Αθηνών διά τήν ύπ' αύτής εγκρισιν τής παρούσης μελέτης ώς έναισίμου διατριβής. Εύχαριστώ ιδιαιτέρως τούς καθηγητάς κ. κ. Κ. 'Ηλιόπουλον, Ν. Κοντολέοντα, Γ. Σπυριδάκην καί Θ. Τζαννετάτον διά τάς ύπ' αύτών ύποδειχθείσας μοι διορθώσεις καί διά τάς συμβουλάς των. 'Ιδίαν δ' εκφράζω ευγνωμοσύνην πρός τούς είσηγητάς τής αποδοχής τής διατριβής μου κ. κ. Ν. Καρμίρην διά τάς πολυτίμους ύτϋοδείξεις του καί τό ύπέρ εμού ένδιαφέρον καί Γ. Παπαντωνίου διά τάς χρησίμους διορθώσεις του. Εύχαριστώ τέλος θερμότατα τήν 'Εφορείαν του Φιλολογικού Συλλόγου «Παρνασσός» διά τήν τιμήν τήν οποίαν μου εκαμε νά άναλάβη τήν έκδοσιν τής παρούσης διατριβής, ιδιαιτέρως δε τόν καθηγητήν κ. Γ. Θ. Ζώραν.

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΠΡΩΤΟΝ ΑΠΟ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ ΤΗΣ ΧΑΙΡΩΝΕΙΑΣ ΜΕΧΡΙ TOP ΘΑΝΑΤΟΥ ΤΟΥ Μ. ΑΑΕΞΑΝΔΡΟΥ Κατά τούς πρό τής μάχης τής Χαιρωνείας χρόνους, ή ΧαλκΙς διήνυε περίοδον ακμής καί ισχύος, ασυνήθη διά την ίστορίαν αύτής από τού έτους 506 π.χ. καί έξής Ό Χαλκιδεύς Καλλίας, εκ των γνωστοτέρων οπαδών τής άντιμακεδονικής πολιτικής τού Δημοσθένους, είχεν άναδιοργανώσει τό «Κοινόν» των Εύβοϊκών πόλεων ^ καί κατά τό έτος 340 π.χ. ύπεστήριζε την εφαρμογήν σχεδίου του Δημοσθένους διά τήν συγκρότησιν μετώπου των ελληνικών πόλεων, πρός όργάνωσιν άντιστάσεως κατά τού Φιλίππου. Μετέβη δθεν ό Καλλίας είς τήν Πελοπόννησον καί έπέστρεψεν έκείθεν συντάξας κατάλογον συμμαχικών εισφορών τόν όποιον παρουσίασεν εις τήν Αθηναϊκήν εκκλησίαν 3. Ό κατά τού Φιλίππου συνασπισμός τελικώς δέν έπετεύχθη, άλλ οί Χαλκιδεϊς παρέμειναν πιστοί εις τάς Αθήνας, εν ετει δέ 338 μεταξύ τών παραταχθέντων εν Χαιρωνεία συμμάχων τών Αθηναίων καί τών Θηβαίων περιελαμβάνοντο προφανώς καί ούτοι Περί τού εάν ό Φίλιππος κατέλαβε μετά τήν νίκην του τήν Χαλκίδα δέν υπάρχει άμεσος πληροφορία. Αύτονομία, ειρήνη, ελευθερία επικοινωνίας, άσφάλεια δι ολας τάς έλληνικάς πόλεις, φιλία καί συμμαχία μεταξύ όλων τών Ελλήνων πλήν τής Σπάρτης, έξασφαλιζόμεναι διά τής ίδρύσεως ομοσπονδίας, σκοπόν έχούσης τόν πόλεμον κατά τού κληρονομικού τού- 1. Πρβ. Br ad e e η, History of Ghalkis to 338 B.G., σ. 231-233. 2. ΑΙσχίν. κατά Κτησιφ., 85. Ή άναδνοργάνωσις του Κοινού των Εύβοέων φαίνεται σαψως έκ τοϋ έξης χωρίου: είς γάρ τοϋτο προήχ&η Καλλίας μεν ό Χαλκιδενς ύβρεως και πλεονεξίας, Δημοαϋ'ένης δέ, ον επαινεί Κτηαιφών δωροδοκίας, ίόστε... και τους έκ τών πόλεων συνέδρους παρ'" υμών μεν άνέστησαν, πάλιν δε είς Χαλκίδα καί το καλονμενον Ευβοϊκόν συνέδρων συνήγαγον. Περί τοΰ Κοινοϋ των Εύβοέων, ΐδ. κατωτ. σ. 24 έ. καί 43 έ. Αί συγκεντρώσεις τών έκπροσώπων τοΰ Κοινοϋ έγένοντο έν Χαλκίδι. W a lla c e, «The Euboian League and its coinage», Numism. Notes and Monograms, No 134, N. York, 1956, σ. 18 έ. 3. Της συμμαχίας ταύτης έμπνευστής καί δημιουργός έγένετο ό Δημοσθένης. Αΐσχίν. ενθ άνωτ., 95 κ.έ. Πλουτ. Ήθ., Βίοι Δέκα Ρητ., Δημ. 34, Πλουτ. Δημοσθ. 17. 4. Δημοσθ. Περί τοϋ στεφ., 306, Πλουτ. Δημοσθ., 17, 4.

των εχθρού, πάντα ταϋτα ήσαν δ,τι εΐχεν άποφασίσει ή συνέλευσις τής Κόρινθου με τήν έπικύρωσιν του Φιλίππου^. Δεν δύναται πάντως νά υπάρξη αμφιβολία περί του ότι, άφοϋ ή πρωτοβουλία είχε περιέλθει εις χειρας του Φιλίππου, δέν θά ήτο δυνατόν νά υπήρξε αληθής αυτονομία διά πόλεις τινάς, τουλάχιστον, των όποίων ή στρατηγική σημασία καθίστα άναγκαίαν διά τόν βασιλέα τής Μακεδονίας τήν επί τούτων διατήρησιν τής κυριαρχίας αύτοϋ, Ή Χαλκίς πρέπει νά ήτο μία των πόλεων τούτων. Ήδη πρό τής μάχης τής Χαιρωνείας ό Δημοσθένης κατηγόρει τόν Φίλιππον, διότι προέβαινεν εις όχύρωσιν τής Εύβοίας καί έσκόπει νά χρησιμοποιήση ταύτην ώς βάσιν κατά των Άθηνώνδ. Ήτο έπόμενον τώρα διά τόν Φίλιππον νά έκτιμήση τήν στρατηγικήν σημασίαν τής Χαλκίδος, τής όποίας ή θέσις, εις τό σημεϊον όπου ή Εύβοια χωρίζεται άπό τής Βοιωτίας διά του στενού πορθμού τού Εύρίπου, ήλεγχεν όχι μόνον τήν εύκολωτέραν οδόν εκ τής ή- πειρωτικής Ελλάδος πρός τήν νήσον άλλά καί τήν άσφαλεστέραν διά θαλάσσης επικοινωνίαν μεταξύ βορείου καί νοτίου Ελλάδος'^. Πράγματι, ή Χαλκίς έθεωρεϊτο κατά τούς αρχαίους χρόνους, μετά τής Κορίνθου καί τής Δημητριάδος εις τήν Μαγνησίαν, ώς μία άπό τάς τρεις «κλείς» τής Έλλάδος8. Διά τούτο άλλωστε καί ό Ισοκράτης έθεώρει τήν Εύβοιαν σημαντικωτέραν όλων των άλλων νήσων διά τήν κατά θάλασσαν κυριαρχίαν^. Ή σημασία τής θέσεως τής Χαλκίδος δέν θά ήτο βεβαίως δυνατόν νά έχη διαφύγει τής προσοχής τού Φιλίππου. Ούτως ό Στράβων αναφέρει^ δτι Φίλιππος ό Β' έκάλει τήν Χαλκίδα καί τήν Κόρινθον «πέδας» τής Ε λλάδος. Τούτο δύναται, πιθανώς, νά παράσχη ικανήν ενδειξιν δτι ή Χαλκίς είχε καταληφθή υπό τού Φιλίππου ή δτι, τούλάχιστον, μακεδονική φρουρά εΐχεν έγκατασταθή εις αυτήν. Πάντως τοιαύτη φρουρά ύπήρχεν άναμφιβόλως εις τήν πόλιν κατά τό έτος 334/3. Είς τό έτος τούτο άναφέρονται αί πρώται ειδήσεις τάς όποίας έχομεν περί μακεδονικής ναυτικής βάσεως είς τήν Χαλκίδα. Κατ αύτάς ό Πρωτέας, ό υίός τού Ανδρονίκου, κατόπιν 5. Διοδ. 16, 89. Πολ. 3,6,5. Πρβ. D uruy, Histoire des Grecs, 3, σ. 226, έ. 6. Δημοσθ. ενθ άνωτ., 248: Άλλ' ό την Εύβοιαν εκείνος οφετεριζόμενος καί κατασκενάζων επιτείχιομα επί την Αττικήν... 7. Liv. 31, 23, 12: nam ut terra Therynopylaruni angustiae Graeciam, ita mari fretum Euripi claudit, 8. Παυσ. 7, 7, 6. 9. Πανηγυρικός, 108:...υποκείμενης τής Εύβοιας υπό τήν Αττικήν, ή καί προς τήν άρχήν τήν τής θαλάττης εύφυώς είχε καΐ τήν άλλην άρετήν άπασών των νήσων διέφερε... 10. 9, 4, 15;...καθάπερ καΐ πέδας έκάλει Φίλιππος τής ^Ελλάδος τήν Χαλκίδα καΐ τήν Κόρινθον...

διαταγής τοϋ Αντιπάτρου, συνεκέντρωσεν ικανόν αριθμόν πλοίων έκ τής Ευβοίας καί τής Πελοποννήσου διά την ασφάλειαν των ακτών καί των νήσων τής Ελλάδος έκ τοϋ κινδύνου Περσικής έπιθέσεως. ΠληροφορηθεΙς δε δτι ό Πέρσης Δατάμης, εις εφαρμογήν προφανώς του σχεδίου τοϋ Μέμνονοςίι, εϊχεν αγκυροβολήσει μετά δέκα πλοίων εις τήν νήσον Σίφνον, άπέπλευσεν έκ τής Χαλκίδος ήγούμενος δέκα πέντε πλοίων, ϊνα έπιτεθή κατ αύτοϋ^2_ Κατά τήν ιδίαν περίοδον ή όχύρωσις τής Χαλκίδος ένισχύθη καί συνεπληρώθη, τοϋτο δε προϋποθέτει, όμοίως, τήν παρουσίαν μακεδονικής φρουράς εις τήν πόλιν κατά τούς χρόνους τούτους. Πύργοι άνηγέρθησαν έφ έκατέρου τών άκρων τής γεφύραςί^, ένω ό περίβολος τών τειχών έπεξετάθη συμπεριλαβών τόν Εύριπον καί τό όρος ΚάνηθοςΙ'*. Ή «Περιήγησις τοϋ Άναχάρσιδος τοϋ νεωτέρου» αναφέρει αμυντικούς πύργους καί ύψωνομένην γέφυραν διά τήν διάβασιν τών πλοίων μέσω τοϋ Εύρίπου. Έν τφ σχετικώ χωρίφ ό Τιμαγένης, σύντροφος τοϋ Άναχάρ- 11. TÒ σχέδιον τοϋτο τοϋ 'Ροδίου στρατηγοϋ, τοϋ τάξαντος τάς μισθοφορικός υπηρεσίας αυτοϋ είς τόν Δαρεϊον τόν Γ' Κοδομανόν, εϊχεν, ώς γνωστόν, σκοπόν να έξαναγκάση τόν Αλέξανδρον να άποσυρθίί τής Ασίας. 12. Άρρ. Άνάβ. 2, 2, 4: (Πρωτέας ό Άν^ρονίκοΌ) πνθόμενος Δατάμην περί Σίφνον όρμεΐν δέκα νανϋίν, αυτός έχων πεντεκαίδεκα ννκτός άνάγεται από Χαλκίδος της επ' Ενρίπφ. 'Υπάρχει καί ή γραφή (Loeb 1961)...επί Χαλκίδος... ή όποία είναι δυνατόν να έξηγηθή «πρός Χαλκίδα». 'Η συνέχεια όμως τοϋ χωρίου, (αυτόθι, 2, 2, 5... καί προσχών εωθεν Κνθνω...) αποκλείει τοιαύτην έρμηνείαν. 13. Ό Στράβων, (9, 2, 8) άναφέρει «δίπλεθρον» γέφυραν τοϋ Εύρίπου καί δύο πύργους είς άμφοτέρας τάς άκρας αύτής, ένα έπί τής Βοιωτικής καί έτερον επί τής Εύβοϊκής. Ίδ. κατωτ. σ. 58, σημ. 17. Πύργοι έπί τών άκρων τής γεφύρας άναφέρονται καί παρά τοϋ Δίοδώρου. 13, 47, 5: 'Ω<οδόμησαν δε καί ηνργους υφηλουΐ επ' άμφοτέρων τών άκρων. Κατά τόν Διόδωρον ή πρώτη γέφυρα έπί τοϋ Εύρίπου κατεσκευάσθη διά τήν διάβασιν στενού πορθμού, οστις άφέθη διά τήν διέλευσιν τών μικρών πλοίων, δτε έγένετο ή διά λόγους άποτελεσματικωτέρας άμύνης κατά τών Αθηναίων, διαρκοϋντος τοϋ Πελοποννησιακοϋ πολέμου, έπιχωμάτωσις τοϋ Εύρίπου ύπό τών Βοιωτών καί τών Χαλκιδέων. Αύτόθι. Τό έτος 1890, μετά τήν άτυχεστάτην κατεδάφισιν τών μεσαιωνικών τειχών καί πύργων τής Χαλκίδος, ή όποία έκρίθη άναγκαία διά τήν έπέκτασιν τής νεωτέρας πόλεως, ήλθον είς φώς αί βάσεις τών άρχαίων αύτών πύργων. Άπετελοϋντο άπό μεγάλοι^ς όρθογωνίους λίθους λευκού χρώματος Π απαβασιλείου, «Περί τής έν Εύβοίί? πόλεως Χαλκίδος», Άθηνά, 1891, σ. 614. 14. Στραβ. 10, 1, 8: Κατά δε τήν 'Αλεξάνδρου διάβασιν και τόν περίβολον τής πόλεως ηϋξησαν, εντός τείχους λαβόντες τόν τε Κάνηθον κα'ι τόν Εϋριπον, επιστήσαντες τή γέφυρα πύργους κα'ι πύλας κα'ι τείχος. Τό όρος Κάνηθος, φέρον τό όνομα τοϋ υίοϋ τοϋ μυθικού "Άβαντος, έθεωρεϊτο πρό τίνος ταύτόσημον με τόν έπί τής Βοιωτικής ακτής καί έναντι τής πόλεως κείμενον λόφον τοϋ Καράμπαμπα (Πρβ. Παπαβασιλείου, ένθ. άνωτ., σ. 63). Αλλά τόσον ό Σχολιαστής είς Άπολλώνιον τόν 'Ρόδιον (Scolia votera in Apolloniiim Rhodium ex cod. Reg., Paris-Lipsiae, 1813, 2,1, 77 :...άπό δε Κανήθου όρος Κάνηθον έν Εύβοια.) όσον καί ό Θεόφραστος (Περί Φυτών'Ιστορία, 8, 8, 5) τοποθετοϋσι τόν Κάνηθον είς τήν Εύβοιαν. 'Ως έκ τούτου είναι πιθανώτερον

σιδος, λέγει εις τούτον ότι, ώς ένθυμειται, ή έπιχωμάτωσις του Ευρίπου είχε συντελεσθή, οτε ήτο νέος*5, καί ή «Περιήγησις» καθ ύπόθεσιν θεωρείται συντελουμένη περί το μέσον του τετάρτου π.χ. αίώνος. Ή πόλις, όντως, κατά τούς έλληνιστικούς χρόνους έθεωρείτο όχυρωτάτη καί ό Λίβιος παραδίδει τούτο σαφωςΐ^. ότι ό έπι του νοτίου άκρου τής πόλεως λόφος, ό όνομαζόμενος σήμερον«βαθροβοϋ- V I», είναι ό Κάνηθος τής άρχαιότητος. Περί τοϋ έπί τοϋ Κανήθου άρχαίου τείχους τής πόλεως καί τ&ν ίχνών άρχαίου φρουρίου επί τοϋ λόφου Καράμπαμπα ίδ. Bakhuizen «The two citadels oî Chalcis on Euboea» Ά ρχ.άν., 5 (1972), 1, σ. 134 146. Είς ταύτισιν τοϋ Κανήθου καί τοϋ Βαθροβουνίου όδηγεί καί ή επί τοϋ λόφου τούτου έπισήμανσις πλείστων αρχαίων όστράκων, διαπιστουμένη καί δι άπλοϋ περιπάτου έπ αύτοϋ. Εσχάτως μάλιστα, κατά τήν διάνοιξιν όδοϋ έπί των βορειανατολικων κλιτύων τοϋ Βαθροβουνίου, άπεκαλύφθησαν πολλά όστρακα κλασσικών χρόνων έκ των όποίων βρίθει καί ή βόρειος πλευρά τοϋ λόφου τούτου. Ή ύπόθεσις αϋτη ένισχύεται έκ τοϋ ότι ό μικρός κόλπος, ό σχηματιζόμενος μεταξύ τοϋ όρους τούτου καί τοϋ κέντρου τής πόλεως, εΐχεν άποξηρανθή, κατά τόν τέταρτον π.χ. αίωνα. (Πρβ. Welter, 'Ιστορία τής 'Ελλάδος, 1, σ. 48). Πρόκειται, όντως, περί περιόδου κατά τήν οποίαν οί Χαλκιδείς θεωροϋνται έμπειροι είς τήν άποξήρανσιν έλων καί λιμνών, ώς ένδείκνυται καί έκ τοϋ γεγονότος ότι 'Αλέξανδρος, ό Μέγας, άνέθεσεν είς τόν Χαλκιδέα Κράτην νά άποξηράνη τήν Κωπαΐδα (Στράβ. 9, 2, 18). Είς τήν Ιδίαν περίοδον, προφανώς, άνήκει έπιγραφή ευρεθεΐσα κατά τό έτος 1860 είς τήν πλατείαν των Φυλακών έν Χαλκίδι. 'Η έπιγραφή αϋτη ά- ναφέρεται είς συμφωνίαν μεταξύ τών Έρετριέων καί τίνος Χαιρεφάνους διά τήν άποξήρανσιν λίμνης καί τήν μετ αύτήν έπικαρπίαν τής γής. 'Ο Χαιρεφάνης άναλαμβάνει κατά ταύτην τήν έργολαβίαν, έξ ονόματος, φαίνεται, έταιρείας τινός, καθ όσον πολλά άλλα ονόματα συνεταίρων αύτοϋ άναφέρονται είς τήν έπιγραφήν. Μετά τήν συμπλήρωσιν τοϋ έργου, ή έταιρεία θά είχε έπί δεκαετίαν τήν έπικαρπίαν, καταβάλλουσα συμπεφωνημένον ποσόν εις τόν δήμον τών Έρετριέων. 'Η Ερέτρια έξησφάλιζεν είς τόν Χαιρεφάνην καί τούς άπογόνους αύτοϋ τήν δεκαετή κάρπωσιν δι όρκου, τόν όποιον ώφειλον νά όρκισθώσι πολϊται καί έφηβοι καί διά ποινών, αί όποϊαι θά έπεβάλλοντο είς οίονδήποτε ήθελε προτείνει άκύρωσιν τής συμφωνίας. Τό έργον, τό όποιον θά διήρκει τέσσαρα έτη, προέβλεπε κατασκευήν ύπονόμου καί φρεατίων, διά τών όποίων τά ϋδατα θά άπεσύροντο έκ τής λίμνης. Θά έλαμβάνετο όμως πρόνοια, όπως ταϋτα έχρησιμοποιοϋντο διά δεξαμενής καί θύρας καταρρακτής πρός ΰδρευσιν ύπό τών γεωργούντων. Δυσεξήγητος είναι ή άνεύρεσις τής έπιγραφής εις τήν Χαλκίδα. Ά λλ έν στίχω 62 ταύτης όρίζεται ότι άντίγραφα τής έπιγραφής θά άνεγράφοντο είς Μέγαρα καί είς Άνδρον. (Περί τής έξαρτήσεως τής Άνδρου έκ τής Έρετρίας ώς καί έκ τής Χαλκίδος βραδύτερον, ϊδ. Κοντολέοντος, «Ή άποικιακή έξάπλωσις τής Εύβοιας», Άρχ. Εύβ. Μελ., 1966, σ. 21 κ.έ.). Είς τό σημεΐον τούτο τό κείμενον διακόπτεται λόγω φθοράς τής έπιγραφής. Τσως άνεφέρετο καί είς χάραξιν ταύτης καί έν Χαλκίδι. I.G., XII, 9, 191. Άρχ. Έφ., 1869, σ. 317 κ.έ. Πρβ. Wilhelm, Άρχ.Έφ., 1892, σ. 140 καί Τσάτσου, DerGhairephanes, Wertrag, Heidelberg, 1963. 15. «Άνάχαρσις», 2, 4. 16. 28, 6, 11 :..turn et oppidum alia parte clausum mari, alia ab terra egregie munitum praesidioque valido firmatum... stabile atque inexpugnobile fuit.

Δεν ύπάρχει δυστυχώς έτέρα μνεία εις τάς αρχαίας πηγας περί της Χαλκίδος κατά τούς χρόνους τού Αλεξάνδρου, τά δε έκ των άνασκαφών ευρήματα τής περιόδου ταύτης είναι ελάχιστα^7, Ύφίσταται ομωςενδειξίς τις, ίσως, είς έπιγραφήν τού δευτέρου ήμίσεος τού τετάρτου π.χ. αΐώνος, εύρεθεΐσαν εις Ερέτριαν εν ταύτη Μακεδών τις Φιλόξενος τιμάται διά ψηφίσματος των Έρετριέων μέ τόν τίτλον τού προξένου καί ευεργέτου is. Ή επιγραφή ύποδηλοι ότι φιλική τις πρός τήν Μακεδονίαν αρχή εϊχεν έγκαθιδρυθή εις τήν Ερέτριαν κατά τούς χρόνους τής έκδόσεως του ψηφίσματος καί ούχί άπροκάλυπτος μακεδονική κατοχή. Αυνάμεθα νά ύποθέσωμεν δτι ή ιδία αΰτη πολιτική εϊχεν έφαρμοσθή ύπό των Μακεδόνων καί είς τήν Χαλκίδα κατά τήν περίοδον ταύτην, καθ όσον μάλιστα γνωρίζομεν ότι τοιαύτη ύπήρξεν ή άκολουθουμένη παρά του Φιλίππου τακτική πρό τής μάχης ήδη τής Χαιρωνείας. Ό «Άνάχαρσις», είς τό περί Χαλκίδος χωρίον αύτοϋ άναφέρεται είς τόν Χαλκιδέα τύραννον Μνήσαρχον, ενα προφανώς τών αρχόντων εκείνων οι όποιοι ήσαν πρόθυμοι νά παράσχουν τάς ύπηρεσίαςτων πρός τούς Μακεδόνας, ύποστηριζόμενοι άμοιβαίωςύπό τούτων. Ή ύποτέλεια ή ή έξάρτησις έκ τής Μακεδονίας φαίνεται ότι συνεχίζετο καί μετά τόν θάνατον τού Αλεξάνδρου, δοθέντος δτι, κατά τόν Αα_ μιακόν πόλεμον, οι Εύβοεις, τών Καρυστίων έξαιρουμένων, συμμαχοϋσι μετά τών Μακεδόνων κατά τού Αθηναίου Αεωσθένους καί τών συμμάχων αύτοϋ 20. 17. Αριθμός νομισμάτων τοΰ Φιλίππου καί τοϋ Αλεξάνδρου εχει άνευρεθη είς τήν Αίμνην τής Εόβοίας Μπελάρα, Τό Έλύμνιον, Πειραιεύς, 1940, σ. 72 είς τήν Ερέτριαν, έντός μαρμάρινης λάρνακος, εύρέθη έπίσης εϊς χρυσοΰς στατήρ φέρων τήν μορφήν το ΰ Αλεξάνδρου, πτερωτήν Νίκην καί τάς λέξεις Αλεξάνδρου βασιλεως' Π απαβασιλείου, «Άνασκαφαί Εύβοίας», Πρακτικά, 1902, σ. 65. 18. Κουρουνιώτου, «Έπιγραφαί Χαλκίδος καί Έρετρίας», Άρχ. Έφ. 1899, σ. 143 πρβ. I.G., XII, 9, 222. 19. 2, 4. 20. ' Υπερείδου, Επιταφ., 11;...άντιταξαμένονς ττ] τών Ελλήνων έλευθερία, Βοιωτούς καί Μακεδόνας καΐ Ενβσέας καί τους άλλους αυμμάχονς αυτών, ενίκηαε (Αεω σθένης) μαχόμενος έν τή Βοιωτία. Ή έν Βοιωτία αΰτη μάχη ελαβε χώραν πρό τής πολιορκίας τοϋ Αντιπάτρου είς τήν Ααμίαν. Περί τής συμμαχίας τών Καρυστίων πρός τούς Αθηναίους, ϊδ. Παυσ. 1, 25, 4 Διοδ. 18, 11, 2 I.G. ΙΠ, 467. (Έν τή αθηναϊκή ταύτη έπιγραφή τιμάται ό πρόξενος τοϋ Δήμου τών Αθηναίων Τιμοσθένης διότι... εν τω πολέμφ δν πεπολέμηκεν ji ν ό ^ήμος ό Ά'&ηναίων πρός Αντίπατρον ύπερ τής ελ j j ευϋ'ερίας τών 'Ελλήνων πεμφϋεϊς υπό τής πόλεως a jj ΰνεδρος επί τό στρατόπεδον το Ά'&ηναίων καί τών ϋσννμάχων ήγωνίζετο ύπερ τής σωτηρίας λέγων καιι'ι πράττων τα συνφέροντα τω τε κοπώ τών Έλλήν/Ιων καί Καρυσζίοις στ 6 12. (I.G., XII, Suppl., Testimonia et Notae, σ. 200 έ. I.G., XII, 9 Testimonia et Notae, σ. 153. "Άν καί οί Θηβαίοι άναφέρονται, αύτόθι, ώς σύμμαχοι τοϋ Αντιπάτρου, είς τήν πραγματικότητα πάντες οί Βοιωτοί, έξαιρέσει τών Θηβαίων, συνεμάχησαν μετ αύτοϋ. Ό Διόδωρος (18, 11, 3-5) διευκρινίζει δτι αίτία

ÎCttTà τήν ίδιαν περίπου περίοδον, οτε τό άντιμακεδονικόν έν Άθήναις κόμμα εΰρεν ευκαιρίαν να προσβάλη τόν Άριστοτέλην, τόν θεωρούμενον èv Άθήναις φίλον μάλλον τής μακεδονικής αυλής, καί κατηγόρησε τούτον επ άσεβεία, ό φιλόσοφος ε5ρε καταφύγιον είς τήν Χαλκίδα Έκεϊ εζησε μέχρι τοο θανάτου αύτου, έπισυμβάντος κατά τό έτος 322 έν ίδιο^ κτήτφ οίκίςι, ήτις είχε κληροδοτηθή είς αυτόν υπό τής έκ Χαλκίδος μητρός του Φαιστιάδος. Τόσον ή μετάβασις του φιλοσόφου είς τήν Χαλκίδα, όσον καί ή παραμονή αύτου μέχρι τού θανάτου του εκεί, άποτελοϋσιν έξ άλλης πλευράς ενδειξιν ότι ή Χαλκίς μέχρι του έτους 322 π.χ. έξηκολούθει νά εύρίσκηται υπό μακεδονικήν έπιρροήν. διά τήν οποίαν οί Βοιωτοί συνεμάχησαν μετά τής Μακεδονίας ήτο ό φόβος αυτών ότι, έάν οί Αθηναίοι ένίκων, θά έξηνάγκαζον τούτους να έπιστρέψωσιν είς τούς Θηβαίους τήν γήν τήν όποίαν ό Αλέξανδρος είχεν άφαιρέσει έξ αυτών καί, άκολούθως, παραχωρήσει είς τούς λοιπούς Βοιωτούς. 21. Διογ. Ααέρτ. Άριστ., 1, 7; δ ό ol» Αριστοτέλης... ύπεξήλθεν εις Χαλκίδα, Εύρυμέδοντος αυτόν τοϋ Ιεροφάντου δίκην άσεβείας γραψαμένου-έπειδηπερ τόν ύμνον εποίησεν είς τον προειρημένον ^Ερμίαν... 22. Κατά τόν Διογένη, ένθ άνωτ., 1,10, ό Αριστοτέλης άτιέθανε τό τρίτον έτος τής 114ης Όλυμπιάδος. Περί τής άποδράσεως τοϋ Άριστοτέλους είς Χαλκίδα, πρβ. ωσαύτως, Στράβ. 10, 1, 11. Ή παρουσία καί άλλων, πλήν τοϋ Άριστοτέλους, φιλοσόφων καί καλλιτεχνών κατά τούς έλληνιστικούς χρόνους είς τήν πόλιν είναι, ίσως, ένδεικτική τής πνευματικής άκμής ταύτης κατά τήν περίοδον αυτήν. Ό έκ τής Όλβίας κυνικός φιλόσοφος Βίων άπέθανεν έν Χαλκίδι κατά τούς χρόνους Αντιγόνου τοϋ Γόνατα. Ό γνωστότερος Εύφορίων ό Πολυμνήστου, διατελέσας έπιστάτης τής Βιβλιοθήκης τής Άντιοχείας^ σκοτεινός δέ διά τό ύφος καί τούς αρχαϊσμούς αύτοϋ ποιητής, ήτο Χαλκιδεύς γεννηθείς πρό τοϋ 260 π.χ. Ό Εύφορίων είχε τεθή υπό τήν προστασίαν τής Νικαίας, συζύγου τοϋ βασιλέως τής Χαλκίδος καί τής Κορίνθου Αλεξάνδρου. Ίδ., κατωτ. σ. 27 έ. Πρβ. G.A.H., 7, σ. 221 καί Beloch, Griechische Geschichte, 4, 1, σ. 493. Ό έπίσης γνωστός Αυκόφρων, υίός τοϋ Σωκλέους, συγγραφεύς τής «Αλεξάνδρας» ή «Κασσάνδρας» καί έτέρων 55 δραμάτων, είς τόν όποιον Πτολεμαίος, ό Φιλάδελφος, είχεν άναθέσει τήν διεύθυνσιν τοϋ τμήματος κωμφδίας τής Αλεξανδρινής Βιβλιοθήκης, είχεν όμοίως γεννηθή είς τήν Χαλκίδα κατά τά έτη 330-325 π.χ. Πρβ. Beloch, ενθ άνωτ., 4,2, σ. 573. Φίλιππος, ό Χαλκιδεύς, άναφέρεται μεταξύ τών Ιστοριογράφων τοϋ Αλεξάνδρου. Πλουτ. Άλεξ. 46, 2. Ό Κλεόξενος, υίός τοϋ Άχαιοϋ, Χαλκιδεύς κωμορδός, άναγράφεται ώς νικητής είς τά έν Δήλφ Διονύσια τοϋ έτους 268 π.χ. I.G., XI, 2, 110, στ. 33 Πρβ. I.G., XII, 9, Testimonia et Notae, σ. 167. Ό Παράμονος, Χαλκιδεύς τραγφδός, άναφέρεται, έπίσης, είς τούς ίδίους άγώνας τοϋ έτους 259, είς τούς όποίους διεκρίθη καί έτερος Χαλκιδεύς, ό κωμφδός Πολύνικος. I.G., XI, 2, 115.

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΔΕΥΤΕΡΟΝ Η ΧΑΛΚΙΣ ΚΑΤΑ ΤΟΥΣ ΧΡΟΝΟΥΣ ΤΩΝ ΔΙΑΔΟΧΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΕΠΙΓΟΝΩΝ Ολίγον χρόνον μετά τόν θάνατον τοϋ Αλεξάνδρου, κατά τό έτος 317 π.χ., ή Χαλκίς άπετέλει, προφανώς, ναυτικήν βάσιν του Κασσάνδρουλ "Εκτοτε δε τόσον ή πόλις αυτή, όσον καί ή λοιπή Εύβοια, υπήρξαν τό μήλον τής εριδος μεταξύ των διαδόχων, οϊτινες έθεώρουν τήν νήσον χρησιμωτάτην διά τά προϊόντα αυτής διά τήν ναυπηγήσιμον ξυλείαν, διά τούς 1. Διοδ. 19, 35, 2 3 : ό όέ... παρασκενασάμενος... πλοία καΐ σχεδίας εκ τε τής Εύβοιας καί τής Λοκρίδος, έπεραίωσε τήν δνναμιν είς Θεσσαλίαν. Βλέπε καί σημ. 5. Ή έκστρατεία τοϋ Κασσάνδρου έστρέφετο κατά τής Ολυμπιάδας καί τοϋ Πολυσπέρχοντος, τών όποίων οί σύμμαχοι Αίτωλοί είχον οχυρώσει τάς Θερμοπύλας. Δύναταί τις πάντως ένταϋθα νά άντιτείνη ότι, έάν ή Χαλκίς ήτο ναυτική βάσις τών Μακεδόνων, δέν θά ύπήρχεν ανάγκη τής παρασκευής είς τήν Εύβοιαν τών πλοίων καί τών σχεδιών. Ή περαίωσις όμως θά έγένετο από σημείου μακράν άπέχοντος τής Χαλκίδας έπί τφ σκοπφ τής παρακάμψεως τών Θερμοπυλών. 2. Περί τών γεωργικών προϊόντων τής Χαλκίδας ύπάρχουσιν είς άρχαίους συγγραφείς ένδιαφέροντα χωρία. Ό Ήρακλείδης, ό Κρητικός, έκάλει τήν Χαλκιδικήν γήν έ- λαιόφυτον. "Ίδ. κατωτ. σημ. 4. Ό Ούάρρων δίδει τήν πληροφορίαν ότι οί Χαλκιδείς, ώς καί νΰν πράττουσιν οί Εύβοείς, συνήθιζαν νά διαπερώσι νήμα διά μέσου τών σύκων, άρκούντως ώρίμων. Ταϋτα δέ, όταν εξηραίνοντο, έξήγοντο ούτως είς όρμαθούς πρός πώλησιν. De Agricultura, 1, 41, 5-6. Ό Άθήναιος άναφέρεται είς τάάπια, τά κάστανα, τά μήλα καί τόν οίνον τής Εύβοίας. Δειπν. 1, 27ί 1, 30f 2,54b.d. Πληροφορίας άφορώσας είς τήν κτηνοτροφίαν τής Χαλκίδας δέν εχομεν άλλας πλήν τής υπό τοϋ Άριστοτέλους παρεχομένης περί τών προβάτων καί τών αίγών. Περί Ζφων Μορίων, 677a. Ό Ουάρρων, έξ άλλου, άναφέρεται είς τούς ώραίους ίέρακας τής Χαλκίδας (ενθ άνωτ., 3,9,6), οί όποιοι ύπενθυμίζουσι τά πτηνά, τά έμφανιζόμενα έπί νομισμάτων τής Χαλκίδας καί τής Όλύνθου άλλά καί έπί άγγείων τής ώραίας μελανομόρφου κεραμεικής, τής λεγομένης Χαλκιδικής (Br ad e e η, ενθ άνωτ., σ. 135 έ.). Δείγματα παρομοίου κεραμεικής, γνωστής έκ τών Χαλκιδικών άποικιών τής Σικελίας, δέν εύρέθησαν είς Χαλκίδα. Τό πτηνόν παρίσταται ώς διακόσμησις τής έπιφανείας τών άγγείων ή έτά τών έπ αυτών είκονιζομένων άσπίδων τών πολεμιστών. Όσον άφορά είς τήν μεταλλείαν, φαίνεται ότι αί μεταλλευτικά! έν γένει έργασίαι έξηκολούθουν μέχρι καί τής Ελληνιστικής περιόδου, άν καί ούχί είς τήν κλίμακα τών προηγηθέντων χρόνων. Πρβ. Brade en, ενθ άνωτ., σ. 131 κ.έ. Ό τι ή έπεξεργασία τοϋ χαλκοϋ συνεχίζετο μέχρι καί τών χρόνων τοϋ Αλεξάνδρου παραδίδεται ήμίν

- ié φόρους τούς έτηβαλλομένους είς αυτήν κυρίως όμως διατήν γεωγραφικήν θέσιν καί τον σπουδαιότατον διά τήν οικονομικήν σημασίαν λιμένα αυτής Ό Κάσσανδρος, διά να έξασφαλίση τήν επί τής Χαλκίδας κυριαρόπό τοϋ Στράβωνος, οστις άναφέρει Χαλκιδέα μεταλλευτήν τής περιόδου ταύτης: 9,2,18...μεταλλευτής Κράτης άνήρ Χαλκίδενς; (πρόκειται περί τοϋ Ιδίου Κράτητος, οστις εϊχεν αρχίσει τάς εργασίας άποξηράνσεως τής λίμνης Κωπαΐδος περί τήν αυτήν περίοδον). Ιδ. άνωτ. σ. 12 σημ. 14. Πάντως τό μετάλλευμα είχε πλέον έκλείψει κατά τούς χρόνους τοϋ Στράβωνος: 10, 1, 9: καί μεταλλον ό υπήρχε θαυμαστόν χαλκού καΐ σιδήρου κοινόν, δπερ ούχ Ιστοροϋσιν άλλαχοϋ συμβαινον νυνί μέντοι άμφότερα εκλέλοιπεν.ό Γουναρόπουλος (Ιστορία τής νήσου Εύβοίας, Θεσσαλονίκη, 1930, σ. 81) δίδει τήν πληροφορίαν ότι νοτίως τής Χαλκίδος, έτυί χθαμαλοϋ πετρώδους λόφου, ύ- πήρχον μέχρι έσχάτως μικρά σπήλαια καί υπολείμματα ορειχάλκου. Ενδεικτικά έξ άλλου τής άκμής τής μεταλλοβιομηχανίας τής άρχαίας Χαλκίδος είναι τά έξ άργύρου σκεύη, τά άναφερόμενα ώς «ποτήρια Χαλκιδικά αργυρά» έν I.G., Π, 239, στ. 87 καί 280, στ. 86. Πρόκειται περί άθηναϊκής έπιγραφής άναφερούσης παραδοθέντα είς τούς ταμίας ίερά αντικείμενα. "Ιδ. καί Πλουτ., περί των έκλελοιπότων χρηστηρίων, 43:...τής εν Εύβοια Χαλκίτιδος έξ ής εδημιουργειτο τά ψυχρήλατα των ξιφών... 3. Παρά Λαερτίφ φέρεται ότι ό φόρος τής Έρετρίας, κατά τούς χρόνους τοϋ Δημητρίτρίου Πολιορκητοϋ, είχε μειωθή είς εκατόν πεντήκοντα τάλαντα διά τής μεσολαβήσεως τοϋ φιλοσόφου Μενεδήμου. "Ιδ. κατωτ., σ. 25. 4. Είς τήν περιήγησιν τοϋ Ήρακλείδου τοϋ Κρητικοϋ «περί των έν τή Έλλάδι πόλεων» 1, 26-30 (έν Pfister, Die Reisebilder des Herakleides, Wien, 1951) εύρίσκομεν λίαν ένδιαφέρουσαν περιγραφήν τής άρχαίας Χαλκίδος, άναφερομένην καί είς τήν σπουδαιότητα τοϋ λιμένος αύτής. Κατά τήν περιγραφήν, ήτις τοποθετείται είς τό δεύτερον ήμισυ τοϋ τρίτου π.χ. αίώνος, ή εύρεία αγορά τής Χαλκίδος (περί τοϋ ότι αύτη διαρκοϋντος τοϋ τρίτου π.χ. αίώνος έθεωρείτο ή κυριωτάτη τής Ελλάδος, ϊδ. G.A.H., 7, σ. 212) περιεκλείετο άπό τρεις στοάς καί ευρίσκετο παρά τόν Εΰριπον, είς τοιαύτην δέ θέσιν, ώστε νά διευκολύνεται ή διεξαγωγή τοϋ έμπορίου καί ή διακίνησις περισσοτέρων έμπορευμάτων διά τοϋ διπλοϋ λιμένος τής πόλεως. 'Υπολείμματα τών στοών τής άγοράς δέον νά κεϊνται ύπό τήν σημερινήν πόλιν, άφοϋ, κατά τήν περιγραφήν, ή παρά τήν άγοράν πύλη ήτο είς τά τείχη τοϋ λιμένος. Ή πόλις ή- πλοϋτο είς σημαντικήν εκτασιν, έχουσαν περιφέρειαν έβδομή κοντά καί πλέον σταδίων. Έν άντιθέσει πρός τήν σημερινήν Εύβοϊκήν πρωτεύουσαν ήτο κατάφυτος, έκοσμεϊτο δέ άπό πλεΐστα δημόσια κτήρια καί έργα τέχνης. Άξιοσημείωτον είναι ότι άναφέρονται έν τή περιγραφή περισσότερα τοϋ ένός θέατρα. Τό κύριον προϊόν τής χώρας είναι, καθ' 'Ηρακλείδην, ή έλαία άλλά καί ή θάλασσα παρεϊχεν άγαθά Τό χωρίον εχει ουτω : Ή δέ τών Χαλκιδέων πόλις εστί σταδίων Ο, μείζων τής έξ Άνθηδόνος εις αυτήν φερουοης όδοϋ γεώλοφος δέ πάσα καί σύσκιος, ϋδατα εχουσα τά μέν πολλά άλυκά, έν δ ήΰυχή μέν ύπόπλατυ, τή δέ χρεία υγιεινόν καί ψυχρόν, τό άπό τής Κρήνης τής καλούμενης Άρεθούσης ρέον ικανόν, ώς δυναμένης παρέχειν τό άπό τής πηγής νάμα πάσι τοίς τήν πόλιν κατοικοϋσι. Καί τοίς κοινοΐς δέ ή πόλις διαφόρως κατεοκεύασται γυμνασίοις, στοαις, ίεροίς, θεάτροις, γραψαις, άνδριάσι, τή άγορά κείμενη προς τάς τών έργασιών χρείας άνυπερβλήτως. 'Ο γάρ άπό τοϋ τής Βοιωτίας Σαλγανέως καί τής τών Εύβοέων θαλάττης ροϋς εις τό αυτό συμβάλλων κατά τον Ενριπον φέρεται παρ'" αυτά τά τοϋ λιμένος τείχη.

χίαν, είχεν έγκαταστήσει είς τήν πόλιν μακεδονικήν φρουράν Ό Αντίγονος, άφ έτέρου, τό έτος 313, συνήψε συμμαχίαν μετά των Βοιωτών καί των Αίτωλων, σκοπόν εχουσαν τήν άπελευθέρωσιν των Ελλήνων έκ τής μακεδονικής κυριαρχίας^. Ό Κάσσανδρος δέ, προβλέπων ότι μία των πρωταρχικών επιδιώξεων του Αντιγόνου θά ήτο νά προσβάλη τήν φρουράν αυτοΰ είς Χαλκίδα, επλευσεν εις Ώρεόν με τριάκοντα πλοία επιδιώκων διά πολιορκίας τής πόλεως καί άλώσεως αυτής, όπως έμποδίση τήν είσοδον του στόλου του Αντιγόνου είς τόν Εύβοϊκόν κόλπον. Ταχέως όμως έγκατέλειψε τήν πολιορκίαν τής Ώρεοϋ καί μετέβη είς τήν Χαλκίδα, διότι καθ δ ΰυμβαίνει τήν κατά τό έμπόριον είναι πύλην, ταύτης ό εχεσθαι τήν αγοράν πλατείαν τε οΰσαν καί ατοαίς τρισΐ σννειλημμένην. Σύνεγγυς οϋν κειμένου τής άγοράς τού λιμένος καί ταχείας τής εκ των πλοίων γινόμενης των φορτίων εκκομιδής πολύς ό καταπλέων εστ'ιν είς τό εμπόρων. Καί γάρ ό Ενριπος δισσόν εχων τον εϊσπλονν εφέλκεται τον έμπορόν εις τήν πόλιν. Ή δε χώρα πάαα αυτών ελαιόφυτος, άγαθή δέ και ή θάλαττα. Οι δ ένοικοΰντες "Ελληνες ου τω γένει μόνον, άλλά και τή φωνή των μαθημάτων εντός φιλαπόδημοι γραμματικοί τά προσπίπτοντα εκ τής πατρίδος δυσχερή γενναίως φέροντες δουλεύοντες γάρ πολύν ήδη χρόνον, τοίς δε τρόποις δντες έλεύθεροι, μεγάλην είλήφασιν εξιν τού φέρειν ραθύμως τά προσπίπτοντα. Ό στίχος Φιλίσκου Χρηστών σφόδρ εστί ΧαλκΙς Ελλήνων πόλις. Ήύπότοϋ συγγραφέως παρεχομένη πληροφορία ότι οί Χαλκιδείς είναι Έλληνες ού τω γένει μόνον άλλά καί τή φωνή δέν είναι περίεργος, άφοϋ ό Ήρακλείδης νοεί ώς Ελλάδα τήν άπό τής Πελοποννήσου μέχρι τής Μαγνησίας περιοχήν, ήτις ελαβε, κατά τόν συγγραφέα, τό όνομα τοϋτο έξ Ελλάδος, τής Θεσσαλίας, πόλεως κειμένης μεταξύ Φαρσάλου καί Μελιταίας. Δέν παραλείπει, βεβαίως, ό Ήρακλείδης νά κάμη διάκρισιν των Αθηναίων, οί όποιοι Αττικοί μεν είσΐ τω γένει, ταις δε διαλέκτοις άττικίζονσιν. Αυτόθι., 3, 1-2. Ή περί τήν Χαλκίδα θάλασσα, τήν όποίαν ό Ήρακλείδης άποκαλεΐ «άγαθήν» παρείχεν είς τούς κατοίκους, όχι μόνον τούς Ιχθύς ταύτης, άλλά καί πορφυροϋχα κογχύλια, χρησιμοποιούμενα διά τήν βιομηχανίαν τής πορφύρας. Άθήν. ένθ άνωτ., 3, 88f 4, 132c 7, 288b καί 330a. Ενταύθα ό Άθήναιος άναφέρει τούς παραπλήσιους τού «κοβιού» «βλένους», όνομαζομένους σήμερον κοινώς «σαλιάρας». Σημειωτέον ότι καί σήμερον ή περί τόν Ευριπον παραλία βρίθει έκ τού είδους τούτου των ιχθύων ώς καί έκ των «κοβιών», οίτινες όνομάζονται σήμερον τοπικώς «γοβιοί» ή «κοκοβιοί». Πρβ. ωσαύτως, Άριστοτ., των περί τά ζφα Ιστοριών, 5, 547a. 5. Διοδ. 19, 77,4:...Χαλκιδείς οίπερ μόνοι τών Εύβοέων υπό τών πολεμίων έφρουροϋντο αύτόθι 19, 77, 6:δ δε Κάσσανδρος... Πλείσταρχον μεν άπέ?.ιπεν έπί τής εν Χαλκίδι φρουράς... Φαίνεται ότι καί ε ίς Ερέτριαν υπήρχε κατά τούς χρόνους τούτους μακεδονική φρουρά Ί.Ο., XII, 9, 192, στ. 4-5:... ή τε φρουρά άπήλθε δ τε δήμος ήλευθερώθη καί τούς πατρίους jj νόμους και τήν δημοκρατίαν εκομίσατο. 6. Διοδ. 19, 75, 6, καί 77, 2.

άνησύχει διά την ασφάλειαν αυτής 7. Ό Αντίγονος άπέστειλεν εις Εύβοιαν, εν τω μεταξύ, τον ανεψιόν αύτοϋ Πτολεμαίον ^ μετ ίσχυροΰ στόλου εξ έκατόν πεντήκοντα πλοίων ύπό τόν ναύαρχον Μήδιον, τού όποίου έπέβαινον πέντε χιλιάδες πεζοί καί πεντακόσιοι ιππείς. Ή δύναμις αυτή ήγκυροβόλησεν εις τόν νοτίως τής Χαλκίδος λιμένα, τόν μέχρι σήμερον όνομαζόμενον Βαθύν, είσπλεύσασα είς τόν Εύβοϊκόν, ώς δύναταί τις νά ύποθέση^ εκ τής νοτίου τούτου εισόδου. Αί δυνάμεις του Πτολεμαίου ένισχύθησαν εκεί ύπό δύο χιλιάδων διακοσίων πεζών καί χιλίων τριακοσίων ιππέων^ σταλέντων παρά τού «κοινού των Βοιωτών»^. Ό Πτολεμαίος ώχύρωσε τότε, τόν έπί τής Βοιωτικής άκτής τοΰεύβοϊκοϋ Σαλγανέα^^ καί συνεκέντρωσεν εκεί άπάσας τάς δυνάμεις αύτοϋ συμπεριλαμβανομένου καί άριθμοϋ πλοίων τά όποια είχον προηγουμένως άποσταλή ύπό τού Αντιγόνου κατά τού Κασσάνδρου είς Ώρεόν. Ό άντικειμενικός όμως σκοπός τού Αντιγόνου δεν ήτο τόσον ή άπελευθέρωσις τής Χαλκίδος, όσον ή επιτυχία των σχεδίων τούτου, των άποβλεπόντων, καταφανώς, είς τήν κατάληψιν τής Μακεδονίας. Διότι, ενώ ό Πτολεμαίος παρέμενεν, είσέτι, είς τήν Βοιωτίαν ό δε Κάσσανδρος είς τήν Χαλκίδα, ό Αντίγονος, έπί κεφαλής τών κυρίων στρατιωτικών αύτοϋ δυνάμεων, κατηυθύνθη πρός τόν Ελλήσποντον, καθ ον χρόνον ό στόλος τούτου ήκολούθει παραπλέων τάς άκτάς τής Ασίας. Ό Κάσσανδρος, τότε, κατανοήσας τήν πρόθεσιν τοϋ Αντιγόνου καί προτιμήσας, βεβαίως, νά θέση εν κινδύνω τήν άσφάλειαν μάλλον τής Χαλκίδος παρά τής Μακεδονίας, άνέθεσεν είς τόν Πλείσταρχον τήν διοίκησιν τής εν Χαλκίδι φρουράς καί εσπευσεν πρός τήν Μακεδονίαν, ϊνα άναλάβη τήν άμυναν αυτής προσωπικώς. Προηγουμένως όμως κατέλαβε τόν Ώρωπόν καί ήνάγκασε τούς Θηβαίους νά συμμαχήσωσι μετ αύτοϋ Μετά τήν εκ Χαλκίδος 7. Αύτόθι, 19, 75, 7 καί 77, 5. Είναι καταφανές ότι ή πόλις τής Ώρεοΰ ήτο πιστή πρός τόν Αντίγονον, ή δέ παρουσία αριθμού τίνος έκ τών πλοίων αύτοϋ έκεΐ δέν ήτο, ίσως, άσχετος μέ τήν εξ αυτής άποχώρησιν τοϋ Κασσάνδρου. Νομίσματα τής Ίστιαίας, χρονολογούμενα άπό τοϋ έτους 313 μέχρι τοϋ 146 π.χ., παρουσιάζουσιν έπί τής όπισθίας πλευράς τήν νύμφην 'Ιστιαίαν, καθημένην επί τής πρφρας πλοίου καί εχουσαν είς χείρας αύτής τρόπαιον, είς άνάμνησιν, φαίνεται, ναυτικής νίκης Π ε- τσάλη, Εύβοϊκή Νομισματολογία, Άρχ. Εύβ. Μελ., 1935, σ. 17. 8. Παρά τοϋ Διοδώρου άναφέρεται ώς Πτολεμαίος. Είς αθηναϊκήν επιγραφήν, I.G, ΙΙ2, 469, ώς Πολεμαΐος. Προφανώς οί Αθηναίοι ήλλαξαν τό μακεδονικόν Πτολεμαίος εις τό οίκειότερον πρός αύτούς Πολεμαΐος. 9. Διοδ., 19, 77, 4. 10. Περί τής θέσεως αύτοϋ, ΐδ. Παράρτημα, σ. 64 καί πίνακα σ. 79. Περί τών σωζομένων σήμερον ιχνών τών όχυρώσεων τοϋ Πτολεμαίου ϊδ. Bakhuizen, «Salganeus and the fortifications on its Mountains», Chalcidian Studies II, S.D.A.H.S. 11. Συνήψεν όμοίως «άνοχάς» καί πρός τούς άλλους Βοιωτούς. Διόδ. 19,77, 6, Ή έλευθε-

άναχώρη(7ΐν των δυνάμεων του Κασσάνδρου ό στρατηγός Πτολεμαίος προσέβαλε τήν μακεδονικήν φρουράν τής πόλεως καί κατέλαβε ταύτην, άλλα παρά τήν σπουδαιότητα τής Χαλκίδος διεκήρυξε τήν άπελευθέρωσιν καί άνεξαρτησίαν αύτής. Άπέφυγε δέ, ώς ήτο επόμενον, νά εγκαταστήση είς τήν πόλιν φρουράν, διά νά πείση τούς Χαλκιδεις αλλά καί τάς λοιπάς Έλληνικάς πόλεις, ότι τά σχέδια τού Αντιγόνου άπέβλεπον εις πραγματικήν άπελευθέρωσιν τούτων Ή εκστρατεία τού Πτολεμαίου δέν εληξε μέ τήν άπελευθέρωσιν τής Χαλκίδος. Άργότερον κατέλαβε τόν Ώρωπόν, ήχμαλώτισε τήν μακεδονικήν εκεί φρουράν, παρέδωσε δέ τήν πόλιν εις τούς Βοιωτούς. Έξασφαλίσας, τότε, τήν συμμαχίαν των Καρυστίων καί πιθανώς των Έρετριέων, έξεστράτευσε κατά των Αθηνών Δημητρίου τον Φαληρέως επιστατονντος τής ποαεως^λ Αλλά ό Πτολεμαίος δέν έπρόκειτο νά παραμείνη επί πολύν χρόνον πιστός πρός τόν θειον αυτού Αντίγονον. Ολίγον χρόνον μετά ταϋτα προδούς τόν Αντίγονον συνέπραξε μέ τόν Κάσσανδρον, εϊτα δέ, άποπλεύσας έκ τής Χαλκίδος μεθ όλων τών δυνάμεων αύτοϋ, άφίχθη εις τήν νήσον Κών πρός συνάντησιν τού εύρισκομένου έκεΐ Πτολεμαίου τού Αάγου. Ό βασιλεύς τής Αίγύπτου, κατά πρώτον, ύπεδέχθη τούτον μετά μεγίστης προθυμίας. Ταχέως όμως άντελήφθη ότι ό συνώνυμος αύτού συνωμότης ήτο επικίνδυνος, διότι προσεπάθει δι ιδιαιτέρων συνεννοήσεων καί δωρεών νά έξιδιοποιηθή τούς «ήγεμόνας». Ώ ς έκ τούτου συνέλαβε τόν Πτολεμαίον καί τόν ήνάγκασε νά πίη τό κώνιον Διασώζεται, εύτυχώς, εν ψήφισμα τών Αθηναίων, τό όποιον ρίπτει όλίγον φώς είς τήν ιστορίαν τής Χαλκίδος, έν σχέσει μέ τήν εν τή πόλει ταύτη παραμονήν τού Πτολεμαίου. Ή αθηναϊκή αύτη επιγραφή άποδεικνύει ότι ή άπελευθέρωσις τής Χαλκίδος ύπό τού Πτολεμαίου υπήρξε προσωρινή. Διότι, εύθύς ώς ούτος προέδωκε τόν Αντίγονον, έγκατέστησεν ρία αΰτη των κινήσεων του Κασσάνδρου έξηγεϊται έκ τοΰ απόπλου τοϋ υπό τόν Μήδιον στόλου, οστις ήκολούθει ήδη τόν Αντίγονον παραπλέων τάς άκτάς τής Ασίας. Aèτόθΐ, 77, 5: (Ό Αντίγονος) μετεπέμψατο τόν Μήδιον είς τήν "Ασίαν μετά τοΰ στόλον... Έκ τούτου συνάγεται ότι ό Πτολεμαίος θά είχε διαπεραιώσει τό στράτευμα είς τήν Εύβοιαν πρό τοΰ άπόπλου τοϋ Μηδίου. 12. Αυτόθι, 19, 78, 2: Ό δ "Αντιγόνου στρατηγός Πτολεμαίος χωρισθέντος είς Μακεδονίαν Κασσάνδρου καταπληξάμενος τούς φρουροΰντας τήν Χαλκίδα παρέλαβε τήν πόλιν καί τους Χαλκιδεις άφήκεν άφρουρήτους, ώστε γενέσθαι φανερόν ώς πρός άλήθειαν "Αντίγονος έλευθερονν προήρηται τούς "Ελληνας' επίκαιρος γάρ ή πόλις έστί τοίς βουλομένοις εχειν δρμητήριον πρός τό διαπολεμεΐν περί τών δλων. 13. Αυτόθι, 19, 78, 3-4. 14. Αυτόθι, 20, 27,3.... (Πτολεμαίος)... φοβηθείς μή τινα επιβουλήν μηχανήσηται, φθάσας αυτόν συνέλαβε καί πιείν κώνιον συνηνάγκασε. "Ιδ. καί αυτόθι, 19. 2.

ιδίαν φρουράν εις τήν Χαλκίδα καί επέβαλε τήν κυριαρχίαν αύτοϋ επί τής πόλεως. Τό ψήφισμα, το όποιον χρονολογείται εις τό έτος 306 /5 π.χ., αποδίδει τιμάς είς τόν διοικητήν τής εν Χαλκίδι φρουράς, ό όποιος, μετά τόν θάνατον του Πτολεμαίου, άπηλευθέρωσε τήν πόλιν συμφώνως πρός τήν επιθυμίαν των βασιλέων Αντιγόνου καί Δημητρίου. Τό σχετικόν τμήμα τοϋ ψηφίσματος εχει ουτω:...στρατο-ιικλής Ενθνδήμον Δίομεευς είτίεν' επειδή...j/άτιμος πρότερόν τε κατάσταθείς επί τήν//τοϋ Ενρίπου φυλακήν υπό Πολεμαίου τελευ//τήσαντος εκείνου άπέδωκε Χαλκιδεϋσι r/jòv Εύριπον καί αίτιος εγένετο τοϋ τήν πόλ] ]ιν αυτών έλευθέραν γενέσθαι κατά τήν προ/ /αίρεσιν των βασιλέων "Αντιγόνου και ΔημηΙ/τρίσυ καί νϋν επιστρατεύσαντος επί τον δ/ιήμον των "Αθηναίων Κασσάνδρου επί δουλείι/αν τής πόλεως... Υπάρχει όμως καί έτέρα επιγραφική ενδειξις καθ ήν, βραχύν χρόνον μετά τόν θάνατον του Πτολεμαίου, ή Χαλκίς άπετέλεσε μέλος του Κοινού των Βοιωτων. Κατά τό έτος 1885, είς Περδικόβρυσην τής Βοιωτίας, ένθα καί τά ερείπια του ναού του Απόλλωνος Πτφου, εύρέθη έπιγραφή, χαραγμένη επί βάσεως τρίποδος άφιερωθέντος είς τόν θεόν, λίαν ενδιαφέρουσα διά τόν έρευνητήν τής ιστορίας τής Χαλκίδος. Μεταξύ των όνομάτων των αρχόντων τοϋ Κοινού των Βοιωτων, των άναφερομένων έν τή έπιγραφή, περιλαμβάνεται καί τό τοϋ άρχοντος τής Χαλκίδος Ή είσοδος πάντως τής Χαλκίδος είς τό Βοιωτικόν Κοινόν δέν είναι δυνατόν νά εγένετο πρό τοϋ έτους 308 π.χ., καθ όσον ή φρουρά τοϋ Πτολεμαίου παρέμενεν είς Χαλκίδα μέχρι τοϋ έτους τούτου ούτε όμως δύναται νά έλαβε χώραν μετά τό 304. Κατά τό έτος τούτο ή Χαλκίς εύρίσκετο υπό τήν κατοχήν των Βοιωτών, διότι τότε άφίχθη ό Αημήτριος καί έξεδίωξε βοιωτικήν φρουράν, κατέχουσαν τήν πόλιν. Συνεπώς ή Χαλκίς συμμετέσχεν είς τό Κοινόν των Βοιωτων μεταξύ τών έτών 308 καί 304 π.χ. "Ως πρός τήν άνεξήγητον δέ κατάκτησιν τής Χαλκίδος υπό τών Βοιωτών είναι δυνατόν νά άνεύρωμεν μίαν έξήγησιν είς τόν Διόδωρον, ό όποιος αναφέρει ότι, άφοϋ ό Δημήτριος άπηλευθέρωσε κατά τό έτος 304 τήν Χαλκίδα έκδιώξας τήν βοιωτικήν φρουράν. 15. I. G., 112, 469, 16. I.G., VII, 2724β: Βοιωτοί Άπόλλωνι.. ή άρχοντος Ήσχρώνδαο Θιομνάστω H Θει βήω... II Πειριπόλω Μικονλίω ΧαλκώεΙος... Ή Ερέτρια, έπίσης, (συμμετέσχεν είς τό Κοινόν. Έν I.G., VII, 2419, βλέπομεν τήν Ερέτριαν προσφέρουσαν χρήματα είς τούς Θηβαίους, προφανώς διά τήν άνοικοδόμησιν τής καταστραψείσης αυτών πόλεως. Ω σ αύτως, έν I.G., XII, 9, 240, άναφέρονται Πολέμαρχοι κυβερνωντες τήν πόλιν τής Έρετρίας. Περί τοϋ μνημονευομένου ίεροϋ, ΐδ. Παυσ., 9, 23, 6. 17. Πρβ. I.G., XII, 9, Testimonia et Notae, σ. 154.

έπετέθη κατά των Βοιωτών επί τοϋ εδάφους αύτών καΐ ήνάγκασεν τούτους να άποσυρθοϋν έκ τής μετά τοϋ Κασσάνδρου συμμαχίας^^. Είναι λοιπόν εμφανές ότι οί σύμμαχοι τοϋ Κασσάνδρου Βοιωτοί είχον έγκαταστήσει φρουράν εις την Χαλκίδα έπι τφ σκοπώ, όπως έξαναγκάσωσιν ταύτην νά μετάσχη τής ώς άνω συμμαχίας Θά ήτο, προφανώς, κατά την περίοδον τής παρουσίας τής βοιωτικής έν Χαλκίδι φρουράς, δτε δ ρήτωρ Δείναρχος, 6 μαθητής τοϋ Θεοφράστου, κατηγορήθη εν Άθήναις δτι ήλθεν εις συνεννόησιν μετά τοϋ Κασσάνδρου, έν σχέσει μέ σχέδιον τούτου νά καταλάβη την Μουνυχίαν, φρουρουμένην, τότε, άπό δυνάμεις τοϋ Αντιγόνου καί τοϋ Δημητρίου, έπ άρχοντος τοϋ Άναξικράτους (307 /6 π.χ.). Τότε ό Δείναρχος, άφοϋ άντήλλαξε διά χρημάτων τό πλεϊστον μέρος τής περιουσίας αύτοϋ, άπέδρασεν είς Χαλκίδα Ή άπόδρασις αυτή τοϋ Δεινάρχου υποδηλοΐ δτι ή Βοιωτική φρουρά εϊχεν ήδη έγκατ ασταθή εις τήν Χαλκίδα τό έτος 307, άποτελεΐ δέ προσέτι καί ένδειξιν περί τής συμμαχίας των Βοιωτών μετά τοϋ Κασσάνδρου. Ό Δημήτριος, μετά τήν πολιορκίαν τής 'Ρόδου, κατέπλευσεν είς Αύλίδα καί έν συνεχεία είς Χαλκίδα, ένθα, ώς έλέχθη, έξεδίωξε τήν βοιωτικήν φρουράν 21. ΕΙτα, έκστρατεύσας είς Βοιωτίαν, προητοιμάζετο νά έπιτεθή κατά τοϋ Κασσάνδρου καί τοϋ Πολυσπέρχοντος 22. Κατά τήν αύτήν περίοδον δ Δημήτριος έγκατέστησεν είς Χαλκίδα ναυτικήν βάσιν, είς τήν όποίαν έναυπήγησεν άργότερον πολεμικά πλοία, τών δποίων έπέβλεψεν προσωπικώς τήν κατασκευήν 23. Τό έτος δέ 302/1, 18. Διοδ. 20, 100, 5-6. 19. Περί τής παρουσίας τής Βοιωτικής φρουράς είς Χαλκίδα ϊδ. Holleaux, Etudesd Epigraphie et d Histoire Grecques, 1, 13 καί B.G.H., 1889, σ. 1-23. 20. Πλουτ. Ήθ., Βίοι τών Δέκα 'Ρητ., 10. 21. "Ίδ. άνωτ. σ. 23. 22. Διόδ., 20, 100, 6;...πρώτον μέ τήν Χαλκιδέων πόλιν ήλευθέρωσε, φρουρουμένην υπό Βοιωτών, και τούς κατά τήν Βοιωτίαν καταπληξάμενος ήνάγκασεν άποστήναι τής Κασσάνδρου φιλίας, μετά δέ ταϋτα προς μέν ΑΙτωλούς συμμαχίαν εποιήσατο, προς δέ τούς περί Πολυσπέρχοντα καί Κάσσανδρον διαπολεμεΐν παρεσκευάζετο. Πιθανώτατα ήλευθέρωσε καί τήν Ερέτριαν, προ τής είς Βοιωτίαν έκστρατείας αύτοϋ, καθ όσον έν I.G., XII, 9, 192, άναψέρεται άναχώρησις φρουράς καί άπελευθέρωσις τής πόλεως. "Ίδ. άνωτ., σ. 17, σημ. 5. Κατά τον Διόδωρον (20, 100, 5), ό Δημή τριος έπλευσεν έκ τής Ρόδου κατ ευθείαν πρός τήν Αύλίδα δθεν, φαίνεται, ή άπελευθέρωσις τής Χαλκίδος προηγήθη τής έκστρατείας αύτοϋ είς Αττικήν έναντίον τοϋ Κασσάνδρου, δστις έπολιόρκει μέν τάς Αθήνας τότε, (κατά τό έτος 304), άλλ ήναγκάσθη νά άποσυρθή πέραν τών Θερμοπυλών. Πρβ. Droysen, Histoire de Γ Hellénisme, 2, Paris, 1884, σ. 475. 23. Πλουτ. Δημ. 433; Στόλον δέ νεών άμα πεντακοσίων καταβαλλόμενος τάς μέν èv Πειραιεΐ τρόπεις εθετο, τάς δέ έν Κορίνθω, τάς δέ έν Χαλκίδι, τάς δέ περί Πέλλαν,

μετά τήν μύησιν αύτοΰ είς τα Έλευσίνια μυστήρια, συνεκέντρωσεν αττασαν τήν ναυτικήν καί πεζικήν αύτοϋ δύναμιν είς ιήν Χαλκίδα, σχεδιάζων νά έπιτεθή κατά του Κασσάνδρου είς τήν Θεσσαλίαν ^4. Καί ή αρχή μεν τής εκστρατείας ύπήρξεν επιτυχής διά τον Δημήτριον, συντόμως όμως ήναγκάσθη να άναχωρήση διά τήν Ασίαν, ΐνα σπεύση εις βοήθειαν του κινδυνεύοντος πατρός Αντιγόνου ^5. Ή δρασις όμως αυτή του Δημητρίου είς τήν Ελλάδα δεν ύπήρξεν ή τελευταία, διότι όλίγα ετη μετά τόν θάνατον του πατρός αύτοϋ, ώς είναι γνωστόν, έκυριάρχησεν ολοκλήρου τής Ελλάδος καί ελαβε τελικώς τό στέμμα του βασιλέως τής Μακεδονίας. Έν τω μεταξύ κοινόν συνέδριον των Ελληνικών πόλεων έν Ισθμω, συγκληθέν κατά τό προηγούμενον του Φιλίππου, είχεν άνακηρύξει αυτόν ήγεμόνα τής Ε λλάδος Τότε δέ, ώς φαίνεται, ήρξατο ναυπηγών τά προαναφερθέντα πολεμικά πλοία είς τήν Πέλλαν, τήν Χαλκίδα, καί τήν Κόρινθον, μέ αντικειμενικόν σκοπόν τήν άνασύστασιν τής κυριαρχίας του πατρός αύτοϋ 27. Ή ναυπήγησις τοϋ στόλου τούτου πρέπει νά ύπήρξεν έν τών κυρίων αιτίων, διά τά όποια ό Σέλευκος, δ Αυσίμαχος, ό Πτολεμαίος καί ό Πύρρος συνέπηξαν συμμαχίαν, έργον τής οποίας ύπήρξεν ή όλοκληρωτική ήττα τοϋ Δημητρίου καί ή άναχώρησις αύτοϋ διά τήν Ασίαν, έκ τής οποίας δεν έπέπρωτο πλέον νά έπιστρέψη, άλλως καί διότι, ώς γνωστόν, μετ όλίγον χρόνον έ- πήλθεν ό θάνατος αύτοϋ. Παρά τήν έγκατάστασιν όμως ναυτικής βάσεως τοϋ Πολιορκητοϋ εις τήν Χαλκίδα καί τήν προσωπικήν αύτοϋ παρουσίαν είς τήν πόλιν, φαίνεται ότι ούτος δέν εϊχεν επιβάλει στρατιωτικήν κατοχήν εις αύτήν, προφανώς. αυτός έπιών κασταχόσε καί διδάσκων â χρή καί συντεχνώμένος, έκπληττομένων απάντων ου τά πλήθη μόνοι>, άλ?λ και τά μεγέθη τών έργων. 24. Διοδ. 20, 110, 2: καΐ τό μεν πρώτον εις Χαλκίδα τής Εύβοιας ήθροισε τον στόλον καί τήν πεζήν δύναμιν. Πρβ. Droysen, ενθ. άνωτ., 2, σ. 500. 25. Διοδ. 20,110, 6καΙ 111,1-2. Ό Wilhelm, ΈπιγραφαΙ Εύβοιας, Άρχ.Έφ., 1892, σ. 119, λέγει ότι ό Δημήτριος άνεχώρησε δι Ασίαν, χωρίς νά πραγματοποιηθώ σύγκρουσις μεταξύ τών δύο αντιπάλων. Φαίνεται όμως ότι ούτος δέν έλαβεν ύπ οψιν τό ώς άνω χωρίον τοϋ Διοδώρου, καθ ο ό Δημήτριος έπετέθη κατά τής άκροπόλεως τών Φερών καί ενίκησε τήν φρουράν τών Μακεδόνων τή αιτήσει τών Φεραίων. 26. Πλουτ. ένθ άνωτ., 25, 3. Παρόμοιον συνέδριον έπραγματοποιήθη, ώς γνωστόν, μετά ταϋτα ύπό Αντιγόνου τοϋ Δώσωνος είς Σικυώνα καί ύπό Φιλίππου τοϋ Ε' είς Κόρινθον. Εμφανής είναι έδώ ή έπίδρασις τής έγκαινιασθείσης διά τών συνεδρίων τής Κορίνθου πολιτικής τοϋ Φιλίππου καί τοϋ Αλεξάνδρου είς τούς διαδόχους αύτών. 27. 'Ιδ. άνωτ., σ. 21 έ. σημ. 23. Τά γεγονότα ταϋτα δέον νά ελαβον χώραν περί τό έτος 289/8 π.χ., μετά τήν πρός τόν Πύρρον είρήνην. Ό Δημήτριος τότε έκυριάρχει τής Μακεδονίας, τής Θεσσαλίας καί τοϋ μεγαλυτέρου μέρους τής νοτίου Ελλάδος. Πρβ. D Γ ο y se η, ενθ άνωτ., 2, σ. 574.

διότι oî Χαλκιδεις είχον ένθουσιωδως ύποδεχθή τούτον ώς ελευθερωτήν. Εις αθηναϊκήν επιγραφήν Χαλκιδεις τινες τιμώνται ώς συμμαχήσαντες μετά του βασιλέως Δημητρίου^». Εις έτέραν επιγραφήν εξ Ερέτριας άναφέρονται αγώνες τελούμενοι πρός τιμήν του Δημητρίου είς τήν Χαλκίδα καί τήν Ερέτριαν ^9. Ή επιγραφή άναφέρεται είς τόν τρόπον τήςπροσλήψεως τραγωδών, αύλητών, κωμωδών καί μελών χορού μελλόντων να άγωνισθώσιν, ώς καί είς τήν προμήθειαν τών άπαραιτήτων, διά τήν παρουσίασιν τών τραγωδιών, σκευών Πρόκειται περί τραγικών αγώνων, οί όποιοι άπετέλουν μέρος τών Δημητριείων^ξ άγώνων γενικωτέρας μορφής, οι ό ποιοι έτελοΰντο κατά διαδοχικήν σειράν είς Ώρεόν, Χαλκίδα, Ερέτριαν καί Κάρυστον Είναι καταφανές, ώς εκ τούτου, ότι άπασα ή Εύβοια είχεν 28. I.G., ΙΙ2, 491. στ. 9...έπαινέσαι... και A jj ϊσχρωμ καΐ Α ϊσχ... // την καιμέλητον... ΧαλΙΙκιδεΙς καί στεφανώσαί έκαστον αύτιιών χρνσφ στεφάνω... συμμαχήσαντας τώ jj ν ^Ελλήνων μετά τον βασιλέως Δημητρ // ίου. 29. I.G., XII, 9, 207; στ. 18-20; πέμπειν δέ τάς πόλεις είς τους άγώνας τών Διονυσίων καΐ Δημητριείων έλομένονς θε jj ωρους κομίζοντας είς... jj και σνμπομπενειν καί ταλλα πάντα πράττειν κατά τον Ενβοΐκόν νόμον. Υίς>^. Κουρουνιώτου, «Έρετρικαί Έπιγραφαί», Ά ρχ. Έφ, 1911, σ. 2. 30. Ό θεσμός τής χορηγίας ήτο γνωστός έν Εύβοία, άφοϋ εν στ. 16 τής επιγραφής άναφέρεται χορηγός δστις παρέξει Ιμάτια τοίς τραγωδοΐς καΐ κωμωδοΐς // πάντα όσων αν δέωνται. Άναφέρονται ομοίως έν τή επιγραφή και αί πρός τούς ήθοποιους διδόμεναι άμοιβαί καί ορίζονται αί ποιναί, όσων δεν ήθελον συμμορφωθώσι πρός τούς όρους τής προσλήψεως. Ή πόλις θά επλήρωνε τούτους διά νομισμάτων Δημητρίου τού Πολιορκητοΰ (στ. 20) καί θά ύπεχρεοϋτο νά δίδη είς αύτούς καί «σιτηρέσιον» (στ. 22-23) διά πέντε ημέρας, εξ οδ δύναταί τις νά ύποθέση, δτι ισαρίθμους ήμέρας θά διήρκουν καί οί αγώνες. 31. Οί αύτοί αγώνες είχον καθιερωθή καί είς Αθήνας Πλουτ. ένθ άνωτ., 12, 2. 32. Έπί τής αυτής έπιγραφής άναφέρονται έτεροι άγωνες όνομαζόμενοι «Διονύσια». Ταΰτα έτελοΰντο κατ άντίθετον διαδοχικήν σειράν έκ Καρύστου πρός Ώρεόν. I.G., XII, 9, 207 πρβ. Κουρουνιώτου,ένθ άνωτ., σ. 2 κ.έ. Ή ένχαλκίδι λατρεία τού Διονύσου πιστοποιείται, ώσαύτως, έξ άναγλύφου τοϋ θεού παραστάσεως, εύρεθείσης παρά τό χωρίον Μύτικα Μάτσα, «Έπιγραφαί Εύβοιας», Άθηνδ, 1899, σ. 270 έ. Νομίσματα τής Χαλκίδος, τοϋ έτους 321 π.χ., φέρουν έπί τής όπισθίας πλευράς, παρά τήν κεφαλήν βοός, κάνθαρον, τοϋ 340-338 σταφυλάς καί τοϋ 289-279 π.χ. τήν κεφαλήν σατύρου πάντα τά σύμβολα ταϋτα, ώς "γνωστόν, συνδέονται μέ τήν λατρείαν τοϋ Διονύσου Wallace, «The coiaage of the Euboian League», Archaeology, 1955,σ.264 κ.έ. Έτέρα χαλκιδική έπιγραφή τών άρχών τοϋ δευτέρου αίώνος παρέχει τήν πληροφορίαν ότι μία εταιρεία καλλιτεχνών τοϋ δράματος τών Ίσθμίων καί τών Νεμέων είχε παράρτημα αύτής έν Χαλκίδι ύπό τήν έπωνυμίαν κοινόν τών περί τον Διόνυσον τεχνιτών τών έξ Ίσθμοϋ καί Νεμέας συντελούντων δε εν Χαλκίδι. 9,910 Πρβ. Joubin καί Wilhelm, «Inscriptions de Chalkis», B.C.Η., 1892, σ. 90-94. Μέ τούς άνωτέρω άγώνας πρέπει, ίσως, νά σχετισθώσιν άσυνήθη κτερίσματα εύρεθέντα είς τάφον τής θέσεως Βρωμούσης. Ταϋτα ήσαν δέκα πήλινα τραγικά πρόσω-

άπελευθερωθή ή, τούλάχιστον, ήτο υπό την επιρροήν του Δημητρίου, ό όποιος τοσοϋτον έτιματο εις τήν νήσον, ώστε καί μην Αημητριών αναγράφεται εν στίχφ 37 τής επιγραφής. Είναι εύνόητον δέ δτι πρόκειται περί του μηνός κατά τόν όποιον διεξήγοντο οί όμώνυμοι άγώνες. Μετά βεβαιότητος δύναται νά λεχθή δτι, κατά τήν περίοδον ταύτην, εϊχεν άνασυσταθή τό «Κοινόν των Εύβοέων», δεδομένου δτι, είς τούς στίχους 68-69 τής επιγραφής, γίγνεται μνεία κοινών διά τούς Εύβοείς νόμων {...κατά τους κειμένους τοις Ενβοενσιν περί τούτων νόμους...). Ή ώς άνω μνεία των κοινών τούτων νόμων τών Εύβοέων άποδεικνύει δτι, κατά τούς χρόνους τού Δημητρίου, είχεν ήδη πραγματοποιηθή ή άνασύστασις «του Κοινού», συνασπισμού δηλαδή τών Εύβοϊκών πόλεων, καθιερωθέντος τό πρώτον, ώς γνωστόν, περί τό μέσον τού τετάρτου π.χ. αιώνος καί δτι οί Εύβοείς, λήγοντος τού αυτού αίώνος, δέν ήσαν άπλώς μόνον ήνωμένοι, άλλ είχον μετά τών κοινών νόμων καί κοινών νομισμάτων καί κοινόν, πιθανώς, τύπον πολιτεύματος ^3. Περαιτέρω ενδειξιν διά τήν έπανασύστασιν τού Κοινού τών Εύβοέων παρέχει τό γεγονός δτι είς άμφοτέρας τάς πόλεις, Χαλκίδα καί Ερέτριαν, στρατηγοί καί πρόβουλοι έρρύθμιζον τά κοινά, ώς φαίνεται εξ έρετρικού ψηφίσματος, τμήμα τού όποίου παραδίδεται παρά τού Διογένους Λαερτίου 34. πεία καί μικρός άριθμός είδωλίων, παριστώντων μουσικούς κρατούντας κιθάραν. Φιλαδελφέως, «ΕύρήματαέκΧαλκίδος»,Άρχ.Έφ., 1907, σ. 65 κ.έ. Πρακτικά, 1902, σ. 21 καί 63. Ό ταφείς είς τόν τάφον τούτον ήτο, ίσως, τραγικός ποιητής ή ήθοποιός. Οί προειρημένοι άγώνες έτελούντο,φαίνεται, είς θέατρον, τού όποίου ίχνη εχουσιν άποκαλυφθή έπί τής βορειοδυτικής προσβάσεως τού Βαθροβουνίου, ούχί μακράν τής πηγής Άρεθούσης. Παπαβασιλείου, «Περί τήςέν Ευβοίμ πόλεως Χαλκίδος», Αθήνα, 1891, σ. 610. 33. Πρβ. Κουρουνιώτο υ, ενθ άνωτ., σ. 9 καί Β r a d e e η, ενθ. άνωτ., σ. 213. Ή άνασύστασις «τού Κοινού» κατά τούς χρόνους τής παρουσίας τού Πολιορκητού είς Εύβοιαν βεβαιούται καί έκ νομίσματος, κοπέντος είς Ερέτριαν τό 302 π. X., έπ όνόματι τών Εύβοέων. Τούτο φέρει έπί τής όπισθίας πλευράς τά γράμματα ΕΥΒ (Εύβοέων) Ίδ. Sylloge Nummorum Graecorum, The Bui ton Berry Collection, N. York, 1961, 1, pi., 23, 622. Τά νομίσματα, όμοίως, τού Κοινού τών Εύβοέων, τού μέσου περίπου τού Δ' αίώνος, φέρουσιν έπί μέν τής πρόσθιας πλευράς τήν νύμφην Εύβοιαν, έπί δέ τής όπισθίας βούν μέ τά γράμματα ΕΥΒ. Τδ.Μ. Kraay, Greek Goins, N. York 1966, σ. 372.'Ως πρώτην πάντως συγκρότησιν συνασπισμού τών πόλεων τής Εύβοίας καί έπομένως, ώς πυρήνα τού μετά ταύτα συστηματικώτερον όργανωθέντος Κοινού τών Εύβοέων, δυνάμεθα νά θεωρήσωμεν τήν ενωσιν τών πόλεων Έρετρίας, Χαλκίδος καί Καρύστου, πραγματοποιηθεΐσαν έν ετει 411, κατά τήν άποστασίαν τών ανω πόλεων έναντίον τών Αθηνών. (Θουκυδ., 8, 95 καί Αιοδ. 18, 47. Τδ., έπίσης, I.G., XII, 9, 187Α). 'Υπάρχουσι δέ νομισματικαί ένδείξεις, έξ ών έμφαίνεται, ότι κέντρον τού συνασπισμού ύπήρξεν ή Ερέτρια ϊδ., Wallace, The Euboian League and itscoinage,n.york, 1956, σ. 1. 34. Φιλοσόφων βίων καί δογμάτων συναγωγή, Μενέδημος, 17.

Στρατηγοί καί πρόβουλοι άναφέρονται, ωσαύτως, είς έπιγραφάς τής Ερέτριας, χρονολογουμένας εις το πρώτον ήμισυ του τρίτου π.χ. αΐώνος καί εις έτέραν επιγραφήν, άνήκουσαν είς τό μέσον του αύτοϋ αίώνος^^. Είναι λοιπόν ενεκα τούτων πιθανόν ότι τό Εύβοϊκόν Κοινόν άνασυνεστάθη ύπό του Δημητρίου καί ότι αί αποτελουσαι τούτο πόλεις παρείχον εις αύτόν στρατιωτικήν βοήθειαν. Έτέρα έξ άλλου ερετρική επιγραφή ποιείται μνείαν πολιτών στρατενομένων εν ταΐς νανσίν, σχέσεώς τίνος ύποδηλουμένης μεταξύ αύτών καί τού βασιλέως Δημητρίου 36. Αλλά, άν καί οι Εύβοείς εϊχον ύποδεχθή ένθουσιωδώς, ώς φαίνεται, τόν Πολιορκητήν, δυνάμεθα νά ύποθέσωμεν ότι συντόμως μετά ταϋτα ήρξαντο μετανοοϋντες διά τήν πρός αυτόν συμμαχίαν. Ό Διογένης Λαέρτιος, γράφων περί πρεσβείας τού γνωστού κυνικού φιλοσόφου τής Έρετρίας Μενεδήμου πρός τόν Πτολεμαίον, τόν Λυσίμαχον καί τόν Δημήτριον, παρέχει τήν πληροφορίαν ότι ή Ερέτρια ώφειλε νά καταβάλλη έτησίως είς τόν Πολιορκητήν τό σημαντικόν ποσόν τών διακοσίων ταλάντων, προφανώς, χάριν τών μεγάλων πολεμικών αυτού προετοιμασιών καί ότι τό ποσόν τούτο ήλαττώθη είς έ- κατόν πεντήκοντα τάλαντα τή μεσολαβήσει τού Μενεδήμου 37. Ό αυτός συγγραφεύς λέγει, προσέτι, ότι ό Μενέδημος άπηύθυνε εκκλησιν πρός τόν Δημήτριον, όπως έλευθερώση τήν πόλιν τής Έρετρίας εκ τών «τυράννων» 38. Ποιοι ακριβώς ήσαν οί μνημονευόμενοι «τύραννοι» δεν γνωρίζομεν, φαίνεται όμως ότι πρόκειται περί μακεδονοφίλων Έρετριέων, οί όποιοι επωφελούμενοι τήν έκ τών Μακεδόνων ύποστήριξιν κατεπίεζον τήν πόλιν. Είς τήν περίοδον τής συμμαχίας ταύτης μεταξύ Έρετρίας καί Δημη- 35. I.G., XII, 9, 208, 212 καί 217. Άξνοσημείωτον είναι ότι ή άρχή τοΰ παραδιδομένου παρά Λαερτίου ψηφίσματος (σημ. 34), οί στρατηγοί και οί πρόβουλοι ετηον είναι όμοία τής των μνημονευομένων έπιγραφων. Περί τοϋ δτι πρόβουλοι άπαντώσιν καί είς Κάρυστον καί πιθανώτατα είς Ίστιαίαν, ώς καί περί τοϋ δτι ό θεσμός τών προβούλων, εχων σχέσιν κατά τούς έλληνιστικούς χρόνους πρός τούς πρυτάνεις τών Αθηνών, ήτο παλαιόθεν διαδεδομένος έν τή νήσφ, ΐδίμ δέ είς τάς πόλεις τάς συνδεομένας μέ τήν Ερέτριαν, ίδ. Κοντολέοντος, «Οί Άειναϋται τής Έρετρίας», Άρχ. Έφ., 1963, σ. 34. Κατά τήν γνώμην τοΰ συγγραφέως, είναι δυνατόν νά ύποτεθή δτι ή Χαλκίς παρέλαβε τόν θεσμόν τών προβούλων μέ τήν είσοδον αύτής είς τό Κοινόν, άφοΰ μία μόνον μαρτυρία ύπάρχει περί προβούλων έν Χαλκίδι, δηλονότι ή προειρημένη περί τών Δημητριείων έπιγραφή έν I.G., XII, 9, 207. 36. I.G., ΧΙί, 9, 210. Wilhelm, «Έπιγραφαί έξ Εύβοίας» Άρχ. Έφ., 1892, σ. 121. 37. Ένθ άνωτ., 17, 16. 38. Αύτόθι, 17, 17.