Εκπαίδευση και Κατάρτιση 2020 Εκπαιδευτική Πολιτική για τα σχολεία Διαμόρφωση προοπτικών καθ' όλη τη διάρκεια της σταδιοδρομίας στην εκπαίδευση Οδηγός για τις πολιτικές βελτίωσης της Αρχικής Κατάρτισης Εκπαιδευτικών Συνοπτική παρουσίαση
ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ Γενική Διεύθυνση Εκπαίδευσης και Πολιτισμού Διεύθυνση B Εκσυγχρονισμός της Εκπαίδευσης II: Εκπαιδευτική πολιτική και πρόγραμμα, Καινοτομία, EIT και MSCA Ενότητα B.2 Σχολεία και εκπαιδευτικοί, πολυγλωσσία Υπεύθυνοι επικοινωνίας: Thomas Pritzkow Διεύθυνση ηλ. ταχυδρομείου: EAC-UNITE-B2@ec.europa.eu Ευρωπαϊκή Επιτροπή B-1049 Brussels
Για αποτελεσματική καθοδήγηση και υποστήριξη της διαδικασίας μάθησης των μαθητών, απαιτείται από κάθε εκπαιδευτικό να ξεκινήσει μία επαγγελματική, κοινωνική και προσωπική πορεία, η οποία θα εμπεριέχει την επαγγελματική ανάπτυξη καθ' όλη τη διάρκεια της σταδιοδρομίας του σε συνεργατικά περιβάλλοντα μάθησης. Η Αρχική Κατάρτιση Εκπαιδευτικών (ΑΚΕ) θέτει τα θεμέλια και ορίζει την κατεύθυνση αυτής της πορείας. Οι εθνικές, περιφερειακές και τοπικές κυβερνήσεις, καθώς και οι ενδιαφερόμενοι φορείς, έχουν κοινή ευθύνη να διευκολύνουν και να υποστηρίζουν τη διαδικασία αυτή, σε στενή συνεργασία μεταξύ τους. ΕΚ 2020 Ομάδα Εργασίας για τη Σχολική Πολιτική Φεβρουάριος 2014 Οκτώβριος 2015
Η Άμεση Ευρώπη είναι μια υπηρεσία που σας βοηθά να βρείτε απαντήσεις στα ερωτήματά σας σε σχέση με την Ευρωπαϊκή Ένωση. Αριθμός δωρεάν τηλεφωνικής κλήσης*): 00 800 6 7 8 9 10 11 (*) Οι πληροφορίες παρέχονται δωρεάν, όπως και οι περισσότερες κλήσεις γενικά (ενδέχεται όμως οι κλήσεις που πραγματοποιούνται μέσω κάποιων τηλεπικοινωνιακών φορέων ή από τηλεφωνικούς θαλάμους ή ξενοδοχεία να χρεώνονται). Περισσότερες πληροφορίες για την Ευρωπαϊκή Ένωση διατίθενται στο Διαδίκτυο (http://europa.eu). Ευρωπαϊκή Ένωση, 2015 Επιτρέπεται η αναπαραγωγή με αναφορά της πηγής.
Συνοπτική παρουσίαση 1. Η επιτακτική ανάγκη βελτίωσης της Αρχικής Κατάρτισης Εκπαιδευτικών (ΑΚΕ) Τα εκπαιδευτικά συστήματα είναι πολύπλοκα και η διαχείρισή τους ήταν ανέκαθεν δύσκολη. Οι πρόσφατες αλλαγές, όπως η αποκέντρωση των συστημάτων και η περαιτέρω ανάδειξη του ρόλου της εκπαίδευσης στις κοινωνικές αξίες, τις οικονομικές επιδόσεις και την προσωπική ανάπτυξη, εντείνουν την πολυπλοκότητα. Οι ρόλοι και οι αρμοδιότητες των κρατικών αρχών, των σχολείων, των ιδρυμάτων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης και άλλων φορέων μεταβάλλονται και επιβάλλονται νέες απαιτήσεις στα εκπαιδευτικά συστήματα, προκειμένου να προσαρμοστούν στις μεταβαλλόμενες ανάγκες της κοινωνίας και της οικονομίας. Υπό αυτό το πρίσμα, η Αρχική Κατάρτιση Εκπαιδευτικών έχει καταστεί κύριος τομέας πολιτικής, ο οποίος απαιτεί προσοχή, ενώ οι κυβερνήσεις επικεντρώνονται ολοένα και περισσότερο στην ανάπτυξη πολιτικών που διασφαλίζουν και βελτιώνουν την ποιότητα της ΑΚΕ. Στις συζητήσεις για το μέλλον της εκπαίδευσης, συχνά τίθενται υπό αμφισβήτηση οι υφιστάμενοι τρόποι διδασκαλίας και εκφράζεται η ανάγκη για μία ουσιαστική μετάβαση από τις απομονωμένες αίθουσες διδασκαλίας σε νέες μεθόδους μάθησης, οι οποίες να βασίζονται στην ευρύτερη συνεργασία. Οι εν λόγω προσεγγίσεις απαιτούν αλλαγές σε όλο το εύρος του συστήματος, με στόχο την ουσιαστική εστίαση στην επιμόρφωση των εκπαιδευτικών. Επιπλέον, όταν η διδασκαλία θεωρείται απλώς μια στατική διαδικασία, θα υπάρχουν μειωμένα κίνητρα για επαγγελματική μάθηση. Σε αυτό τo πλαίσιo, η διδασκαλία είναι απίθανο να προσελκύει φιλόδοξους και υψηλού επιπέδου υποψηφίους και αυτό έχει αρχίσει να αποτελεί σημαντικό πρόβλημα σε όλο και πιο πολλά εκπαιδευτικά συστήματα. Η AKE είναι ένας ουσιώδης τομέας μέσα από τον οποίο υποστηρίζεται η μετάβαση σε νέες φιλοσοφίες εργασίας και τίθενται τα θεμέλια ώστε οι εκπαιδευτικοί να μπορούν να προσαρμόζονται στα διάφορα μεταβαλλόμενα πλαίσια και περιβάλλοντα. Διαθέτει τα ιδανικά στοιχεία για να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στην επίτευξη δύο βασικών στόχων: της καλύτερης ανάπτυξης των πρακτικών διδασκαλίας και της προσέλκυσης περισσότερων υποψήφιων εκπαιδευτικών με προσόντα υψηλού επιπέδου. Η υλοποίηση αυτών των αλλαγών απαιτεί δυναμικές και συνάμα ευέλικτες πολιτικές κατάρτισης εκπαιδευτικών, βασισμένες στις επισταμένες συζητήσεις και στις αλληλεπιδράσεις μεταξύ των ενδιαφερόμενων φορέων. Στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες, η παροχή της Αρχικής Κατάρτισης Εκπαιδευτικών έχει ανατεθεί σε ιδρύματα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης που ελέγχονται και επιβλέπονται από το κράτος. Παρά το γεγονός ότι στις περισσότερες χώρες οι εκπαιδευτικές αρχές συμμετέχουν, ήδη, σε κάποια μορφή διαλόγου και συνεργασίας με τους φορείς της ΑΚΕ και την ερευνητική κοινότητα, είναι πολύ λιγότερες εκείνες που συμμετέχουν σε συζητήσεις με άλλους φορείς και οργανισμούς, συμπεριλαμβανομένων των δήμων, των σχολείων και των εκπαιδευτικών (συνδικαλιστικές οργανώσεις, επαγγελματικές ενώσεις). Το γεγονός αυτό παρακωλύει τη δυνατότητα σχεδιασμού μίας ολοκληρωμένης προσέγγισης για την ανάπτυξη των εκπαιδευτικών, οδηγώντας, ενδεχομένως, σε αρνητικές επιπτώσεις ως προς τον συνολικό βαθμό ελκυστικότητας του επαγγέλματος. Απαιτούνται στοχευμένες δράσεις σε επίπεδο πολιτικής, προκειμένου να ενισχυθεί: ο ρόλος της Αρχικής Κατάρτισης Εκπαιδευτικών στη μεταβολή των εργασιακών πρακτικών και φιλοσοφιών η θέση της στο πλαίσιο των ευρύτερων πολιτικών κατάρτισης εκπαιδευτικών, ώστε να δημιουργούνται κίνητρα για επαγγελματική 5
ανάπτυξη και η διακυβέρνησή της, αναγνωρίζοντας τις νέες δομές συμμετοχής και τις νέες αρμοδιότητες των ενδιαφερόμενων φορέων. Ο κύριος σκοπός του παρόντος Οδηγού είναι να υποστηρίξει αυτές τις προσπάθειες, συγκεντρώνοντας και ενισχύοντας τις υφιστάμενες πρακτικές, την έρευνα, τις γνώσεις και τις συμβουλές των ειδικών. 2. Βασικές αρχές Ο μετασχηματισμός ή ο εκσυγχρονισμός της (Αρχικής) Κατάρτισης Εκπαιδευτικών μπορεί να επιτευχθεί μέσα από μια σειρά στοχευμένων δράσεων πολιτικής, όπως επισημαίνεται στον παρόντα Οδηγό. Η Ομάδα Εργασίας για τη Σχολική Πολιτική κατέληξε σε σύνολο αρχών που υποστηρίζουν την ανάπτυξη αυτών των δράσεων, αντικατοπτρίζοντας το ευρύτερο πλαίσιο της πολιτικής και υποστηρίζοντας το έργο που έχει αναληφθεί. 1. Οι πολιτικές για την εκπαίδευση θα πρέπει να βασίζονται στην κατανόηση του επαγγέλματος του εκπαιδευτικού και στην επαγγελματική ανάπτυξη των εκπαιδευτικών ως μία συνεκτική και συνεχή διαδικασία με ποικίλες αλληλένδετες οπτικές, οι οποίες συμπεριλαμβάνουν τις επιμορφωτικές ανάγκες των εκπαιδευτικών, τις δομές υποστήριξης, εργασίας και σταδιοδρομίας, τα επίπεδα ικανότητας και την τοπική σχολική φιλοσοφία. 2. Οι ελκυστικές δυνατότητες για επαγγελματική ανάπτυξη και διαφοροποίηση της σταδιοδρομίας θα πρέπει να αποτελούν σημαντικά στοιχεία αυτών των προσεγγίσεων. 3. Οι εκπαιδευτικοί θα πρέπει να έχουν τη δυνατότητα να αναπτύσσουν και να διατηρούν μία νοοτροπία και μία πρακτική προσέγγιση, οι οποίες να βασίζονται στον αναστοχασμό και στη διερεύνηση και να επικεντρώνονται στη συνεχή επαγγελματική ανάπτυξη. 4. Η Αρχική Κατάρτιση Εκπαιδευτικών πρέπει να θεωρείται ως αφετηρία αυτής της συνεχούς διαδικασίας επαγγελματικής ανάπτυξης. Θέτει τα θεμέλια για τη συγκεκριμένη διαδικασία και προσέγγιση. 5. Η Διευθυντική ομάδα των σχολείων και οι φορείς που ασχολούνται με τη Συνεχή Επαγγελματική Ανάπτυξη και την Αρχική Κατάρτιση Εκπαιδευτικών, μπορούν να διαδραματίσουν πρωταγωνιστικό ρόλο στη δημιουργία ευκαιριών για επαγγελματική ανάπτυξη, η οποία να βασίζεται στην αξιοποίηση διαδικασιών πρακτικής εφαρμογής καθώς και στην έρευνα. Οι δύο αυτές προσεγγίσεις θα ενισχύσουν τη δυνατότητα των εκπαιδευτικών για δράση σε ό,τι αφορά την διδασκαλία που θέτει ως επίκεντρο τον μαθητή καθώς και την καινοτομία. 6. Ο επαγγελματισμός των εκπαιδευτικών, των εκπαιδευτών για εκπαιδευτικούς και όσων κατέχουν ηγετικές θέσεις στην εκπαίδευση θα πρέπει να ενσωματώνει τις πρακτικές και τη φιλοσοφία της συνεργασίας. Θα πρέπει, ως εκ τούτου, να προάγονται αμφότερες σε σχέση με το περιεχόμενο και τη διαδικασία της Αρχικής Κατάρτισης Εκπαιδευτικών. Θα πρέπει να δίνεται ιδιαίτερη προσοχή στον συντονισμό των συνεργατικών πρακτικών. 7. Τα σχολεία και τα ιδρύματα παροχής Αρχικής Κατάρτισης Εκπαιδευτικών θα πρέπει να λαμβάνουν υποστήριξη, ώστε να γίνουν πιο «εξωστρεφή» προκειμένου να επωφελούνται από τη συμμετοχή σε δίκτυα, επαγγελματικές κοινότητες μάθησης και άλλες συνεργασίες. Οι δράσεις πολιτικής θα πρέπει να ενισχύουν τα περιβάλλοντα συνεργατικής μάθησης, παρέχοντας ευελιξία ώστε να λαμβάνουν υπόψη τα διαφορετικά πλαίσια. 6
8. Η διακυβέρνηση της Αρχικής Κατάρτισης Εκπαιδευτικών θα πρέπει να βασίζεται σε συνεργατικές προσεγγίσεις που περικλείουν όλους τους ενδιαφερόμενους φορείς (φορείς Αρχικής Κατάρτισης Εκπαιδευτικών και Συνεχούς Επαγγελματικής Ανάπτυξης, επαγγελματικούς φορείς και ενώσεις, κοινωνικούς εταίρους) στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων, καθοδήγησης και παρακολούθησης. 9. Οι κυβερνήσεις και όλοι οι ενδιαφερόμενοι φορείς θα πρέπει να αναλαμβάνουν από κοινού την ευθύνη για το σύστημα (ή για μέρη αυτού) και θα πρέπει να συμμετέχουν στον διάλογο και στη συνεργασία. Αυτό συνεπάγεται, όπου είναι απαραίτητο, την ανάπτυξη της ικανότητας των ενδιαφερόμενων φορέων να αναλαμβάνουν ευθύνες εντός του συστήματος. 10. Ο κύκλος διακυβέρνησης πρέπει να εξισορροπεί τις διαδικασίες λήψης αποφάσεων, καθοδήγησης και παρακολούθησης και πρέπει να εστιάζει στην εσωτερική συνοχή και στις βιώσιμες πολιτικές. Συγκεκριμένα, πρέπει να χρησιμοποιεί με αποτελεσματικό τρόπο τα δεδομένα παρακολούθησης στις διαδικασίες και την έκβαση των μέτρων πολιτικής. 3. Προτεινόμενες δράσεις πολιτικής Συνεχής διαδικασία Το επάγγελμα του εκπαιδευτικού πρέπει να εκλαμβάνεται ως μία ενοποιημένη συνεχής διαδικασία, που συνενώνει πέντε αλληλένδετες πτυχές: την κάλυψη των αναγκών μάθησης των εκπαιδευτικών, τα συστήματα υποστήριξης, τα στάδια επαγγελματικής πορείας, την οργάνωση των επιπέδων ικανότητας/επάρκειας και την επίδραση του σχολικού κλίματος. Η κύρια πρόκληση για τους υπευθύνους διαμόρφωσης πολιτικής είναι να διασφαλίζουν τη συνέχεια και τη συνοχή του καθενός από αυτά τα στοιχεία και να δημιουργούν διασυνδέσεις μεταξύ τους. Σε αυτό το πλαίσιο, η Αρχική Κατάρτιση Εκπαιδευτικών πρέπει να θεωρείται το πρώτο μέρος μίας μακροπρόθεσμης και δυναμικής διαδικασίας και όχι μια αποκομμένη και ολοκληρωμένη φάση. Η επιτυχία της θα εξαρτάται από τους μηχανισμούς που επιτρέπουν την αλληλεπίδραση με τα μεταγενέστερα στάδια της ανάπτυξης των εκπαιδευτικών και από τη θέση της εντός των ευρύτερων πολιτικών που επηρεάζουν τα σχολεία και τους εκπαιδευτικούς. Ενίσχυση της συνεχούς διαδικασίας κατάρτισης των εκπαιδευτικών μέσω της σύνδεσης των διαφορετικών φάσεων Επίτευξη της Οι πολιτικές μπορούν να τονώσουν και να ενθαρρύνουν την επαγγελματική ανάπτυξη, όταν ενισχύουν τη σύνδεση ανάμεσα στις διαφορετικές φάσεις της επαγγελματικής ανάπτυξης των εκπαιδευτικών: Αρχική Κατάρτιση Εκπαιδευτικών, Ένταξη στο Επάγγελμα και Συνεχής Επαγγελματική Ανάπτυξη (ΣΕΑ). 1 Αυτό θα μπορούσε να περιλαμβάνει την επίσημη αναγνώριση των διαφορετικών φάσεων και αλλαγών στα διάφορα στάδια πορείας του εκπαιδευτικού, συμπεριλαμβανομένης και της υποχρεωτικής ένταξης στο επάγγελμα, με τη στήριξη εκπαιδευμένων μεντόρων. Στην Αρχική Κατάρτιση Εκπαιδευτικών και στη Συνεχή 1 Οι προτεινόμενες δράσεις πολιτικής συνοδεύονται από παραδείγματα (με πλάγιους χαρακτήρες) πιθανών δράσεων, που περιγράφονται πιο διεξοδικά στα κεφάλαια του Οδηγού. 7
συνέχειας μέσω της συνεργασίας μεταξύ ιδρυμάτων Συναντίληψη και κοινή ανάληψη ευθύνης μέσα από συνεκτικά επίπεδα ικανοτήτων Δημιουργία μίας ισορροπημένης προσφοράς ΣΕΑ με ισχυρό αντίκτυπο Ευθύνη του εκπαιδευτικού: η αυτοκατευθυνόμενη μάθηση για την κάλυψη των αναγκών του Επαγγελματική Ανάπτυξη των εκπαιδευτικών, καθώς και στους εκπαιδευτές της ΑΚΕ και στους εκπαιδευτές της ΣΕΑ, δεν θα πρέπει να υπάρχουν κενά μετάβασης, προκειμένου να διασφαλίζεται μία συνέχεια, η οποία είναι σημαντική για την ανάπτυξη των εκπαιδευτικών. Οι δράσεις πολιτικής θα πρέπει να δημιουργούν κίνητρα και να παρέχουν ειδικούς πόρους για την υποστήριξη πληθώρας συνεργασιών ανάμεσα στα ιδρύματα κατάρτισης εκπαιδευτικών και στα σχολεία. Η ύπαρξη ενός συνεκτικού πλαισίου ικανοτήτων, που προσδιορίζει τα διαφορετικά επίπεδα ικανοτήτων καθ' όλη τη διάρκεια της συνεχούς διαδικασίας, μπορεί να υποστηρίξει δυναμικά την ανάπτυξη του εκπαιδευτικού καθ' όλη τη διάρκεια της σταδιοδρομίας του. Μέσα από αυτά τα πλαίσια ικανοτήτων, οι πολιτικές μπορούν να προάγουν τη συναντίληψη, την κοινή ανάληψη ευθύνης και την κοινή γλώσσα ανάμεσα στους ενδιαφερόμενους φορείς και κατά τις διάφορες φάσεις της συνεχούς διαδικασίας. Η ανάπτυξη αυτών των πλαισίων θα μπορούσε να ανατεθεί στους εθνικούς φορείς εκπαιδευτικών ή να τεθεί σε μια διαδραστική διαδικασία διαβούλευσης, με τη συμμετοχή ενός ευρέως φάσματος ενδιαφερόμενων φορέων που εμπλέκονται σε διαφορετικά στάδια της κατάρτισης των εκπαιδευτικών. Προκειμένου να βελτιωθεί η προσφορά και ο αντίκτυπος της Συνεχούς Επαγγελματικής Ανάπτυξης (ΣΕΑ) σε όλο το εύρος της συνεχούς αυτής διαδικασίας, οι δραστηριότητες θα πρέπει να ξεκινούν από τον εκπαιδευτικό και ταυτόχρονα να αντλούν έμπνευση από τις προσδοκίες και τις απαιτήσεις σε διάφορα επίπεδα, όπως του σχολείου και του εκπαιδευτικού συστήματος. Οι υποχρεωτικές και μη υποχρεωτικές πρωτοβουλίες είναι δυνατόν να προσδιορίζονται και να εφαρμόζονται από διαφορετικούς ενδιαφερόμενους φορείς, όπως η κεντρική κυβέρνηση, οι τοπικές αρχές, τα σχολεία και οι εκπαιδευτικοί. Οι πρόσθετες πολιτικές για την Αρχική Κατάρτιση Εκπαιδευτικών και τη Συνεχή Επαγγελματική Ανάπτυξη θα μπορούσαν να κατευθύνουν τους πόρους στην υποστήριξη συγκεκριμένων τομέων όπου παρουσιάζονται τρέχουσες ανάγκες ή χαμηλές επιδόσεις ως προς τη σχολική εκπαίδευση. Προκειμένου να διασφαλίζεται η διατήρηση πρακτικών υψηλής ποιότητας, οι εκπαιδευτικοί πρέπει να έχουν την ικανότητα και την αίσθηση της επενέργειας, έτσι ώστε να αξιολογούν τις μαθησιακές τους ανάγκες και να κατευθύνουν οι ίδιοι τη μάθησή τους. Τα προγράμματα σπουδών της ΑΚΕ θα μπορούσαν να περιλαμβάνουν σαφείς στόχους για τους εκπαιδευτικούς, προκειμένου να προσδιορίζουν και να αξιολογούν τις ανάγκες τους για Συνεχή Επαγγελματική Ανάπτυξη. 8
Αναγνώριση ευρείας γκάμας ευκαιριών επαγγελματικής ανάπτυξης Βελτίωση της πρακτικής μέσω της σύνδεσης με την έρευνα Σύνδεση της ανάπτυξης των εκπαιδευτικών με τη βελτίωση του σχολείου Αναγνώριση ευέλικτων κατευθύνσεων σταδιοδρομίας και πολλαπλών ρόλων Οι πολιτικές που στοχεύουν στην τόνωση της ανάπτυξης των εκπαιδευτικών καθ' όλη τη διάρκεια της συνεχούς διαδικασίας πρέπει να αναγνωρίζουν την τυπική, την ανεπίσημη και την άτυπη μάθηση ως ένα έγκυρο και ισχυρό μέσο επαγγελματικής ανάπτυξης. Αυτό συμπεριλαμβάνει την προώθηση της ομαδικής μάθησης, τις δραστηριότητες πειραματισμού και την ανταλλαγή εμπειριών μεταξύ των εκπαιδευτικών. Παράλληλα με τα πιστοποιημένα προγράμματα ΑΚΕ ή τα τυπικά εκπαιδευτικά σεμινάρια που επιτρέπουν και αναγνωρίζουν επίσημα τη συνεχή μάθηση, οι δράσεις θα μπορούσαν να εμπλέξουν και τα εθνικά δίκτυα ή τοπικούς φορείς, για να ενισχυθεί η συμμετοχή σε ανεπίσημες ερευνητικές εργασίες για εκπαιδευτικούς και η ανταλλαγή καλών πρακτικών. Προκειμένου να επιτευχθεί ένα δημιουργικό και αναστοχαστικό εκπαιδευτικό δυναμικό, οι πολιτικές και οι δράσεις θα πρέπει να ενθαρρύνουν τους φοιτητές και τους εκπαιδευτικούς να χρησιμοποιούν και να εμπλέκονται σε νέες έρευνες κατά τη διάρκεια της μάθησης και της πρακτικής τους. Παρόλο που η Αρχική Κατάρτιση Εκπαιδευτικών θέτει τα θεμέλια προς αυτή την κατεύθυνση, οι δράσεις πολιτικής θα πρέπει να προωθούν τις καινοτόμες φιλοσοφίες στα σχολεία και να διασφαλίζουν τη διατήρηση δεσμών με πανεπιστήμια και άλλους οργανισμούς που υποστηρίζουν την ανάπτυξη των εκπαιδευτικών πρακτικών, μέσω της αξιοποίησης των ερευνών. Στις περιπτώσεις κατά τις οποίες οι δραστηριότητες επαγγελματικής ανάπτυξης και οι πολιτικές για το ανθρώπινο δυναμικό οργανώνονται σε επίπεδο σχολείου, θα πρέπει να συνδέονται με το ευρύτερο πρόγραμμα του σχολείου, ώστε να ενισχύεται η επίδραση και των τριών αυτών συνισταμένων. Στον διάλογό τους με τους εκπαιδευτικούς, οι υπεύθυνοι ανθρώπινου δυναμικού και οι ηγέτες των σχολείων θα μπορούσαν να αναστοχάζονται πώς μπορούν να συνδέσουν τους στόχους βελτίωσης του σχολείου με τη Συνεχή Επαγγελματική Ανάπτυξη και τις διαδικασίες αξιολόγησης των εκπαιδευτικών. Προκειμένου να υποστηρίζεται η ανάπτυξη των εκπαιδευτικών και η ευελιξία στη χάραξη της σταδιοδρομίας τους, οι υπεύθυνοι διαμόρφωσης πολιτικής θα πρέπει να βρίσκουν τρόπους να αναγνωρίζουν και να επικυρώνουν το εύρος πρόσβασης και ρόλων και να δημιουργούν πολιτικές, χωρίς αποκλεισμούς, που αναγνωρίζουν και πιστοποιούν διαφορετικές δεξιότητες και εμπειρίες. Για παράδειγμα, τα προγράμματα ΑΚΕ και τα πιστοποιημένα σεμινάρια ΣΕΑ θα μπορούσαν να εστιάζουν σε συγκεκριμένους εκπαιδευτικούς ρόλους 9
(π.χ. σύμβουλος, ειδικός σε ψηφιακά θέματα, εκπαιδευτής για εκπαιδευτικούς εντός του σχολείου, ηγέτης εκπαιδευτικός), οι οποίοι μπορούν να παρέχουν πρόσθετη υποστήριξη κατά την είσοδο στο μέσον της σταδιοδρομίας του εκπαιδευτικού ή την αποχώρηση από το επάγγελμα του εκπαιδευτικού. Συνεργατική μάθηση Παρόλο που η συνεργασία αποτελεί σημαντική και ευρέως διαδεδομένη προσδοκία για τους εκπαιδευτικούς στην Ευρώπη, ένα σημαντικό ποσοστό εκπαιδευτικών δεν έχει έρθει ποτέ σε επαφή με τη συνεργατική μάθηση. Η προώθησή της συνεπάγεται αλλαγές στην πρακτική, στη νοοτροπία και στην ανάπτυξη νέων φιλοσοφιών και περιβαλλόντων εργασίας. Η ανάπτυξη καλών σχέσεων και συνεργασιών για την υποστήριξη της συνεργασίας σε ευρύτερο επίπεδο αποτελεί σημαντική πρόκληση. Ενδέχεται να απαιτεί ριζικές αλλαγές: η συνεργασία πρέπει να συνάδει τόσο με το περιεχόμενο του εκπαιδευτικού συστήματος όσο και με τον σκοπό της επίτευξης συγκεκριμένων μαθησιακών στόχων. Οι υπεύθυνοι διαμόρφωσης πολικής, τα στελέχη της εκπαίδευσης και όλοι οι ενδιαφερόμενοι φορείς, συμπεριλαμβανομένων των κοινωνικών εταίρων, θα πρέπει να συμβάλλουν στην ανάπτυξη πνεύματος συνεργασίας, καλλιεργώντας και ενισχύοντας την αμοιβαία εμπιστοσύνη. Αυτή είναι η προϋπόθεση για τη διασφάλιση της αποτελεσματικότητας συγκεκριμένων μέτρων και, κυρίως, για τον σχεδιασμό προσαρμογών σε όλο το φάσμα του συστήματος. Από την απομόνωση στη φιλοσοφία της συνεργασίας Όλοι οι συναφείς ενδιαφερόμενοι φορείς θα πρέπει να προωθούν συνεργατικές μορφές διδασκαλίας και μάθησης, έτσι ώστε να καταστούν καθημερινές επαγγελματικές πρακτικές, ευρέως διαδεδομένες μεταξύ εκπαιδευτικών, εκπαιδευτών για εκπαιδευτικούς και στελεχών της εκπαίδευσης. Τα μέτρα θα μπορούσαν να υποστηρίζουν τον αναστοχασμό και τον συνεχή διάλογο σε επαγγελματικό επίπεδο, σχετικά με τα χαρακτηριστικά και την αποτελεσματικότητα των διαφορετικών πρακτικών, όχι μόνο εντός των σχολείων, αλλά τόσο μεταξύ ιδρυμάτων όσο και σε όλο το φάσμα του συστήματος. Ανάπτυξη συνεργατικών στάσεων στο πλαίσιο των προγραμμάτων ΑΚΕ Παροχή κινήτρων και Προκειμένου οι μελλοντικοί εκπαιδευτικοί να προετοιμαστούν για τη συνεργασία, οι υπεύθυνοι διαμόρφωσης πολιτικής και οι ενδιαφερόμενοι φορείς θα πρέπει να διασφαλίσουν ότι τα προγράμματα ΑΚΕ αναπτύσσουν θετικές στάσεις ως προς τον διάλογο σε επαγγελματικό επίπεδο, την ανταλλαγή, τη συνεργατική κριτική σκέψη και την αλληλοεπιμόρφωση. Οι εκπαιδευτές για εκπαιδευτικούς που ασχολούνται με την Αρχική Κατάρτιση Εκπαιδευτικών και συμμετέχουν σε όλη τη συνεχή διαδικασία ανάπτυξης θα πρέπει να αποτελούν οι ίδιοι πρότυπο συνεργασίας, όταν παρέχουν κατάρτιση στους (μελλοντικούς) εκπαιδευτικούς. Κατά τον σχεδιασμό μίας νέας οργανωτικής ή θεσμικής δομής, θα πρέπει να δίνεται προτεραιότητα σε λύσεις που 10
υποστήριξη της συνεργασίας μεταξύ των ιδρυμάτων Αυτονομία και υποστήριξη για συνεργασία σε τοπικό επίπεδο Υποστήριξη της έρευνας δράσης ως τρόπου συνεργασίας Επαρκής και οικονομικά αποδοτική επένδυση Υποστήριξη της δικτύωσης μεταξύ των εκπαιδευτικών Επιμόρφωση για όλους τους εκπαιδευτικούς σε θέματα συνεργατικής ηγεσίας ευνοούν τη συνεργασία τόσο εντός του εκάστοτε ιδρύματος όσο και ανάμεσα στα ιδρύματα -στο ίδιο επίπεδο. Το ίδιο μπορεί να γίνει σε όλα τα επίπεδα εκπαίδευσης, καθώς και μεταξύ των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων και των τοπικών κοινοτήτων. Η υποστήριξη των μέτρων για την Αρχική Κατάρτιση Εκπαιδευτικών θα μπορούσε να περιλαμβάνει τη δημιουργία δικτύων ή κινήτρων, όπως οι βαθμοί ή οι διακρίσεις. Τα καλύτερα συνεργατικά περιβάλλοντα μάθησης είναι εκείνα που έχουν προσαρμοστεί στο τοπικό πλαίσιο και έχουν γίνει αποδεκτά και παρακολουθούνται από τοπικούς εταίρους. Οι υπεύθυνοι διαμόρφωσης πολιτικής θα μπορούσαν να διασφαλίσουν ότι οι διευθυντές των σχολείων έχουν την ελευθερία και την υποστήριξη ώστε να καλλιεργούν και να διατηρούν στενή συνεργασία με κοινωνικούς εταίρους, ιδρύματα και οργανώσεις της τοπικής κοινότητας, καθώς και με άλλα σχολεία και εκπαιδευτικά ιδρύματα. Η έρευνα δράσης μπορεί να στοχεύει στην εύρεση ουσιαστικής λύσης για κάποιο πρόβλημα που αφορά τις διδακτικές πρακτικές. Το πιο πάνω, θα πρέπει να προωθείται από τους ενδιαφερόμενους φορείς ως μέσο ενίσχυσης των συνεργατικών περιβαλλόντων μάθησης τόσο εντός όσο και ανάμεσα στα σχολεία, καθώς και σε συνεργασία με τους φορείς της Αρχικής Κατάρτισης Εκπαιδευτικών. Η έναρξη και η διατήρηση της συνεργασίας για την κατάρτιση των εκπαιδευτικών απαιτεί συνήθως επένδυση και, ως εκ τούτου, οι ενδιαφερόμενοι φορείς θα πρέπει να αφιερώνουν ικανοποιητικό χρόνο και πόρους και να αποφεύγουν οικονομικές διευθετήσεις που συνδέονται μόνο με ατομικά επιτεύγματα. Αυτό θα μπορούσε να είναι ιδιαίτερα σημαντικό για την ενθάρρυνση της συνεργασίας ανάμεσα στα σχολεία που βρίσκονται σε μη προνομιούχες περιοχές. Οι ενδιαφερόμενοι φορείς θα πρέπει να διασφαλίζουν ότι η άμεση δικτύωση μεταξύ των επαγγελματιών του κλάδου της εκπαίδευσης παρέχεται ισότιμα και ότι λειτουργεί ως η βάση για συνεργασία και διασφάλιση υψηλής ποιότητας πρακτικής. Αυτό θα μπορούσε να επιτευχθεί, όχι μόνο μέσω των δικτύων των καινοτόμων σχολείων και των φορέων της ΑΚΕ, αλλά και μέσα από διαδικτυακές πλατφόρμες που προσφέρουν προγράμματα ηλεκτρονικής μάθησης (elearning) και πρόσβαση σε πηγές. Η αποτελεσματική συνεργατική μάθηση διευκολύνεται εν μέρει από τη συνεργατική ή την «κατανεμημένη» ηγεσία στην οποία συμμετέχουν εκπαιδευτικοί, ενώ στα μέτρα που αποσκοπούν στη συμπερίληψη της ηγεσίας στην επιμόρφωση των εκπαιδευτικών θα πρέπει να υπάρχει πρόβλεψη για όλους τους εκπαιδευτικούς. 11
Ανταλλαγή καλών πρακτικών για την προώθηση των συνεργατικών προσεγγίσεων στην ΑΚΕ Τα μέτρα θα μπορούσαν να συμπεριλαμβάνουν προγράμματα ηγεσίας που διεξάγονται εντός αλλά και εκτός του σχολείου, τα οποία αξιοποιούν τις δεξιότητες των υφιστάμενων ηγετών, προωθούν την ομαδική εργασία και προετοιμάζουν τους επαγγελματίες να εφαρμόσουν πρακτικές συνεργατικής μάθησης. Προκειμένου να υποστηριχθεί η μελλοντική ανάπτυξη της Αρχικής Κατάρτισης Εκπαιδευτικών, θα πρέπει να υπάρχει αμοιβαία ανταλλαγή πλεονεκτημάτων και καλών πρακτικών στη συνεργατική μάθηση, μεταξύ των υπευθύνων διαμόρφωσης πολιτικής και των επαγγελματιών του κλάδου της εκπαίδευσης. Τα ψηφιακά εργαλεία μπορούν να διαδραματίσουν ρόλο στην παροχή της δυνατότητας ανταλλαγής εμπειριών, προσεγγίσεων και αποτελεσμάτων μεταξύ των συμμετεχόντων στην Αρχική Κατάρτιση Εκπαιδευτικών. Διακυβέρνηση Η Αρχική Κατάρτιση Εκπαιδευτικών είναι ένας σύνθετος τομέας, στον οποίο συμμετέχει ένας αυξανόμενος αριθμός ενδιαφερόμενων φορέων και μάλιστα, σε ορισμένες χώρες, σε διαφορετικά επίπεδα διακυβέρνησης. Το σύστημα της Αρχικής Κατάρτισης Εκπαιδευτικών καθορίζεται από το θεσμικό του πλαίσιο, το οποίο προσδιορίζει τον βαθμό αυτονομίας των φορέων και το πόσο επηρεάζεται από την κυβερνητική πολιτική. Ο ρόλος των ενδιαφερόμενων φορέων σε αυτές τις δραστηριότητες ποικίλλει από χώρα σε χώρα και είναι προφανές ότι η διαδικασία διακυβέρνησης πρέπει να λαμβάνει υπόψη τις διαφορές μεταξύ των ενδιαφερόμενων φορέων. Εντούτοις, ακόμη και εάν ένα σύστημα είναι περισσότερο συγκεντρωτικό ή αποκεντρωμένο, λιγότερο ή περισσότερο ελεγχόμενο, μπορεί να είναι συνεργατικό. Συμμετοχή διαφορετικών ενδιαφερόμενων φορέων στη δημιουργία πιο ισχυρών συστημάτων Ανάπτυξη μεθοδολογιών για καλύτερο σύστημα ρύθμισης Η συμμετοχή διαφορετικών ενδιαφερόμενων φορέων στη διαδικασία διαμόρφωσης πολιτικής, διατηρώντας παράλληλα την αυτονομία κάθε εταίρου, έχει ως αποτέλεσμα να δημιουργούνται πιο ισχυρά συστήματα ΑΚΕ, τα οποία βασίζονται στη συνεργατική διακυβέρνηση. Αυτό θα μπορούσε να συμπεριλαμβάνει μεταρρυθμίσεις που φέρνουν σε επαφή τους εθνικούς και τους τοπικούς φορείς συντονισμού της Αρχικής Κατάρτισης Εκπαιδευτικών, ομαδοποιούν τους φορείς σε περιφερειακό επίπεδο ή βοηθούν τα ιδρύματα να συνεργαστούν για να καταρτίσουν ένα κοινό βασικό πρόγραμμα σπουδών και κοινές τελικές εξετάσεις. Κατά τον σχεδιασμό του συστήματος ρύθμισης, θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη οι αντιλήψεις και οι προβληματισμοί των διαφόρων ενδιαφερόμενων φορέων μέσα από μια συνεργατική διαδικασία. Οι διαφορετικές μεθοδολογίες θα μπορούσαν να συμβάλουν στην επίτευξη συναίνεσης σχετικά με το τι θα μπορούσε να ρυθμιστεί μέσω της επίσημης νομοθεσίας και τι θα μπορούσε να ρυθμιστεί σε επίπεδο 12
Παροχή ειδικής χρηματοδότησης για συνεργασία Διατήρηση της υψηλής ποιότητας μέσα από κριτήρια επιλογής εκπαιδευτικών και πλαίσια ικανοτήτων/επάρκειας Συνέπεια των μεθοδολογιών και των ορίων αναφοράς, προκειμένου να επιτυγχάνεται η αποτελεσματική διασφάλιση ποιότητας της ΑΚΕ Προώθηση της συνεργατικής διακυβέρνησης με βάση τον διάλογο και τη συναίνεση ενδιαφερόμενων φορέων ή μεμονωμένων ιδρυμάτων. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί με τη βοήθεια ενός ανεξάρτητου φορέα και/ή περιφερειακών συνεδρίων. Προκειμένου να ικανοποιούνται οι μεταβαλλόμενες ανάγκες και απαιτήσεις των πολιτικών με τις οποίες καταπιάνεται η Αρχική Κατάρτιση Εκπαιδευτικών, η προσφορά κινήτρων για επιβράβευση μπορεί να συμβάλλει στην προώθηση της συνεργασίας. Τα συγκεκριμένα μέτρα θα μπορούσαν να περιλαμβάνουν την επιβράβευση των φορέων της ΑΚΕ με προγράμματα σπουδών υψηλής ποιότητας ή την παροχή κονδυλίων για την υποστήριξη της μεταξύ τους δικτύωσης. Προκειμένου να διατηρείται η υψηλή ποιότητα στο επάγγελμα του εκπαιδευτικού, το οποίο χρειάζεται συνεχή ανάπτυξη, είναι σημαντικό τα πλαίσια ικανοτήτων/επάρκειας που καλύπτουν ολόκληρη τη συνεχή διαδικασία του επαγγέλματος να χρησιμοποιούν παρόμοιες δομές και κοινή γλώσσα, καθώς και να χρησιμοποιούνται και να αναγνωρίζονται από όλους τους ενδιαφερόμενους φορείς. Αυτό θα μπορούσε να περιλαμβάνει, για παράδειγμα, μέτρα για τη σύνδεση ή την ενσωμάτωση πλαισίων τόσο για ακαδημαϊκές όσο και για επαγγελματικές ικανότητες ή τη δημιουργία παρόμοιων πλαισίων για τους εκπαιδευτές των εκπαιδευτικών. Για την αποτελεσματική διασφάλιση ποιότητας και την παρακολούθηση της απόδοσης της ΑΚΕ, οι υπεύθυνοι διαμόρφωσης πολιτικής θα πρέπει να ελέγχουν εάν οι στόχοι, οι διαδικασίες και η αξιολόγηση των προγραμμάτων χαρακτηρίζονται από συνέπεια. Όλα τα επίπεδα διακυβέρνησης θα πρέπει να υποστηρίζουν τη χρήση κοινών μεθοδολογιών, κριτηρίων, δεικτών και επιπέδων και θα πρέπει να αναγνωρίζουν τους μηχανισμούς συντονισμού για την καλύτερη παρακολούθηση και αξιολόγηση της Αρχικής Κατάρτισης Εκπαιδευτικών. Τα μέτρα θα μπορούσαν να συμπεριλαμβάνουν έρευνες για το εκπαιδευτικό δυναμικό, (οι οποίες διεξάγονται από κοινού με τους ενδιαφερόμενους φορείς), τον διάλογο ανάμεσα στους τομείς εκπαίδευσης και απασχόλησης, τη σύσταση επιτροπών παρακολούθησης ή την κοινή επαγγελματική και ακαδημαϊκή πιστοποίηση των προγραμμάτων ΑΚΕ. Όλοι οι ενδιαφερόμενοι φορείς κυβερνήσεις, φορείς ΑΚΕ, διευθυντές σχολείων και εκπαιδευτικοί θα πρέπει να έχουν ως κοινό στόχο την επίτευξη Αρχικής Κατάρτισης Εκπαιδευτικών υψηλής ποιότητας μέσα από τη συνεργατική διακυβέρνηση. Αυτό θα μπορούσε να επιτευχθεί με την καθιέρωση της 13
διεξαγωγής τακτικών ομάδων συζήτησης (σε επίσημο ή ανεπίσημο επίπεδο) ή τη σύσταση ανεξάρτητων φορέων για τη ρύθμιση του επαγγέλματος του εκπαιδευτικού και την επίβλεψη της συνεργασίας. Κοινή ευθύνη για τη διατήρηση της αποτελεσματικής διακυβέρνησης του εκπαιδευτικού συστήματος Η συνεργατική διακυβέρνηση της Αρχικής Κατάρτισης Εκπαιδευτικών αντιμετωπίζει προκλήσεις στα αποκεντρωμένα συστήματα. Η διακυβέρνηση θα είναι επιτυχημένη μόνον εάν τα υπουργεία και όλοι οι άλλοι ενδιαφερόμενοι φορείς μοιράζονται την ευθύνη για τις αποφάσεις, τις δράσεις και την ενοποίηση των μέτρων, ώστε οι πολιτικές να μετατρέπονται σε πράξη. Η δημιουργία ικανοτήτων σε κάθε ενδιαφερόμενο φορέα θα συμβάλλει στην ενίσχυση της δυνατότητας και της προθυμίας τους να αναλαμβάνουν την ευθύνη για την Αρχική Κατάρτιση Εκπαιδευτικών κατά τρόπο που να υπερβαίνει τις τοπικές, θεσμικές ή ατομικές αντιλήψεις και να εστιάζει στο σύστημα ως σύνολο. Αυτό μπορεί, για παράδειγμα, να αντιμετωπιστεί μέσα από εισηγήσεις ανεξάρτητων ειδικών σε θέματα εκπαίδευσης ή με τη σύσταση θεματικών ομάδων πολιτικής, τα μέλη των οποίων να προέρχονται από κύριους ενδιαφερόμενους φορείς 4. Η δημιουργία του οδηγού Ο Οδηγός παρουσιάζει τα πορίσματα της ΕΚ 2020 Ομάδας Εργασίας για τη Σχολική Πολιτική (2014-15) της Ευρωπαϊκής Ένωσης σχετικά με το θέμα προτεραιότητας «Αρχική Κατάρτιση Εκπαιδευτικών» 2. Ο στόχος αυτής της Ομάδας Εργασίας ήταν να βοηθήσει τις χώρες στη βελτίωση της σχολικής εκπαίδευσης, προάγοντας την ανάπτυξη πολιτικών μέσα από την αμοιβαία μάθηση και τον προσδιορισμό ορθών πρακτικών. Μέσα από τις συζητήσεις και την αλληλοεπιμόρφωση σε διάφορες μορφές (τριμηνιαίες συναντήσεις, εμπεριστατωμένα εργαστήρια με εστίαση στη συγκεκριμένη χώρα, ερωτηματολόγια, ανασκόπηση βιβλιογραφίας), η Ομάδα Εργασίας συγκέντρωσε αποδεικτικά στοιχεία για επιτυχημένες πρακτικές πολιτικής και μεταρρυθμίσεις στην Αρχική Κατάρτιση Εκπαιδευτικών. Ο κύριος Οδηγός συνοψίζει τα πορίσματα για τρία θέματα: τη Συνεχή διαδικασία του επαγγέλματος του εκπαιδευτικού, τη Συνεργατική μάθηση και τη Διακυβέρνηση. Συνδέει τη συζήτηση για τις κύριες έννοιες με την εξέταση των πρόσφατων δράσεων πολιτικής σε όλη την Ευρώπη και των πρόσφατων παραδειγμάτων ως προς τα μέτρα υποστήριξης της αλλαγής. Τέλος, καταλήγει στις προτεινόμενες δράσεις πολιτικής. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα ήθελε να αναγνωρίσει τη συνεισφορά όλων των μελών της Ομάδας Εργασίας, και συγκεκριμένα των εξής: Liesbeth Hens, Hans Laugesen, Καθ. Marco Snoek, Δρ. Csilla Stéger και Δρ. Daniela Worek. Επιπλέον, η Επιτροπή θα ήθελε να ευχαριστήσει τη Δρα Francesca Caena, ερευνητική σύμβουλο της Ομάδας, τον Δρα Gill Whitting για την επιμέλεια του κειμένου και την Καθ. Kay Livingston, για την ανασκόπηση του Οδηγού ως «κριτική φίλη». 2 Η ΕΚ 2020 Ομάδα Εργασίας για τη Σχολική Πολιτική ήταν μία από τις έξι Ομάδες Εργασίας που συμμετείχαν στην Ανοικτή Μέθοδο Συντονισμού στον τομέα της Εκπαίδευσης και της Κατάρτισης για το 2014/15, και έφεραν σε επαφή ειδικούς σε δύο θέματα προτεραιότητας (Πρόωρη Εγκατάλειψη του Σχολείου και Αρχική Κατάρτιση Εκπαιδευτικών). Για περισσότερες πληροφορίες, επισκεφθείτε τη διεύθυνση http://ec.europa.eu/education/policy/strategic-framework/expert-groups_en.htm 14
15