ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΣΛΟΒΑΚΙΑ. στην. Έκθεση της ΕΕ για την καταπολέμηση της διαφθοράς ---

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ Βρυξέλλες, 3.2.2014 COM(2014) 38 final ANNEX 25 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΣΛΟΒΑΚΙΑ στην Έκθεση της ΕΕ για την καταπολέμηση της διαφθοράς --- EL EL

ΣΛΟΒΑΚΙΑ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΒΑΣΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΚΑΙ ΠΛΑΙΣΙΟ Πλαίσιο καταπολέμησης της διαφθοράς Στρατηγική προσέγγιση. Το 2011 η κυβέρνηση ενέκρινε ένα στρατηγικό σχέδιο για την καταπολέμηση της διαφθοράς 1, το οποίο περιελάμβανε τα εξής μέτρα: δημοσίευση των κρατικών συμβάσεων, μεταρρύθμιση του δικαστικού συστήματος για τη βελτίωση των δικαστικών αποφάσεων, ανταγωνιστική επιλογή δικαστών και προέδρων δικαστηρίων, καθώς επίσης αυστηρότερους κανόνες για τη διακυβέρνηση της δικαιοσύνης και σαφείς διατάξεις για τις δημόσιες συμβάσεις. Ωστόσο, η εφαρμογή ορισμένων πτυχών του στρατηγικού σχεδίου επιβραδύνθηκε κατά τη διάρκεια του προηγούμενου έτους. Επί του παρόντος εκκρεμεί η εξέταση από το Συνταγματικό Δικαστήριο ορισμένων τροπολογιών που εγκρίθηκαν στο πλαίσιο των προσπαθειών καταπολέμησης της διαφθοράς. Μια διυπουργική ομάδα εμπειρογνωμόνων που εκπροσωπούν υπουργεία, τη Γενική Εισαγγελία και τους δήμους αξιολογεί τα καθήκοντα με βάση την στρατηγική, ενώ οι ΜΚΟ συμμετέχουν με την ιδιότητα του παρατηρητή. Ωστόσο, η εν λόγω ομάδα εργασίας δεν έχει συγκληθεί από το τέλος του 2011. 2 Ορισμένες τοπικές διοικήσεις έχουν καταρτίσει δικές τους στρατηγικές για την καταπολέμηση της διαφθοράς σε συνεργασία με ΜΚΟ. Η συμμετοχή τους έδωσε στις ΜΚΟ τη δυνατότητα να προωθήσουν έναν έντονο πολιτικό διάλογο που, σε συνδυασμό με τα νέα μέτρα διαφάνειας, παρέχει την ευκαιρία συνέχισης των βελτιώσεων στη Σλοβακία. Νομοθετικό πλαίσιο. Η Σλοβακία έχει καταβάλει σημαντικές προσπάθειες για τη βελτίωση του νομικού πλαισίου για την ποινική νομοθεσία και τις δημόσιες συμβάσεις, αλλά δεν ανταποκρίθηκε στις διεθνείς συστάσεις σχετικά με τη χρηματοδότηση των πολιτικών κομμάτων. 3 Η ποινική ευθύνη των νομικών προσώπων θεσπίστηκε το 2010 4, ενώ το 2011 τροποποιήθηκε σημαντικά ο ποινικός κώδικας σύμφωνα με τις συστάσεις της ομάδας χωρών κατά της διαφθοράς (GRECO) του Συμβουλίου της Ευρώπης. 5 Το 2012, η ομάδα χωρών κατά της διαφθοράς (GRECO) του Συμβουλίου της Ευρώπης κατέληξε στο συμπέρασμα ότι όλες οι συστάσεις της σχετικά με τις απαγγελίες κατηγοριών είχαν εφαρμοστεί ικανοποιητικά. Ωστόσο, σε ό,τι αφορά τη νομοθεσία που διέπει τη χρηματοδότηση των πολιτικών κομμάτων, καμία από τις δέκα συστάσεις δεν έχει εφαρμοσθεί ικανοποιητικά. 6 Επί του παρόντος στο σλοβακικό κοινοβούλιο συζητείται σχέδιο νόμου για τις προεκλογικές εκστρατείες και τα πολιτικά κόμματα, που στοχεύει στη συνεκτίμηση των εν λόγω συστάσεων. Θεσμικό πλαίσιο. Στο πλαίσιο των προσπαθειών καταπολέμησης του σοβαρού εγκλήματος με πιο αποτελεσματικό τρόπο, η Σλοβακία συγκρότησε ειδικό ποινικό δικαστήριο με αποκλειστική δικαιοδοσία για την εκδίκαση υποθέσεων διαφθοράς, συμπεριλαμβανομένων των υποθέσεων δωροδοκίας εγχώριων και αλλοδαπών υπαλλήλων. Το δικαστήριο, που 1 Návrh strategického plánu boja proti korupcii v Slovenskej republike - upravené nové znenie http://www.rokovania.sk/rokovanie.aspx/bodrokovaniadetail?idmaterial=20071. 2 http://bojprotikorupcii.vlada.gov.sk/19327/medzirezortna-pracovna-skupina-expetrov-pre-boj-tproti-korupcii.php. 3 Τρίτος γύρος αξιολόγησης, Δεύτερη έκθεση συμμόρφωσης σχετικά με τη Σλοβακική Δημοκρατία, GRECO RC-III (2010) SE, Στρασβούργο, 26 Μαρτίου 2010. 4 Με τον νόμο αριθ. 224/2010 Συλλ. για την τροποποίηση του ποινικού κώδικα (νέα τμήματα 83α και 83β του ποινικού κώδικα). 5 Ο νόμος αριθ. 262/2011 Συλλ. και άλλοι νόμοι εγκρίθηκαν στις 13 Ιουλίου 2011. Για την αξιολόγηση των κανόνων, βλ. τη δεύτερη ενδιάμεση έκθεση συμμόρφωσης σχετικά με τη Σλοβακική Δημοκρατία, GRECO RC-III (2010) 3E Δεύτερη ενδιάμεση έκθεση, Στρασβούργο, 9 Δεκεμβρίου 2011. 6 Τρίτος γύρος αξιολόγησης, Δεύτερη έκθεση συμμόρφωσης σχετικά με τη Σλοβακική Δημοκρατία. GRECO RC-III (2012) 23E, Στρασβούργο, 7 Δεκεμβρίου 2012. Βλ. επίσης Greco RC-III (2013) 21Ε. 2

ξεκίνησε τις εργασίες του τον Ιούλιο του 2005, είναι αρμόδιο για υποθέσεις οργανωμένου εγκλήματος, σοβαρών οικονομικών εγκλημάτων και εγκλημάτων που διαπράττουν ορισμένες κατηγορίες υπαλλήλων. Φαίνεται ότι το ειδικό ποινικό δικαστήριο διαθέτει τους κατάλληλους πόρους, οι δικαστές και οι επικουρικοί υπάλληλοί του είναι άρτια εκπαιδευμένοι και οι διαδικασίες ολοκληρώνονται εντός επαρκώς σύντομων χρονικών διαστημάτων. 7 Επίσης και άλλα θεσμικά όργανα, συμπεριλαμβανομένης της Ανώτατης Υπηρεσίας Ελέγχου, διαδραματίζουν μείζονα ρόλο στο θεσμικό πλαίσιο της Σλοβακίας. 8 Ωστόσο, παρά τις προσπάθειες ενίσχυσης της διαφάνειας των δημοσίων συμβάσεων και του δικαστικού συστήματος στο πλαίσιο της εφαρμογής των διαρθρωτικών ταμείων της ΕΕ, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή συνέστησε πρόσφατα την αντιμετώπιση ορισμένων προκλήσεων σχετικά με τη λειτουργία των δημοσίων θεσμικών οργάνων, την επιβολή του νόμου, την αποτελεσματικότητα της δικαιοσύνης και το επιχειρηματικό περιβάλλον. 9 Δημοσκοπήσεις Έρευνες γνώμης. Σύμφωνα με το Ειδικό Ευρωβαρόμετρο του 2013, 10 το 90% των Σλοβάκων ερωτηθέντων πιστεύει ότι η διαφθορά είναι ευρέως διαδεδομένη στη χώρα τους (μέσος όρος ΕΕ: 76 %). Πάνω από το ήμισυ των ερωτηθέντων απάντησαν ότι η κατάχρηση θέσεων για προσωπικό όφελος και η ενεργητική ή παθητική δωροδοκία αποτελούν ευρέως διαδεδομένα φαινόμενα στους τομείς των δικαστηρίων, των πολιτικών κομμάτων και της δημόσιας υγείας. Η εμπειρία της διαφθοράς. Η διαφθορά μικρής κλίμακας φαίνεται ευρέως διαδεδομένη, καθώς το 40% των ερωτηθέντων δήλωσε ότι έχει επηρεαστεί από τη διαφθορά στην καθημερινή ζωή του (μέσος όρος της ΕΕ: 26 %). Το 14% των ερωτηθέντων που είχαν έρθει σε επαφή με τα θεσμικά όργανα της Σλοβακίας που αναφέρονται στην έρευνα κατά τους τελευταίους 12 μήνες κλήθηκαν ρητά ή έμμεσα να προβούν σε δωροδοκία (μέσος όρος της ΕΕ: 4 %). 11 Το 21% του πληθυσμού δήλωσε ότι αντιμετώπισε ή υπήρξε μάρτυρας σε υπόθεση διαφθοράς κατά τους τελευταίους 12 μήνες (μέσος όρος της ΕΕ: 8 %). Στο Βαρόμετρο της Διεθνούς Διαφάνειας σχετικά με την παγκόσμια διαφθορά για το 2013 επισημάνθηκε ότι ένα στα πέντε άτομα που έρχονται σε επαφή με τα θεσμικά όργανα που περιλαμβάνονται στην έρευνα προέβη σε δωροδοκία. 12 Τα πορίσματα αυτά είναι παρόμοια με τα αποτελέσματα του ειδικού Ευρωβαρόμετρου του 2013. Έρευνες για επιχειρήσεις. Η διαφθορά θεωρείται το σημαντικότερο εμπόδιο για την άσκηση επιχειρηματικής δραστηριότητας στη Σλοβακία σύμφωνα με το 66% των ερωτηθέντων στο πλαίσιο της έρευνας του Ευρωβαρομέτρου του 2013 για τις επιχειρήσεις 13, ενώ το 13% όσων είχαν έρθει σε επαφή με τα θεσμικά όργανα είχαν κληθεί ρητά ή έμμεσα να προβούν σε δωροδοκία (μέσος όρος της ΕΕ: 5 %). Από την έκθεση για την παγκόσμια Ανταγωνιστικότητα του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ την περίοδο 2013-14 προκύπτει ότι στη Σλοβακία η διαφθορά αποτελεί τον δεύτερο πλέον προβληματικό παράγοντα για την επιχειρηματική δραστηριότητα 14, ενώ η έκθεση κατατάσσει τη Σλοβακία στην 78η θέση μεταξύ των πιο ανταγωνιστικών οικονομιών παγκοσμίως. 7 Βλ. Διεθνής Διαφάνεια (Transparency International), Εθνικό σύστημα ακεραιότητας, Συνοπτική παρουσίαση: http://www.transparency.org/whatwedo/nisarticle/slovakia_2012. 8 ομοίως 9 Έγγραφο εργασίας των υπηρεσιών της Επιτροπής. Αξιολόγηση του εθνικού μεταρρυθμιστικού προγράμματος και του προγράμματος σταθερότητας της Σλοβακίας του 2013. Βρυξέλλες, 29.05.2013, έγγραφο εργασίας (2013) 375 τελικό. σ. 8-9: http://ec.europa.eu/europe2020/pdf/nd/swd2013_slovakia_en.pdf. 10 Ειδικό Ευρωβαρόμετρο 397 του 2013. 11 Ειδικό Ευρωβαρόμετρο 397 του 2013. 12 http://www.transparency.org/gcb2013/report. 13 Έκτακτο Ευρωβαρόμετρο 374 του 2013. 14 http://www3.weforum.org/docs/wef_globalcompetitivenessreport_2013-14.pdf. 3

Ιστορικό Ιδιωτικός τομέας. Η Σλοβακία μετέφερε στο εθνικό της δίκαιο την απόφαση-πλαίσιο 2003/568/ΔΕΥ για την καταπολέμηση της δωροδοκίας στον ιδιωτικό τομέα με εξαίρεση την ενεργητική δωροδοκία ή την παροχή μη οφειλομένου πλεονεκτήματος. 15 Σε ό,τι αφορά τον ιδιωτικό τομέα, οι πρακτικές ανησυχίες αφορούν τις σχέσεις μεταξύ επιχειρήσεων και πολιτικών. Επιπλέον, η εθνική υπηρεσία ασφαλείας (SIS) επεσήμανε στην ετήσια έκθεσή της ότι οι σχέσεις μεταξύ των πολιτικών και των επιχειρήσεων θίγουν τα εθνικά συμφέροντα, ιδίως στην περίπτωση εταιρειών δημοτικής ή κρατικής ιδιοκτησίας. 16 Σύγκρουση συμφερόντων και δημοσιοποίηση των περιουσιακών στοιχείων. Οι συγκρούσεις συμφερόντων και τα περιουσιακά στοιχεία των βουλευτών πρέπει να δηλώνονται βάσει νόμου, αλλά σε περιορισμένο μόνο βαθμό. Επί του παρόντος συζητείται στο κοινοβούλιο σχέδιο νόμου περί σύγκρουσης συμφερόντων 17, το οποίο αναμένεται να μετριάσει μείζονα προβλήματα με την εφαρμογή της ισχύουσας νομοθεσίας. Οι ΜΚΟ παρέχουν μια εθελοντική πλατφόρμα για τη δημοσίευση τέτοιου είδους δηλώσεων συμφερόντων. 18 Καταγγελίες δυσλειτουργιών (whistleblowing). Η Σλοβακία δεν διαθέτει συγκεκριμένη νομοθεσία για την προστασία των καταγγελλόντων. Η εργατική νομοθεσία παρέχει γενική προστασία από αυθαίρετες απολύσεις και διακρίσεις εις βάρος των εργαζομένων. Στο πλαίσιο αυτό, οι διαδικασίες που προβλέπει ο νόμος για την εξάλειψη των διακρίσεων θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν ως παραδείγματα βέλτιστων πρακτικών. Διαφάνεια των ομάδων ειδικών συμφερόντων. Παρά τις προηγούμενες προσπάθειες θέσπισης κανόνων σχετικά με τις δραστηριότητες των ομάδων ειδικών συμφερόντων, οι δραστηριότητες αυτές δεν υπόκεινται σε ρύθμιση στη Σλοβακία. Δεν υπάρχει συγκεκριμένη υποχρέωση για την καταχώριση των ομάδων αυτών ή την ενημέρωση σχετικά με τις επαφές μεταξύ δημόσιων υπαλλήλων και εκπροσώπων ομάδων συμφερόντων. 2. ΕΣΤΙΑΣΗ ΣΕ ΕΠΙΜΕΡΟΥΣ ΘΕΜΑΤΑ Ανεξαρτησία της δικαστικής εξουσίας Η ανεξαρτησία της δικαστικής εξουσίας αποτελεί βασικό στοιχείο για την καταπολέμηση της διαφθοράς από την άποψη της ικανότητας του δικαστικού συστήματος να χειρίζεται αποτελεσματικά τις περιπτώσεις διαφθοράς, συμπεριλαμβανομένης της διαφθοράς στα υψηλά κλιμάκια. Είναι επίσης μείζονος σημασίας από την άποψη των προτύπων ακεραιότητας στο πλαίσιο του δικαστικού συστήματος. Οι αποτελεσματικές εγγυήσεις ανεξαρτησίας και τα υψηλά πρότυπα ηθικής στον τομέα της δικαιοσύνης είναι απαραίτητα για τη διασφάλιση του αναγκαίου πλαισίου για μια αποδοτική δικαστική εξουσία, η οποία αποδίδει δικαιοσύνη σε υποθέσεις διαφθοράς, κατά τρόπο αντικειμενικό και αμερόληπτο, χωρίς οποιαδήποτε αθέμιτη επιρροή. Το σλοβακικό Σύνταγμα κατοχυρώνει την ανεξαρτησία των δικαστών. Ωστόσο, η αντίληψη περί της ανεξαρτησίας της δικαιοσύνης στη Σλοβακία βρίσκεται σε χαμηλά επίπεδα, ενώ η 15 Έκθεση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο βάσει του άρθρου 9 της απόφασης-πλαισίου αριθ. 2003/568/ΔΕΥ του Συμβουλίου, της 22ας Ιουλίου 2003, για την καταπολέμηση της δωροδοκίας στον ιδιωτικό τομέα. 16 Έκθεση της υπηρεσίας πληροφοριών της Σλοβακίας του 2011. (Správa o činnosti SIS v roku 2011, Bratislava, október 2012.) http://www.sis.gov.sk/vyr_sprava.html. 17 Εθνικό Συμβούλιο της Σλοβακικής Δημοκρατίας Návrh ústavného zákona, ktorým sa mení a dopĺňa ústavný zákon č. 357/2004 Z. z. o ochrane verejného záujmu pri výkone funkcií verejných funkcionárov v znení ústavného zákona č. 545/2005 Z. z.. http://www.nrsr.sk/web/dynamic/download.aspx?docid=389419]. 18 Βλ. Politikaopen.sk. 4

χώρα εμφανίζει τις χαμηλότερες επιδόσεις ως προς την αντίληψη περί ανεξαρτησίας της δικαιοσύνης στον πίνακα επιδόσεων της ΕΕ στον τομέα της δικαιοσύνης, καθώς και στην έκθεση για την παγκόσμια ανταγωνιστικότητα για την περίοδο 2013-2014. 19 Επιπλέον, έχουν διατυπωθεί έντονοι προβληματισμοί σχετικά με τη χρήση των εξουσιών του Υπουργού Δικαιοσύνης για την παύση προέδρων και αντιπροέδρων δικαστηρίων χωρίς δυνατότητα επανεξέτασης ή ενδίκων μέσων 20. Για παράδειγμα, σε σχετικά σύντομο χρονικό διάστημα μεγάλος αριθμός 21 προέδρων δικαστηρίων απομακρύνθηκαν από δύο διαδοχικούς Υπουργούς Δικαιοσύνης, γεγονός που ενίσχυσε τη γενική αντίληψη περί πολιτικοποίησης και περιορισμένης ανεξαρτησίας του δικαστικού σώματος της Σλοβακίας. Επίσης, ορισμένοι δικαστές που επέκριναν δημόσια την κατάσταση του δικαστικού συστήματος υπεβλήθησαν σε πειθαρχικές διαδικασίες, τις οποίες χαρακτήρισαν αυθαίρετες. 22 Οι εμπειρογνώμονες επέκριναν τον τρόπο με τον οποίο ο επικεφαλής του δικαστικού σώματος χρησιμοποίησε τις εξουσίες του για να επηρεάσει τις πειθαρχικές επιτροπές σχετικά με τους δικαστές που απ' ό,τι φαίνεται αντιστέκονταν στην επιρροή του. Οι πρωτοβάθμιες πειθαρχικές επιτροπές απαρτίζονται από ένα μέλος που ορίζεται από τα περιφερειακά δικαστικά συμβούλια, το σλοβακικό κοινοβούλιο και τον Υπουργό Δικαιοσύνης. Στον δεύτερο βαθμό, η αναλογία αυτή είναι 1:2:2, γεγονός που συντελεί σε αμφότερες τις περιπτώσεις σε υπερεκπροσώπηση των πολιτικά εκλεγμένων μελών της επιτροπής. 23 Κατά τη διάρκεια των τελευταίων πέντε ετών, τα θέματα αυτά αποτέλεσαν αντικείμενο δημόσιου διαλόγου στον οποίο συμμετείχαν δικαστές, ΜΚΟ, διεθνείς εμπειρογνώμονες και πολιτικοί ηγέτες της Σλοβακίας. Τον Σεπτέμβριο του 2009, 15 δικαστές απηύθυναν επιστολή στον Πρόεδρο, τον Πρωθυπουργό και άλλους ηγέτες εφιστώντας την προσοχή τους στην ανάρμοστη χρήση των πειθαρχικών διαδικασιών κατά ανεξάρτητων δικαστών. 24 Στη συνέχεια, 105 δικαστές προσυπέγραψαν ανοικτή δήλωση τον Οκτώβριο του 2009. 25 Το 2010, ένας οργανισμός στον οποίο συμμετέχουν έντεκα δικαστές του Ανωτάτου Δικαστηρίου ως ιδρυτικά μέλη, επεσήμανε ορισμένα ζητήματα, όπως οι πολιτικές παρεμβάσεις, οι αναξιοκρατικές διαδικασίες επιλογής, οι αδικαιολόγητες καθυστερήσεις των δικαστικών διαδικασιών, η έλλειψη κανόνων δεοντολογίας, η αθέμιτη χρήση των πειθαρχικών μέτρων και η ανεπαρκής διαφάνεια. 26 Τα θέματα που τέθηκαν αυξάνουν τον ευάλωτο χαρακτήρα του δικαστικού συστήματος απέναντι στη διαφθορά. Η κυβέρνηση ανταποκρίθηκε στην έκκληση για μεταρρυθμίσεις εγκρίνοντας τροποποιητική νομοθεσία το 2011. Οι πρόεδροι και οι αντιπρόεδροι των δικαστηρίων πρέπει να υποβληθούν σε ανταγωνιστική διαδικασία, στόχος της οποίας είναι η εξακρίβωση των δεξιοτήτων και της ικανότητας των υποψηφίων να διασφαλίσουν την ορθή απονομή δικαιοσύνης και τη διοίκηση των δικαστηρίων. Πλέον οι δικαστικές αποφάσεις πρέπει να δημοσιεύονται στο πλαίσιο των προσπαθειών για τη βελτίωση της διαφάνειας. Επιπλέον, η διαδικασία παύσης ενός προέδρου ή αντιπροέδρου δικαστηρίου πρέπει να κινηθεί από ένα από τα τρία δικαστικά όργανα που 19 Με βάση τον πίνακα αποτελεσμάτων της ΕΕ στον τομέα της δικαιοσύνης για το 2010. http://ec.europa.eu/justice/effective-justice/files/justice_scoreboard_communication_en.pdf. Βλ. επίσης http://www3.weforum.org/docs/wef_globalcompetitivenessreport_2013-14.pdf 20 Ενότητες 38 και 41 του νόμου 757/2004 περί δικαστηρίων (Zákon o súdoch a o zmene a doplnení niektorých zákonov). 21 Π.χ. 14 πρόεδροι δικαστηρίων απομακρύνθηκαν τον Μάιο του 2011. 22 Βλ. Bojarski, L. και Stemker Koster, W. (2012) Το σλοβακικό σύστημα δικαιοσύνης: Τρέχουσα κατάσταση και προκλήσεις. Μπρατισλάβα: Nadácia otvorenej spoločnosti - Open Society Foundation. 23 Η πειθαρχική επιτροπή απαρτίζεται από τρία ή πέντε μέλη που επιλέγονται από τρεις βάσεις δεδομένων που καθορίζονται από τον νόμο, όπου περιλαμβάνονται 15 ονόματα επιλεγμένα από δικαστές, τον Υπουργό και το Εθνικό Συμβούλιο αντίστοιχα. Βλ. τον τίτλο ΙΙ του νόμου περί δικαστών και λαϊκών δικαστών.(zákon č. 385/2000 Z.z. o sudcoch a prísediacich a o zmene a doplnení niektorých zákonov v znení neskorších predpisov). 24 «Ανοικτή επιστολή»: http://sudcovia.sk/en/documents/archive/204-open-letter. 25 «Πέντε καταδίκες»: http://sudcovia.sk/en/documents/archive/202-five-sentences. 26 http://sudcovia.sk/en/documents/archive/211-orientation-initiative-for-open-judiciary. 5

καθορίζονται στον σχετικό νόμο ή, στην περίπτωση των αντιπροέδρων, επίσης από τους προέδρους. Ωστόσο, η σχετική απόφαση λαμβάνεται από τον Υπουργό. Αν και το σύστημα αυτό φαινομενικά κινείται προς τη σωστή κατεύθυνση, φαίνεται ότι στην πράξη εξακολουθούν να υπάρχουν κάποια προβλήματα: για παράδειγμα, ο Υπουργός απομάκρυνε τους προέδρους δύο επαρχιακών δικαστηρίων το 2012 κοινοποιώντας την απόφασή του μόνο προφορικά. 27 Επομένως, απαιτείται περαιτέρω βελτίωση των υφιστάμενων κριτηρίων παύσης των προέδρων και των αντιπροέδρων των δικαστηρίων. Δίωξη περιπτώσεων διαφθοράς Η Σλοβακία ίδρυσε γραφείο ειδικού εισαγγελέα για τη δίωξη όλων των υποθέσεων που παραπέμπονται στο ειδικό ποινικό δικαστήριο, γεγονός που αποτελεί αξιοσημείωτη προσπάθεια εστίασης στις πολύκροτες υποθέσεις που απαιτούν ειδική εμπειρογνωμοσύνη. Ο ειδικός εισαγγελέας εκλέγεται από το κοινοβούλιο κατόπιν πρότασης του γενικού εισαγγελέα με βάση ανταγωνιστική διαδικασία. Η σλοβακική εισαγγελία είναι ένας ανεξάρτητος, ιεραρχικός και ενιαίος φορέας του οποίου ηγείται ο γενικός εισαγγελέας, ο οποίος διορίζεται από τον Πρόεδρο κατόπιν πρότασης του κοινοβουλίου. Η θέση αυτή έμεινε κενή από τον Φεβρουάριο του 2011 έως τον Ιούλιο του 2013. Για το θέμα αυτό, ασκήθηκαν πολυάριθμες προσφυγές στο συνταγματικό δικαστήριο και ο αρχηγός του κράτους δεν διόρισε τον εκλεγμένο υποψήφιο. Η παρατεταμένη απουσία του επικεφαλής της εισαγγελίας επηρέασε αρνητικά την εμπιστοσύνη των υπηρεσιών της εισαγγελίας, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που ειδικεύονται στη διαφθορά, στο γεγονός ότι προστατεύονται πράγματι από κάθε αθέμιτη επιρροή. Στη συνέχεια, το κοινοβούλιο εξέλεξε άλλο άτομο στη θέση του γενικού εισαγγελέα, το οποίο διορίστηκε από τον Πρόεδρο στα μέσα του 2013. Σύμφωνα με τις στατιστικές σχετικά με τις διώξεις, το 2010 απαγγέλθηκαν κατηγορίες σε 18 άτομα για αποδοχή δωροδοκίας, σε 74 για ενεργητική δωροδοκία, σε τέσσερα για αθέμιτη άσκηση επιρροής και σε πέντε για ευνοιοκρατία. Αυτά τα αριθμητικά στοιχεία φανερώνουν σημαντική αύξηση σε σχέση με το 2009 28, αλλά βρίσκονται ακόμη σε χαμηλά επίπεδα δεδομένου του μεγέθους της χώρας και της έκτασης του προβλήματος, όπως προκύπτει από έρευνες σχετικά με τις πραγματικές εμπειρίες δωροδοκίας. 29 Είναι πολύ νωρίς για να αξιολογηθεί η νέα ποινική νομοθεσία που τέθηκε σε ισχύ τον Σεπτέμβριο του 2011. Ωστόσο, ο περιορισμένος αριθμός διώξεων για υποθέσεις διαφθοράς μπορεί εν μέρει μόνο να αποδοθεί στην ανεπάρκεια της νομοθεσίας. Σύμφωνα με πρόσφατη αξιολόγηση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, η λειτουργία της επιβολής του νόμου χαρακτηρίζεται από διαρθρωτικές αδυναμίες. 30 Η Διεθνής Διαφάνεια (Transparency International), στο πλαίσιο της ανάλυσης που εκπόνησε για το Εθνικό Σύστημα Ακεραιότητας (NIS), διατύπωσε την άποψη ότι το αστυνομικό σώμα είναι ένας από τους πλέον αδύναμους θεσμούς στη Σλοβακία, καθώς 27 Αξιολόγηση του εθνικού μεταρρυθμιστικού προγράμματος και του προγράμματος σταθερότητας της Σλοβακίας του 2013. Βρυξέλλες, 29.05.2013, έγγραφο εργασίας (2013) 375 τελικό. σ. 31. Όπως επισημαίνεται στο έγγραφο, οι αναφορές σε προηγούμενες συστάσεις σχετικά με το δικαστικό σώμα εξακολούθησαν να ισχύουν το 2013 και το 2012, καθώς δεν διαπιστώθηκε ιδιαίτερη πρόοδος. 28 http://www.genpro.gov.sk/statistiky-12c1.html. Τα στατιστικά αυτά στοιχεία βασίζονται στην προηγούμενη νομοθεσία, ήτοι πριν την τροποποίηση του ποινικού κώδικα. 29 Βλ. τα αποτελέσματα των διαδοχικών ερευνών του Ευρωβαρόμετρου του 2007, του 2009, του 2011 και του 2013, βλ. επίσης την έκτακτη έρευνα του Ευρωβαρόμετρου του 2013 για τις επιχειρήσεις, στην οποία το ποσοστό των ερωτηθέντων που είχαν κληθεί να προβούν σε δωροδοκία ήταν πάντα μεταξύ των υψηλότερων στην ΕΕ. 30 Αξιολόγηση του εθνικού μεταρρυθμιστικού προγράμματος και του προγράμματος σταθερότητας της Σλοβακίας του 2013. Βρυξέλλες, 29.05.2013, έγγραφο εργασίας (2013) 375 τελικό. σ. 8-9:το έγγραφο διατύπωσης θέσεων της Επιτροπής για τη Σλοβακία για την προγραμματική περίοδο 2014-2020. http://ec.europa.eu/regional_policy/what/future/pdf/partnership/sk_position_paper.pdf. 6

κατατάχθηκε στην προτελευταία θέση (μετά το δικαστικό σώμα). 31 Στο πλαίσιο του Εθνικού Συστήματος Ακεραιότητας επισημάνθηκαν οι εκτεταμένες αλλαγές στην ηγεσία της αστυνομίας μετά από κάθε διεξαγωγή βουλευτικών εκλογών, οι οποίες αφορούσαν όχι μόνο τον αρχηγό της αστυνομίας, αλλά και επικεφαλής σημαντικών τμημάτων, συμπεριλαμβανομένης της μονάδας καταπολέμησης της διαφθοράς. Χρηματοδότηση πολιτικών κομμάτων Ο νόμος του 2005 για τα πολιτικά κόμματα θέσπισε αυστηρότερους κανόνες για τα λογιστικά στοιχεία των κομμάτων υποχρεώνοντάς τα να δημοσιεύουν ετήσιες εκθέσεις με πληροφορίες σχετικά με τα έσοδα και τις δαπάνες τους. 32 Ωστόσο, το 2011, η ομάδα GRECO εντόπισε σημαντικές ελλείψεις στο νομικό πλαίσιο για τη χρηματοδότηση των πολιτικών κομμάτων και διατύπωσε δέκα λεπτομερείς συστάσεις, που περιελάμβαναν την ίδρυση ενιαίου φορέα με επαρκείς πόρους για την εποπτεία και την έρευνα της χρηματοδότησης των κομμάτων και των προεκλογικών εκστρατειών, την ενίσχυση της διαφάνειας ως προς τη χρηματοδότηση των υποψηφίων για την προεδρία και τη θέσπιση αποτελεσματικών κυρώσεων για τις παραβάσεις των κανόνων περί χρηματοδότησης των κομμάτων. 33 Ειδικότερα, η ομάδα GRECO σημείωσε ότι ο νόμος δεν διευκρινίζει το απαιτούμενο επίπεδο λεπτομερειών σχετικά με τις τοπικές και περιφερειακές οργανώσεις των κομμάτων. Επιπλέον, οι δαπάνες των μεμονωμένων υποψηφίων κατά τη διάρκεια των προεκλογικών εκστρατειών δεν εμπίπτουν στη νομοθεσία. Ο νόμος εφαρμόζεται ανεπαρκώς, καθώς η εποπτεία του Υπουργείου Οικονομικών και της κοινοβουλευτικής επιτροπής θεωρείται καθαρά τυπική διαδικασία. Η ομάδα GRECO συνέστησε θερμά να λάβει η Σλοβακία μέτρα για την ενίσχυση της διαφάνειας ως προς τα έσοδα και τις δαπάνες των κομμάτων και των υποψηφίων σε τοπικό και περιφερειακό επίπεδο (ιδίως σε σχέση με τις δημοτικές εκλογές) και οι αρχές να προσφέρουν συμβουλές και κατάρτιση στα πολιτικά κόμματα και τους υποψηφίους στις εκλογές σχετικά με τους ισχύοντες κανόνες για τη χρηματοδότηση των πολιτικών. 34 Σε ό,τι αφορά τις κυρώσεις, η Σλοβακία έχει θεσπίσει τη διοικητική ευθύνη των πολιτικών κομμάτων για παραβάσεις των κανόνων περί χρηματοδότησης πολιτικών. Το Υπουργείο Οικονομικών υποχρεούται να επιβάλλει διοικητικά πρόστιμα ύψους 3.000 ευρώ περίπου για παραβάσεις σχετικά με την εκπρόθεσμη ή ελλιπή υποβολή των εκθέσεων των προεκλογικών εκστρατειών και των ετήσιων εκθέσεων. Στην περίπτωση που ένα κόμμα αποδεχθεί δωρεά ή παροχή υπηρεσίας κατά παράβαση του νόμου του 2005, το Υπουργείο Οικονομικών δύναται επίσης να επιβάλει πρόστιμο που ανέρχεται έως και στο διπλάσιο της αξίας της δωρεάς ή της υπηρεσίας. Τέλος, εάν το κόμμα δεν διορθώσει τις ελλείψεις στην ετήσια έκθεση, μπορεί να ανασταλεί η δημόσια χρηματοδότηση. Η ομάδα GRECO εξέφρασε ανησυχίες σχετικά με τον αποτρεπτικό χαρακτήρα των κυρώσεων αυτών και επεσήμανε ότι δεν είχαν γίνει γνωστές επιβολές κυρώσεων για παράβαση των κανόνων περί χρηματοδότησης των κομμάτων, πέρα από τη μη υποβολή οικονομικών εκθέσεων. 35 Η σύσταση για τη βελτίωση των κυρώσεων δεν είχε εφαρμοστεί μέχρι τις αρχές του 2013. 36 31 ΤΙ, Εθνικό σύστημα ακεραιότητας, συνοπτική παρουσίαση. 32 85/2005 Z.z. ZÁKON zo 4. februára 2005o politických stranách a politických hnutiach. 33 GRECO: Τρίτος γύρος αξιολόγησης, Δεύτερη ενδιάμεση έκθεση συμμόρφωσης σχετικά με τη Σλοβακική Δημοκρατία, Δεκέμβριος 2011: http://www.coe.int/t/dghl/monitoring/greco/evaluations/round3/grecorc3(2010)3_2nd_interim_slovakia_en.pdf. 34 GRECO: Τρίτος γύρος αξιολόγησης, Δεύτερη ενδιάμεση έκθεση συμμόρφωσης, σσ. 8 και 11. 35 GRECO: Τρίτος γύρος αξιολόγησης, έκθεση αξιολόγησης της Σλοβακικής Δημοκρατίας σχετικά με τη διαφάνεια της χρηματοδότησης των κομμάτων (Θέμα II). Στρασβούργο, 15 Φεβρουαρίου 2008. 36 Δεύτερη έκθεση συμμόρφωσης σχετικά με τη Σλοβακική Δημοκρατία, Greco RC-III (2012) 23E http://www.coe.int/t/dghl/monitoring/greco/evaluations/round3/grecorc3%282012%2923_second_slovakrepublic_e N.pdf. 7

Στην τελευταία της αξιολόγηση, η ομάδα GRECO εξέφρασε την άποψη ότι δεν είχε εφαρμοστεί καμία από τις συστάσεις σχετικά με τη χρηματοδότηση των πολιτικών κομμάτων. 37 Επί του παρόντος στο σλοβακικό κοινοβούλιο συζητείται σχέδιο νόμου για τις προεκλογικές εκστρατείες 38 και σχέδιο νόμου για τις εκλογές 39, που στοχεύει στη συνεκτίμηση των προβληματισμών της ομάδας GRECO. Η νομοθεσία που συζητείται αυτήν την περίοδο στοχεύει στον περιορισμό της δυνατότητας παροχής δωρεών σε μετρητά, την αύξηση της διαφάνειας των λογαριασμών που συνδέονται με προεκλογικές εκστρατείες και την ενίσχυση των κυρώσεων για παραβίαση των κανόνων περί χρηματοδότησης των προεκλογικών εκστρατειών. Ορθή πρακτική: βάση δεδομένων για την ανίχνευση των δημοσίων πόρων Το 2000 η Σλοβακία προέβη σε μεταρρύθμιση της νομοθεσίας της περί πρόσβασης στην πληροφόρηση και θέσπισε ένα σύστημα που λειτουργεί με υποδειγματικό τρόπο εδώ και 12 χρόνια. Η ελεύθερη πρόσβαση στην πληροφόρηση έδωσε τη δυνατότητα σε ΜΚΟ και ομάδες προβληματισμού να επινοήσουν καινοτόμες λύσεις για την επισήμανση των κινδύνων και τη δημιουργία ενός δικτύου ενημέρωσης που θα καταστήσει δυνατό τον εντοπισμό των περιπτώσεων σύγκρουσης συμφερόντων και αθέμιτης επιρροής κατά τη διαδικασία λήψης αποφάσεων. Η ΜΚΟ Fair Play Alliance δημιούργησε μια βάση δεδομένων προσβάσιμη σε όλους μέσω του δικτυακού της τόπου. 40 Η εν λόγω βάση δεδομένων εστιάζει στους δημόσιους πόρους που παρέχονται σε ιδιωτικές οντότητες (κρατικές επιχορηγήσεις, ιδιωτικοποίηση, εκπτώσεις φόρου ή διαγραφή τελωνειακών δασμών, ευρωπαϊκά ταμεία, χρέη προς το δημόσιο) και στους εκπροσώπους του δημοσίου (διευθυντές κρατικών θεσμικών οργάνων, κυβερνήσεις, αιρετά αξιώματα, δικαστικό σώμα, αυτοδιοικούμενα όργανα, κοινοβούλιο, σύμβουλοι πολιτικών ηγετών). Παρέχει μέσα παρακολούθησης στα μέσα ενημέρωσης και τις ΜΚΟ και ευαισθητοποιεί τη δημόσια διοίκηση στο γεγονός ότι είναι εύκολος ο έλεγχος των αποφάσεών της. Η εν λόγω βάση δεδομένων είναι επίσης χρήσιμη για την ερευνητική δημοσιογραφία. Για παράδειγμα, τα μέσα ενημέρωσης μπόρεσαν να επιστήσουν την προσοχή του κοινού σε συγκεκριμένους ισχυρισμούς περί παράνομων πρακτικών χρηματοδότησης των πολιτικών κομμάτων, αποκαλύπτοντας μεταξύ άλλων ψεύτικους δωρητές και δάνεια σε κόμματα που δεν χαρακτηρίζονται από διαφάνεια. Το παράδειγμα του δικτύου ακολούθησαν και ΜΚΟ της αλλοδαπής, ενώ το συγκεκριμένο λογισμικό χρησιμοποιείται στην Τσεχική Δημοκρατία, την Ουγγαρία και τη Γεωργία. Η τεχνογνωσία αυτή χρησιμοποιείται επίσης στο Μαυροβούνιο. Η χρήση των κονδυλίων της ΕΕ Το 2011, η Εθνική Υπηρεσία Ασφαλείας (SIS) της Σλοβακίας υπέβαλε έκθεση για τις πρακτικές διαφθοράς κατά τη χορήγηση επιδοτήσεων από τον ενωσιακό και κρατικό προϋπολογισμό. 41 Η Εθνική Υπηρεσία Ασφαλείας (SIS) εντόπισε αποδεικτικά στοιχεία για 37 GRECO: Τρίτος γύρος αξιολόγησης, Δεύτερη ενδιάμεση έκθεση συμμόρφωσης, σ. 8. Κατά την έγκριση της 3ης ενδιάμεσης έκθεσης συμμόρφωσης του τρίτου γύρου τον Οκτώβριο του 2013, η ομάδα GRECO περιέγραψε το επίπεδο συμμόρφωσης ως «γενικά μη ικανοποιητικό», βλ.: http://www.coe.int/t/dghl/monitoring/greco/documents/2013/greco%282013%2914_summary%20report%2061_en.pd f. 38 Υπουργείο Δικαιοσύνης, Zákon o volebnej kampani, ktorým sa mení a dopĺňa zákon č. 85/2005 Z.z. Citing electronic source of information (Παράθεση ηλεκτρονικής πηγής πληροφοριών). (2013) Ministerstvo spravodlivosti SR. https://lt.justice.gov.sk/attachment/navrh%20zakona.rtf?insteid=- 1&attEID=56854&docEID=318935&matEID=6443&langEID=1&tStamp=20130803000119053. 39 Υπουργείο Δικαιοσύνης Zákon o podmienkach výkonu volebného práva a o zmene Občianskeho súdneho poriadku. (2013) Ministerstvo spravodlivosti SR.: https://lt.justice.gov.sk/attachment/navrh%20zakona.rtf?insteid=- 1&attEID=56862&docEID=318944&matEID=6444&langEID=1&tStamp=20130803000148247. 40 http://datanest.fair-play.sk/en/pages/index. 41 Έκθεση της υπηρεσίας πληροφοριών της Σλοβακίας του 2011. (Správa o činnosti SIS v roku 2011, Bratislava, október 2012.) http://www.sis.gov.sk/vyr_sprava.html. 8

μη διαφανή διανομή τόσο ενωσιακών όσο και κρατικών κονδυλίων, που δεν χρησιμοποιήθηκαν για τον δηλωθέντα σκοπό. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έκρινε ότι ο κίνδυνος διαφθοράς στη χορήγηση κονδυλίων της ΕΕ επιφέρει κινδύνους για τη φήμη των σχετικών ταμείων και απειλεί την αποτελεσματική και αποδοτική χρήση τους. Κατά συνέπεια, η Επιτροπή διέκοψε τις πληρωμές για το πρόγραμμα μεταφορών του Ταμείου Συνοχής για την προγραμματική περίοδο 2007-13 επικαλούμενη μεταξύ άλλων ισχυρισμούς περί δωροδοκίας και συγκρούσεων συμφερόντων σε σιδηροδρομικά έργα. Επί του παρόντος, οι εν λόγω υποψίες ερευνώνται από την Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Καταπολέμησης της Απάτης (OLAF). Επίσης, διατυπώθηκαν ισχυρισμοί περί διαφθοράς στον τομέα των δημόσιων διαγωνισμών για έργα αστικών συγκοινωνιών που ήταν προσαρμοσμένοι προς όφελος ενός προσφέροντα (και ακυρώθηκαν κατόπιν αιτήματος της Επιτροπής). Επιπλέον, σε άλλους διαγωνισμούς, μεγάλες κατασκευαστικές εταιρείες υπέβαλαν στην Επιτροπή καταγγελίες σύμφωνα με τις οποίες οι μειοδοτικές προσφορές απορρίφθηκαν για αθέμιτους λόγους. Στο πλαίσιο των επιχειρησιακών προγραμμάτων του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Ταμείου (ΕΠ «Απασχόληση, Κοινωνική Ένταξη και Εκπαίδευση»), οι επαναλαμβανόμενοι έλεγχοι της Επιτροπής αποκάλυψαν σημαντικές ελλείψεις στις δημόσιες προμήθειες και στην εξακρίβωση της επιλεξιμότητας των δαπανών. Ως αποτέλεσμα των δυσλειτουργιών της διαχείρισης και των συστημάτων ελέγχων, τα προγράμματα υποβλήθηκαν σε διαδικασία αναστολής πληρωμών μέχρι τη διόρθωση των αδυναμιών. Η αντιμετώπιση της διαφθοράς επισημαίνεται ως κεντρική δράση στο έγγραφο διατύπωσης θέσεων της Επιτροπής για τη Σλοβακία για την προγραμματική περίοδο 2014-2020 42, όπου προτείνεται ο περιορισμός των περιθωρίων διαφθοράς, συγκρούσεων συμφερόντων και νεποτισμού στο πλαίσιο των συγχρηματοδοτούμενων από την ΕΕ δαπανών. Στους ετήσιους κοινούς χάρτες πορείας για την εφαρμογή των διαρθρωτικών ταμείων στη Σλοβακία που εγκρίθηκαν σε πολιτικό επίπεδο επισημαίνεται η ανάγκη συνέχισης της ενίσχυσης των συστημάτων διαχείρισης και ελέγχου προκειμένου να διασφαλιστεί η αποτελεσματική εφαρμογή τους, ιδίως στους τομείς των δημόσιων συμβάσεων και της επιλογής έργων. Οι έλεγχοι που διενεργήθηκαν από εθνικούς ελεγκτές και ελεγκτές της Ευρωπαϊκής Επιτροπής επιβεβαίωσαν την ύπαρξη σημαντικών αδυναμιών στην πρακτική εφαρμογή των διαδικασιών οικονομικής διαχείρισης και ελέγχου στη Σλοβακία, καθώς επίσης και την ύπαρξη ελλείψεων στη διάρθρωση των βασικών εθνικών φορέων ελέγχου. Οι διαδικασίες ανάθεσης συμβάσεων, ο έλεγχος της διαχείρισης και η επιλογή των έργων εξακολουθούν να αποτελούν προβληματικούς τομείς. Οι αδυναμίες αυτές αντικατοπτρίζονται στο υψηλό κόστος των έργων υποδομής και στο επίπεδο των εντοπισθέντων σφαλμάτων. Για παράδειγμα, κατά την αναθεώρηση συμβάσεων δημόσιων προμηθειών στο πλαίσιο του επιχειρησιακού προγράμματος «Περιβάλλον» το 2012 εντοπίστηκε ότι το ποσοστό σφάλματος ανερχόταν στο 7,3%, γεγονός που οδήγησε την Επιτροπή να επιβάλει αντίστοιχο συντελεστή διόρθωσης 7,3% στις δαπάνες. Δημόσιες συμβάσεις Στη Σλοβακία εκτιμάται ότι οι συνολικές δαπάνες για έργα, προϊόντα και υπηρεσίες στο πλαίσιο των δημόσιων συμβάσεων ανήλθαν στα 15,61 δις ευρώ το 2010. Σύμφωνα με την έρευνα του Ευρωβαρόμετρου του 2013 σχετικά με τις επιχειρήσεις, το 57% των 42 Θέση των υπηρεσιών της Επιτροπής σχετικά με την ανάπτυξη συμφωνίας εταιρικής σχέσης και σχετικών προγραμμάτων στη Σλοβακία για την περίοδο 2014-2020, σ. 44. http://ec.europa.eu/regional_policy/what/future/pdf/partnership/sk_position_paper.pdf. 9

συμμετεχόντων (το δεύτερο υψηλότερο ποσοστό στην ΕΕ) σε δημόσιες συμβάσεις κατά τα τρία τελευταία έτη ανέφεραν ότι αποκλείστηκαν από την ανάθεση λόγω διαφθοράς. Ερωτηθέντες στη Σλοβακία ανέφεραν προδιαγραφές προσαρμοσμένες σε συγκεκριμένες εταιρείες στο 84% των περιπτώσεων, ενώ το 77% των ερωτηθέντων δήλωσαν ότι η υποβολή προσφορών με αθέμιτο τρόπο αποτελούσε ευρέως διαδεδομένη πρακτική. 43 Επιπλέον, το 63% των ερωτηθέντων επισήμανε συγκρούσεις συμφερόντων κατά την αξιολόγηση των προσφορών και το 62% ασαφή κριτήρια επιλογής ή αξιολόγησης. 44 Δεδομένης της αντίληψης των εκπροσώπων των επιχειρήσεων σύμφωνα με την οποία οι πρακτικές αυτές είναι ευρέως διαδεδομένες, αναμένεται ότι η παρακολούθησή τους με τη θέσπιση εκ των προτέρων ελέγχων θα βελτιώσει την κατάσταση. Η Εθνική Υπηρεσία Ασφαλείας (SIS) ανέφερε υποθέσεις διαφθοράς και νεποτισμού στα όργανα της εθνικής, τοπικής και περιφερειακής διοίκησης, καθώς επίσης και σε οντότητες με κρατική συμμετοχή που συμμετείχαν σε διαδικασίες δημόσιων συμβάσεων και την εκχώρηση κρατικών κονδυλίων. 45 Η Εθνική Υπηρεσία Ασφαλείας (SIS) επεσήμανε επίσης ότι οι διαγωνισμοί για την ανάθεση συμβάσεων για την κατασκευή και τον εκσυγχρονισμό υποδομών μεταφορών είχαν σχεδιαστεί κατά τρόπο ώστε να ευνοήσουν προκαθορισμένους προμηθευτές. Ειδικότερα, η Εθνική Υπηρεσία Ασφαλείας (SIS) υπογράμμισε την ύπαρξη διαφθοράς και νόθευσης του ανταγωνισμού στην περίπτωση ανακατασκευής του κτιρίου για κρατικά θεσμικά όργανα. Επίσης, εντοπίστηκε έλλειψη διαφανούς διαχείρισης στον τομέα της ενέργειας και της θέρμανσης, των εταιρειών ύδρευσης και των εταιρειών που χρησιμοποιούν υποδομές μεταφορών. Μια εβδομαδιαία εφημερίδα της Σλοβακίας δημοσίευσε μια ανάλυση ανάθεσης συμβάσεων σε διαγωνισμούς για την κατασκευή αυτοκινητοδρόμων για την περίοδο 2006-2010, από την οποία προκύπτει ότι υπήρξε σημαντική υπερτιμολόγηση και αναποτελεσματική χρήση των δημοσίων οικονομικών. Για παράδειγμα, ο διαγωνισμός για την είσπραξη ηλεκτρονικών διοδίων κατακυρώθηκε στον πλειοδότη, ενώ προηγουμένως η αναθέτουσα αρχή είχε αποκλείσει τους ανταγωνιστές από τη διαδικασία υποβολής προσφορών. Το καθεστώς της Υπηρεσίας Δημοσίων Συμβάσεων, η λειτουργική και οικονομική ανεξαρτησία της οποίας δεν κατοχυρώνεται από τον νόμο, αποτελεί ένα από τα υποκείμενα διαρθρωτικά ζητήματα. Ο νόμος περί δημοσίων συμβάσεων 46 δεν απαγορεύει το διορισμό με πολιτικά κριτήρια στην Υπηρεσία Δημοσίων Συμβάσεων ούτε εξασφαλίζει επαρκή εχέγγυα κατά των αθέμιτων παρεμβάσεων στις αποφάσεις που λαμβάνει το προσωπικό της. Παρόλο που με πρόσφατες τροποποιήσεις διασφαλίστηκε ότι ο πρόεδρος της Υπηρεσίας Δημοσίων Συμβάσεων θα εκλέγεται από το Κοινοβούλιο κατόπιν πρότασης της κυβέρνησης 47, οι νομικές διατάξεις σχετικά με την παύση του προέδρου είναι ασαφώς διατυπωμένες και μπορεί να οδηγήσουν σε καταχρηστική ερμηνεία περιορίζοντας με αυτόν τον τρόπο τις εγγυήσεις περί ανεξαρτησίας. 48 Οι δημόσιες συμβάσεις στον τομέα της υγειονομικής περίθαλψης της Σλοβακίας εμφανίζονται ως ιδιαίτερα ευάλωτες απέναντι στη διαφθορά. Η 43 Τα ποσοστά αυτά είναι τα υψηλότερα στην Ευρωπαϊκή Ένωση. 44 Οι δείκτες αυτοί, ενώ δεν συνδέονται απαραίτητα άμεσα με τη διαφθορά, υποδεικνύουν παράγοντες κινδύνου που αυξάνουν την τάση προς διαφθορά κατά τη διαδικασία ανάθεσης δημόσιων συμβάσεων. 45 Έκθεση της υπηρεσίας πληροφοριών της Σλοβακίας του 2011. (Správa o činnosti SIS v roku 2011, Bratislava, október 2012.) http://www.sis.gov.sk/vyr_sprava.html. 46 Νόμος για τις δημόσιες συμβάσεις (Zákon o verejnom obstarávaní - Zákon č. 25/2006 Z. z). 47 Οι κανόνες σχετικά με το καθεστώς του προέδρου περιλαμβάνονται στο άρθρο 110 του νόμου περί δημοσίων συμβάσεων. 48 Σύμφωνα με το άρθρο 110, (1) επικεφαλής της Υπηρεσίας είναι ο Πρόεδρος που κατόπιν πρότασης της κυβέρνησης της Σλοβακικής Δημοκρατίας εκλέγεται και ανακαλείται από το Εθνικό Συμβούλιο της Σλοβακικής Δημοκρατίας, (2) ο προεδρεύων, αναπληρωτής πρόεδρος της αρχής. Ο αντιπρόεδρος διορίζεται και παύεται από την κυβέρνηση μετά από πρόταση του Προέδρου της Υπηρεσίας. Για τους λόγους της απόλυσης, βλ. το άρθρο 111 που περιορίζεται στην έλλειψη συμμόρφωσης με τα καθήκοντα. 10

Διεθνής Διαφάνεια (Transparency International) δημοσίευσε επισκόπηση των τιμών που κατέβαλαν τα νοσοκομεία για την αγορά ιατρικού εξοπλισμού (τομογράφων) κατά την περίοδο 2007-2012. Σύμφωνα με την επισκόπηση αυτή, υπήρχαν μεγάλες διαφορές μεταξύ των τιμών αγοράς που κατέβαλαν τα νοσοκομεία. Για έναν τομογράφο με τα ίδια τεχνικά χαρακτηριστικά, ένα νοσοκομείο κατέβαλε τη διπλάσια τιμή σε σχέση με ένα άλλο. Σύμφωνα με την επισκόπηση, στην περίπτωση αυτή η έλλειψη ανταγωνισμού αποτελεί ένα από τα βασικά προβλήματα, καθώς πολύ συχνά μόνο ένας προσφέρων συμμετέχει στον διαγωνισμό ή τα κριτήρια προσαρμόζονται σε έναν συγκεκριμένο προσφέροντα. Επιπλέον, σύμφωνα με την επισκόπηση, συχνά δεν είναι σαφές τι ακριβώς περιλαμβάνει η τιμή του τομογράφου (είδος λογισμικού και υπηρεσιών), γεγονός που δυσχεραίνει τη σύγκριση των τιμών. Το 2012, η κυβέρνηση συνέταξε σημαντική τροπολογία για τον νόμο περί δημοσίων συμβάσεων με στόχο, μεταξύ άλλων, τον εξορθολογισμό των χρονοβόρων διαδικασιών υποβολής προσφορών και την ενίσχυση του ανταγωνισμού και της διαφάνειας. 49 Μέρος της τροπολογίας αυτής εγκρίθηκε τον Φεβρουάριο του 2013. Κατά συνέπεια, η κυβέρνηση αποφάσισε επίσης να ενισχύσει το εργατικό δυναμικό της Υπηρεσίας Δημοσίων Συμβάσεων. Επιπλέον, πρέπει να καταβληθούν αξιόπιστες προσπάθειες για να καταστεί το επιχειρηματικό περιβάλλον λιγότερο επιρρεπές στους κινδύνους της διαφθοράς. Το 2010 και το 2011, η κυβέρνηση της Σλοβακίας θέσπισε την υποχρέωση δημοσίευσης στο διαδίκτυο όλων των συμβάσεων που συνάπτουν οι κρατικοί φορείς. 50 Το Κεντρικό Μητρώο Συμβάσεων 51 διαθέτει κατάλογο των συμβάσεων που έχουν συνάψει τα υπουργεία, φορείς της κρατικής διοίκησης, δημόσιοι φορείς και οι υποκείμενοι σε αυτούς οργανισμοί από την 1η Ιανουαρίου 2011 και μετά. Όλες αυτές οι συμβάσεις πρέπει να δημοσιεύονται στο Μητρώο και δεν τίθενται σε ισχύ παρά την επόμενη της δημοσίευσής τους στο εν λόγω μητρώο. Παρά τη βελτίωση της διαφάνειας, εξακολουθούν να υπάρχουν παρατυπίες στις δημόσιες συμβάσεις. 52 Ωστόσο, η αποτελεσματική εφαρμογή των νέων κανόνων περί δημοσίων συμβάσεων θα μπορούσε να διευκολυνθεί με την περαιτέρω ανάπτυξη των δεξιοτήτων των υπαλλήλων που είναι υπεύθυνοι για τη σύνταξη των όρων αναφοράς και την αξιολόγηση και την επιλογή των προσφορών. 53 Επιπλέον, θεσπίστηκε εσωτερικός μηχανισμός προσφυγής στο πλαίσιο της Υπηρεσίας Δημοσίων Συμβάσεων (ΡΡΟ). Οι πρωτοβάθμιες αποφάσεις σχετικά με τις καταγγελίες που υποβάλλονται στην ΡΡΟ θα υποβάλλονται προς αναίρεση στο «Συμβούλιο της Υπηρεσίας Δημοσίων Συμβάσεων». Το Συμβούλιο θα απαρτίζεται από υπαλλήλους της Υπηρεσίας Δημοσίων Συμβάσεων και ορισμένους εξωτερικούς συνεργάτες προκειμένου να διασφαλιστεί μεγαλύτερη ανεξαρτησία κατά τη διαδικασία λήψης αποφάσεων. Ορθή πρακτική:διαφάνεια στον τομέα των τοπικών δημόσιων συμβάσεων Στο πλαίσιο των μέτρων που καθιστούν δυνατή την εξωτερική παρακολούθηση των δημόσιων δαπανών, η πρωτοβουλία για την ανοιχτή τοπική διακυβέρνηση κατατάσσει 100 πόλεις της 49 Z 19. marca 2013, ktorým sa mení a dopĺňa zákon č. 25/2006 Z. z. o verejnom obstarávaní a o zmene a doplnení niektorých zákonov v znení neskorších predpisov a o zmene zákona č. 455/1991 Zb. o živnostenskom podnikaní (živnostenský zákon) v znení neskorších predpisov. 50 Νόμος αριθ. 546/2010 Συλλ. για την τροποποίηση του νόμου αριθ. 40/1964 Συλλ., ο ποινικός κώδικας, όπως τροποποιήθηκε. 51 Centrálny register zmlúv. http://crz.gov.sk/. 52 Έγγραφο εργασίας των υπηρεσιών της Επιτροπής: Αξιολόγηση του εθνικού μεταρρυθμιστικού προγράμματος και του προγράμματος σταθερότητας της Σλοβακίας του 2013. Βρυξέλλες, 29.05.2013, έγγραφο εργασίας (2013) 375 τελικό. σ. 30: http://ec.europa.eu/europe2020/pdf/nd/swd2013_slovakia_en.pdf. 53 Έγγραφο εργασίας των υπηρεσιών της Επιτροπής: Αξιολόγηση του εθνικού μεταρρυθμιστικού προγράμματος και του προγράμματος σταθερότητας της Σλοβακίας του 2013. Βρυξέλλες, 29.05.2013, έγγραφο εργασίας (2013) 375 τελικό. σ. 30: http://ec.europa.eu/europe2020/pdf/nd/swd2013_slovakia_en.pdf. 11

Σλοβακίας, σύμφωνα με ένα σύνολο κριτηρίων που βασίζονται στη διαφάνεια στις δημόσιες προμήθειες, την πρόσβαση σε πληροφορίες, τη διαθεσιμότητα των δεδομένων του δημοσίου συμφέροντος, τη συμμετοχή του κοινού, την επαγγελματική δεοντολογία και τις συγκρούσεις συμφερόντων. Επί του παρόντος, οι πόλεις Saľa, Martin και Rožňava βρίσκονται στις πρώτες θέσεις. Το έργο εκτελείται από τη Διεθνή Διαφάνεια Σλοβακίας. Στη βόρεια πόλη Martin απονεμήθηκε το αναγνωρισμένου κύρους βραβείο Δημόσιας Υπηρεσίας του ΟΗΕ για τις μεταρρυθμίσεις που πραγματοποίησε για την καταπολέμηση της διαφθοράς. 54 Οι μεταρρυθμίσεις αυτές πραγματοποιήθηκαν σε στενή συνεργασία με τη Διεθνή Διαφάνεια Σλοβακίας. Στα τέλη του 2008, ο νεοεκλεγείς δήμαρχος του Martin προσέγγισε την εν λόγω οργάνωση επιθυμώντας να διαμορφώσει μια δέσμη μέτρων για τη διαφάνεια, η οποία θα εφαρμοζόταν στην πόλη του, της οποίας ο πληθυσμός ανέρχεται στους 60.000 κατοίκους. Η Διεθνής Διαφάνεια Σλοβακίας πρότεινε την υλοποίηση του προγράμματος σε τρία στάδια. Στο πρώτο στάδιο, οι εμπειρογνώμονες συνέταξαν έναν κατάλογο συστάσεων για 17 τομείς πολιτικής, όπως οι συμβάσεις προμηθειών, η στελέχωση των υπηρεσιών, η χορήγηση επιδοτήσεων, η συμμετοχή του κοινού και η πολιτική των δημοτικών επιχειρήσεων. Στο δεύτερο στάδιο, συνέκριναν τις συστάσεις αυτές με τη νομοθεσία και τους εσωτερικούς κανόνες της πόλης. Αφού εντόπισε τις υπάρχουσες ελλείψεις, η ομάδα των εμπειρογνωμόνων σε συνεργασία με το προσωπικό του δήμου συνέταξε νέες διατάξεις και νέους κανονισμούς προσαρμοσμένους στις συνθήκες της πόλης Martin, που στη συνέχεια επρόκειτο να εφαρμοστούν από τον εν λόγω δήμο. 3. ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΑ ΜΕΤΡΑ Τα προβλήματα της νομοθεσίας και της εφαρμογής της, η αντίληψη περί έλλειψης ανεξαρτησίας ενός μέρους του δικαστικού σώματος και οι στενοί δεσμοί μεταξύ των ανώτερων πολιτικών και επιχειρηματικών κύκλων περιορίζουν την αποτελεσματικότητα του πλαισίου για την καταπολέμηση της διαφθοράς. Συνεπώς, θα πρέπει να δοθεί προτεραιότητα στις διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις, τα μέτρα αντιμετώπισης των συγκρούσεων συμφερόντων, τις στοχευμένες προσπάθειες για την πρόληψη της διαφθοράς και τον καλό συντονισμό των ερευνών. Απαιτούνται τόσο νομοθετικές μεταρρυθμίσεις όσο και πρακτικά αντικίνητρα στους τομείς της χρηματοδότησης των πολιτικών κομμάτων, των δημόσιων συμβάσεων και των συγκρούσεων συμφερόντων. Τα ακόλουθα σημεία χρήζουν περαιτέρω προσοχής: Ενίσχυση της ανεξαρτησίας της δικαιοσύνης, ιδίως μέσω της θέσπισης σαφώς καθορισμένων κριτηρίων για την παύση των προέδρων και των αντιπροέδρων των δικαστηρίων. Ενίσχυση των διαδικαστικών εγγυήσεων στις πειθαρχικές διαδικασίες κατά δικαστών και διασφάλιση της ανεξαρτησίας των πειθαρχικών επιτροπών. Ενίσχυση της αξιοκρατικής προσέγγισης για τους διορισμούς στις θέσεις διοίκησης στην αστυνομία. Κατάρτιση στρατηγικής για τον αποτελεσματικότερο εντοπισμό και τη δίωξη των εγκλημάτων διαφθοράς. Ενίσχυση της διαφάνειας της χρηματοδότησης των κομμάτων σε τοπικό και περιφερειακό επίπεδο, μεταξύ άλλων μέσω της ολοκλήρωσης της εκκρεμούσας νομοθετικής διαδικασίας. Ίδρυση ανεξάρτητου φορέα για την έρευνα και την εποπτεία της χρηματοδότησης των κομμάτων και διασφάλιση του αναλογικού και 54 http://unpan1.un.org/intradoc/groups/public/documents/un-dpadm/unpan048624.pdf. 12

αποτρεπτικού χαρακτήρα των ποινών που επισύρουν οι παραβιάσεις των κανόνων περί της εν λόγω χρηματοδότησης. Εντατικοποίηση των ελέγχων που διενεργούν οι σχετικές αρχές για τη μείωση του κινδύνου κατάχρησης των κονδυλίων της ΕΕ και την ενίσχυση των μηχανισμών ελέγχου με στόχο την πρόληψη και τον εντοπισμό των συγκρούσεων συμφερόντων, καθώς και την επιβολή αποτρεπτικών κυρώσεων. Κατάρτιση πολιτικής για την καταπολέμηση της διαφθοράς στον τομέα της υγειονομικής περίθαλψης, συμπεριλαμβανομένων των δημοσίων συμβάσεων. Ενίσχυση των προσπαθειών στον τομέα της επιβολής του νόμου, της δίωξης και του δικαστικού συστήματος για τη δίωξη υποθέσεων διαφθοράς που πλήττουν τα ταμεία της ΕΕ. Διενέργεια αποτελεσματικών και ανεξάρτητων εκ των προτέρων ελέγχων των διαδικασιών ανάθεσης δημοσίων συμβάσεων σε κεντρικό και τοπικό επίπεδο. Ενίσχυση των εσωτερικών μηχανισμών ελέγχων στο πλαίσιο των αναθετουσών αρχών και της ικανότητάς τους για την αποτελεσματική πρόληψη των πρακτικών διαφθοράς. Παρακολούθηση του αντικτύπου των πρόσφατων τροποποιήσεων του νόμου περί δημοσίων συμβάσεων, ιδίως σχετικά με την ανεξαρτησία της Υπηρεσίας Δημοσίων Συμβάσεων. Προώθηση της βελτίωσης της σταθερότητας, της ανεξαρτησίας και της εμπειρογνωμοσύνης της δημόσιας διοίκησης της Σλοβακίας, συμπεριλαμβανομένων των κεντρικών και των τοπικών αρχών που είναι αρμόδιες για τις δημόσιες συμβάσεις. 13