ΕΝΟΤΗΤΑ 6 η ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΩΝ ΙΑΤΑΡΑΧΩΝ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ ΣΕ ΠΑΙ ΙΑ ΜΕ ΜΑΘΗΣΙΑΚΕΣ ΥΣΚΟΛΙΕΣ Ανάπτυξη Λεξιλογίου ιδαχή λεξιλογίου κατά κατηγορίες Ρούχα Φαγητά Φρούτα Λαχανικά Μέσα συγκοινωνίας (ξηράς, θάλασσας και αέρα) Ζώα (αγροκτήµατος, δάσους, ζούγκλας) Πουλιά Έντοµα ένδρα -Λουλούδια Μουσικά Όργανα Εργαλεία Επαγγέλµατα Τοποθεσίες Ρήµατα Βασικά µε εικόνες υσκολότερα µε ορισµούς Λειτουργία αντικειµένων / προσώπων Τι κάνει Ένα ψαλίδι Ένας ανεµιστήρας Μια βελόνα Το κράνος - 55 -
Το µωρό Ένας οδοντίατρος Ένας αρχιτέκτονας ιδαχή λεξιλογίου κατά θέµατα Πρωινό Γενέθλια Επίσκεψη στο γιατρό Μπάνιο στην θάλασσα Στο συνεργείο αυτοκινήτων Γιορτές και αργίες Γάµος, Βάπτιση Στην αγορά για ψώνια Μετακόµιση Αεροδρόµιο Σταθµός τραίνων / λεωφορείων Επίσκεψη στο χωριό Εκκλησία Τρύγος, ελιές, όργωµα Επίθετα Αντίθετα Βρεγµένος /στεγνός Ευτυχισµένος /δυστυχισµένος Για µεγαλύτερα παιδιά ιδάσκουµε το λεξιλόγιο των βιβλίων γλώσσας της τάξης τους - 56 -
Σηµασιολογία ιαχωρισµός κατηγοριών (Ποια λέξη δεν ανήκει στην οµάδα) Λιοντάρι, σκυλί, λάµπα, γάτα Κούκλα, τραινάκι, αρκουδάκι, πράσινο Γάντι, ρολόι, βραχιόλι, περιδέραιο Συµπλήρωσε τη σειρά Πιάνο, κιθάρα, βιολί.. Λεωφορείο, ταξί, φορτηγό. Γεωργός, βοσκός, οδηγός, γιατρός Συγκρίσεις αντικειµένων για οµοιότητες και διαφορές Μπάνιο /νεροχύτης Σε τι είναι όµοια και σε τι διαφέρουν; Κιθάρα /βιολί Σε τι είναι όµοια και σε τι διαφέρουν; Ορισµοί Λέξεων Στους ορισµούς των δύσκολων λέξεων δίνουµε περισσότερα σηµασιολογικά χαρακτηριστικά. Ανάπτυξη Λεκτικής Κρίσης Άρνηση Γιατί δεν τρώµε σούπα µε το κουτάλι; Γιατί δεν πρέπει να παίζεις το CD σου πολύ δυνατά; Προβλέψεις Ξύπνησες το πρωί µε πυρετό τι έκανε η µαµά σου; Έχασες το αγαπηµένο παιχνίδι σου τι έκανες µετά; Βλέπεις τη γάτα του γείτονά σου να µη µπορεί να κατεβεί από ένα ψηλό δένδρο..τι θα γίνει µετά; - 57 -
Αφήνεις το παγωτό έξω από το ψυγείο. Τι θα συµβεί..; Αφήνεις το σκοινί από τον χαρταετό σου τι θα γίνει µετά.; Προσπαθείς να περπατήσεις και το παντελόνι σου είναι πολύ µακρύ.; Παρεµβολή πράξεων (Interpolative thinking) Βλέπεις ένα κορίτσι µε µακριά µαλλιά να µπαίνει στο κοµµωτήριο..τώρα το βλέπεις να βγαίνει έξω µε κοντά µαλλιά, τι έγινε στο µεταξύ; Βλέπεις έναν άνδρα να βάζει δόλωµα στο αγκίστρι, τώρα βλέπεις ένα ψάρι µεγάλο να το τραβά µέσα στη βάρκα Τι έγινε στο µεταξύ; Η µαµά της Ειρήνης φύλαξε τα καλοκαιρινά παπούτσια της Ειρήνης για το χειµώνα Το επόµενο καλοκαίρι όταν προσπάθησε να τα φορέσει η Ειρήνη είδε ότι δεν της έκαναν.τι συνέβη; Αναγνώριση προβλήµατος Όταν µπήκες µέσα στην κουζίνα το πάτωµα ήταν βρεγµένο τι µπορεί να συνέβη; Μερικά περιπολικά της αστυνοµίας έτρεχαν µε ταχύτητα µε τα φώτα να αναβοσβήνουν, τι µπορεί να είχε συµβεί; Ο πατέρας σου προσπάθησε να βάλει εµπρός το αυτοκίνητό του αλλά δεν πήρε εµπρός. Τι µπορεί να είχε συµβεί; Εξαγωγή συµπερασµάτων Ο φακός δεν λειτουργεί. Γιατί; Στην οµάδα του Ιάσωνα όλοι γελούσαν και χόρευαν µετά τον αγώνα. Γιατί; Η αεροσυνοδός έφερε το φαγητό στον επιβάτη. Με τι ταξίδευε ο επιβάτης; Ο Γιώργος ήθελε να παραγγείλει µια πίτσα αλλά όταν κοίταξε το πορτοφόλι του αποφάσισε να µαγειρέψει κάτι µόνος του. Γιατί; Αναγνώριση προβλήµατος και λύσεις Οι γονείς σου λένε να πας για ύπνο και εσύ θυµήθηκες ότι έχεις και προβλήµατα αριθµητικής να λύσεις. Τι θα κάνεις; Βλέπεις δυο παιδιά να χτυπιούνται στο διάλειµµα. Τι θα κάνεις; - 58 -
Οδηγείς το ποδήλατό σου και καταλαβαίνεις ότι τα φρένα δεν δουλεύουν. Τι θα κάνεις; Το µάθηµα της ιστορίας που µόλις τελείωσε η δασκάλα δεν το κατάλαβες. Τι θα κάνεις; Αναλογίες Οι φυλακές έχουν κρατούµενους, τα νοσοκοµεία έχουν Το αυτοκίνητο χρειάζεται βενζίνη, η τηλεόραση Το κιλό έχει γραµµάρια, η ηµέρα έχει Σειροθέτηση µε εικόνες αλλά και λεκτική (χωρίς εικόνες) σειροθέτηση Από το σπίτι στο σχολείο. Κάνω ένα χιονάνθρωπο Στρώνω τραπέζι Κάνω ένα καφέ στη µαµά µου. Μεταφορική γλώσσα Παροµοιώσεις Μεταφορές Παροιµίες Ασκήσεις από τα βιβλία Η Γλώσσα µου της Β`, Γ` και ` τάξης Ασκήσεις για τη βελτίωση Χρονικο-χωρικών Εννοιών Χρονικές Έννοιες ιδαχή των χρονικών εννοιών πολύ συστηµατικά µε ειδικά σχεδιαγράµµατα, ηµερολόγια, ποιηµατάκια και κείµενα Ηµέρες της εβδοµάδας Μήνες του έτους Εποχές - 59 -
Ηµεροµηνίες Ειδικές Ασκήσεις Τα Χριστούγεννα είναι: 29 Οκτωβρίου, 25 εκεµβρίου, 7 Ιανουαρίου; Τα γενέθλιά µου είναι τον Ιανουάριο, Μάρτιο, Μάιο, Αύγουστο; Η Τετάρτη είναι µεταξύ ευτέρας και Τρίτης, Πέµπτης και Σαββάτου ή Τρίτης και Πέµπτης Χωρικές Έννοιες Για την Πρώτη και ευτέρα τάξη: απλές έννοιες Πάνω, κάτω, πίσω, δίπλα, ανάµεσα, επόµενο, παρακάτω, Ασκήσεις κυρίως βιωµατικές (σηµαντική η συνεργασία µε τους γονείς στο σπίτι) µε παιχνίδια, τραγουδάκια, σχεδιαγράµµατα, αλλά και ασκήσεις µε φωτοτυπίες και ιστοριούλες. Για τις µεγαλύτερες τάξεις συστηµατική εργασία στις έννοιες εξιά, αριστερά. Ανάγνωση χαρτών πόλεων κλπ. Ασκήσεις για τη Βελτίωση της Μνήµης Εργασίας Ποιο λείπει; Τοποθετούµε ένα ορισµένο αριθµό µικρών αντικειµένων, σύµφωνα µε το νοητικό επίπεδο του παιδιού (συνήθως πέντε µικρά αντικείµενα) πάνω στο τραπέζι. Κλείνουµε τα µάτια του παιδιού και αφαιρούµε το ένα. Ζητάµε να µας πει ποιο λείπει; Μνήµη λέξεων µε οπτική βοήθεια Τοποθετούµε 5 εικόνες µε διάφορα φρούτα ή ζώα ή αντικείµενα σε σειρά, αφού τις παρατηρήσει το παιδί για µερικά λεπτά τις ανακατεύουµε και του ζητάµε να τις τοποθετήσει ξανά µε την ίδια σειρά, του ζητάµε κατόπιν να τις κατονοµάσει χωρίς να τις κοιτάζει. - 60 -
Μνήµη γεγονότων σε πρόταση Έφαγα ψητό της κατσαρόλας για βραδινό. Τι έφαγα για βραδινό; Οι σωλήνες του νερού πάγωσαν κι έσπασαν χθες το βράδυ. Τι έσπασαν; Η λεοπάρδαλη είναι ένα γρήγορο ζώο µε πολλές κηλίδες. Ποιο ζώο είπα; Επανάληψη αριθµών και λέξεων Καλύτερα κατά κατηγορίες π.χ. φρούτα, ζώα, εργαλεία κλπ. Αρχίζοντας από τρεις λέξεις και αυξάνοντας τον αριθµό σύµφωνα µε την ηλικία του παιδιού. Επανάληψη προτάσεων Στην αρχή µε 3-6 λέξεις Ο αγρότης έσπειρε το χωράφι του. Και αργότερα από 6-10 λέξεις Η Μαίρη και η Τζένη πήγαν σχολείο τη ευτέρα. Το δέντρο χτυπήθηκε από κεραυνό και έπιασε φωτιά. Μνήµη για παραγράφους δύο προτάσεων Η Μαρία και η Ελένη πήγαν µαζί στο περίπτερο. Είχαν µόνο 1 ευρώ και αγόρασαν µόνο τσίχλες. Η µητέρα τοποθέτησε τα λουλούδια µέσα στο βάζο, και τα έβαλε στην κρεβατοκάµαρα για να τα βλέπει όταν θα ράβει. Μνήµη παραγράφων µε 4 προτάσεις Ο ελέφαντας ζει στην Ασία και Αφρική. Είναι ένα πολύ µεγάλο ζώο µε µακριά προβοσκίδα. Έχει χρώµα γκρι, µεγάλα αυτιά και µια µικρούλα ουρά. Μνήµη ιστορίας: Στρατηγικές Πριν ζητήσουµε από το παιδί να διαβάσει την ιστορία το εξοικειώνουµε µε το θέµα της ιστορίας. Τι να περιµένει. Χωρίζουµε το κείµενο σε παραγράφους. Του ζητούµε να διαβάσει µία, µία τις παραγράφους ή τις διαβάζουµε πρώτα µαζί. Εξηγούµε τις άγνωστες λέξεις και γράφουµε τους ορισµούς τους. Βοηθάµε το παιδί να βγάλει την - 61 -
κύρια ιδέα της κάθε παραγράφου και να τη γράψει κάτω µε τη βοήθειά µας. Για τις δύσκολες λέξεις που πρέπει να θυµάται του διδάσκουµε µνηµονικές στρατηγικές. Αν θέλει µπορεί να ζωγραφίσει το νόηµα της ιστορίας, ή της κάθε παραγράφου και να τις σειροθετήσει. Μνήµη Εργασίας µε Περισσότερες από µια ραστηριότητες Στις ασκήσεις µνήµης εργασίας έχουµε και επεξεργασία ερεθισµάτων και αποθήκευση. Παράδειγµα: Τοποθετούµε ένα φύλλο χαρτιού µε µια σειρά από τέσσερις εικόνες (Βιβλίο, λεωφορείο, ποδόσφαιρο, αυτοκίνητο) µπροστά στο παιδί, και ένα κουτί µε µαρκαδόρους διαφόρων χρωµάτων, και του δίνουµε τις εξής εντολές; Ο Γιάννης πηγαίνει στο σχολείο µε το λεωφορείο. Η Μαίρη µε το αυτοκίνητο. Βάλε ένα κόκκινο χ στο µέσο συγκοινωνίας µε το οποίο πηγαίνει στο σχολείο ο Γιάννης, και µια κίτρινη γραµµή πάνω σε αυτό που πηγαίνει η Μαίρη. Του Γιάννη του αρέσει να διαβάζει βιβλία, της Μαίρης να παίζει ποδόσφαιρο. Βάλε ένα µπλε κύκλο σ` αυτό που αρέσει στο Γιάννη και µια καφέ γραµµή πάνω από αυτό που αρέσει στην Μαίρη. Ασκήσεις για τη Βελτίωση της Γραµµατικής Από την αξιολόγηση των γραµµατικών ικανοτήτων του παιδιού διαπιστώνονται οι τυχόν γραµµατικές δυσκολίες που παρουσιάζει το παιδί. Στις δυσκολίες αυτές εστιάζεται η θεραπευτική αγωγή. Τα παιδιά µε µαθησιακές δυσκολίες έχουν συχνά δυσκολίες στην αντίληψη της παθητικής φωνής, και του εµµέσου αντικειµένου. Επίσης έχουν δυσκολίες στην κατανόηση και παραγωγή πολύπλοκων προτάσεων π.χ προτάσεις µε τους συνδέσµους αλλά, αν και, µέχρι, όποτε, πριν, µετά κλπ. Ασκήσεις για τη διδαχή της γραµµατικής και των παραγωγικών µορφηµάτων µπορείτε να βρείτε στο βιβλίο της Μαυροµάτη «υσλεξία Φύση του Προβλήµατος και Αντιµετώπιση». Επίσης στα σχολικά αναγνωστικά και τα βοηθήµατά τους. - 62 -
Ασκήσεις για την Βελτίωση των Πραγµατολογικών Ικανοτήτων Τα παιδιά µε µαθησιακές διαταραχές δυσκολεύονται συχνά στη χρήση του κοινωνικού λόγου. Έχουν δυσκολία να καταλάβουν την ανάγκη για διευκρινήσεις και ερωτήσεις, δεν ακολουθούν τη σειρά τους σε συζήτηση, έχουν δυσκολία να παραµείνουν στο θέµα τους όπως και να καταλάβουν και να δώσουν λεκτικά και µη λεκτικά µηνύµατα κλπ. Η αντιµετώπιση των προβληµάτων αυτών αποτελεί ένα ξεχωριστό κεφάλαιο στη λογοθεραπεία και για σωστή θεραπευτική παρέµβαση απαιτείται ανάπτυξη ειδικών δεξιοτήτων από τον λογοθεραπευτή. Μετά από ένα ορισµένο αριθµό ατοµικών συνεδριών, όπου εξηγούνται στο παιδί οι αρχές του κοινωνικού λόγου και σε ποια σηµεία το ίδιο έχει δυσκολίες η θεραπευτική εργασία γίνεται κυρίως σε µικρές οµάδες. - 63 -
Χρονικές Έννοιες Παραδείγµατα Εικόνα 1: Σαρµπέζη Αθανασίου Μαρία, 2008, Ποιήµατα για µικρά παιδιά και παιδιά µε διαταραχές στο λογό και στην οµιλία. - 64 -
Εικόνα 2: Οµάδα κατασκευής υλικού ΕΨΥΠΕΑ. - 65 -
Εικόνα 3: Οµάδα κατασκευής υλικού ΕΨΥΠΕΑ. - 66 -
Εικόνα 3: Οµάδα κατασκευής υλικού ΕΨΥΠΕΑ. - 67 -
Εικόνα 3: Οµάδα κατασκευής υλικού ΕΨΥΠΕΑ. - 68 -