Βελτιώνοντας την τρέχουσα και μελλοντική διαχείριση του χρόνιου πόνου

Βελτιώνοντας την τρέχουσα και μελλοντική διαχείριση του χρόνιου πόνου Greece 1

Η πρωτοβουλία Pain Proposal Εκτιμάται ότι ένας στους πέντε Ευρωπαίους υποφέρει από χρόνιο πόνο, γεγονός που συνεπάγεται σημαντικές δαπάνες τόσο για τα άτομα, τις οικογένειες και τους φροντιστές τους όσο και για τα συστήματα υγειονομικής περίθαλψης και τις οικονομίες. 1 Ωστόσο, ελλείψει σαφούς ορισμού για τον χρόνιο πόνο, η πραγματική έκταση του προβλήματος παραμένει άγνωστη και κατά συνέπεια, δεν αποτελεί προτεραιότητα, όπως άλλα ζητήματα υγείας. Ο χρόνιος πόνος μπορεί να περιγραφεί ως εμμένων πόνος που διαρκεί περισσότερο από τη συνηθισμένη περίοδο ανάρρωσης, η οποία ελλείψει άλλων κριτηρίων ορίζεται στους 3 μήνες. 2 Μπορεί να προκληθεί από μεγάλο εύρος κοινών παθήσεων, όπως αρθρίτιδα, καρκίνο και διαβήτη και από άλλους παράγοντες, όπως τραυματισμούς και χειρουργικές επεμβάσεις. Ο χρόνιος πόνος δεν εμπίπτει σε έναν συγκεκριμένο επιστημονικό κλάδο, με αποτέλεσμα το ταξίδι ενός ατόμου με χρόνιο πόνο έως τη σωστή διάγνωση και την κατάλληλη διαχείριση να είναι κατακερματισμένο, δύσβατο και δαπανηρό. Η πρωτοβουλία Pain Proposal αναπτύχθηκε με στόχο την επίτευξη συναίνεσης σχετικά με την καλύτερη προσέγγιση για τον προσδιορισμό του αντικτύπου του χρόνιου πόνου σε ευρωπαϊκό επίπεδο, την προώθηση της ανάγκης ανάληψης άμεσης δράσης για την αντιμετώπιση των ανεπαρκειών στη διαχείριση του χρόνιου πόνου και την ανταλλαγή παραδειγμάτων καλής πρακτικής ώστε να καταδειχθεί ότι η διαχείριση του χρόνιου πόνου μπορεί να είναι αποτελεσματική. Στα πλαίσια της πρωτοβουλίας αυτής, συστάθηκε μια ομάδα ειδημόνων στο ζήτημα του χρόνιου πόνου από ολόκληρη την Ευρώπη για να μοιραστούν τις γνώσεις, τις εμπειρίες και τις βέλτιστες πρακτικές από τις χώρες τους, αλλά και για να βοηθήσουν στην πρόοδο και εξέλιξη των συστάσεων. Η πρωτοβουλία Pain Proposal αναπτύχθηκε από μια ομάδα ευρωπαίων ειδημόνων στον τομέα του χρόνιου πόνου σε συνεργασία με την Pfizer. Το περιεχόμενο της παρούσας έκθεσης διαμορφώθηκε με βάση τις απόψεις και την καθοδήγηση της Εκτελεστικής Επιτροπής της πρωτοβουλίας Pain Proposal. Η έκθεση αντικατοπτρίζει μια συναίνεση των απόψεων για τον χρόνιο πόνο και σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να ερμηνεύεται ως άμεση εκπροσώπηση των απόψεων οποιουδήποτε άλλου μέρους. Αυτή η παρουσίαση σχετικά με το χρόνιο πόνο στην Ελλάδα συντάχθηκε από τους παρακάτω ειδήμονες που συμμετέχουν στην πρωτοβουλία Pain Proposal: Δημήτριος Κούβελας Καθηγητής Φαρμακολογίας, Ιατρική Σχολή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Αθηνά Βαδαλούκα Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Αναισθησιολογίας Θεραπείας Πόνου και Παρηγορητικής Φροντίδας, Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Παρηγορητικής και Συμπτωματικής Φροντίδας Καρκινοπαθών και Μη Ασθενών (ΠΑΡΗ.ΣΥ.Α.). Κώστας Αθανασάκης Ερευνητής στον Τομέα Οικονομικών της Υγείας, Εθνική Σχολή Δημόσιας Υγείας. 2 3

Ο χρόνιος πόνος στην ελληνική πραγματικότητα του 2010 Τα νέα δεδομένα 3,4 για το 2010 αποκαλύπτουν τον αντίκτυπο του χρόνιου πόνου στα άτομα και στις επαγγελματικές προοπτικές και σχέσεις τους κατά την προσπάθειά τους για επαρκή διαχείριση του πόνου ή ακόμα και για διάγνωση. Τα δεδομένα καταδεικνύουν επίσης την ανάγκη για ενίσχυση της στήριξης και της εκπαίδευσης των επαγγελματιών υγείας στη διαχείριση του χρόνιου πόνου. Τα άτομα με χρόνιο πόνο χρειάζεται να περιμένουν χρόνια έως τη διάγνωση Το ένα τρίτο (38%) και πλέον των ατόμων με χρόνιο πόνο χρειάστηκε να περιμένει πάνω από ένα χρόνο έως τη διάγνωση Το 32% δηλώνει ότι η διαχείριση του πόνου τους δεν είναι επαρκής Παρά την κατάστασή τους, τα άτομα με χρόνιο πόνο επιθυμούν να εργάζονται και να συνεισφέρουν στην κοινωνία Το 83% δηλώνει την επιθυμία του να είναι ενεργό μέλος της κοινωνίας Περίπου το ένα τέταρτο (22%) ανησυχεί ότι θα χάσει τη θέση εργασίας του εξαιτίας του χρόνιου πόνου και το 38% ανησυχεί ότι ο πόνος θα αποτελέσει φραγμό στην επαγγελματική του εξέλιξη Ο χρόνιος πόνος επηρεάζει τις σχέσεις των ανθρώπων και την προσωπική τους ζωή Το 31% των ατόμων με χρόνιο πόνο πιστεύει ότι ο πόνος έχει αρνητικό αντίκτυπο στις οικογενειακές και φιλικές σχέσεις του και το 12% αισθάνεται ότι έχει αποκλειστεί κοινωνικά εξαιτίας του πόνου Οι άνθρωποι έχουν αρνητικές αντιλήψεις για τον χρόνιο πόνο τους Το 33% πιστεύει ότι ο περίγυρός του αμφισβητεί την ύπαρξη του πόνου του Το 68% πιστεύει ότι η ευαισθητοποίηση σχετικά με τον χρόνιο πόνο είναι χαμηλή και το 17% έχει κατηγορηθεί ότι προβάλλει τον χρόνιο πόνο ως δικαιολογία για να αποφεύγει τη δουλειά Οι ιατροί της πρωτοβάθμιας περίθαλψης πρέπει να εκπαιδεύονται καλύτερα όσον αφορά τον χρόνιο πόνο Το 64% των ιατρών που συμμετείχαν στην έρευνα πιστεύει ότι γνωρίζει τι πρέπει να κάνει όταν ένας ασθενής συνεχίζει να παραπονιέται για πόνο μετά τη θεραπεία Το 85% των ιατρών θα επιθυμούσε να ενισχυθεί η εκπαίδευση, ιδίως ως προς τη διαχείριση των ασθενών με χρόνιο πόνο και τις κατευθυντήριες οδηγίες για τα παραπεμπτικά και τις θεραπείες Περίληψη Παρά το γεγονός ότι δεν υπάρχουν ακριβή στατιστικά στοιχεία για τον επιπολασμό, όπως άλλωστε και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, υπολογίζεται ότι στην Ελλάδα ο χρόνιος πόνος επηρεάζει μεγάλο ποσοστό του πληθυσμού. Οι υψηλές δαπάνες που σχετίζονται με τον χρόνιο πόνο θα μπορούσαν να μειωθούν με καλύτερη διαχείριση και πιο αποτελεσματική αντιμετώπιση των ανεπαρκειών. Η καλύτερη αξιοποίηση των διαθέσιμων κατευθυντήριων οδηγιών αλλά και των διαθέσιμων διαγνωστικών εργαλείων, θεραπευτικών οδών και υπηρεσιών πόνου θα μπορούσε να συμβάλει σημαντικά στη βελτίωση της διαχείρισης του πόνου. Αν και ορισμένα στοιχεία λειτουργούν σωστά, απαιτούνται πιο εκτεταμένες αλλαγές προκειμένου να σημειωθούν πιο εμφανή οφέλη για την πλειονότητα των ατόμων με χρόνιο πόνο και την κοινωνία εν γένει. Η κυβέρνηση πρέπει να αναγνωρίσει τα προβλήματα και να στηρίξει επαρκώς τα άτομα με χρόνιο πόνο. Επιπλέον, πρέπει να μεριμνήσει για την ευαισθητοποίηση του κοινού, τη βελτίωση της εκπαίδευσης των επαγγελματιών υγείας και τις νομοθετικές ρυθμίσεις ώστε να διευκολυνθεί η πρόσβαση στις κατάλληλες θεραπείες Η ανεπαρκής διαχείριση του χρόνιου πόνου μπορεί να επηρεάσει την ικανότητα των ατόμων για εργασία Το 67% δηλώνει ότι το καθεστώς απασχόλησής τους επηρεάστηκε άμεσα από τον χρόνιο πόνο, και κατά μέσο όρο, το 6% των ατόμων με χρόνιο πόνο δεν είναι σε θέση να εργαστεί εξαιτίας της κατάστασής του Ακόμα και όταν είναι σε θέση να εργαστούν, αισθάνονται ότι ο χρόνιος πόνος τους παρεμποδίζει κατά το 20% του χρόνου εργασίας τους Η επίπτωση του χρόνιου πόνου Στην Ελλάδα δεν έχουν εκπονηθεί ειδικές μελέτες για την επίπτωση του χρόνιου πόνου ως νόσου με αποτέλεσμα να μην υπάρχουν τα απαραίτητα στατιστικά στοιχεία για να προσδιοριστεί το μέγεθος του προβλήματος με ακρίβεια. Ωστόσο, έχουν εκπονηθεί μελέτες μικρότερης κλίμακας που εξετάζουν την επίπτωση του πόνου ως συνοδού συμπτώματος άλλων νόσων. Βάσει αυτών των μελετών, υπολογίζεται για παράδειγμα ότι το 44% των δημοσίων υπαλλήλων αναφέρει άλγος στην oσφύ ενώ ο επιπολασμός των παραπόνων για πόνο παιδιών ηλικίας 7 ετών είναι 7,2%. 6 Επιπλέον, οι επιπτώσεις του χρόνιου πόνου είναι κοινώς παραδεκτές από την ιατρική κοινότητα: «Αν και δεν υπάρχουν συγκεκριμένα στατιστικά στοιχεία, είναι γνωστό ότι ο πόνος προκαλεί στρες, και το στρες συμβάλλει στην αύξηση της αρτηριακής πίεσης, το σάκχαρο, προκαλεί μια σειρά νοσηρών καταστάσεων, όπως η αϋπνία. Κατά συνέπεια, είναι φαύλος κύκλος ως σύμπτωμα αλλά και αιτία νόσων», δηλώνει ο Καθ. Δημήτριος Κούβελας. 4 5

Το ταξίδι των ασθενών Οι μαρτυρίες δύο ατόμων με χρόνιο πόνο «Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα ασθενούς με έρπητα ζωστήρα σε χωριό του Ναυπλίου που, ενώ είχε εμφανίσει μεθερπητική νευραλγία και πονούσε για 12 χρόνια, δεν είχε παραπεμφθεί από τον δερματολόγο του σε ειδικό πόνου», αναφέρει η Αν. Καθ. Βαδαλούκα. Αντίθετο παράδειγμα αποτελεί η κ. Ντίνα Δουβή, η οποία περιγράφοντας την εμπειρία της από την αντιμετώπιση σε ιατρείο πόνου 22 αναφέρει χαρακτηριστικά: «Συστηματικός Ερυθηματώδης Λύκος, Ινομυαλγία, Νευραλγία Τριδύμου. Πόνοι αφόρητοι. Στις αρθρώσεις, στους μύες, στο πρόσωπο. Σε κάθε κίνηση. Σε ακινησία. Πόνος, πόνος, πόνος. Συνεχής, βασανιστικός. Και κυρίως, άχρηστος πόνος. Πλην όμως, μεγάλος δάσκαλος ο πόνος. Έμαθα πολλά από αυτόν, τον σέβομαι, αλλά δεν μπορώ να τον ανεχτώ στωικά, όχι πλέον. Γιατί ξέρω ότι μπορώ να βοηθηθώ, έμαθα επίσης ότι υπάρχει βοήθεια. Ότι δεν υπάρχει λόγος να υποφέρω σιωπηλά. Έμαθα να ζητάω βοήθεια και απευθυνόμενη σε ιατρείο πόνου βρήκα ανακούφιση από τον πόνο μου.» Το παράδειγμα αυτό καταδεικνύει με σαφήνεια το σημαντικό έργο που επιτελούν τα ιατρεία πόνου. Ο χρόνιος πόνος και το σύστημα υγειονομικής περίθαλψης Στην Ελλάδα δεν ακολουθείται συγκεκριμένη διαδικασία διάγνωσης. Οι ασθενείς απευθύνονται στην πρωτοβάθμια υγειονομική περίθαλψη, στους ιατρούς της αντίστοιχης ειδικότητας για το πρόβλημά τους και στα κέντρα πόνου ενώ η αντιμετώπισή τους επαφίεται στην κατάρτιση και στην ευαισθησία του εκάστοτε επαγγελματία υγείας. Σχετικά με την αντιμετώπιση του χρόνιου πόνου δεν υπάρχουν ειδικές κατευθυντήριες οδηγίες. Έχουν όμως εκδοθεί κατευθυντήριες οδηγίες (με βάση διεθνείς κατευθυντήριες οδηγίες) για ορισμένα είδη πόνου, όπως ο νευροπαθητικός. 7 Οι επαγγελματίες υγείας συνήθως γνωρίζουν και ακολουθούν τις κατευθυντήριες οδηγίες του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ) για τους καρκινοπαθείς. 8 Η έλλειψη κοινών εθνικών κατευθυντήριων οδηγιών παρακωλύει την υιοθέτηση εναρμονισμένης πρακτικής από τους επαγγελματίες υγείας ως προς τη διαχείριση του πόνου και προκαλεί σύγχυση. Όσον αφορά την ακαδημαϊκή εκπαίδευση, οι φοιτητές ιατρικής μπορούν πλέον να παρακολουθούν μάθημα επιλογής για την αντιμετώπιση του πόνου διάρκειας 26 ωρών στα περισσότερα πανεπιστήμια της χώρας. Στο Πανεπιστήμιο της Αθήνας το επιλεγόμενο μάθημα «Αντιμετώπιση του καλοήθους και καρκινικού πόνου και η παρηγορητική φροντίδα» διδάσκεται και στο πρώτο και στο δεύτερο ακαδημαϊκό εξάμηνο. Επιπλέον, αναμένεται έγκριση για ένα νέο μεταπτυχιακό πρόγραμμα σχετικά με την ανακούφιση από τον πόνο προσφερόμενο από το Ιατρείου Πόνου και Παρηγορητικής Φροντίδας της Α Αναισθησιολογικής Κλινικής του Αρεταίειου Νοσοκομείου στην Αθήνα. Στην ειδικότητα της Αναισθησιολογίας προβλέπεται επιλεγόμενο μάθημα διάρκειας τριών μηνών για τη θεραπεία του πόνου και την παρηγορητική φροντίδα. Τέλος, για την απόκτηση εξειδίκευσης στον πόνο απαιτείται εκπαίδευση 6 μηνών σε αναγνωρισμένα εκπαιδευτικά κέντρα πόνου. Η αρτιότερη κατάρτιση των επαγγελματιών υγείας αναμένεται να επιταχύνει και να διευκολύνει τη διαδικασία διάγνωσης. Θεραπευτικές οδοί Στην ελληνική κλινική πράξη ως διαγνωστικά εργαλεία χρησιμοποιούνται με επιτυχία τα διεθνή ερωτηματολόγια για τον πόνο. Ειδικότερα για τον χρόνιο νευροπαθητικό πόνο χρησιμοποιείται το DN4, το οποίο έχει σταθμιστεί στην ελληνική γλώσσα. 9 Δυστυχώς όμως η φροντίδα των ατόμων με χρόνιο πόνο είναι ανεπαρκής. Ένας από τους λόγους είναι ότι τα άτομα με χρόνιο πόνο δεν επισκέπτονται σε ικανοποιητικό βαθμό τα ιατρεία πόνου. Αυτό οφείλεται σε: ελλιπή ενημέρωση των πολιτών ελλιπή ενημέρωση των ιατρών στο γεγονός ότι δεν υπάρχουν ιατρεία πόνου σε όλη τη χώρα. 6 7

Δυστυχώς δεν υπάρχουν νοσοκομειακές κλίνες για τις ανάγκες των κέντρων πόνου, πλην ελαχίστων εξαιρέσεων. 10 Υπάρχουν μόνο ιατρεία πόνου, περίπου 45 τον αριθμό 11 τα οποία όμως δεν είναι θεσμοθετημένα. Τα εν λόγω ιατρεία λειτουργούν με πρωτοβουλία των αναισθησιολόγων στα πλαίσια των αναισθησιολογικών τμημάτων με εξαίρεση ορισμένα εξειδικευμένα ιατρεία, όπως το ιατρείο κεφαλαλγίας, 12 σε εθελοντική βάση, με αποτέλεσμα να μην λειτουργούν στο σύνολό τους καθημερινά. 13 Σε κάθε κέντρο πόνου θα έπρεπε να εφαρμόζεται μια πολυπαραγοντική προσέγγιση από ομάδα επαγγελματιών υγείας διαφορετικών ειδικοτήτων (αναισθησιολόγοι, ψυχολόγοι, κοινωνικοί λειτουργοί, ιατροί άλλων ειδικοτήτων), οι οποίοι θα συνεργάζονται. 14 Τέλος, σύνηθες είναι το πρόβλημα συνταγογράφησης των οπιοειδών. «Επικρατεί οπιοφοβία: οι ασθενείς που λαμβάνουν οπιοειδή αποκτούν τη στάμπα του μορφινομανούς. Πολλοί καρκινοπαθείς λαμβάνουν μεν οπιοειδή αλλά αντιμετωπίζουν το γεγονός με μυστικότητα. Το ίδιο ισχύει και για τους ιατρούς και το κράτος. Η ημερήσια κατανάλωση μορφίνης κατ άτομο στην Ελλάδα είναι 4 mgr ενώ σε άλλα κράτη της Ευρώπης φθάνει τα 90 mgr. Η συνταγογράφηση οπιοειδών πρέπει να ανανεώνεται κάθε 5 ημέρες, γεγονός που προκαλεί συμφόρηση στα ιατρεία και δυσκολία στους ασθενείς», δηλώνει η Αν. Καθ. Βαδαλούκα. Η πολιτική και οικονομική οπτική του χρόνιου πόνου Υγεία και δαπάνες Ο ερευνητής κ. Κώστας Αθανασάκης μας πληροφορεί ότι: «Ο πόνος συνδέεται με άμεσες (από τη χρήση των ιατρικών υπηρεσιών) και έμμεσες δαπάνες (απουσία από την εργασία, χαμηλή παραγωγικότητα), στοιχεία που επιβεβαιώνονται και από τη διεθνή βιβλιογραφία. Αν και γνωρίζουμε ότι στην Ελλάδα οι δαπάνες είναι υψηλές, δεν μπορεί να γίνει ακριβής υπολογισμός λόγω έλλειψης δεδομένων. Επιπλέον, στο πλαίσιο της γενικότερης τάσης μείωσης των δαπανών το οποίο επιβάλλει ως πρώτη προτεραιότητα του συστήματος η σημερινή οικονομική κρίση, ο πόνος, όπως και μια σειρά άλλων σημαντικών νοσημάτων αποτελούν πλέον, αναπόφευκτα, δεύτερη προτεραιότητα. Η σταθεροποίηση του συστήματος αναμένεται μελλοντικά να διαφωτίσει τη σημασία νοσημάτων όπως ο πόνος για το σύστημα υγείας και την κοινωνία εν γένει». Κυβερνητική πολιτική Παρά το γεγονός ότι, ύστερα από πρόταση της ΕFIC, 15 το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο αναγνώρισε τον πόνο ως νόσο, το κράτος αδιαφορεί. Στην Ελλάδα, μολονότι η παροχή κατ οίκον νοσηλείας έχει θεσμοθετηθεί από το 1992, 16 σήμερα υπάρχουν μόνο 4 υπηρεσίες κατ οίκον νοσηλείας που ανήκουν σε κρατικά νοσοκομεία. Ωστόσο, πρέπει να σημειωθεί ότι υπάρχουν υπηρεσίες που υποστηρίζονται από μη κερδοσκοπικές εταιρείες και ιδιωτικές υπηρεσίες κατ οίκον νοσηλείας. 17 Αξιοσημείωτο είναι πάντως το γεγονός ότι από τις 18/11/2005 ισχύει ο νόμος 3418, σύμφωνα με τον οποίο οι ιατροί είναι υποχρεωμένοι να ανακουφίζουν τον πόνο και να προσφέρουν βελτίωση στην ποιότητα ζωής του ασθενούς. 18 Τι λειτουργεί σωστά Σημαντική είναι η συνεισφορά των κέντρων πόνου με τα ακόλουθα ως κέντρα εκπαίδευσης: α) Το Ιατρείο Θεραπείας Πόνου και Παρηγορητικής Φροντίδας της Α Αναισθησιολογικής κλινικής του Αρεταίειου Νοσοκομείου β) Το Ιατρείο Πόνου του ΑΧΕΠΑ γ) Το Ιατρείο Πόνου του Γενικού Νοσοκομείου Πατησίων δ) Το Αναισθησιολογικό Τμήμα και Ιατρείο Πόνου του Ιπποκράτειου Νοσοκομείου Αθηνών και Θεσσαλονίκης ε) Το Ιατρείο Πόνου του Γενικού Νοσοκομείου Αεροπορίας. Τα εν λόγω ιατρεία επικεντρώνονται στην ανακούφιση του πόνου και στην παρηγορητική φροντίδα και παρέχουν αποτελεσματική και έγκαιρη διάγνωση στα άτομα που απευθύνονται σε αυτά. Ιδιαίτερα σημαντική αποδεικνύεται επίσης η δυναμική της ελληνικής οικογένειας. Η αλληλοϋποστήριξη μεταξύ των μελών της οικογένειας επιδρά ευεργετικά στην ψυχική υγεία των ατόμων με χρόνιο πόνο. Αλλά και ο εθελοντισμός αποτελεί παράδειγμα καλής πρακτικής. Τα ιατρεία πόνου της Ελλάδας στελεχώνονται κυρίως από εθελοντές επαγγελματίες υγείας και απλούς πολίτες που προσφέρουν τις υπηρεσίες τους για να βοηθήσουν τους συνανθρώπους τους. Αξιοσημείωτη είναι επίσης η συνεισφορά των εκπαιδευτικών προγραμμάτων της Ελληνικής Εταιρείας Αλγολογίας 19 και της Ελληνικής Εταιρείας Παρηγορητικής και Συμπτωματικής Φροντίδας Καρκινοπαθών και μη Ασθενών (ΠΑΡΗ. ΣΥ.Α.) 20 που συμβάλλουν στην κατάρτιση των επαγγελματιών υγείας και κατ επέκταση στην αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση του χρόνιου πόνου στο μέλλον. Επίσης, από το 2004 η ΠΑΡΗ. ΣΥ.Α. σε συνεργασία με την Ελληνική Εταιρεία Γενικής Ιατρικής (ΕΛΕΓΕΙΑ) παρέχει σε επαγγελματίες υγείας της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης επιμορφωτικά προγράμματα σχετικά με την αντιμετώπιση του πόνου. Επιπλέον, το πρόγραμμα κατ οίκον νοσηλείας, αν και περιορισμένο, έχει συμβάλει στην αντιμετώπιση του χρόνιου πόνου, διευκολύνοντας ιδιαίτερα τα άτομα με χρόνιο πόνο που δεν χρειάζεται να μεταβαίνουν και να συνωστίζονται στα ιατρικά κέντρα. Τέλος, πρέπει να αναφερθούν οι κάθε τύπου προσπάθειες ευαισθητοποίησης του κοινού (δημοσιεύματα σε εφημερίδες, δραστηριότητες της ΠΑΡΗ.ΣΥ.Α, 21 συνεντεύξεις στα μέσα μαζικής ενημέρωσης, ο δικτυακός τόπος www.ponasrotas.gr της Pfizer για τον νευροπαθητικό πόνο 22 ). Με την κατάλληλη ενημέρωση η φροντίδα των ατόμων με χρόνιο πόνο θα είναι πιο επαρκής και η αντιμετώπιση των προβλημάτων τους πιο άμεση και αποτελεσματική. 8 9

Πρέπει να κατανοηθεί ότι η αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση του πόνου μπορεί να εξοικονομήσει χρήματα για τη χώρα, καθώς η διάθεση νοσοκομειακών κλινών για την αντιμετώπιση του χρόνιου πόνου μπορεί να συμβάλει στη μείωση των συνολικών δαπανών που σχετίζονται με τον πόνο. Σήμερα η παραμονή ενός ασθενούς σε μια «συμβατική» κλίνη (μη εντατικής νοσηλείας) στο Ελληνικό δημόσιο νοσοκομείο στοιχίζει κατά μέσο όρο 300 ευρώ ημερησίως. 23 «Υπολογίζεται ότι το κόστος για ένα άτομο με χρόνιο πόνο το οποίο θα νοσηλεύεται σε μια ειδική μονάδα αποκατάστασης δεν θα υπερβαίνει τα 90 ευρώ κατ εκτίμηση». Η ανάγκη για αλλαγή: η πρωτοβουλία Pain Proposal Συστάσεις Έκδοση εθνικών κατευθυντήριων οδηγιών αποκλειστικά για την αντιμετώπιση του χρόνιου πόνου Θεσμοθέτηση των κέντρων πόνου και στελέχωσή τους με πολυπαραγοντική ομάδα ιατρών και επαγγελματιών υγείας εξειδικευμένων στην αντιμετώπιση του χρόνιου πόνου Ίδρυση ξενώνων φιλοξενίας Οργάνωση του δικτύου παροχής κατ οίκον νοσηλείας Επικαιροποίηση της κατηγοριοποίησης των ειδών πόνου Επαναπροσδιορισμός των ειδικών ενδείξεων για την αντιμετώπιση του πόνου Καλύτερος συντονισμός και συνεργασία μεταξύ των ιατρών ώστε να παραπέμπονται τα άτομα σε ειδικούς πόνου Νομοθετική ρύθμιση για να διευκολυνθεί η ανακούφιση του πόνου των καρκινοπαθών. Παράλληλα, σημαντικό είναι και το ζήτημα της ορθολογικής συνταγογράφησης: εκτός από τη νομοθεσία απαιτείται και η οργάνωση ενός αποτελεσματικού συστήματος ελέγχου 23 Διοργάνωση μεταπτυχιακών προγραμμάτων για όλους τους επαγγελματίες υγείας τα οποία θα συνδυάζονται με πρακτική εξάσκηση Ανάγκη μεγαλύτερης ευαισθητοποίησης του κοινού και των ιατρών μέσω των ΜΜΕ (ιστοσελίδες, εγχειρίδια, ενημερωτικά φυλλάδια, κ.λπ.) Ανάγκη αναγνώρισης ότι ο πόνος συνοδεύεται από σημαντικές δαπάνες για το σύστημα υγείας και την κοινωνία Ανάγκη μεταρρύθμισης στον τομέα της υγείας προκειμένου να μειωθεί το κόστος Ανάγκη ανάπτυξης συστήματος κοστολόγησης όλων των πράξεων (υπό δημιουργία) Βασικά ζητήματα που χρειάζονται άμεση αντιμετώπιση Βασικά ζητήματα Ανεπαρκής υποστήριξη και ελλιπής προώθηση της διαχείρισης του πόνου στο σύστημα υγειονομικής περίθαλψης Εμπόδια στην παροχή των κατάλληλων θεραπειών. Προς το παρόν στη χώρα μας δεν είναι διαθέσιμα όλα τα απαραίτητα φάρμακα για την αντιμετώπιση και ανακούφιση του καρκινικού πόνου Ελλιπής εκπαίδευση των επαγγελματιών υγείας Ανεπαρκής ενημέρωση σχετικά με τον χρόνιο πόνο Υψηλές δαπάνες στον τομέα της υγείας Έκκληση για δράση Προτεινόμενες αλλαγές Ενίσχυση της στήριξης της διαχείρισης του πόνου στον τομέα της υγειονομικής περίθαλψης μέσω της καλύτερης αξιοποίησης των διαθέσιμων κατευθυντήριων οδηγιών αλλά και των διαθέσιμων διαγνωστικών εργαλείων, θεραπευτικών οδών και υπηρεσιών πόνου Άρση των εμποδίων μέσω της κατάλληλης τροποποίησης της νομοθεσίας ώστε να διευκολυνθεί η χρήση όλων των θεραπευτικών οδών Βελτίωση των προγραμμάτων εκπαίδευσης όλων των επαγγελματιών υγείας Ευαισθητοποίηση του κοινού και των ιατρών Προσπάθεια εξορθολογισμού και ελέγχου των δαπανών στον τομέα της υγειονομικής περίθαλψης Η κυβέρνηση πρέπει να αναγνωρίσει τα προβλήματα και να στηρίξει τα άτομα με χρόνιο πόνο. Επιπλέον, πρέπει να μεριμνήσει για την ενίσχυση της ευαισθητοποίησης του κοινού, τη βελτίωση της εκπαίδευσης των επαγγελματιών υγείας και τις νομοθετικές ρυθμίσεις ώστε να διευκολυνθεί η πρόσβαση στις κατάλληλες θεραπείες. 10 11

Παραπομπές 1 Breivik H, Collett B, et al. (2006). Survey of chronic pain in Europe: prevalence, impact on daily life, and treatment. Eur J Pain. 2 Smith et al. (1999) Chronic Pain in Primary Care. Family Practice 16 (5) 475-482. 3 InSites Consulting. Pain Proposal Patient Survey. August September 2010. 4 InSites Consulting. Pain Proposal PCP Survey. July September 2010. 5 Spyropoulos P, Papathanasiou G, et al. (2007). Prevalence of Low Back Pain in Greek Public Office Workers. Pain Physician 10: 651-660. 6 Bakoula C, Kapi A, et al. (2006). Prevalence of recurrent complaints of pain among Greek schoolchildren and associated factors: A population-based study. Acta Paediatrica 95: 947-951. 7 Vadalouca A, Siafaka J, et al. (2006). Therapeutic Management of chronic Neuropathic Pain: an Examination of Pharmacological treatment. Annals of the New York Academy of Sciences 1088(1): 164-186. 8 World Health Organization. (1990). Cancer pain relief and palliative care. Geneva. 9 Vadalouca A, Demosthenous E, et al. (2009). The use of DN4 questionaire for the diagnosis of neuropathic cancer pain. International symposium of the World Institute of Pain (WIP) ALGOS 2009. (18-21 Ιουνίου), Mykonos. Abstract book: 59. 10 EACP. Taskforce on the Development of Palliative Care in Europe. [Online] Διαθέσιμο στη διεύθυνση: http://docs.google. com/viewer?a=v&q=cache:0bm6uzcesdgj:www.eapcnet.org/download/forpolicy/countriesrep/greece.pdf+greek+do ctors+obliged+to+alleviate+pain+and+offer+quality+of+life+through+pain+management+and+palliative+care+in+the+t erminally+patients&hl=el&pid=bl&srcid=adgeesjz32zdjqvtduxhkky-dlmyjaiv6nssj Z4ETKLuDhlA9y7VYfEV4u4Sy he2jh2noyecn-4txljsbpw45qi1vyvedrjtpd-trk_qylchdfcl1bl7j55rusxqxrhfjxn9zqanj9&sig=ahietbq2szita8epe QmqYRKKnoowLe7lmg. [Τελευταία πρόσβαση: 5 Αυγούστου 2010]. 11 Ελληνική Εταιρεία Παρηγορητικής και Συμπτωματικής Φροντίδας Καρκινοπαθών και μη Ασθενών ΠΑΡΗ.ΣΥ.Α. [Online] Διαθέσιμο στη διεύθυνση: http://www.grpalliative.gr/index.php?menu=33. [Τελευταία πρόσβαση: 27 Ιουλίου 2010]. 12 Headaches.gr. Κέντρο Κεφαλαλγίας Ιατρείο Κεφαλαλγίας. [Online] Διαθέσιμο στη διεύθυνση: http://www.headaches. gr/index.php?option=com_content&view=article&id=3%3aiatreiokefalalgias&catid=%3a&itemid=2. [Τελευταία πρόσβαση: 29 Ιουνίου 2010]. 13 EACP. Taskforce on the Development of Palliative Care in Europe. [Online] Διαθέσιμο στη διεύθυνση: http://docs.google. com/viewer?a=v&q=cache:0bm6uzcesdgj:www.eapcnet.org/download/forpolicy/countriesrep/greece.pdf+greek+do ctors+obliged+to+alleviate+pain+and+offer+quality+of+life+through+pain+management+and+palliative+care+in+the+t erminally+patients&hl=el&pid=bl&srcid=adgeesjz32zdjqvtduxhkky-dlmyjaiv6nssj Z4ETKLuDhlA9y7VYfEV4u4Sy he2jh2noyecn-4txljsbpw45qi1vyvedrjtpd-trk_qylchdfcl1bl7j55rusxqxrhfjxn9zqanj9&sig=ahietbq2szita8epe QmqYRKKnoowLe7lmg. [Τελευταία πρόσβαση: 29 Ιουνίου 2010]. 14 Κατσανοπούλου Μ. (2009). Οι νέες θεραπείες για τον πόνο. Τα Νέα online. (26 November). [Online] Διαθέσιμο στη διεύθυνση: http://ygeia.tanea.gr/default.asp?pid=8&ct=1&articleid=8236&la=1.[τελευταία πρόσβαση: 29 Ιουνίου 2010]. 15 ΕFIC. EFIC s declaration on pain as a major health problem, a disease in its own right. [Online] Διαθέσιμο στη διεύθυνση: http://www.efic.org/pain-efic-declaration.php. [Τελευταία πρόσβαση: 29 Ιουνίου 2010]. 16 Εφημερίδα της Κυβερνήσεως. Εκσυγχρονισμός και οργάνωση συστήματος υγείας. Νόμος 2071/1992 ΦΕΚ 123/Α. 17 Εθνική Αντικαρκινική Εκστρατεία. Αρμόδιες Υπηρεσίες. [Online] Διαθέσιμο στη διεύθυνση: http://www.anticancer.gov. gr/resource.aspx?page=32. [Τελευταία πρόσβαση: 29 Ιουνίου 2010]. 18 Εφημερίδα της Κυβερνήσεως. Κώδικας Ιατρικής Δεοντολογίας. Νόμος 3418/2005 ΦΕΚ 287/Α. 19 Ελληνική Εταιρία Αλγολογίας, Ελληνικό Τμήμα της IASP και EFIC. Εκδηλώσεις-Συνέδρια. [Online] Διαθέσιμο στη διεύθυνση: http://www.algologia.gr/. [Τελευταία πρόσβαση: 27 Ιουλίου 2010]. 20 Hellenic Society of Palliative and Symptomatic Care of Cancer and Non Cancer Patients HSPSCCNCP. Infrastructure, Education and Research in Palliative Care. [Online] Διαθέσιμο στη διεύθυνση: http://www.grpalliative.org/index. php?menu=26&lg=en. [Τελευταία πρόσβαση: 29 Ιουνίου 2010]. 21 Iatro.gr. 2009: Παγκόσμιο Έτος ενάντια στον Καρκινικό Πόνο, 2010: Παγκόσμιο Έτος ενάντια στον Μυοσκελετικό Πόνο. [Online] Διαθέσιμο στη διεύθυνση: http://www.iatro.gr/eidikotitesiatrikis/25-2009-05-19-11-16-03/380-20093apagkosmio-etos-enantia-ston-karkiniko-pono2c-20103a-pagkosmio-etos-enantia-ston-myoskeletiko-pono.html. [Τελευταία πρόσβαση: 31 Αυγούστου 2010]. 22 Pfizer. (2010). www.ponasrotas.gr. [Online] Διαθέσιμο στη διεύθυνση: http://www.ponasrotas.gr/sites/pfizernep/greece/ Pages/Weareheretohelp.aspx. [Τελευταία πρόσβαση: 29 Ιουνίου 2010]. 23 Geitona M, Ollandezos M, et al. (2007). Cost-minimization analysis of the Oral Anticoagulant Therapy monitoring methods: the case of Prothrombin Time self-monitoring. Hellenic Journal of Cardiology 49: 388-396. 24 Ελληνική Εταιρεία Παρηγορητικής και Συμπτωματικής Φροντίδας Καρκινοπαθών και μη Ασθενών ΠΑΡΗ.ΣΥ.Α. [Online] Διαθέσιμο στη διεύθυνση: http://www.grpalliative.gr/index.php?menu=35. [Τελευταία πρόσβαση: 28 Ιουλίου 2010]. 25 Κούβελας Δ. (2008). Ορθολογική Συνταγογράφηση και Τεκμηριωμένη Φαρμακοθεραπεία. Θεσσαλονίκη: Τσαχουρίδης Π. Ιωάννης, Εκδόσεις Γράφημα. Ημερομηνία Προετοιμασίας: Σεπτέμβριος 2010 PA.CSR.PAIN PROPOSAL31.08.10