ΠΑΝΑΓΙΑ ΠΡΟΥΣΙΩΤΙΣΣΑ ΕΒΔΟΜΑΔΙΑΙΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ Ὑπό Ἐπισκόπου Ἰερεμίου, Μητροπολίτου Ἱ. Μ. Γόρτυνος καί Μεγαλοπόλεως «Εἰς πόλιν ἤ εἰς Ρούμελην, ὅπου περιπατήσεις, παντοῦ ἀκούεις ὄνομα τό τῆς Προυσιωτίσσης» (Ἆσμα τοῦ εὐσεβοῦς λαοῦ) Kυριακή 26 Ἰουνίου 2011 Κυριακή Β Ματθ., Δαυίδ ἐν Θεσ/νίκη Ἀπολυτίκιον Παναγίας Προυσιωτίσσης Ἦχος α Τῆς Ἑλλάδος ἁπάσης Σύ προΐστασαι πρόμαχος καί τερατουργός ἐξαισίων τῇ ἐκ Προύσσης εἰκόνι Σου. Πανάχραντε Παρθένε Μαριάμ καί γάρ φωτίζεις ἐν τάχει τούς τυφλούς δεινούς τε ἀπελαύνεις δαίμονας καί παραλύτους δέ συσφίγγεις, Ἀγαθή, κρημνῶν τε σῴζεις καί πάσης βλάβης τούς Σοί προσφεύγοντας. Δόξα τῷ Σῷ ἀσπόρῳ τοκετῷ, δόξα τῷ Σέ θαυμαστώσαντι, δόξα τῷ ἐνεργοῦντι διά Σοῦ τοιαῦτα θαύματα. ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΟ ΕΓΚΥΚΛΙΟ ΚΗΡΥΓΜΑ 38. Ο ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΣ ΘΕΟΣ (Β) 1. Στό προηγούμενο κήρυγμά μας, ἀδελφοί μου χριστιανοί, μιλήσαμε γιά τήν δημιουργία τοῦ κόσμου. Καί εἴπαμε ὅτι ὅλα ὅσα βλέπουμε γύρω μας καί αὐτά πού δέν βλέπουμε, καί τά ὁρατά καί τά ἀόρατα, ἔγιναν ὅλα ἀπό τόν Θεό. Καί εἴπαμε ἀκόμη ὅτι ὅλα ἔγιναν ΑΜΕΣΩΣ. Λέει μέν ἡ Ἁγία Γραφή ὅτι ὁ κόσμος δημιουργήθηκε σέ ἕξι ἡμέρες, ἀλλά αὐτό τό λέει ἀπό συγκατάβαση στήν ἀνθρώπινη νόησή μας, γιά νά νοήσουμε καί νά ἀπολαύσουμε καλύτερα τό θαυμαστό ἔργο τοῦ Θεοῦ. Ἡ πραγματικότητα ὅμως εἶναι ὅτι ὁ κόσμος ἔγινε ΑΜΕΣΩΣ.
Γι αὐτό καί ἡ Γένεση, τό πρῶτο βιβλίο τῆς Ἁγίας Γραφῆς ἐνῶ μιλάει στήν ἀρχή, στό α κεφ., γιά τήν δημιουργία σέ ἕξι ἡμέρες, παρακάτω, στήν ἀρχή του β κεφ., μιλάει γιά τήν δημιουργία ὅλου τοῦ σύμπαντος σέ μία μέρα (Γεν. 2,4)! Ἀλλά θά ἤθελα νά σᾶς πῶ σήμερα, ἀγαπητοί ἀδελφοί, πῶς ὁ κόσμος ἔγινε ἀμέσως. 2. Γιά τό θέμα αὐτό, ὅτι ὁ κόσμος ἔγινε ἀμέσως, ἔχουμε μαρτυρίες ἀπό τούς ἁγίους Πατέρες. Ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Νύσσης μιλώντας γιά τήν δημιουργία λέει ὅτι αὐτή ἦταν μιά «ἀκαριαία», δηλαδή, μιά στιγμιαία ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ. Καί σ αὐτή τήν «ἀκαριαία» δημιουργική ἐνέργειά Του ὁ Θεός ἔβαλε ἀπό τήν ἀρχή ὅλες τίς καταβολές τῶν ὄντων, τά σπέρματα τῶν ὄντων καί αὐτά ἔπειτα ἐξελίχθηκαν καί φανερώθηκαν κατά τό εἶδος τους. Γιά τήν βεβαίωση αὐτοῦ πού σᾶς λέγω, ἄν καί θά σᾶς φανεῖ δύσκολο, σᾶς αναφέρω καί πῶς τό λέγει ἀκριβῶς ὁ ἅγιος Πατέρας. Λέγει: «Πάντων τῶν ὄντων τάς ἀφορμάς καί τάς αἰτίας...συλλήβδην ὁ Θεός ἐν ἀκαρεῖ κατεβάλετο...καί ἐν τῇ πρώτῃ τοῦ θελήματος ὁρμῇ ἡ ἑκάστου τῶν ὄντων οὐσία συνέδραμεν, οὐρανός, ἀστέρες, πῦρ, ἀήρ, θάλασσα, γῆ, ζῶα, φυτά...». 1 Ἀκόμη σαφέστερα τό λέγει αὐτό ὁ ἅγιος Βασίλειος, ὅταν λέει ὅτι γιά τά ὄντα τῆς φύσεως ὁ Θεός ἔθεσε στήν ἀρχή «σπέρματα» καί αὐτά ἀργότερα αὐξήθηκαν καί ἐξελίχθηκαν στό εἶδος τους μέ τή δημιουργική ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ. 2 Εἶναι μεγαλόπρεπη πράγματι αὐτή ἡ παράσταση περί τῆς δημιουργίας τοῦ σύμπαντος, ὅπως τό λέγουν οἱ ἅγιοι Πατέρες: Ὅτι ὁ Θεός δημιούργησε ἀκαριαίως, ἀμέσως, ὅλες τίς καταβολές τοῦ σύμπαντος και ἀπό αὐτές τίς καταβολές προῆλθαν ἔπειτα ὅλα τά ὑπάρχοντα ὄντα στό σύμπαν. Ἔτσι βλέπουμε νά ἐμφανίζονται καί σήμερα τά διάφορα εἴδη τῆς φύσεως, ἀκόμα καί αὐτός ὁ ἄνθρωπος. Προέρχονται ἀπό σπέρματα. Μή σᾶς σκανδαλίσει, χριστιανοί μου, αὐτό πού εἶπα ὅτι τά σπέρματα «ἐξελίχθηκαν». Πραγματικά ἡ δημιουργία εἶναι ἐξέλιξη τῶν καταβολῶν πού ἔθεσε ὁ Θεός ἀπό τήν ἀρχή. Δέν δεχόμαστε ἐξέλιξη κατά τήν λανθασμένη θεωρία τοῦ Δαρβίνου, ὅτι ὁ πίθηκος ἔγινε ἄνθρωπος (!...), ἀλλά ἐξέλιξη στό ἴδιο εἶδος, «κατά γένος καί καθ ὁμοιότητα», ὅπως τό λέει καθαρά ἡ Ἁγία Γραφή (Γεν. 1, 12). 3. Θέλω ὅμως νά σᾶς πῶ τώρα, ἀδελφοί χριστιανοί, ὅτι μήν θεωροῦμε τήν Ἁγία Γραφή ὅτι εἶναι ἕνα ἐπιστημονικό βιβλίο γιά νά μᾶς πεῖ τό «πῶς» ἔγινε ὁ κόσμος. Αὐτό τό «πῶς» τό ἐξετάζει ἡ ἐπιστήμη καί ἀσφαλῶς, ὅπως τό λέγει ὁ Μέγας Βασίλειος ἀπό τήν ἔρευνα αὐτή τῆς ἐπιστήμης τρανώνεται ὁ θαυμασμός μας στό Θεό. 3 Ἡ Ἁγία Γραφή δέν μᾶς λέγει τό «πῶς» ἔγινε ὁ κόσμος, ἀλλά μᾶς 1. Βλ. Περί τῆς Ἑξαημέρου MPG 44,72ΑΒ. 2. Βλ. Eἰς τήν Ἑξαήμερον MPG 29,149C. 3. Βλ. Eἰς τήν Ἑξαήμερον MPG 29,25Α.33Β 2
λέγει τό «ποιός» ἔκανε τόν κόσμο. Τόν ἔκανε ὁ Θεός! Γιά τό «πῶς» ἔγινε ὁ κόσμος οἱ ἅγιοι Πατέρες, ξαναλέμε, μᾶς λένε ἐκεῖνο τό γενικό πού εἴπαμε, ὅτι δηλαδή τά ὄντα προῆλθαν ἀπό σπερματικές καταβολές, πού ἔβαλε ἀπό τήν ἀρχή ἡ δημιουργική ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ. 4. Τήν δημιουργία τοῦ κόσμου, ἀδελφοί χριστιανοί, νά τήν βλέπουμε σάν ἕνα θαῦμα, σάν ἕνα ὑπεροχο βιβλίο, στό ὁποῖο διαβάζουμε τήν παντοδυναμία καί τήν πανσοφία τοῦ δημιουργοῦ Θεοῦ. Ἄν θέλετε νά ἀπολαύσετε ἕνα θαυμάσιο ὕμνο τῆς δημιουργίας νά διαβάσετε, παρακαλῶ, τόν ὑπέροχο Ψαλμ. 103, πού τόν λέμε «προοιμιακό» Ψαλμό. Τόν λέμε ἔτσι τόν Ψαλμό αὐτό, γιατί εἶναι στήν ἀρχή τοῦ λειτουργικοῦ «οἴμου», τοῦ λειτουργικοῦ «δρόμου» δηλαδή, τῆς λατρευτικῆς πορείας μας γιά τόν Θεό, πού ἀρχίζει μέ τήν ἀκολουθία τοῦ Ἑσπερινοῦ. Στόν ὕμνον αὐτόν ὁ ποιητής του θαυμάζει τό μεγαλεῖο καί τήν τάξη τοῦ σύμπαντος, γιά νά ξεσπάσει ἔπειτα σέ κραυγή θαυμασμοῦ καί νά πεῖ: «Ὡς ἐμεγαλύνθη τά ἔργα σου, Κύριε πάντα ἐν σοφίᾳ ἐποίησας»! Τό μόνο «φάλτσο» πού παρατηρεῖ ὁ ποιητής στό σύμπαν εἶναι ὁ ἁμαρτωλός ἄνθρωπος. Ἐνῶ ἡ ἄψυχη θάλασσα, γιά παράδειγμα, δέν παραβαίνει τό ὅριο, πού ἔθεσε ὁ Θεός γι αὐτήν («ὅριον ἔθου, ὅ οὐ παρελεύσεται»), ἀντίθετα ὁ λογικός ἄνθρωπος παραβαίνει τίς ἐντολές τοῦ Θεοῦ. Γι αὐτό καί τελειώνοντας ὁ ψαλμωδός τόν ὕμνο του εὔχεται λέγοντας νά «χαθοῦν» οἱ ἁμαρτωλοί ἀπό τήν γῆ: «Ἐκλείποιεν λέγει ἁμαρτωλοί ἀπό τῆς γῆς καί ἄνομοι, ὥστε μή ὑπάρχειν αὐτούς»! Μέ πολλές εὐχές, Ὁ Μητροπολίτης Γόρτυνος καί Μεγαλοπόλεως Ἰερεμίας 3
Η ΠΑΛΑΙΑ ΔΙΑΘΗΚΗ (Κείμενο, μετάφραση, προλογικά σημειώματα καί ὀλιγοστά σχόλια) Πληροφοροῦμε τούς ἀγαπητούς ἀναγνῶστες μας ὅτι τό ἑρμηνευόμενο ἐδῶ βιβλίο τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης παρατίθεται ἄστητο διά πρακτικούς λόγους μετά ὅμως τήν ὁλοκλήρωσή του, ὅταν αὐτό θά ἐκδοθεῖ εἰς βιβλίον, θά εἶναι στημένο μέ τά σχόλια στήν ἴδια σελίδα τῆς ἑρμηνευομένης περικοπῆς. Ο ΠΡΟΦΗΤΗΣ ΗΣΑΪΑΣ 3. Δεύτερος θρῆνος γιά τήν Μωάβ (16,7-12) 1. Ἡ περικοπή αὐτή ἐδῶ εἶναι ἕνας ἄλλος πάλι θρῆνος γιά τήν Μωάβ. Μποροῦμε ὅμως νά ποῦμε ὅτι ἡ περικοπή μας εἶναι συνέχεια τοῦ πρώτου θρήνου τοῦ κεφ. 15, ὁ ὁποῖος διακόπηκε ἀπό τήν περικοπή 16,1-6, στήν ὁποία, ὅπως εἴδαμε προηγουμένως, οἱ Μωβῖτες ζήτησαν βοήθεια ἀπό τούς Ἰουδαίους γιά τήν συμβάσα εἰσβολή τοῦ ἐχθροῦ. 2. Στήν περικοπή μας οἱ Μωαβῖτες θρηνοῦν γιά τήν καταστροφή τῆς ὄμορης χώρας τους, γιά τήν τέλεια ἐρήμωσή της (στίχ. 7.9.11). Χάθηκαν οἱ σταφιδόπιττες τῆς Κίρ Ἀρέσεθ (στίχ. 7), μαράθηκαν τά λειβάδια τῆς Ἐσεβών καί τά ἀμπέλια τῆς Σιβμά τά ποδοπάτησε ὅλα ὁ κατακτητής (στίχ. 8). Σώπασαν καί τά τραγούδια τῆς χαρᾶς πού ἀκούονταν κατά τόν τρυγητό (στίχ. 10). Ἄς μή προσεύχεται ἡ Μωάβ στούς ὑψηλούς τόπους, γιατί δέν πρόκειται νά εἰσακουσθεῖ (στίχ. 12). Ἡ ἀρχαιολογία μαρτυρεῖ τήν συμβάσα καταστροφή, γιατί στήν Ἐσεβών βρέθηκαν καταστρεμμένα πιεστήρια σταφυλιῶν. 16, 7 Ὀλολύξει Μωάβ, ἐν γὰρ τῇ Μωαβίτιδι πάντες ὀλολύξουσι τοῖς κατοικοῦσι δὲ Σὲθ μελετήσεις καὶ οὐκ ἐντραπήσῃ. 8 Τὰ πεδία Ἐσεβὼν πενθήσει, ἄμπελος Σεβαμά καταπίνοντες τὰ ἔθνη, καταπατήσατε τὰς ἀμπέλους αὐτῆς ἕως Ἰαζήρ οὐ μὴ συνάψητε, πλανήθητε τὴν ἔρημον οἱ ἀπεσταλμένοι ἐγκατελείφθησαν, διέβησαν γὰρ τὴν ἔρημον. 9 Διὰ τοῦτο κλαύσομαι ὡς τὸν κλαυθμὸν Ἰαζὴρ ἄμπελον Σεβαμά τὰ δένδρα σου κατέβαλεν, Ἐσεβὼν καὶ Ἐλεαλή, ὅτι ἐπὶ τῷ θερισμῷ καὶ ἐπὶ τῷ τρυγητῷ σου καταπατήσω, καὶ πάντα πεσοῦνται. 10 Καὶ ἀρθήσεται εὐφροσύνη καὶ ἀγαλλίαμα ἐκ τῶν ἀμπελώνων σου, καὶ ἐν τοῖς ἀμπελῶσί σου οὐ μὴ εὐφρανθήσονται καὶ οὐ μὴ πατήσουσιν οἶνον εἰς τὰ ὑπολήνια, πέπαυται γάρ. 11 Διὰ τοῦτο ἡ κοιλία μου ἐπὶ Μωὰβ ὡς κιθάρα ἠχήσει, καὶ τὰ ἐντός μου ὡσεὶ τεῖχος, ὃ ἐνεκαίνισας. 12 Καὶ ἔσται εἰς τὸ ἐντραπῆναί σε, ὅτι ἐκοπίασε Μωὰβ ἐπὶ τοῖς βωμοῖς καὶ εἰσελεύσεται εἰς τὰ χειροποίητα αὐτῆς ὥστε προσεύξασθαι, καὶ οὐ μὴ δύνηται ἐξελέσθαι αὐτόν. 16, 7 Θά κλαύσει μέ κραυγές ἡ Μωάβ, ὅλοι στήν Μωαβίτιδα χώρα θά θρηνήσουν γοερά. 4
Ὅσοι ὅμως κατοικοῦν τήν Σέθ θά φροντίσεις γι αὐτούς καί δέν θά ἐντραπεῖς. 8 Οἱ πεδιάδες τῆς Ἐσεβών θά πενθήσουν οἱ ἀμπελῶνες τῆς Σεβαμά. (Ἀσσύριοι) πού καταπίνετε τά ἔθνη καταπατῆστε τούς ἀμπελῶνες της μέχρι τήν Ἰαζήρ. Μή κάνετε συνθήκη (μαζί της), προχωρεῖτε πρός τήν ἔρημο. Οἱ ἀπεσταλμένοι (πρέσβεις τους) ἐγκαταλείφθηκαν, διάβηκαν τήν ἔρημο. 9 Γι αὐτό θά κλαύσω γιά τούς ἀμπελῶνες τῆς Σαβαμά σάν τόν κλαυθμό τῆς Ἰαζήρ. Ἐσεβών καί Ἐλεαλή κατέρριψαν τά δένδρα σου, γιατί θά καταπατήσω στήν σοδειά τοῦ θέρους καί τοῦ τρυγητοῦ καί ὅλα θά καταπέσουν. 10 Ἡ εὐφροσύνη καί ἡ χαρά θά ἀφαιρεθεῖ ἀπό τούς ἀμπελῶνες σου, δέν θά χαίρονται καθόλου στούς ἀμπελῶνες σου καί δέν θά πατοῦν καθόλου οἶνο στούς κάδους, γιατί ἔπαυσε (ὁ τρυγητός). 11 Γι αὐτό καί ἡ καρδιά μου θά ἠχήσει σάν κιθάρα γιά τήν Μωάβ καί τά ἐντός μου τά ἀνακαίνισες σάν τεῖχος. 12 Καί θά συμβεῖ πρός ἐντροπή σου (γιατί κοπίασε ἡ Μωάβ γιά τούς βωμούς) τό ὅτι θά εἰσέλθει στά εἴδωλά της, γιά νά προσευχηθεῖ, ἀλλά αὐτά δέν θά μποροῦν νά τήν σώσουν. Ἑβραϊκό: 16, 7 Γι αὐτό οἱ Μωαβῖτες θρηνοῦν γιά τήν Μωάβ, θρηνοῦν ὅλοι μαζί γιά τήν Μωάβ. θρῆνος καί κλάμματα γιά τίς σταφιδόπιττες τῆς Κίρ Ἀρέσεθ. 8 Τά λειβάδια τῆς Ἐσεβών μαραίνονται, καί τά ἀμπέλια τῆς Σιβμά ἐπίσης. Οἱ ἄρχοντες τῶν ἐθνῶν ποδοπάτησαν τά ἐκλεκτά ἀμπέλια, πού ἔφταναν μέχρι τήν Ἰαζήρ καί ξαπλώνονταν μέχρι τήν θάλασσα. 9 Γι αὐτό θρηνῶ, ὅπως θρηνεῖ ἡ Ἰαζήρ γιά τίς ἀμπέλους τῆς Σιβμά. Ἐσεβών καί Ἐλεαλή σέ βρέχω μέ τά δάκρυά μου. Ἡ πολεμική κραυγή ξέσπασε πάνω στούς θερινούς σου καρπούς 5
καί στόν θερισμό σου. 10 Ἡ χαρά καί ἡ ἀγαλλίαση ἔφυγαν ἀπό τήν δενδρόφυτο γῆ σου, δέν ἀκούονται ἄσματα οὔτε φωνές στούς ἀμπελῶνες σου, κανένας πατητής δέν πατάει οἶνο στούς ληνούς σου, σίγησα τίς χαρούμενες φωνές. 11 Ἡ καρδιά μου κλαίει γιά τήν Μωάβ σάν κιθάρα καί τά σωθικά μου γιά τήν Κίρ Ἀρές. 12 Καί θά συμβεῖ, νά δοῦν τούς Μωαβῖτες, νά ἔλθουν κουρασμένοι στούς ὑψηλούς τόπους γιά νά προσευχηθοῦν, ἀλλά δέν θά ὠφεληθοῦν. 16,7. Ἑβρ.: «Γιά τίς σταφιδόπιττες τῆς Κίρ Ἀρέσεθ». Οἱ «σταφιδόπιττες» ἦταν ἕνα γευστικό γλύκισμα (Ἆσμ. 2,5) καί ἐπίσης ἦταν καί μία μορφή λατρευτικῶν προσφορῶν (Β Βασ. 6,19. Ὠσ. 3,1). Ὅμως, ἡ ἀντίστοιχος ἑβρ. λέξη yveyvia}(«ἀσισέ») χρησιμοποιεῖται σπανίως καί ἐξ ἄλλου τό χωρίο Ἰερ. [Ἑβρ. 48,31] ἔχει «ἀνθρώπους» (καί ἡ στήν περικοπή μας ἑβρ. λέξη ἔχει ὁμοία περίπου ἔννοια). Ἡ Κίρ - Ἀρέσεθ, ὅπως καί ἡ Κίρ Ἀρές (στίχ. 11) πρέπει νά ταυτισθεῖ μέ τήν Κίρ Μωάβ (Κεράκ) (15,1 βλ. Δ Βασ. 3,25). Τά γεωγραφικά ὀνόματα πού ἀκολουθοῦν, ἀπό τήν Ἐσεβών μέχρι τήνἐλεαλή, εἶναι συγκεντρωμένα στήν περιοχή βορείως τῆς Μωάβ, εὐνοϊκή γιά τόν οἶνο. 16,9-10. Οἱ στίχ. αὐτοί περιγράφουν τήν καταστροφή τήν προξενηθεῖσα ὑπό τοῦ εἰσβολέως σέ καιρό θερισμοῦ. 16,9. Κατά τό Ἑβρ.: «Ἡ πολεμική κραυγή ξέσπασε πάνω στούς θερινούς σου καρπούς καί στόν θερισμό σου». Πρόκειται γιά τήν κραυγή τῶν τρυγητῶν. Κατ ἄλλους πρόκειται γιά τήν κραυγή τοῦ πολέμου, ἀλλά οἱ ἀκόλουθοι στίχ. εὐνοοῦν τήν πρώτη ἑρμηνεία. 4. Ἡ καταστροφή τῆς Μωάβ (16,13-14) Οἱ δύο αὐτοί στίχ. εἶναι μία προσθήκη σέ πεζό λόγο γραμμένη, ἡ ὁποία, ὅπως φαίνεται, θέλει νά βεβαιώσει τήν προφητεία περί τῆς Μωάβ καί νά ἀναγγείλει τήν πολύ σύντομη ἐκπλήρωσή της: Σέ τρία ἔτη! 16, 13 Τοῦτο τὸ ῥῆμα ὃ ἐλάλησε Κύριος ἐπὶ Μωάβ, ὁπότε καὶ ἐλάλησε. 14 Καὶ νῦν λέγω ἐν τρισὶν ἔτεσιν ἐτῶν μισθωτοῦ ἀτιμασθήσεται ἡ δόξα Μωὰβ ἐν παντὶ τῷ πλούτῳ τῷ πολλῷ, καὶ καταλειφθήσεται ὀλιγοστὸς καὶ οὐκ ἔντιμος. 16, 13 Αὐτή εἶναι ἡ προφητεία πού ἐλάλησε ὁ Κύριος γιά τήν Μωάβ, πού τήν εἶπε πρίν ἀπό πολύ καιρό. 14 Καί τώρα λέγω: Σέ τρία ἔτη, ἔτη μισθωτοῦ (πού λογαριάζει καλά), θά ἀτιμασθεῖ ἡ δόξα τῆς Μωάβ μέ ὅλο τόν μεγάλο της πλοῦτο θά ἀπομείνει λιγοστή καί ὄχι ἔντιμη. Ἑβραϊκό: 16, 13 Αὐτός εἶναι ὁ λόγος τοῦ Κυρίου, πού ἐλάλησε γιά τήν Μωάβ, πρίν ἀπό πολύ καιρό. 14 Ἀλλά τώρα ὁ Κύριος λέγει: «Σέ τρία ἔτη, ἀριθμουμένων ὡς ἔτη μιθωτοῦ, ἡ δόξα τῆς Μωάβ θά περιφρονηθεῖ καί ὅλος ὁ μέγας πληθυσμό της καί αὐτοί πού θά ἐπιζήσουν, θά εἶναι πολύ λίγοι καί ὄχι ἰσχυροί». 6
16,14. Ἐν τρισίν ἔτεσιν ἐτῶν μισθωτοῦ. Βλ. 21,16. Ὁ χρόνος ἐκπληρώσεως τῆς προφητείας θά εἶναι πολύ σύντομος, τρία ἔτη, διότι τόσο διαρκοῦσε ἡ ὑπηρεσία τοῦ μισθωτοῦ (βλ. Δευτ. 15,18, ὅπου λέγεται γιά ὑπηρεσία ἕξι ἐτῶν, πού τήν λέγει διπλῆ ἀπό τήν ἀπαιτουμένην γιά ἕνα μισθωτο ἄνδρα). Ὁ ἴδιος ὅρος περιόδου τριῶν ἐτῶν ὑπηρεσίας εὑρίσκεται στόν Κώδικα τοῦ Χαμουραμπί (J. Prichard, Ancint Near Eawtern Texts). 7