ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ 3.4. ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ Σε μια κοινωνία που η ζωή της οργανώνεται μέσω θεσμών, η Ψυχολογία έρχεται να δώσει λύσεις σε προβλήματα που δεν λύνονται από τους θεσμούς, και ν αναλύσει τις λειτουργίες της νόησης και συμπεριφοράς των ατόμων. Ιστορικά, η Ψυχολογία ανήκε στη Φιλοσοφία, ενώ τον 19 ο αιώνα αυτονομείται ως ξεχωριστή επιστήμη, με την εισαγωγή της συστηματικής παρατήρησης και του πειράματος Επειδή το πείραμα εφαρμόστηκε και στα ζώα, δημιουργήθηκαν πολλές αντιδράσεις, στη λογική ότι ο άνθρωπος δεν μπορεί να εξομοιωθεί με τα ζώα. Η Ψυχολογία είναι ένας πολύπλευρος γνωστικός κλάδος, με πλήθος ερωτημάτων που ερευνά, όπως: νοημοσύνη μάθηση συγκινησιακές αντιδράσεις Η Ψυχολογία διαιρέθηκε σε πολλούς κλάδους, όπως: Πειραματική Ψυχολογία Εξελικτική Ψυχολογία Κοινωνική Ψυχολογία Κλινική Ψυχολογία δομή του ψυχισμού σχέση με τον εαυτό σχέση με τους άλλους
3.4.1. Βουντ: Ενδοσκόπηση και Πειραματική Ψυχολογία Ο Βουντ (1832-1920) έρχεται να συμπληρώσει τον Καντ που υποστήριζε ότι: «δεν γνωρίζουμε τα πράγματα αυτά καθεαυτά, αλλά μόνο όπως εμφανίζονται στη συνείδηση μας». Προσανατολίζεται στη λειτουργία της συνείδησης, χρησιμοποιώντας τη μέθοδο της ενδοσκόπησης, γνωστής ήδη από τη σωκρατική διδασκαλία. Η ενδοσκόπηση χρησιμοποιείται ως ελεγχόμενη παρατήρηση των λειτουργιών της συνείδησης κάτω από πειραματικές συνθήκες. Ίδρυσε το πρώτο παγκοσμίως «Εργαστήριο Ψυχολογίας» στο Πανεπιστήμιο της Λειψίας, όπου εφάρμοζε πειράματα για τη μελέτη των αισθήσεων, της αντίληψης και των αντιδράσεων απέναντι σε ποικίλα ερεθίσματα Ο παρατηρούμενος συμμετείχε στο πείραμα παρατηρώντας τον εαυτό του, και προσπαθούσε να διατυπώσει με ακρίβεια τις αντιδράσεις του. Η προσπάθεια του εκτιμάται ως πρώτη και πολύ σημαντική για τη θεμελίωση της Πειραματικής Ψυχολογίας, και την αυτονόμηση της Ψυχολογίας από τη Φιλοσοφία
3.4.2. Τζων Γουότσον: η μελέτη της συμπεριφοράς Ένα βασικό ρεύμα, ιδιαίτερα διαδεδομένο τον 20 ο αιώνα, ήταν ο συμπεριφορισμός που στη διάδοση του συνέβαλαν ο Θόρνταϊκ, αλλά και ο Watson(1876-1958). Ο Θόρνταϊκ διατύπωσε τον νόμο του αποτελέσματος, σύμφωνα με τον οποίο «η συμπεριφορά ρυθμίζεται ανάλογα με την αναμενόμενη ανταμοιβή, ή με σκοπό την αποφυγή της τιμωρίας». Ο Watson πειραματίστηκε ιδιαίτερα με την ψυχολογία των ζώων και θέλησε να μεταφέρει τις μεθοδολογικές του αρχές στη μελέτη της ανθρώπινης συμπεριφοράς. Σύμφωνα με τον «συμπεριφορισμό» του Watson, η συμπεριφορά αναλύεται με βάση 2 όρους: το ερέθισμα και την αντίδραση, δηλαδή υπάγεται στην απλή σχέση αιτίας-αποτελέσματος. Επίσης θεωρεί ότι «η συνείδηση δεν μπορεί να μελετηθεί επιστημονικά», ενώ απορρίπτεται και η ενδοσκόπηση. Ο «αφελής μπιχεβιορισμός» του Watson αντιμετώπισε έντονη κριτική για ν αναπτυχθεί στη συνέχεια με πιο εκλεπτυσμένες μεθόδους.
3.4.3. O Μαξ Βερτχάϊμερ και η μορφολογική σχολή Ο Βερτχάϊμερ (1880-1943) μέσα από τη συνεργασία με τους Κόφκα και Κέλερ θεμελίωσαν την μορφολογική σχολή Ψυχολογίας, με βασική τους επιδίωξη την καλύτερη προσέγγιση των βιωμάτων της καθημερινής ζωής. Ταξιδεύοντας με τρένο, το 1910, ο Βερτχάϊμερ αγοράζει ένα στροφοσκόπειο, μέσα από το οποίο εμφανίζονται εικόνες να κινούνται καθώς παρουσιάζονται διαδοχικά Με αφορμή αυτό προσπαθεί να εξηγήσει την αντίληψη της κίνησης που προκύπτει από μία σειρά ερεθισμάτων από τα οποία κανένα δεν κινείται. Βασική θέση της μορφολογικής σχολής είναι ότι «ένα ψυχολογικό φαινόμενο διαφέρει από το άθροισμα στοιχείων που το αποτελούν» η κατανόηση ενός φαινομένου απαιτεί την ολική και όχι την αναλυτική του προσέγγιση. για παράδειγμα ξεχωρίζουμε την κλασσική μουσική από μια σύγχρονη λαϊκή χωρίς ν αναλύσουμε τους ήχους
3.4.3. O Μαξ Βερτχάϊμερ και η μορφολογική σχολή (συνέχεια) Η θεωρία αυτή συνεισέφερε σε θεωρίες μάθησης: διαπιστώνεται ότι ο ανθρώπινος εγκέφαλος έχει την τάση ν αντιλαμβάνεται μορφές στην ολότητα τους για παράδειγμα, αν και λείπουν κάποια γράμματα από μία λέξη, εντούτοις την αναγνωρίζουμε Η μορφολογική σχολή : βασιζόμενη σε πειράματα, διατύπωσε νόμους που αφορούν τις λειτουργίες της αντίληψης και της μνήμης ενώ επιχείρησε να διατυπώσει τις αρχές της μάθησης για την αξιοποίηση της δημιουργικής σκέψης άσκησε κριτική στην απομνημόνευση και εστίασε στο ζήτημα της επίλυσης προβλημάτων, και στην αξιοποίηση του σφάλματος κατά τη μαθησιακή διαδικασία Στη θεωρία αυτή βασίστηκε και η πρόταση του Βέλγου παιδαγωγούψυχολόγου Ντεκρολί, για να προτείνει ότι κατά τη διδασκαλία της ανάγνωσης πρέπει πρώτα να διδάσκεται η λέξη και κατόπιν τα γράμματα που την αποτελούν.
3.4.4. Ο Φρόυντ και η γένεση της Ψυχανάλυσης Ο Φρόυντ έβλεπε ότι ο «ο άνθρωπος είναι διασπασμένος ανάμεσα σε ορμές τις οποίες δεν γνωρίζει και σε απαγορεύσεις που του επιβάλλονται». Για πρώτη φορά μιλάει για το ασυνείδητο, ως μία περιοχή του ψυχισμού για την οποία δεν έχουμε συνείδηση σε αυτή την περιοχή, θεώρησε ότι πρέπει ν αναζητηθεί η αφετηρία των προβλημάτων της ψυχικής ζωής το ασυνείδητο περιέχει σκέψεις που έχουμε απομακρύνει από την συνείδηση που όμως εμφανίζονται μεταμορφωμένες, όπως για παράδειγμα, ένα πρόσωπο στο όνειρο μας που μπορεί να συμβολίζει ένα ή περισσότερα άλλα πρόσωπα Ο Φρόυντ στη θεωρία του παρουσιάζει τον ψυχισμό του να δομείται σε 3 επίπεδα:
3.4.4. Ο Φρόυντ και η γένεση της Ψυχανάλυσης (συνέχεια) Δόμηση ψυχισμού σε 3 επίπεδα: 1. id (εκείνο): ένστικτα και ορμέφυτα σ αυτή την περιοχή που λειτουργεί σύμφωνα με την αρχή της ηδονής, δηλ. σύμφωνα με τις επιθυμίες μας 2. υπερεγώ: σχηματίζεται κατά την επαφή μας με τον πολιτισμό, ενσωματώνει τους γονείς και τις αντιλήψεις τους, τις απαγορεύσεις και τις εντολές των άλλων ανθρώπων που παίζουν σημαντικό ρόλο στη ζωή μας 3. το εγώ: λειτουργεί σύμφωνα με την αρχή της πραγματικότητας, επιχειρεί δηλ. να υπηρετήσει τις επιθυμίες του ατόμου, αλλά κατά ένα ορθολογικό τρόπο και συμβιβάζοντας τες με τις κοινωνικές εντολές που περιέχει το υπερεγώ αποτελεί έναν μηχανισμό άμυνας απέναντι στις πιέσεις του υπερεγώ και του id, όπως για παράδειγμα η τάση του ανθρώπου ν απωθεί επιθυμίες που θα του προκαλούσαν σύγκρουση, ή να προβάλλει σε άλλους δικά του συναισθήματα Η Ψυχανάλυση που εισήγαγε ο Φρόυντ, είναι μια θεωρία και πρακτική, όπου το άτομο με τη βοήθεια του ψυχαναλυτή του κατευθύνεται στη γνώση του ασυνείδητου του, και ελέγχει τον εαυτό του ο ίδιος και όχι οι ασυνείδητες παρορμήσεις του και οι εντολές των άλλων.
3.4.5. Κοινωνική Ψυχολογία Η μελέτη της συμπεριφοράς του ατόμου μέσα στην ομάδα και οι μηχανισμοί της συμπεριφοράς ομάδων μελετώνται από την Κοινωνική Ψυχολογία, νέο επιστημονικό κλάδο που δημιουργήθηκε τον 20 ο αιώνα. Ο Γκόρντον Άλλπορτ αναγνωρίστηκε ως ο πρώτος που συστηματοποίησε το νέο ερευνητικό πεδίο. Από τον Β Παγκόσμιο πόλεμο, ο κλάδος αυτός αναγνωρίζει ιδιαίτερη ανάπτυξη, ενώ η έρευνα του επεκτείνεται σε αρκετά επίπεδα, όπως: o τρόπος οργάνωσης για την οικογένεια ή τον άνεργο ή τον μετανάστη η δυναμική των σχέσεων ανάμεσα στα άτομα μιας ομάδας, η επικοινωνία και οι συγκρούσεις μεταξύ τους οι σχέσεις ανάμεσα σε διαφορετικές ομάδες, πολιτικές, θρησκευτικές, αθλητικές κλπ ζητήματα κοινωνικοποίησης, αλλά και παράβασης κανόνων, συνοχής και διάσπασης του κοινωνικού ιστού Διαπιστώνεται η τάση εξειδίκευσης, αλλά και η δυσκολία να εντοπιστούν οι συνδετικοί ιστοί μεταξύ των διαφορετικών ερευνητικών αντικειμένων.