ΣΟΥΛΤΑΝΗ ΕΛΕΝΗ Α.Μ. : 2945 ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ ΦΑΝΗΣ Α.Μ. : 3193

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΚΑΒΑΛΑΣ ΣΧΟΛΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΩΝ ΕΦΑΡΜΟΓΩΝ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΥΓΙΕΙΝΗ ΚΑΙ ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΣΕ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΒΙΟΛΟΓΙΚΟΥ ΚΑΘΑΡΙΣΜΟΥ ΣΟΥΛΤΑΝΗ ΕΛΕΝΗ Α.Μ. : 2945 ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ ΦΑΝΗΣ Α.Μ. : 3193 ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ: ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΒΑΣΙΛΕΙΑΔΗΣ ΚΑΒΑΛΑ 2014

ΕΓΚΡΙΝΕΤΑΙ Ο ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΒΑΣΙΛΕΙΑΔΗΣ Ελένη Σουλτάνη Φάνης Παπαδόπουλος Ημερομηνία 31/10/2014

3

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΚΑΒΑΛΑΣ ΣΧΟΛΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΩΝ ΕΦΑΡΜΟΓΩΝ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΥΓΙΕΙΝΗ ΚΑΙ ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΣΕ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΒΙΟΛΟΓΙΚΟΥ ΚΑΘΑΡΙΣΜΟΥ ΣΟΥΛΤΑΝΗ ΕΛΕΝΗ Α.Μ. : 2945 ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ ΦΑΝΗΣ Α.Μ. : 3193 ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ: ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΒΑΣΙΛΕΙΑΔΗΣ ΚΑΒΑΛΑ 2014 Ελένη Σουλτάνη Φάνης Παπαδόπουλος Ημερομηνία 31/10/2014

Τ.Ε.Ι. ΚΑΒΑΛΑΣ ΣΧΟΛΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΩΝ ΕΦΑΡΜΟΓΩΝ 2012 Η παρούσα Πτυχιακή Εργασία και τα συμπεράσματά της σε οποιαδήποτε μορφή αποτελούν συνιδιοκτησία του Τμήματος Τεχνολογίας Πετρελαίου και Φυσικού Αερίου του ΤΕΙ Καβάλας και του φοιτητή. Οι προαναφερόμενοι διατηρούν το δικαίωμα ανεξάρτητης χρήσης και αναπαραγωγής (τμηματικά ή συνολικά) για διδακτικούς και ερευνητικούς σκοπούς. Σε κάθε περίπτωση πρέπει να αναφέρεται ο τίτλος, ο συγγραφέας, ο επιβλέπων και το εν λόγω τμήμα του ΤΕΙ Καβάλας. Η έγκριση της παρούσας Πτυχιακής Εργασίας από το Τμήμα Τεχνολογίας Πετρελαίου και Φυσικού Αερίου δεν υποδηλώνει απαραιτήτως και αποδοχή των απόψεων του συγγραφέα εκ μέρους του Τμήματος. -------------------------------------------------------------- Ο υποφαινόμενος δηλώνω υπεύθυνα ότι η παρούσα Πτυχιακή Εργασία είναι εξ ολοκλήρου δικό μου έργο και συγγράφηκε ειδικά για τις απαιτήσεις του προγράμματος σπουδών του Τμήματος Τεχνολογίας Πετρελαίου και Φυσικού Αερίου. Δηλώνω υπεύθυνα ότι κατά τη συγγραφή ακολούθησα την πρέπουσα ακαδημαϊκή δεοντολογία αποφυγής λογοκλοπής. Έχω επίσης αποφύγει οποιαδήποτε ενέργεια που συνιστά παράπτωμα λογοκλοπής. Γνωρίζω ότι η λογοκλοπή μπορεί να επισύρει ποινή ανάκλησης του πτυχίου μου. Υπογραφή Ονοματεπώνυμο Φοιτητή 5

ΠΕΡΙΛΗΨΗ Αντικείμενο της παρούσης πτυχιακής εργασίας είναι οι διαδικασίες εξασφάλισης ενός ασφαλούς περιβάλλοντος εργασίας προς το προσωπικό μίας μονάδας βιολογικού καθαρισμού. Η ασφάλεια του προσωπικού και η ορθή λειτουργία του εξοπλισμού είναι αλληλένδετα, καθώς σε κάθε τέτοια μονάδα υπάρχουν συνθήκες επικίνδυνες και χημικά υλικά τοξικά και θανατηφόρα. Σκοπός της πτυχιακής ήταν η ενοποίηση αυτών των δύο παραμέτρων. ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΧΗ: Ασφάλεια στον εργασιακό χώρο ΛΕΞΕΙΣ ΚΛΕΙΔΙΑ: βιολογικός καθαρισμός, ασφάλεια, νομοθεσία, λύματα, υγιεινή

ABSTRACT The purpose of this dissertation is the ensuring of a safe working environment for the staff of a Sewage Treatment facility. The safety of the staff and the proper function of the facilities are interconnected, as people working in such a facility are exposed to dangerous situations as well as chemical and toxic substances. This dissertation connects these two parameters. SUBJECT AREA: Safe working environment KEYWORDS: Sewage Treatment facility, safety, legislation, waste, hygiene 7

Ελένη Σουλτάνη Φάνης Παπαδόπουλος Ημερομηνία 31/10/2014

Η παρούσα πτυχιακή εργασία αφιερώνεται στους γονείς μας 9

ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Για τη διεκπεραίωση της παρούσας πτυχιακής εργασίας, θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε το προσωπικό του Βιολογικού Καθαρισμού Καβάλας καθώς και τον επιβλέποντα Καθηγητή κύριο Κωνσταντίνο Βασιλειάδη. Ελένη Σουλτάνη Φάνης Παπαδόπουλος Ημερομηνία 31/10/2014

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΡΟΛΟΓΟΣ... 19 1. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Εισαγωγή... 20 2. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Γενικά... 21 3. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 Βιολογικός καθαρισμός... 23 4. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 Επεξεργασία και διαχείριση υγρών αποβλήτων... 25 4.1 Κατηγορίες υγρών αποβλήτων... 25 4.2 Φυσικά χαρακτηριστικά υγρών αποβλήτων... 27 4.2.1 Θερμοκρασία... 27 4.2.2 Οσμή... 27 4.2.3 Χρώμα... 28 4.2.4 Πυκνότητα... 28 4.3 Ολική περιεκτικότητα σε στερεά συστατικά... 28 4.3.1 Χημικά χαρακτηριστικά υγρών αποβλήτων... 28 4.3.2 Πρωτεΐνες... 29 4.3.3 Υδατάνθρακες... 29 4.3.4 Οργανικά συστατικά (Ν και P)... 29 4.3.5 Λίπη και Έλαια... 30 4.3.6 Βαρέα Μέταλλα... 30 4.3.7 BOD5... 30 4.3.8 COD... 30 4.3.9 Ολικός οργανικός άνθρακας... 31 4.4 Βιολογικά χαρακτηριστικά... 31 5. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 Συστήματα επεξεργασίας υγρών αποβλήτων... 31 5.1 Συστήματα επεξεργασίας για μεγάλες περιοχές... 33 11

5.1.1 Στάδια επεξεργασίας υγρών αποβλήτων... 34 5.1.2 Προεπεξεργασία... 34 5.1.3 Πρωτοβάθμια επεξεργασία... 34 5.1.4 Δευτεροβάθμια επεξεργασία... 35 5.1.5 Τριτοβάθμια επεξεργασία... 36 5.2 Επεξεργασία και διάθεση παραγόμενης λάσπης... 37 5.2.1 Επεξεργασία παραγόμενης λάσπης... 38 5.2.2 Μέθοδοι διαχείρισης παραγόμενης λάσπης... 39 6. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 Επαναχρησιμοποίηση υγρών αποβλήτων... 39 6.1 Οδηγία Π.Ο.Υ.... 41 6.2 Κανονισμός Καλιφόρνιας... 42 6.3 Κανονισμοί άλλων χωρών εκτός Ευρωπαϊκής Ένωσης... 42 6.4 Κανονισμός της Ευρωπαϊκής Ένωσης... 44 6.5 Το ισχύον θεσμικό πλαίσιο στην Ελλάδα... 45 7. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 Τριτοβάθμια επεξεργασία της εγκατάστασης Τεχνικές που εφαρμόζονται... 46 7.1 Απομάκρυνση αζώτου... 46 7.1.1 Νιτροποίηση... 46 7.1.2 Απονιτροποίηση... 47 8. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8 Απολύμανση... 48 8.1 Χλωρίωση... 48 8.2 Υπεριώδης ακτινοβολία (UV)... 49 8.3 Όζον... 49 9. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9 Βασικές παράμετροι ποιότητας λυμάτων... 50 9.1 Μεθοδολογία μέτρησης παραμέτρων ποιότητας λυμάτων... 51 9.1.1 Μέτρηση BOD... 51 9.1.2 Μέτρηση COD... 52 Ελένη Σουλτάνη Φάνης Παπαδόπουλος Ημερομηνία 31/10/2014

9.1.3 Μέτρηση αιωρούμενων στερεών (Suspended Solids TSS)... 52 9.1.4 Μέτρηση ολικού αζώτου Kjeldahl (TKN)... 53 10. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 10 Γενικές προδιαγραφές υγιεινής και ασφάλειας εργασίας σε Ελλάδα και Ευρώπη... 54 11. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 11 Κίνδυνοι... 56 12. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 12 Μέσα ατομικής προστασίας (Μ.Α.Π.)... 60 12.1 Βασική νομοθεσία για τα ΜΑΠ... 61 12.2 Μετά την χορήγηση των ΜΑΠ... 62 12.3 Οι εργαζόμενοι πρέπει... 63 13. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 13 Εξοπλισμός εργασίας... 64 13.1 Εξοπλισμός χώρων εργασίας... 65 14. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 14 Μηχανήματα έργων (Μ.Ε.)... 65 15. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 15 Θόρυβος... 66 15.1 Επιπτώσεις θορύβου στην υγεία... 67 15.2 Προστασία της υγείας από τον θόρυβο... 67 15.3 Νομοθεσία περί θορύβου... 68 16. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 16 Κραδασμοί... 69 16.1 Δόνηση (από χρήση κομπρεσέρ)... 70 17. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 17 Μυοσκελετικές παθήσεις... 71 18. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 18 Προστασία από σκόνη... 71 19. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 19 Προστασία εργαζομένων από ζέστη ψύχος υγρασία... 71 19.1 Νομοθεσία για ψύχος... 71 19.2 Προληπτικά μέτρα ενάντια στο ψύχος... 72 19.3 Νομοθεσία για θερμική καταπόνηση εργαζομένων... 72 19.4 Προληπτικά μέτρα ενάντια στον καύσωνα... 73 19.5 Προληπτικά μέτρα προστασίας από θερμική καταπόνηση... 74 13

20. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 20 Σήμανση... 75 20.1 Σήμανση ασφαλείας... 75 20.2 Σήμανση CE... 75 20.3 Σήματα... 77 21. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 21 Πυρόσβεση Πυροπροστασία... 83 21.1 Πυροπροστασία Πυρασφάλεια... 83 21.2 Επιπτώσεις πυρκαγιάς... 84 21.3 Μέτρα πυροπροστασίας... 84 21.4 Πυρόσβεση... 85 21.5 Νομοθεσία πυροπροστασίας πυρόσβεσης... 86 22. ΠΙΝΑΚΑΣ ΟΡΟΛΟΓΙΑΣ... 87 23. ΣΥΝΤΜΗΣΕΙΣ ΑΡΚΤΙΚΟΛΕΞΑ ΑΚΡΩΝΥΜΙΑ... 88 24. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ... 89 Ελένη Σουλτάνη Φάνης Παπαδόπουλος Ημερομηνία 31/10/2014

15

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΕΙΚΟΝΩΝ Εικόνα 1 Plot plan - Κάτοψη εγκατάστασης... 23 Εικόνα 2 Σύστημα Oxi Top για την μέτρηση του BOD... 52 Εικόνα 3 Φωτόμετρο... 52 Εικόνα 4 Σύστημα για την μέτρηση TKN... 53 Εικόνα 5 Σήματα απαγόρευσης... 78 Εικόνα 6 Σήματα υποχρέωσης... 79 Εικόνα 7 Σήματα προειδοποίησης... 80 Εικόνα 8 Σήματα προειδοποίησης - συνέχεια... 81 Εικόνα 9 Σήματα διάσωσης... 82 Εικόνα 10 Σήματα πυροσβεστικού εξοπλισμού... 83 Ελένη Σουλτάνη Φάνης Παπαδόπουλος Ημερομηνία 31/10/2014

17

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΠΙΝΑΚΩΝ Πίνακας 1 Κατηγορίες και παράμετροι υγρών αποβλήτων... 27 Πίνακας 2 Σύγκριση μεθόδων απολύμανσης... 37 Πίνακας 3 Μέθοδοι επεξεργασιας λάσπης... 38 Πίνακας 4 Πρακτικές επαναχρησιμοποίησης σε χώρες της Μεσογείου... 44 Πίνακας 5 Όρια παραμέτρων ποιότητας των επεξεργασμένων λυμάτων... 51 Ελένη Σουλτάνη Φάνης Παπαδόπουλος Ημερομηνία 31/10/2014

ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η παρούσα πτυχιακή εργασία διενεργήθηκε με την βοήθεια του προσωπικού του Βιολογικού Καθαρισμού Καβάλας και της βιβλιογραφίας μετά από έρευνα. 19

1. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Εισαγωγή Τον τελευταίο αιώνα η ανθρωπότητα καλείται όλο και πιο έντονα να έρθει αντιμέτωπη με τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις που προκλήθηκαν από την από τη βίαιη επέμβασή της στο φυσικό περιβάλλον. Η αλλαγή του κλίματος από την αύξηση της παγκόσμιας θερμοκρασίας, η μείωση της βιοποικιλότητας αλλά και η συνεχής δηλητηρίαση του εδάφους, του νερού και του αέρα είναι μερικά μόνο από τα περιβαλλοντικά προβλήματα που προέκυψαν εξαιτίας της ελλιπούς πρόληψης της ρύπανσης. Κάθε ανθρώπινη δραστηριότητα συνοδεύεται από την παραγωγή αποβλήτων, η έκθεση σε πολλά από τα οποία μπορεί να είναι επικίνδυνη για την ανθρώπινη υγεία. Κρίνεται λοιπόν απαραίτητη η επεξεργασία τους πριν από τη διάθεσή τους σε κάποιο αποδέκτη (αέρας, έδαφος, νερό). Τα παραγόμενα απόβλητα είναι ως προς την φύση τους αέρια, υγρά ή στερεά. Υγρά απόβλητα είναι ύδατα, τα οποία μπορούν να προκύψουν είτε από ανθρώπινες δραστηριότητες όπως τουαλέτα και απόνερα οικιακής χρήσης, είτε από βιομηχανικές δραστηριότητες. Η ποιοτική και ποσοτική σύσταση των υγρών αποβλήτων εξαρτάται από την πηγή προέλευσής τους. Για την διασφάλιση της ποιότητας των λυμάτων που καταλήγουν στο περιβάλλον, τα λύματα επεξεργάζονται με στόχο την απομάκρυνση μη επιθυμητών σωματιδίων, βαρέων μετάλλων και θρεπτικών ουσιών. Τα συστήματα που χρησιμοποιούνται διαφέρουν ανάλογα με τον όγκο των λυμάτων. Πάντα όμως η επεξεργασία των αποβλήτων υπακούει σε οδηγίες και κανονισμούς που έχουν στόχο την εξασφάλιση της ποιότητας των αποβλήτων ώστε να μην δημιουργεί η απόρριψή τους πρόβλημα στο περιβάλλον. Το εργασιακό περιβάλλον αποτελείται από πολλούς παράγοντες, ανάμεσα στους οποίους συμπεριλαμβάνονται και εκείνοι οι οποίοι απειλούν την υγεία και την ασφάλεια των εργαζομένων μέσα από κινδύνους οι οποίοι μπορούν να προκαλέσουν ανεπιθύμητες επιπτώσεις. Ελένη Σουλτάνη Φάνης Παπαδόπουλος Ημερομηνία 31/10/2014

Στις ευρωπαϊκές κοινότητες περίπου 150 εκατομμύρια ανθρώπων εκτίθενται σε διάφορους επαγγελματικούς κινδύνους, οι οποίοι απειλούν την υγεία και την προσωπική τους ασφάλεια. Η εργασιακή παθολογία είναι ο κλάδος που ασχολείται συνήθως με ατυχήματα και ασθένειες οι οποίες προέρχονται από την εργασία, και που η προληπτική τους διάγνωση είναι αντικείμενο μακροχρόνιων δραστηριοτήτων στην ευρωπαϊκή κοινότητα, ενώ οι επιπτώσεις τους αντιμετωπίζονται μερικά ή ολικά με ποικίλα μέτρα. Σήμερα ο αριθμός των επαγγελματικών ατυχημάτων παραμένει υψηλός. Εκτός από την οικονομική σημασία τους, οι αποτίμηση των κοινωνικών επιπτώσεων είναι αδύνατη, δεδομένου ότι δεν είναι εύκολο να εκτιμηθούν οι ψυχικές βλάβες ή να ληφθούν υπόψη οι διάφοροι μακροχρόνιοι παράγοντες που σχετίζονται με ατυχήματα και επαγγελματικές ασθένειες. Για το λόγο αυτό υπολογίζεται μόνο το οικονομικό κόστος και το κοινωνικό παρόλο που είναι πολύ μεγαλύτερο από τις διαθέσιμες εκτιμήσεις. 2. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Γενικά Οι κανόνες Υγιεινής και Ασφάλειας των Εργαζομένων (ΥΑΕ) στους χώρους εργασίας είναι απαίτηση της εποχής μας και στόχος κάθε κοινωνίας με βασικές αρχές για την προστασία της ανθρώπινης ζωής και του φυσικού περιβάλλοντος. Οι διεθνείς συμβάσεις της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας (ΔΟΕ), οι Οδηγίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) και οι κανονιστικές/νομοθετικές διατάξεις στην Ελλάδα υποχρεώνουν τους εργοδότες και τους εργαζομένους να λάβουν τα κατάλληλα μέτρα ασφάλειας και υγιεινής ώστε να προληφθούν τα εργατικά ατυχήματα, οι επαγγελματικές ασθένειες, να προστατευθεί η υγεία του ανθρώπινου δυναμικού, και να αποφευχθεί τόσο η δημιουργία επικίνδυνων καταστάσεων, όσο και η ρύπανση του φυσικού περιβάλλοντος. Για να επιτευχθούν οι στόχοι της ΥΑΕ πρέπει υποχρεωτικά οι εργοδότες και οι εργαζόμενοι να τηρούν σχολαστικά τους κανόνες που έχουν συμφωνηθεί και για τους οποίους έχουν ενημερωθεί πλήρως. Οι κανόνες αυτοί καθορίζουν το πλαίσιο μέσα στο οποίο χρησιμοποιούνται οι εξωτερικοί και εσωτερικοί χώροι των κτιρίων των 21

εργασιακών χώρων, και τους τρόπους με τους οποίους εκτελούνται οι διάφορες εργασίες. Για οποιαδήποτε αλλαγή χρήσεων κτιριακών χώρων, εργασιακών διεργασιών και κανονισμών πρέπει απαραίτητα να ενημερώνονται όλοι οι εργαζόμενοι. 1. Η καταλληλότητα των κτιριακών εγκαταστάσεων και της τεχνολογικής υποδομής για τους κανόνες ΥΑΕ είναι απαραίτητη. 2. Σε περίπτωση εκτάκτων αναγκών (πυρκαγιά) απαιτείται εύκολη πρόσβαση πυροσβεστικών οχημάτων και ασθενοφόρων. Πληροφόρηση των εργαζομένων για τον τρόπο αντιμετώπισης τέτοιων περιστατικών. 3. Ετοιμότητα παροχής πρώτων βοηθειών σε περίπτωση ατυχήματος και σωστής νοσοκομειακής περίθαλψης. 4. Σωστή αποθήκευση και χρήση εύφλεκτων και επικίνδυνων ουσιών, αερίων, κλπ, για την αποφυγή ατυχημάτων. 5. Κατάλληλη εκπαίδευση του προσωπικού για τους κανόνες ασφάλειας κατά την χρήση μηχανημάτων, πειραματισμό με πειραματόζωα, εκτέλεση πειραμάτων με βιολογικούς παράγοντες και με ραδιενεργά υλικά. 6. Σωστή διαχείριση ή καταστροφή των τοξικών και επικίνδυνων αποβλήτων, καθώς και μολυσματικών και ραδιενεργών υλικών. 7. Σωστή και απλή επισήμανση όλων των εργασιακών χώρων και κανόνες απαγορεύσεων για επικίνδυνες εργασίες ή συνθήκες εργασίας. 8. Τήρηση των κανόνων ΥΑΕ κατά την διάρκεια της εργασίας και ανάληψη υποχρεώσεων για συχνή επιθεώρηση των εργασιακών χώρων 9. Εκπαίδευση και ενημέρωση του προσωπικού στα μέτρα ΥΑΕ. 10. Σε περίπτωση ασθένειας ή ενόχλησης συμβουλευθείτε τον γιατρό της υπηρεσίας σας ή τους παθολόγους νοσοκομείων. 11. Βασικός κανόνας: μην υποτιμάτε τον κίνδυνο για ατυχήματα και εκθέσεις σε τοξικούς παράγοντες που μακροχρόνια μπορούν να αποβούν βλαβεροί για την υγεία. 12. Οι πρόσφατες Οδηγίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης και οι νομοθετικές ρυθμίσεις για ΥΑΕ στη χώρα μας είναι υποχρεωτικές για εργοδότες και εργαζόμενους. Ελένη Σουλτάνη Φάνης Παπαδόπουλος Ημερομηνία 31/10/2014

3. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 Βιολογικός καθαρισμός Τα βασικά τμήματα της εγκατάστασης είναι: 1. Είσοδος λυμάτων - Εσχάρωση 2. Αμμοσυλλέκτης - Λιποσυλλέκτης 3. Επιλογέας μικροοργανισμών 4. Δεξαμενές αερισμού 5. Δεξαμενές καθίζησης 6. Δεξαμενή αναρύθμισης - φόρτιση υποθαλάσσιου αγωγού 7. Παχυντής βαρύτητας 8. Δεξαμενή ομογενοποίησης λάσπης 9. Αφυδάτωση λάσπης 10. Υποσταθμός - Ηλεκροπαραγωγό ζεύγος 11. Κτίριο διοίκησης Εργαστήριο Εικόνα 1 Plot plan - Κάτοψη εγκατάστασης 23

Η σύγχρονη τεχνολογία χρησιμοποιεί όλο και πιο προηγμένες διαδικασίες που περικλείουν νέους κινδύνους. Χρησιμοποιεί χημικές ουσίες που δεν έχουν δοκιμασθεί πλήρως για τις επιβλαβείς επιπτώσεις στον άνθρωπο. Όλοι οι χημικοί, φυσικοί και βιολογικοί κίνδυνοι καθώς και οι ψυχολογικοί συντελεστές που σχετίζονται με την εργασία πρέπει να αναγνωρίζονται εύκολα και να ελέγχονται ή να εξαλείφονται με τα κατάλληλα μέτρα ώστε να αποφευχθεί βλάβη της υγείας ή σημαντική μείωση της ασφάλειας. Η πρόληψη, ο περιορισμός και όπου είναι δυνατόν η εξάλειψη των επαγγελματικών κινδύνων, συνιστούν τα σπουδαιότερα στοιχεία για την προστασία της υγείας και της ασφάλειας των εργαζομένων στο εργασιακό περιβάλλον. Η παρούσα μελέτη, έχει σαν σκοπό να αναλύσει μερικούς από τους κινδύνους που προέρχονται από την εργασία σε μονάδες επεξεργασίας λυμάτων, (Βιολογικός Καθαρισμός) καθώς και για την επίδραση αυτών στην υγεία και ασφάλεια των εργαζομένων. Η παροχή πληροφοριών για την αντιμετώπιση των κινδύνων και η εφαρμογή τους είναι η πλέον σημαντική, όπως άλλωστε και οι εφαρμογές της κατάλληλης νομοθεσίας σε θέματα υγείας και ασφάλειας στην εργασία. Ελένη Σουλτάνη Φάνης Παπαδόπουλος Ημερομηνία 31/10/2014

4. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 Επεξεργασία και διαχείριση υγρών αποβλήτων Ο σύγχρονος άνθρωπος έρχεται καθημερινά αντιμέτωπος με τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις που προκλήθηκαν από την επέμβασή του στο φυσικό περιβάλλον. Η αύξηση της θερμοκρασίας, σαν συνέπεια της αλλαγής του κλίματος, η όξινη βροχή, η μόλυνση του εδάφους και του νερού (υπόγειου και επιφανειακού) είναι μερικά από τα προβλήματα που προέκυψαν λόγω της έλλειψης ή μερικής πρόληψης της ρύπανσης. Σε κάθε ανθρώπινη δραστηριότητα παράγονται απόβλητα, η έκθεση σε πολλά από τα οποία μπορεί να είναι επικίνδυνη για την υγεία του ανθρώπου. Είναι λοιπόν απαραίτητη η επεξεργασία των αποβλήτων πριν τη διάθεσή του σε κάποιον αποδέκτη (έδαφος, νερό, αέρα). Υγρά απόβλητα είναι όλες οι ποσότητες υδάτων που μπορεί να προκύψουν είτε από οικιακές δραστηριότητες, τουαλέτα και απόνερα οικιακής χρήσης, είτε από βιομηχανικές δραστηριότητες, είτε από διάφορες άλλες ανθρωπογενής δραστηριότητες, τα οποία συλλέγονται στο σύστημα αποχέτευσης της κάθε πόλης και οδηγούνται στο χώρο επεξεργασίας τους. Επεξεργασία υγρών αποβλήτων είναι το σύνολο των διεργασιών που έχουν σκοπό τη μείωση της βλαπτικής επίδρασης των υγρών αποβλήτων στον άνθρωπο και το περιβάλλον. 4.1 Κατηγορίες υγρών αποβλήτων Ανάλογα τη χρήση από όπου προήλθαν, ορίζουμε τα υγρά απόβλητα στις παρακάτω κατηγορίες: Οικιακά υγρά απόβλητα, απόβλητα που παράγονται από τις διάφορες ατομικές δραστηριότητες όπως είναι το μπάνιο και τα απόνερα τόσο σε οικιακό και 25

ξενοδοχειακό επίπεδο όσο και σε εμπορικό, για παράδειγμα υγρά απόβλητα αεροδρομίων και εμπορικών καταστημάτων. Βιομηχανικά υγρά απόβλητα, απόβλητα που παράγονται σε διάφορες βιομηχανίες,για παράδειγμα μεταλλουργικές, ηλεκτροπαραγωγικές ή κλωστοϋφαντουργικές. Γεωργικά υγρά απόβλητα, απόβλητα που παράγονται από κάθε γεωργική δραστηριότητα, όπως για παράδειγμα οι εντατικές κτηνοτροφικές μονάδες. Κατηγορία Παράμετρος Θερμοκρασία Οσμή Χρώμα Πυκνότητα Ολική περιεκτικότητα σε στερεά Φυσικά Χηµικά Συστατικά Πρωτεΐνες Υδατάνθρακες Οργανικά συστατικά (Ν και Ρ) Λίπη και έλαια Βαρέα μέταλλα Ιχνοστοιχεία Βιοχημικά απαιτούμενο οξυγόνο 5 ημερών Χημικά απαιτούμενο (ΒOD5) οξυγόνο (COD) Ολικός Οργανικός άνθρακας Ελένη Σουλτάνη Φάνης Παπαδόπουλος Ημερομηνία 31/10/2014

Βιολογικά Κολοβακτηρίδια Πρωτόζωα Βακτήρια Ιοί Μύκητες Πίνακας 1 Κατηγορίες και παράμετροι υγρών αποβλήτων 4.2 Φυσικά χαρακτηριστικά υγρών αποβλήτων Τα φυσικά χαρακτηριστικά των υγρών αποβλήτων συμπεριλαμβάνουν την ολική περιεκτικότητα σε στερεά συστατικά, την οσμή, τη θερμοκρασία, την πυκνότητα, το χρώμα και τη θολερότητα. 4.2.1 Θερμοκρασία Η θερμοκρασία ανάλογα με την γεωγραφική θέση και μόνο κατά μέσο όρο κυμαίνεται στους 10-21 C.Είναι υψηλότερη από την θερμοκρασία του πόσιμου νερού επειδή ένα μέρος του νερού θερμαίνεται κατά τις διάφορες ανθρώπινες δραστηριότητες. Η θερμοκρασία επιδρά σημαντικά στις χημικές και βιοχημικές αντιδράσεις, στην υδρόβια ζωή και στην καταλληλότητα του νερού για διάφορες χρήσεις γι αυτό και ο προσδιορισμός της στα υγρά απόβλητα είναι σημαντικός. Αυξανόμενη θερμοκρασία μπορεί να οδηγήσει σε σημαντική μείωση του διαλυμένου οξυγόνου, ιδιαίτερα κατά τους καλοκαιρινούς μήνες, επηρεάζοντας τους οργανισμούς που ζουν στους υδάτινους αποδέκτες. 4.2.2 Οσμή Οι οσμές στα αστικά απόβλητα προκύπτουν συνήθως από εκλυόμενα αέρια στην αποσύνθεση οργανικών ουσιών ή ουσιών που προστίθενται στο απόβλητο. Η οσμή μπορεί να μετρηθεί με οργανοληπτικές μεθόδους ή με ενόργανη ανάλυση. 27

4.2.3 Χρώμα Το χρώμα συνδέεται με το χρόνο παραγωγής των υγρών αποβλήτων. Τα φρέσκα απόβλητα εμφανίζουν καφέ-γκρίζο χρώμα που μεταβάλλεται σταδιακά σε σκούρο γκρι και τέλος σε μαύρο όσο παραμένουν στο δίκτυο λόγω της δημιουργίας αναερόβιων συνθηκών. Στην τελευταία περίπτωση το απόβλητο χαρακτηρίζεται σαν σηπτικό. 4.2.4 Πυκνότητα Η πυκνότητα των αστικών λυμάτων που δεν περιέχουν σημαντικές ποσότητες βιομηχανικών αποβλήτων είναι ίδια με αυτή του νερού στην ίδια θερμοκρασία. 4.3 Ολική περιεκτικότητα σε στερεά συστατικά Ολική περιεκτικότητα σε στερεά συστατικά υγρών αποβλήτων ονομάζεται το στερεό υλικό που απομένει μετά από εξάτμιση σε 103-105 C. Τα ολικά στερεά (Total Solids-TS) κατηγοριοποιούνται αρχικά σε διηθήσιμα (Filterable Solids-FS) και αιωρούμενα (Suspended Solids-SS) στερεά. Για τη διήθηση των ολικών στερεών χρησιμοποιούνται διηθητικές μεμβράνες από οργανικά πολυμερή ή γυάλινες ίνες. Η μάζα των στερεών αφυδατωμένων συστατικών που παραμένουν στο φίλτρο μετά εξάτμιση του νερού διαφοροποιούνται σε ολικά διηθήσιμα (TDS),δηλαδή μάζα του υπολείμματος που απομένει, και ολικά αιωρούμενα στερεά (TSS). 4.3.1 Χημικά χαρακτηριστικά υγρών αποβλήτων Στα χημικά χαρακτηριστικά των υγρών αποβλήτων περιλαμβάνονται χημικές ενώσεις και στοιχεία, οργανικής και ανόργανης προέλευσης. Τα οργανικά συστατικά διακρίνονται σε εύκολα και δύσκολα βιοαποικοδομήσιμα. Ελένη Σουλτάνη Φάνης Παπαδόπουλος Ημερομηνία 31/10/2014

4.3.2 Πρωτεΐνες Οι πρωτεΐνες είναι μακρομόρια που προέρχονται από τροφές φυτικής ή ζωικής προέλευσης. Λόγω της ύπαρξης θείου στα µόρια τους, όταν βρίσκονται σε πολύ μεγάλες συγκεντρώσεις κατά την αποσύνθεση τους εκλύουν δυνατές οσμές. 4.3.3 Υδατάνθρακες Οι υδατάνθρακες αποτελούνται από άνθρακα, υδρογόνο και οξυγόνο. Είναι βιοδιασπάσιμες, (άμυλο, σάκχαρα, κυτταρίνη) 4.3.4 Οργανικά συστατικά (Ν και P) Τα οργανικά συστατικά (άζωτο και φώσφορος) είναι θρεπτικά στοιχεία απαραίτητα για την ανάπτυξη πολλών οργανισμών όπως οι μικροοργανισμοί. Σε μικρές ποσότητες είναι απαραίτητα για την βιολογική επεξεργασία αλλά φαινόμενα όπως του ευτροφισμού κάνουν απαραίτητη την μέτρηση της συγκέντρωσής τους αφού αποτελούν σημαντική παράμετρο της ποιότητας επεξεργασίας υγρών αποβλήτων. Το άζωτο στα αστικά απόβλητα περιέχεται στις μορφές: Οργανικό άζωτο(πρωτεΐνες,ουρία, αμινοξέα) Αμμωνιακό άζωτο(αμμωνιακά άλατα ή αμμωνία) Ο φώσφορος στα αστικά απόβλητα περιέχεται στις μορφές: Ανόργανος φώσφορος κυρίως ως ορθοφωσφορικά ή ως πολυφωσφορικά Οργανικός φώσφορος, σε μικρότερες ποσότητες από ότι ο ανόργανος 29

4.3.5 Λίπη και Έλαια Τα λίπη και έλαια είναι ενώσεις που δεν διασπώνται εύκολα από βακτήρια, ενώ μπορούν να προκαλέσουν προβλήματα αν δεν απομακρυνθούν από τα απόβλητα πριν την διάθεσή τους στην φύση δημιουργώντας προβλήματα σε πολλούς ζωντανούς οργανισμούς. 4.3.6 Βαρέα Μέταλλα Είναι στοιχεία, όπως ο χαλκός, το νικέλιο και ο υδράργυρος, που αντιδρούν με τα μικροβιακά ένζυμα, αναστέλλοντας ή επιβραδύνοντας το μεταβολισμό τους, γι αυτό και σε υψηλές συγκεντρώσεις πρέπει να απομακρύνονται από τα απόβλητα γιατί γίνονται τοξικά, τερατογόνα και καρκινογόνα. 4.3.7 BOD5 Όταν η οργανική ύλη αποσυντίθεται, οι μικροοργανισμοί (όπως τα βακτήρια και οι μύκητες) τρέφονται από τα υλικά της αποσύνθεσης και προκαλείται οξείδωση. Το βιοχημικά απαιτούμενο οξυγόνο, ή BOD, μετρά την ποσότητα του οξυγόνου που καταναλώνεται από τους μικροοργανισμούς στη διαδικασία αποσύνθεσης οργανικών ουσιών στο νερό. Όσο περισσότερο οξυγόνο χρησιμοποιούν οι μικροοργανισμοί, τόσο μεγαλύτερο είναι και το βιοχημικά απαιτούμενο οξυγόνο, αφήνοντας λιγότερο οξυγόνο για την υπόλοιπη υδρόβια χλωρίδα και πανίδα. Το βιοχημικά απαιτούμενο οξυγόνο 5 ημερών, BOD5, είναι η ποσότητα του διαλυμένου οξυγόνου (mg/l) που καταναλώνεται σε πέντε ημέρες από βιολογικές διαδικασίες στους 20C. 4.3.8 COD Το χημικά απαιτούμενο οξυγόνο είναι η ποσότητα οξυγόνου (mg/l)που απαιτείται για χημική οξείδωση των οργανικών στοιχείων ενός υγρού αποβλήτου. Χρησιμοποιείται συνήθως για την έμμεση μέτρηση της ποσότητας των οργανικών ενώσεων στο νερό. Ελένη Σουλτάνη Φάνης Παπαδόπουλος Ημερομηνία 31/10/2014

4.3.9 Ολικός οργανικός άνθρακας Ολικός οργανικός άνθρακας (TOC) είναι το ποσό του άνθρακα που δεσμεύεται σε μια οργανική ένωση και χρησιμοποιείται συχνά ως ένας μη ειδικός δείκτης της ποιότητας του νερού Εκφράζει το συνολικό οργανικό φορτίο σε ένα δείγμα ύδατος(mg C/l ύδατος). 4.4 Βιολογικά χαρακτηριστικά Τα βιολογικά χαρακτηριστικά των υγρών αποβλήτων είναι μικροοργανισμοί που προέρχονται από τις κοπρανώδεις ουσίες. Κυριότερες κατηγορίες είναι οι μύκητες, τα βακτήρια και οι ιοί. Επίσης μπορεί να περιέχονται εντερικά παράσιτα, όπως οι αμοιβάδες ή αβγά σκουληκιών. Πολλοί από αυτούς τους μικροοργανισμούς είναι παθογόνοι και μέσω του νερού μπορεί να μεταφέρουν ασθένειες όπως χολέρα, δυσεντερία και ηπατίτιδα. Για τον έλεγχο της μικροβιακής καταλληλότητας των υγρών αποβλήτων χρησιμοποιούνται δείκτες ρύπανσης. Οι συχνότερα χρησιμοποιούμενοι σήμερα δείκτες είναι τα ολικά κολοβακτηριοειδή, τα κοπρανώδη κολοβακτηριοειδή και οι κοπρανώδεις στρεπτόκοκκοι. 5. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 Συστήματα επεξεργασίας υγρών αποβλήτων Η βασική επιδίωξη της επεξεργασίας λυμάτων είναι η απομάκρυνση όσο περισσότερων αιωρούμενων στερεών, πριν τα λύματα διοχετευθούν ξανά στο περιβάλλον. Τα στερεά υλικά διασπόνται, χρησιμοποιώντας οξυγόνο. Το διαλυμένο οξυγόνο που υπάρχει σε μικρές ποσότητες (10 μέρη ανά εκατομμύριο στους 20 C), απαιτείται από όλη τη υδρόβια ζωή για την επιβίωση της. Η Πρωτοβάθμια επεξεργασία 31

αφαιρεί περίπου το 60 % των αιωρούμενων στερεών από τα λύματα. Η επεξεργασία αυτή περιλαμβάνει επίσης τον αερισμό(αναμόχλευση) των λυμάτων, δηλαδή την επαφή των λυμάτων με οξυγόνο. Η Δευτεροβάθμια επεξεργασία απομακρύνει περισσότερο από το 90 % των αιωρούμενων στερεών. Άλλοι στόχοι της επεξεργασίας λυμάτων, είναι η απομάκρυνση μη επιθυμητών αντικειμένων, θρεπτικών ουσιών και βαρέων μετάλλων. Η επεξεργασία λυμάτων είναι απαραίτητη γιατί προστατεύει το περιβάλλον από τις αρνητικές επιπτώσεις των αστικών λυμάτων και τις απορρίψεις λυμάτων από ορισμένους βιομηχανικούς κλάδους, όπως τροφίμων και μονάδων επεξεργασίας ποτών. Μερικά από τα είδη των φυτών μπορούν επίσης να παράγουν απόβλητα που έχουν μια παρόμοια ρυπογόνα επίδραση όπως τα ανεπεξέργαστα λύματα. Η συλλογή και επεξεργασία των λυμάτων παίζει ζωτικό ρόλο στην προστασία της δημόσιας υγείας, των υδάτινων πόρων και την άγρια ζωή. Ένα σύστημα αποχέτευσης πρέπει να υπάρχει σε όλες τις αστικές περιοχές που υπερβαίνουν ένα συγκεκριμένο αριθμό κατοίκων και η συλλογή των λυμάτων πρέπει να υπόκειται τουλάχιστον σε δευτεροβάθμια (βιολογική) επεξεργασία πριν την απόρριψή τους στο περιβάλλον. Σε περιπτώσεις «ευαίσθητων» περιοχών, απαιτείται επιπλέον επεξεργασία πριν από την απόρριψη. Ένας τύπος ευαίσθητης περιοχής είναι αυτές με «ευτροφισμό», όπου θρεπτικά συστατικά, κυρίως άζωτο και φωσφόρος, διεγείρουν την ανάπτυξη των φυκιών και άλλων φυτών, καταστρέφοντας το φυσικό περιβάλλον. Στις περιοχές αυτές, μεγαλύτερες απορρίψεις λυμάτων πρέπει να αντιμετωπίζονται με τη μείωση του φορτίου των θρεπτικών συστατικών τους. Σημαντικός στόχος τέλος αποτελεί και η ανακύκλωση και η ανάκτηση των πολύτιμων συστατικών των λυμάτων, όπως ο φώσφορος αλλά και διάφορα μέταλλα. Έτσι μειώνεται ο όγκος των αποβλήτων ενώ ταυτόχρονα πολύτιμοι πόροι επαναχρησιμοποιούνται προς όφελος της οικονομίας. Συγκεντρωτικά, οι επιδιώξεις από την επεξεργασία υγρών αποβλήτων είναι: Ελένη Σουλτάνη Φάνης Παπαδόπουλος Ημερομηνία 31/10/2014

1. Η μετατροπή των υλικών που υπάρχουν στα λύματα σε ένα προϊόν με σταθερό οξυγόνο που θα μπορεί να διατεθεί σε εσωτερικά ύδατα, χωρίς οποιαδήποτε δυσμενή οικολογική επίδραση. 2. Η διάθεση λυμάτων σε τακτική και αξιόπιστη βάση 3. Η ανακύκλωση και η ανάκτηση των πολύτιμων συστατικών των λυμάτων 4. Η ανάπτυξη μιας οικονομικής μεθόδου διάθεσης 5. Η συμμόρφωση με τις νομικές προδιαγραφές που επιβάλλονται για την απόρριψη λυμάτων 6. Η προστασία της δημόσιας υγείας 5.1 Συστήματα επεξεργασίας για μεγάλες περιοχές Τα υγρά απόβλητα περιέχουν ρυπαντικές και μολυσματικές ουσίες και η απ ευθείας διάθεσή τους σε έναν φυσικό, συνήθως υδάτινο, αποδέκτη εγκυμονεί κινδύνους τόσο για τον φυσικό περιβάλλον όσο και για τα υπόλοιπα έμβια όντα, κυρίως όμως για τον άνθρωπο. Τα υγρά απόβλητα μιας πόλης συλλέγονται με το σύστημα αποχέτευσης στο οποίο εκτός από τα απόβλητα που προκύπτουν από τις οικιακές δραστηριότητες μπορεί να δέχεται όμβρια ύδατα, εισροές από υπόγεια ή επιφανειακά νερά, βοθρολύματα, αφού ακόμα και σήμερα ένα ποσοστό του πληθυσμού δεν είναι συνδεδεμένο σε κάποιο δίκτυο αποχέτευσης και εξυπηρετείται με σηπτικούς κυρίως βόθρους, και υπό προϋποθέσεις κάποιες κατηγορίες βιομηχανικών αποβλήτων τα οποία όμως έχουν οπωσδήποτε υποστεί κάποιου είδους προεπεξεργασία. Το δίκτυο του συστήματος αποχέτευσης συμβάλλει σε έναν Κεντρικό Αποχετευτικό Αγωγό (Κ.Α.Α.) ο οποίος καταλήγει σε μια Εγκατάσταση Επεξεργασίας Λυμάτων (Ε.Ε.Λ.) όπου τα λύματα υφίστανται επεξεργασία με σκοπό τη δέσμευση και την εξουδετέρωση των ανεπιθύμητων συστατικών τους. 33

5.1.1 Στάδια επεξεργασίας υγρών αποβλήτων Τα κύρια στάδια της επεξεργασίας των υγρών αποβλήτων είναι τα εξής: Προεπεξεργασία Πρωτοβάθμια επεξεργασία Δευτεροβάθμια επεξεργασία Τριτοβάθμια επεξεργασία 5.1.2 Προεπεξεργασία Στην προεπεξεργασία απομακρύνονται υλικά τα οποία συνήθως προκαλούν ζημιές στο μηχανολογικό εξοπλισμό και προβλήματα στη συντήρηση και τη λειτουργία της Ε.Ε.Λ. Έτσι απομακρύνονται λίπη, άμμος, μικρά τεμάχια πλαστικού και ξύλου, γίνεται εξισορρόπηση της παροχής και εξομάλυνση του ρυπαντικού φορτίου. Συνήθως χρησιμοποιούνται οι εξής μέθοδοι: Σχάρισμα: για την απομάκρυνση των αντικειμένων μεγάλου όγκου Άλεση: για τον τεμαχισμό μεγάλων αντικειμένων σε στερεά μικρότερου μεγέθους Εξάμμωση: για την απομάκρυνση άμμου Λιποσυλλογή: για την απομάκρυνση ελαίου και λιπών Εξισορρόπηση παροχής: για την εξασφάλιση της ομοιόμορφης παροχής στα επόμενα στάδια Τα στερεά παραπροϊόντα της προεπεξεργασίας διατίθενται µε μεθόδους διάθεσης στερεών απορριμμάτων, ενώ τα λίπη και τα έλαια, όταν δεν μπορούν να ανακυκλωθούν, καίγονται σε ειδικούς κλιβάνους. 5.1.3 Πρωτοβάθμια επεξεργασία Στην Πρωτοβάθμια Επεξεργασία απομακρύνεται ένα μέρος των αιωρούμενων στερεών, ένα μέρος των οργανικών ουσιών, ένα μέρος του BOD καθώς και ένα μέρος των θρεπτικών συστατικών αζώτου και φωσφόρου. Αυτό επιτυγχάνεται με το φυσικό Ελένη Σουλτάνη Φάνης Παπαδόπουλος Ημερομηνία 31/10/2014

φαινόμενο της καθίζησης, για την απομάκρυνση αιωρούμενων σωματιδίων 0,1-0001 mm και την επίπλευση, για την απομάκρυνση ελαφρών στερεών. Τα παραπροϊόντα της πρωτοβάθμιας επεξεργασίας είναι µία πρωτογενή λάσπη η οποία πρέπει να παχυνθεί, να σταθεροποιηθεί και να αξιοποιηθεί ενεργειακά µε διεργασίες αναερόβιας ή αερόβιας χώνευσης (βιοαέριο) και τελικά να διατεθεί αν δεν είναι τοξική σε χώρους υγειονομικής ταφής. 5.1.4 Δευτεροβάθμια επεξεργασία Στη Δευτεροβάθμια επεξεργασία, απομακρύνονται οι βιοαποικοδομήσιμες οργανικές ουσίες και τα αιωρούμενα στερεά με τη χρήση βιολογικών, φυσικών και χημικών διεργασιών από τα υγρά απόβλητα. Χρησιμοποιούνται οι εξής μέθοδοι: Αερισμός για οξείδωση των οργανικών ουσιών Νιτροποίηση-απονιτροποίηση Καθίζηση Φιλτράρισμα Παραπροϊόντα της δευτεροβάθμιας επεξεργασίας είναι το βιοαέριο το οποίο περιέχει μέχρι και 75% CH4, και μια λάσπη (δευτερογενής λάσπη) η οποία αφού παχυνθεί ( από 1% σε 5% αιωρούμενα στερεά) οδηγείται είτε σε μονάδες αερόβιας σταθεροποίησης είτε σε μονάδες αναερόβιας σταθεροποίησης και ενεργειακής αξιοποίησης και αφού αφυδατωθεί µε τεχνικές διήθησης (κλίνες ξήρανσης, φιλτρόπρέσες, ταινιοφιλτρόπρεσες) ή φυγοκέντρισης οδηγείται, εφ όσον δεν είναι τοξική, σε μονάδες κοµποστοποίησης ή θάβεται µε υγειονομικό τρόπο µε τα αστικά απορρίµματα. Συνήθως η πρωτογενής και η δευτερογενής λάσπη να επεξεργάζονται μαζί. 35

5.1.5 Τριτοβάθμια επεξεργασία Στη τριτοβάθμια επεξεργασία απομακρύνονται όσοι από τους μολυντές έχουν διαφύγει από την δευτεροβάθμια επεξεργασία, όπως ενώσεις αζώτου, φωσφόρου και οι παθογόνοι μικροοργανισμοί. Συνήθως χρησιμοποιούνται οι εξής μέθοδοι: Προσθήκη κροκιδωτικών-συσσωμάτωση κροκίδωση Διύλιση-φιλτράρισμα Απολύμανση Στην απολύμανση των αποβλήτων καταστρέφονται ή αδρανοποιούνται οι παθογόνοι μικροοργανισμοί που αποτελούν κίνδυνο για την δημόσια υγεία. Μέθοδοι απολύμανσης: - Χλωρίωση (Cl2, ClO2, NaOCl, NaOCl2) - Οζόνωση (O3) - Έκθεση σε υπεριώδη ακτινοβολία (UV) ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΟ ΜΕΘΟΔΟΣ ΑΠΟΛΥΜΑΝΣΗΣ ΟΖΟΝΩΣΗ UV ΧΛΩΡΙΩΣΗ Απομάκρυνση Πολύ καλή Πολύ καλή Πολύ καλή κολοβακτηριδίων Απομάκρυνση ιών Πολύ καλή Καλή Μέτρια Πιθανότητες ξανααναπτυχθούν μικροοργανισμοί να Καμία Σημαντική Ελάχιστη Επίδραση στο υδάτινο περιβάλλον του αποδέκτη Καμία Καμία Αύξηση διαλυτών στερεών Ελένη Σουλτάνη Φάνης Παπαδόπουλος Ημερομηνία 31/10/2014

Παραπροϊόντα απολύμανσης Κανένα Κανένα Αλογονοφόρμια Επικινδυνότητα Μηδενική Μηδενική Μεγάλη παραπροϊόντων Επικινδυνότητα Καμία Καμία Μεγάλη χρησιμοποιούμενων χημικών Κόστος εγκατάστασης Σημαντικό Σημαντικό Μέσο Κόστος λειτουργίαςσυντήρησης Προσωπικό λειτουργίας Μέσο Σημαντικό Μέσο Δεν 1άτομο/βάρδια 1άτομο/βάρδια απαιτείται Πίνακας 2 Σύγκριση μεθόδων απολύμανσης Προϊόντα της τριτοβάθμιας επεξεργασίας είναι ανόργανες λάσπες και παραγωγή βιομάζας. Οι λάσπες αυτές αν δεν περιέχουν βαρέα μέταλλα μπορούν να διατεθούν στους χώρους απόθεσης των αστικών απορριμμάτων ενώ η βιομάζα μπορεί να αξιοποιηθεί ενεργειακά. 5.2 Επεξεργασία και διάθεση παραγόμενης λάσπης Η διαχείριση της λάσπης (ιλύος) που παράγεται από την επεξεργασία των αποβλήτων αποτελεί μια μέθοδο ανακύκλωσης των συστατικών της με γεωργική αξία και έχει πολλά οφέλη. Για την αποφυγή όμως περιβαλλοντικών επιπτώσεων πρέπει η λάσπη να ελέγχεται και να ρυθμίζεται πριν την διάθεσή της στον αποδέκτη. 37

5.2.1 Επεξεργασία παραγόμενης λάσπης Ο σκοπός της χώνευσης της λάσπης είναι η μείωση της οργανικής ύλης και των παθογόνων μικροοργανισμών. Η σταθεροποίηση της λάσπης γίνεται αερόβια ή αναερόβια ή με συνδυασμό τους. Μέθοδος επεξεργασίας Είδος λάσπης Παροχή θερμότητας Διαδικασία Πεδίο εφαρμογής σε εγκαταστάσεις Αερόβια Υγρή μορφή Χωρίς θερμότητα Με θερμότητα Παρατεταμένος αερισμός Αερόβια-θερμόφιλη σταθεροποίηση Μικρές Μικρές και μεσαίες Αφυδατωμένη Με θερμότητα Κομποστοποίηση Μικρές και Αναερόβια Υγρή μορφή Χωρίς εξωτερική θερμότητα Με θερμότητα Δεξαμενές Imhoff Ανεξάρτητη θερμαινόμενη δεξαμενή μεσαίες Μικρές Μέτριες έως μεγάλες Συνδυασμός αερόβιας και Υγρή μορφή Με θερμότητα Συνδυασμός Μέτριες αναερόβιας αντιδραστήρων Αερόβιου εγκαταστάσεις θερμόφιλου και αναερόβιου μεσόφιλου Πίνακας 3 Μέθοδοι επεξεργασιας λάσπης Ελένη Σουλτάνη Φάνης Παπαδόπουλος Ημερομηνία 31/10/2014

5.2.2 Μέθοδοι διαχείρισης παραγόμενης λάσπης Αφού η λάσπη σταθεροποιηθεί, ακολουθεί η τελική της διάθεση. Στην Ελλάδα οι κυριότεροι τρόποι διάθεσης της λάσπης είναι οι εξής: Η αξιοποίησή της στη γεωργία, σαν βελτιωτικό εδάφους. Η υγειονομική ταφή (ΧΥΤΑ), όταν δεν μπορούν να εφαρμοστούν πιο φιλικοί στο περιβάλλον τρόποι διάθεσης. Η καύση ή αποτέφρωση, η οποία όμως δίνει σαν παραπροϊόν τέφρα που μπορεί να είναι τοξική και πρέπει να διατεθεί σε κατάλληλη χωματερή. Άλλοι τρόποι διάθεσης, όπως η διάθεση στην τσιμεντοβιομηχανία και η χρήση στη δασοκομία, μετά από ξήρανση. Εναλλακτικές μέθοδοι διάθεσης της παραγόμενης λάσπης είναι: Η κομποστοποίηση (combustion) Η πυρόλυση (pyrolysis) Η αεριοποίηση (gasification) Η υγρή οξείδωση (wet oxidation) Τα κριτήρια επιλογής του τρόπου διάθεσης της λάσπης είναι περιβαλλοντικά, οικονομικά και κοινωνικά. 6. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 Επαναχρησιμοποίηση υγρών αποβλήτων Λόγω της αύξησης του παγκόσμιου πληθυσμού είναι αναγκαία η ύπαρξη κατάλληλης τεχνολογίας ακόμα και για παραγωγή πόσιμου νερού από μη πόσιμα νερά. 39

Δημιουργούνται όμως σοβαρά θέματα κοινωνικής αποδοχής και υψηλού κόστους επεξεργασίας. Γι αυτό κάθε τύπος επεξεργασίας πρέπει να έχει τις δικές του προδιαγραφές. Οι αναπτυγμένες χώρες έχουν αυστηρές προδιαγραφές για την ποιότητα του νερού με υπηρεσίες, όπως το Συμβούλιου Νερού του Ισραήλ και το τοπικό Υπουργείο Υγείας της Καλιφόρνιας, να έχουν θεσπίσει αυστηρούς κανονισμούς για ανάκτηση και επαναχρησιμοποίηση υγρών αποβλήτων για άρδευση, ενώ οι αναπτυσσόμενες χώρες, όπου η έλλειψη νερού αποτελεί πρόβλημα, υιοθετούν ποιοτικά κριτήρια προστασίας της δημόσιας υγείας από ανακτώμενα υγρά απόβλητα που ακολουθούν τις λιγότερο αυστηρές οδηγίες του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (World Health Organization, WHO) για την διασφάλιση της υγείας. Η ανάπτυξη και η εφαρμογή κανονισμών για την πρόληψη της δημιουργίας προβλημάτων για την δημόσια υγεία και την προστασία του περιβάλλοντος είναι αναγκαία για την σωστή σχεδίαση έργων που συνδέονται με την ανάκτηση και την επαναχρησιμοποίηση των επεξεργασμένων υγρών αποβλήτων. Τέτοιοι κανονισμοί οφείλουν να περιλαμβάνουν: 1. Ένα σύστημα χορήγησης αδειών για την επεξεργασία των υγρών αποβλήτων και τεχνικούς ελέγχους για αυτή διαδικασία. 2. Συγκεκριμένες προδιαγραφές ποιότητας για το νερό που ανακτάται και προορίζεται για διάφορες χρήσεις. 3. Ελέγχους που μειώνουν τους κινδύνους για τον άνθρωπο που προέρχονται από το ανακτώμενο νερό και περιορισμούς στις διάφορες χρήσεις του. 4. Ελέγχους για την πρόσβαση στο σύστημα συλλογής των υγρών αποβλήτων και προληπτικούς ελέγχους για να αποφευχθεί η σύνδεση μεταξύ του δικτύου ύδρευσης και του δικτύου ανακτώμενου και επαναχρησιμοποιούμενου νερού. 5. Μηχανισμούς που θα καθιστούν υποχρεωτικούς και θα δίνουν ανταγωνιστική ισχύ σε όλους τους παραπάνω κανονισμούς, συμπεριλαμβανομένων και των αρμοδιοτήτων για διενέργεια ελέγχων και επιβολή ποινών στις περιπτώσεις παραβιάσεων. Ελένη Σουλτάνη Φάνης Παπαδόπουλος Ημερομηνία 31/10/2014

6.1 Οδηγία Π.Ο.Υ. Το 1989 ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (Π.Ο.Υ.) με την υποστήριξη της Παγκόσμιας Τράπεζας και άλλων διεθνών οργανισμών),όπως ο Οργανισμός Τροφίμων και Γεωργίας των Ηνωμένων Εθνών (Ο.Τ.Γ.Η.Ε.), διερευνήθηκαν οι ακόλουθες τέσσερις κατηγορίες μέτρων για τη μείωση ή εξάλειψη των κινδύνων μετάδοσης ασθενειών κατά την επαναχρησιμοποίηση λυμάτων για άρδευση: 1. Επεξεργασία των λυμάτων. 2. Επιλογή μεθόδου άρδευσης 3. Περιορισμός των τύπων των αρδευόμενων καλλιεργειών 4. Έλεγχος της ανθρώπινης έκθεσης στους παθογόνους μικροοργανισμού Η Οδηγία του Π.Ο.Υ. βασίζεται, κυρίως, στα δεδομένα επιδημιολογικών ερευνών με προσπάθεια αντιμετώπισης της δυνατότητας επαναχρησιμοποίησης λυμάτων στις αναπτυσσόμενες χώρες. Πολλές φορές στις χώρες αυτές χρησιμοποιούνταν λύματα εντελώς ακατέργαστα για άρδευση ακόμη και φρέσκων λαχανικών, πράγμα το οποίο είναι εντελώς απαράδεκτο για τη δημόσια υγεία. Έτσι, ο Π.Ο.Υ. δεν έθεσε ιδιαίτερα αυστηρά κριτήρια για την άρδευση με εκροές επεξεργασμένων λυμάτων, που μπορούν να επιτευχθούν με απλές και όχι δαπανηρές διαδικασίες επεξεργασίας. Στα κριτήρια της Οδηγίας του Π.Ο.Υ.,1989 δίνεται ιδιαίτερη σημασία στην επιλογή του τύπου των αρδευομένων καλλιεργειών και στον διαχωρισμό της άρδευσης σε δύο κατηγορίες: 1. Στην περιορισμένη άρδευση, η οποία αφορά καλλιέργειες με προϊόντα που δεν τρώγονται ωμά (άρδευση δημητριακών, καλλιεργειών βιομηχανικών φυτών, φυτών που προορίζονται για ζωοτροφές, βοσκοτόπων και δένδρων) και 2. Την απεριόριστη άρδευση, η οποία μπορεί να εφαρμοσθεί σε κάθε τύπο καλλιέργειας, (καλλιέργειες με προϊόντα που τρώγονται ωμά), αλλά ακόμη και για πότισμα γηπέδων, πάρκων, κ.λ.π. 41

6.2 Κανονισμός Καλιφόρνιας Η πολιτεία της Καλιφόρνιας θέσπισε τον πρώτο κανονισμό επαναχρησιμοποίησης λυμάτων το 1918. Με τη σημερινή του μορφή αποτελεί τη βάση για τα κριτήρια επαναχρησιμοποίησης όχι µόνο στην Καλιφόρνια αλλά και σε άλλες πολιτείες των Η.Π.Α. και χώρες του κόσμου. Βασική παράμετρος του κανονισμού θεωρείται η πιθανότητα ανθρώπινης έκθεσης στα επαναχρησιμοποιούμενα λύματα η οποία καθορίζει και το μέγεθος του κινδύνου. Με τον τρόπο αυτό αναγνωρίζεται η διάκριση σε περιορισμένη και απεριόριστη επαναχρησιμοποίηση. Στην περίπτωση της απεριόριστης επαναχρησιμοποίησης ο κανονισμός απαιτεί τα λύματα να είναι απαλλαγμένα από παθογόνους μικροοργανισμούς µε όριο για τα ολικά κολοβακτηρίδια τα 2,2 ανά 100 ml ως μέση τιμή και τα 23 ανά 100 ml ως μέγιστη τιμή. Εκτός της βιολογικής επεξεργασίας περιλαμβάνεται τριτοβάθμια επεξεργασία για την απομάκρυνση όλων σχεδόν των ιών. 6.3 Κανονισμοί άλλων χωρών εκτός Ευρωπαϊκής Ένωσης Η ζήτηση νερού για διάφορες χρήσεις είναι σήμερα μεγαλύτερη από τους διαθέσιμους υδατικούς πόρους και γίνεται μεγαλύτερη λόγω της αύξησης του πληθυσμού και της αλλαγής του κλίματος. Σε πολλές χώρες η έλλειψη βροχοπτώσεων τις τελευταίες δεκαετίες ήταν η αφορμή για την θέσπιση νομοθεσίας σε εθνικό επίπεδο για την επαναχρησιμοποίηση των λυμάτων. Το Ισραήλ πρωτοπορεί στη χρήση επεξεργασμένων υγρών αποβλήτων για άρδευση ήδη από τη δεκαετία του 1970. Γι' αυτό το λόγο, από πολύ νωρίς έχουν θεσπισθεί κανονισμοί επαναχρησιμοποίησης εκροών αστικών υγρών αποβλήτων. Στην Τυνησία και στην Αλγερία, ο νόμος νερού απαγορεύει τη χρήση επεξεργασμένων υγρών αποβλήτων για την άρδευση λαχανικών που μπορούν να καταναλωθούν ωμά. Στην Ιορδανία, πρώτη φορά το 1982 θεσπίστηκαν κριτήρια για την επεξεργασία των αποβλήτων με την μορφή στρατιωτικού νόμου, ενώ το 1989, ενισχύθηκε µία πιο απελευθερωμένη άποψη του. Ελένη Σουλτάνη Φάνης Παπαδόπουλος Ημερομηνία 31/10/2014

Στην Αίγυπτο με στρατιωτικό νόμο του 1984 απαγορεύθηκε η χρήση εκροών για την άρδευση καλλιεργειών, εκτός αν ήταν επεξεργασμένα σύμφωνα µε τα απαιτούμενα ποιοτικά κριτήρια του αρδευτικού νερού. Στον Λίβανο σχεδόν όλη η ποσότητα των επεξεργασμένων αλλά και των µη επεξεργασμένων λυμάτων χρησιμοποιείται για άρδευση. Χώρες Αστική χρήση Απεριόριστη Περιορισμένη γεωργική και γεωργική βιομηχανική χρήση χρήση Μη ανακύκλωση Αλβανία ΝΑΙ ΝΑΙ Κροατία ΝΑΙ Κύπρος ΝΑΙ ΝΑΙ ΝΑΙ Αίγυπτος ΝΑΙ ΝΑΙ Γαλλία ΝΑΙ ΝΑΙ ΝΑΙ Ελλάδα ΝΑΙ ΝΑΙ Ισραήλ ΝΑΙ ΝΑΙ ΝΑΙ Ιταλία ΝΑΙ ΝΑΙ Λίβανος ΝΑΙ 43

Λιβύη ΝΑΙ Μάλτα ΝΑΙ Μονακό ΝΑΙ Μαρόκο ΝΑΙ Σλοβενία ΝΑΙ Ισπανία ΝΑΙ ΝΑΙ ΝΑΙ Συρία ΝΑΙ Τυνησία ΝΑΙ ΝΑΙ ΝΑΙ Τουρκία ΝΑΙ Πίνακας 4 Πρακτικές επαναχρησιμοποίησης σε χώρες της Μεσογείου 6.4 Κανονισμός της Ευρωπαϊκής Ένωσης Η διαχείριση των υγρών αποβλήτων στα κράτη µέλη της Ε.Ε. διέπεται από την οδηγία 91/271/ΕΟΚ. Η οδηγία 91/271/ΕΟΚ του Συμβουλίου των αστικών λυμάτων εγκρίθηκε στις 21 Μαΐου 1991. Στόχος της είναι η προστασία του περιβάλλοντος από τις αρνητικές επιπτώσεις της απόρριψης των αστικών απορρίψεις λυμάτων και από ορισμένους βιομηχανικούς και αφορά τη συλλογή, την επεξεργασία και την απόρριψη: Οικιακών λυμάτων Μίγμα λυμάτων Ελένη Σουλτάνη Φάνης Παπαδόπουλος Ημερομηνία 31/10/2014

Τα υγρά απόβλητα από ορισμένους βιομηχανικούς τομείς Συγκεκριμένα, η οδηγία απαιτεί: Συλλογή και επεξεργασία των λυμάτων σε όλους τους οικισμούς του> 2000 ισοδύναμου πληθυσμού (ι.π.). Δευτεροβάθμια επεξεργασία της όλες τις απορρίψεις από οικισμούς με> 2000 ι.π., και πιο προηγμένη επεξεργασία για οικισμούς> 10 000 ισοδύναμου πληθυσμού σε συγκεκριμένες ευαίσθητες περιοχές και τις λεκάνες απορροής τους. Παρακολούθηση της απόδοσης των εγκαταστάσεων επεξεργασίας. Ελέγχους της διάθεσης της ιλύος. 6.5 Το ισχύον θεσμικό πλαίσιο στην Ελλάδα Στην Ελλάδα η ισχύουσα νομοθεσία βασίζεται στην ευρωπαϊκή οδηγία 91/271/ΕΟΚ, η οποία εναρμονίστηκε με τα ελληνικά δεδομένα με την κοινή υπουργική απόφαση «Μέτρα και όροι για την επεξεργασία αστικών λυμάτων» του 1997 (ΦΕΚ 192Β/14.3.1997). Συγκεκριμένα σύμφωνα με τον πίνακα 1 του παραρτήματος Ι του άρθρου 16 της προαναφερθείσας υπουργικής απόφασης, η απαίτηση για απόρριψη εκροής δεν πρέπει να ξεπερνά τα 25mg/l όσον αφορά το Βιοχημικά Απαιτούμενο Οξυγόνο (BOD5), και τα 125mg/l για το Χημικά Απαιτούμενο Οξυγόνο (COD). Επιμέρους νομαρχιακές αποφάσεις περιορίζουν ακόμα περισσότερο τα ανώτερα όρια εφαρμόζοντας αυστηρότερες τιμές διάθεσης επεξεργασμένων υγρών αποβλήτων για τους φυσικούς αποδέκτες κάθε νομού. 45

7. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 Τριτοβάθμια επεξεργασία της εγκατάστασης Τεχνικές που εφαρμόζονται Η αναγκαιότητα για μια εκτεταμένη αφαίρεση θρεπτικών οδήγησε στη διαμόρφωση των μονάδων ενεργούς ιλύος με τέτοιο τρόπο ώστε να μην λειτουργούν αποκλειστικά σαν δεξαμενές αερισμού, αλλά να ενσωματώνουν την αφαίρεση αζώτου και φωσφόρου με βιολογικές ή μη βιολογικές μεθόδους, παράλληλα με την αποικοδόμηση οργανικών συστατικών(bod, COD). Υπάρχουν μια σειρά λόγων που καθιστούν αναγκαία την απομάκρυνση αζωτούχων και φωσφορικών ενώσεων από τα υγρά απόβλητα πριν την απόρριψη αυτών σε τελικούς αποδέκτες. Κατ αρχήν και τα δύο συστατικά παίζουν πολύ σημαντικό ρόλο στον ευτροφισμό των φυσικών υδάτων. Το άζωτο είναι τοξικό για τα ψάρια και τους άλλους οργανισμούς. Η οξείδωση της αμμωνίας συνδέεται με την κατανάλωση μεγάλων ποσοτήτων οξυγόνου και την παραγωγή ιόντων υδρογόνου που προκαλεί πτώση του ph. Αυτή η κατανάλωση οξυγόνου μπορεί να οδηγήσει σε σημαντική μείωση του υπάρχοντος διαλυμένου οξυγόνου των επιφανειακών υδάτων και να επιδράσει αρνητικά στην υπάρχουσα ζωή. 7.1 Απομάκρυνση αζώτου Η διαδικασία βιολογικής μετατροπής της αμμωνίας σε μοριακό άζωτο λαμβάνει χώρα σε δύο στάδια. Στο πρώτο στάδιο, με την παρουσία οξυγόνου, αερισμός, η αμμωνία οξειδώνεται μέσω μικροοργανισμών. Σε ένα δεύτερο στάδιο, με αποκλεισμό οξυγόνου τα σχηματισμένα προϊόντα οξείδωσης μετατρέπονται σε μοριακό άζωτο. 7.1.1 Νιτροποίηση Κατά την νιτροποίηση οι αζωτούχες οργανικές ενώσεις μετατρέπονται σε οργανικά οξέα και NH και στην συνέχεια σε νιτρώδες(nh₄+-n) και νιτρικό(no₃-n) με τη βοήθεια των βακτηρίων Nitrosomonas (πρώτο στάδιο) και Nitrosococcus (δεύτερο στάδιο)με τις ακόλουθες αντιδράσεις: Ελένη Σουλτάνη Φάνης Παπαδόπουλος Ημερομηνία 31/10/2014

2 NH₄+ + 3O₂ -> 2NO₂ + 2H₂O + 4H+ 2NO₂ + O₂ -> 2NO₃ Η νιτροποίηση δηλαδή είναι μια διεργασία που λαμβάνει χώρα σε δύο στάδια. Τα δύο βασικά στοιχεία της νιτροποίησης είναι η υψηλή απαίτηση οξυγόνου και η απελευθέρωση ιόντων υδρογόνου. Το πρώτο είναι σημαντικό για την διαστασιολόγηση του συστήματος αερισμού, ενώ το δεύτερο μπορεί να οδηγήσει σε πτώση του ph. Οι γενικές απαιτήσεις ανάπτυξης των οξειδωτικών αμμωνίας και νιτρώδους είναι: PH: 5,5-9,0, βέλτιστο ph: 7,5-7,6 Διαλυμένο οξυγόνο: 0,5 mg/l για οξείδωση αμμωνίας και 1,5mg/l για οξείδωση NO₂ Θερμοκρασία: 5-40 C 7.1.2 Απονιτροποίηση Στην απονιτροποίηση το νιτρικό και το νιτρώδες που σχηματίστηκαν στην νιτροποίηση ανάγεται μικροβιολογικά σε μοριακό άζωτο. Αν τα αναγωγικά στοιχεία του υγρού αποβλήτου δεν είναι αρκετά, χρησιμοποιούνται εξωτερικοί δότες όπως η μεθανόλη, η αιθανόλη και το οξικό οξύ. Μπορούν επίσης να χρησιμοποιηθούν κατάλληλα βιομηχανικά απόβλητα. Η αντίδραση που περιγράφει την απονιτροποίηση είναι: NO₃ -> NO₂ -> NO + N₂ Όπως η νιτροποίηση, η απονιτροποίηση περιλαμβάνει δύο στάδια. Το πρώτο είναι η αναγωγή των νιτρικών σε νιτρώδη και το δεύτερο η αναγωγή των νιτρωδών σε οξείδιο του αζώτου, υποξείδιο του αζώτου και τελικά σε μοριακό άζωτο που ολοκληρώνει τον κύκλο του αζώτου. Και τα τρία είναι αέρια. Η απονιτροποίηση λαμβάνει χώρα σε μια 47

βιολογική μονάδα επεξεργασίας υγρών αποβλήτων μέσω ετερότροφων μικροοργανισμών (όπως το Paracoccus και διάφορες ψευδομονάδες). Κύριο χαρακτηριστικό της απονιτροποίησης είναι ο αποκλεισμός του οξυγόνου και η αύξηση του ph. Οι σημαντικότεροι περιβαλλοντικοί παράγοντες για την απονιτροποίηση είναι: Θερμοκρασία 5-60 C ph 6-8 8. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8 Απολύμανση Σκοπός της απολύμανσης στην επεξεργασία των υγρών αποβλήτων είναι να μειωθεί σημαντικά ο αριθμός των μικροοργανισμών στο νερό που θα διατεθεί πίσω στο περιβάλλον για τη μεταγενέστερη χρήση του (πόσιμο, άρδευση, κλπ.). Η αποτελεσματικότητα της απολύμανσης εξαρτάται από την ποιότητα του νερού που θα επεξεργαστεί (π.χ., θολερότητα, ρη, κλπ.), το είδος της απολύμανσης που χρησιμοποιείται, η δόση απολυμαντικού (συγκέντρωση και χρόνος), και άλλες περιβαλλοντικές μεταβλητές. Κοινές μέθοδοι απολύμανσης περιλαμβάνουν το όζον, το χλώριο, την υπεριώδη ακτινοβολία και το υποχλωριώδες νάτριο. Μετά από πολλά στάδια απολύμανσης, το επεξεργασμένο νερό είναι έτοιμο να απελευθερωθεί πίσω στον κύκλο νερού. 8.1 Χλωρίωση Η χλωρίωση παραμένει η πιο κοινή μορφή της απολύμανσης των υγρών αποβλήτων λόγω του χαμηλού κόστους του και της αποτελεσματικότητας του. Ένα μειονέκτημα είναι ότι η χλωρίωση του υπολειμματικού οργανικού υλικού μπορεί να δημιουργήσει χλωριωμένες οργανικές ενώσεις που μπορούν να είναι καρκινογόνες ή επιβλαβές για το περιβάλλον. Επιπλέον, επειδή το υπολειμματικό χλώριο είναι τοξικό για τα υδρόβια είδη, τα επεξεργασμένα λύματα πρέπει επίσης να είναι χημικώς αποχλωριωμένα, αυξάνοντας το κόστος της επεξεργασίας. Ελένη Σουλτάνη Φάνης Παπαδόπουλος Ημερομηνία 31/10/2014

8.2 Υπεριώδης ακτινοβολία (UV) Η υπεριώδης (UV) ακτινοβολία μπορεί να χρησιμοποιηθεί αντί του χλωρίου, του ιωδίου, ή άλλων χημικών. Επειδή δεν χρησιμοποιούνται χημικά, τα επεξεργασμένα ύδατα δεν έχουν καμία δυσμενή επίδραση στους οργανισμούς μετά την απομάκρυνση από τον βιολογικό καθαρισμό και την διάθεσή τους στο περιβάλλον, όπως μπορεί να συμβεί με άλλες μεθόδους. Η υπεριώδης ακτινοβολία προκαλεί ζημία στην γενετική δομή των βακτηρίων, ιών, και άλλων παθογόνων, καθιστώντας τα ανίκανα να αναπαραχθούν. Τα βασικά μειονεκτήματα της απολύμανσης με υπεριώδη ακτινοβολία είναι η ανάγκη για συχνή συντήρηση και αντικατάσταση λαμπτήρα και η ανάγκη για μια εξαιρετική ποιότητα επεξεργασμένων λυμάτων ώστε να εξασφαλισθεί ότι οι παθογόνοι μικροοργανισμοί δεν προστατεύονται από την υπεριώδη ακτινοβολία (δηλαδή, τυχόν στερεά που υπάρχουν στην επεξεργασμένα λύματα μπορεί να προστατεύσουν από την υπεριώδη ακτινοβολία τους μικροοργανισμούς). 8.3 Όζον Το όζον (O₃) παράγεται όταν το οξυγόνο (Ο₂) μέσω ενός υψηλού δυναμικού τάσης αποκτά ένα τρίτο άτομο οξυγόνου. Το όζον είναι πολύ ασταθές, αντιδρά και οξειδώνει το περισσότερο οργανικό υλικό με το οποίο έρχεται σε επαφή, καταστρέφοντας έτσι πολλούς παθογόνους μικροοργανισμούς. Το όζον θεωρείται ότι είναι ασφαλέστερη μέθοδος απολύμανσης από το χλώριο επειδή, σε αντίθεση με το χλώριο το οποίο πρέπει να αποθηκεύεται στο χώρο, και είναι εξαιρετικά δηλητηριώδες σε περίπτωση τυχαίας απελευθέρωσης, το όζον παράγεται επιτόπου, όταν απαιτείται. Το όζον επίσης παράγει λιγότερα υποπροϊόντα απολύμανσης από το χλώριο. Ένα μειονέκτημα της απολύμανσης με τη μέθοδο του όζοντος είναι το υψηλό κόστος του εξοπλισμού παραγωγής όζοντος και η απαίτηση για ειδική λειτουργία. 49

9. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9 Βασικές παράμετροι ποιότητας λυμάτων Τα αστικά λύματα πρέπει να υφίστανται αποτελεσματική επεξεργασία, γιατί το περιεχόμενο σε αυτά ρυπαντικό φορτίο μπορεί να προκαλέσει σημαντικά προβλήματα στους φυσικούς αποδέκτες. Για να μελετήσουμε την ποιότητα τον λυμάτων, μετράμε τις εξής βασικές παραμέτρους: - Αιωρούμενα στερεά (Suspended Solids TSS) - Οργανικό φορτίο (το οποίο προσδιορίζεται με τις παραμέτρους COD και BOD5) - Ενώσεις του αζώτου (N) - Ενώσεις του φωσφόρου (P) - Κολοβακτηρίδια Οι προδιαγραφές και οι απαιτήσεις που πρέπει να διασφαλίζουν οι φορείς ότι τηρούνται ορίζονται από τις υπάρχουσες οδηγίες σχετικά με την επαναχρησιμοποίηση των επεξεργασμένων λυμάτων όπως οι Κοινοτικές Οδηγίες, ο Διεθνής Οργανισμός Τυποποίησης (International Standardization Association - ISO) ο APHA-AWWA-WEF και οι εθνικοί Οργανισμοί Τυποποίησης. Ελένη Σουλτάνη Φάνης Παπαδόπουλος Ημερομηνία 31/10/2014

Πίνακας 5 Όρια παραμέτρων ποιότητας των επεξεργασμένων λυμάτων 9.1 Μεθοδολογία μέτρησης παραμέτρων ποιότητας λυμάτων Για την μέτρηση της ποιότητας των λυμάτων πραγματοποιούνται με σειρά δειγματοληψιών και πειραματικών μετρήσεων. Οι δειγματοληψίες πραγματοποιούνται στην είσοδο και την έξοδο της δεξαμενής πρωτοβάθμιας καθίζησης, στις δεξαμενές αερισμού και στην εκροή της μονάδας βιολογικού καθαρισμού. 9.1.1 Μέτρηση BOD Το δείγμα ομογενοποιημένο, αδιήθητο και χωρίς να έχει υποστεί καθίζηση τοποθετείται σε μια γυάλινη σκουρόχρωμη φιάλη, για να εξασφαλιστεί απουσία φωτός, αναδεύεται για να εμπλουτιστεί με οξυγόνο. Γίνεται προσθήκη παρεμποδιστή της νιτροποίησης. Στη συνέχεια σφραγίζεται και διατηρείται υπό ανάδευση στο σκοτάδι και σταθερή θερμοκρασία 20 C(±1 C) για πέντε ημέρες. Μετά την πενθήμερη επώαση υπολογίζεται μανομετρικά η διαφορά πίεσης που υπάρχει από την κατανάλωση οξυγόνου από τους μικροοργανισμούς προκειμένου αυτοί να επιβιώσουν και να αποικοδομήσουν το οργανικό φορτίο του δείγματος. 51

Εικόνα 2 Σύστημα Oxi Top για την μέτρηση του BOD 9.1.2 Μέτρηση COD Η μέτρηση του COD γίνεται με την μέθοδο διχρωμικού καλίου. Το δείγμα ομογενοποιημένο, αδιήθητο και χωρίς να έχει υποστεί καθίζηση τοποθετείται σε σωλινίσκους όπου το σύνολο των οργανικών ενώσεων που περιέχονται στο δείγμα μπορούν να οξειδωθούν με ένα ισχυρό οξειδωτικό μέσο, το διχρωμικό κάλιο. Εικόνα 3 Φωτόμετρο 9.1.3 Μέτρηση αιωρούμενων στερεών (Suspended Solids TSS) Αρχικά το δείγμα διηθείται μέσω φίλτρου μεμβράνης των 0,45μm, ξηραίνεται σε θερμοκρασία 105 C και ζυγίζεται. Στη συνέχεια γίνεται φυγοκέντρηση του Ελένη Σουλτάνη Φάνης Παπαδόπουλος Ημερομηνία 31/10/2014

δείγματος (επί 5 τουλάχιστον λεπτά, με μέση επιτάχυνση 2800-3200 g), ξηραίνεται σε θερμοκρασία 105 C και ζυγίζεται εκ νέου και μετρούνται τα στερεά. 9.1.4 Μέτρηση ολικού αζώτου Kjeldahl (TKN) Το ολικό άζωτο μετρείται με την Μέθοδο Kjeldahl. Το ολικό άζωτο Kjeldahl είναι το άθροισμα οργανικού αζώτου, αμμωνίας (ΝΗ3), και αμμώνιου (ΝΗ4 +) στην χημική ανάλυση των λυμάτων. Για τον υπολογισμό του ολικού αζώτου (ΤΝ), οι συγκεντρώσεις του νιτρικού άλατος-ν και των νιτρώδων-ν προσδιορίζονται και προστέθηκε στο ΤΚΝ. Σήμερα, το TKN είναι υποχρεωτική παράμετρος μέτρησης. Στη μέθοδο θερμαίνεται το δείγμα με θειικό οξύ, το οποίο αποσυνθέτει την οργανική ουσία από οξείδωση για να ελευθερώσει το μειωμένο άζωτο ως θειικό αμμώνιο. Σε αυτό το στάδιο, θειικό κάλιο προστίθεται για να αυξηθεί το σημείο βρασμού του δείγματος (από 169 C έως 189 C). Η χημική αποσύνθεση του δείγματος έχει ολοκληρωθεί όταν το αρχικά σκουρόχρωμο δείγμα έχει καταστεί διαυγές και άχρωμο. Στο διάλυμα στη συνέχεια αποστάζεται μία μικρή ποσότητα υδροξειδίου του νατρίου, το οποίο μετατρέπει το άλας αμμωνίου σε αμμωνία. Το άκρο του συμπυκνωτή εμβαπτίζεται σε ένα διάλυμα βορικού οξέος. Η αμμωνία αντιδρά με το οξύ και το υπόλοιπο του οξέος στη συνέχεια μετρείται με δείκτη ρη. Εικόνα 4 Σύστημα για την μέτρηση TKN 53

10. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 10 Γενικές προδιαγραφές υγιεινής και ασφάλειας εργασίας σε Ελλάδα και Ευρώπη Οι συνθήκες εργασίας βρίσκονται συχνά στο επίκεντρο και ως εκ τούτου είναι προφανές πως χρειάζεται επιπλέον βελτίωση πάνω στις νομοθεσίες που διέπουν την υγιεινή και ασφάλεια εργασίας. Για το λόγο αυτό έχουμε συνεχώς καινούριες εκδόσεις οδηγιών και πλαισίων από την ευρωπαϊκή ένωση. Όταν εκδοθεί μια καινούρια οδηγία, τα κράτη-μέλη έχουν την υποχρέωση να ακολουθήσουν στο ελάχιστο έστω των απαιτήσεων που προβλέπονται μέσα σε αυτές, αλλάζοντας νομοθεσίες και εφαρμόζοντας οδηγίες μέσα σε συγκεκριμένο χρονικό διάστημα. Παρότι υπήρχε ήδη μια επιτροπή για την προστασία της ασφάλειας και υγιεινής για τους εργαζόμενους, κρίθηκε πως δεν ήταν αρκετό, και έτσι το 1978 δημιουργήθηκε το «πρώτο πρόγραμμα δράσης» του οποίου σκοπός ήταν να προωθήσει καλύτερα τις βελτιώσεις εργασίας μέσα από ενημέρωση, τελειοποίηση μεθόδων πρόληψης και ελέγχου καθώς και την βελτίωση των μέσων εργασίας. Μέσα από αυτό, εκδόθηκαν πιο συγκεκριμένες οδηγίες,πιο προσεγμένες και με περισσότερες λεπτομέρειες για την κάθε εργασία, όπως για παράδειγμα το EEC /1107/80, 27-11-1980 (κίνδυνοι κατά την έκθεση σε χημικούς, φυσικούς, βιολογικούς παράγοντες), το EEC/82/501, 24-6-1982 (κίνδυνοι σοβαρών ατυχημάτων από κύριες μηχανικές δραστηριότητες) και πολλές άλλες συγκεκριμενοποιημένες οδηγίες για έκθεση σε ακτινοβολίες, θόρυβο, αμίαντο κτλ. Το εγχείρημα ήταν ικανοποιητικό και έτσι το 1984 εγκρίθηκε το «δεύτερο πρόγραμμα δράσης» σύμφωνα με το οποίο συνεχίζονταν πιο δραστικά οι προσπάθειες για προστασία των εργαζομένων από επικίνδυνες ουσίες, και μέσα από αυτό καθιερώνονται πλέον πολλαπλές παράμετροι ασφαλείας και πρότυπα όπως είναι η ακριβής μέτρηση τοξικών και βλαβερών ουσιών, οι οριακές τιμές έκθεσης σε τοξικές ουσίες και προτείνονται εργονομικά μέτρα, ενώ για πρώτη φορά γίνεται αναφορά και σε Ελένη Σουλτάνη Φάνης Παπαδόπουλος Ημερομηνία 31/10/2014

κτιριολογικές παραμέτρους, φωτισμό, εξόδους κινδύνου καθώς και εισάγονται προτάσεις για επίλυση τυχών προβλημάτων όσον αφορά τη δομή των χώρων εργασίας ανάλογα με την επιχείρηση. Προβλέπει επίσης εκτενέστερες ενημερώσεις σε προσωπικό και εργοδότες για τους κινδύνους και τις συνέπειες αυτών και τέλος αρχίζουν πιο εκτεταμένες εφαρμοσμένες έρευνες. Με σκοπό τη συστηματική διερεύνηση των τρόπων βελτίωσης των συνθηκών στον τόπο εργασίας, ιδρύεται το 1975 στο Δουβλίνο, στα πλαίσια της ΕΟΚ, το Ευρωπαϊκό Ίδρυμα για τη Βελτίωση των Συνθηκών Διαβίωσης και Εργασίας, το οποίο διεξάγει έρευνες και μελέτες στα κράτη-μέλη σε μια προσπάθεια καλύτερου συντονισμού των εθνικών νομοθεσιών με την κοινοτική πολιτική. Με στόχο την ίση και καλύτερη προστασία των εργαζομένων στα κράτη- μέλη της ευρωπαϊκής ένωσης, το 1989 εκδόθηκε η οδηγία πλαίσιο 89/391/ΕΟΚ «σχετικά με την εφαρμογή μέτρων για την προώθηση της ασφάλειας και της υγείας των εργαζομένων κατά την εργασία». Μέσα εκεί βρίσκονται όλες οι γενικές αρχές οι οποίες αναφέρονται στις διαδικασίες και δομές των θεσμών που πρέπει να επικρατούν σε κάθε επιχείρηση. Στην χώρα μας, οι πρώτες ουσιαστικές αναφορές στα θέματα υγιεινής και ασφάλειας στους χώρους εργασίας έγιναν το 1911 με τον νόμο «Περί Υγιεινής και Ασφαλείας των Εργατών και Περί Ωρών Εργασίας» και το π.δ. της 14/3/1934 «Περί Υγιεινής και Ασφάλειας των Εργατών και Υπαλλήλων Πάσης Φύσεως Βιομηχανικών και Βιοτεχνικών Εργοστασίων, Εργαστηρίων κτλ». Τα επόμενα χρόνια εντάχθηκαν πιο αυστηρά διατάγματα από άποψη απαιτήσεων και η ψήφιση του νόμου 1568/85 (177/Α) : «Υγιεινή και Ασφάλεια των Εργαζομένων» ήταν η πιο σημαντική προσθήκη στο μέχρι τότε νομοθετικό πλαίσιο που ίσχυε και ως σκοπό είχε να το εκσυγχρονίσει. Μερικά προεδρικά διατάγματα και νομοθεσίες από τα θεσμικά πλαίσια για την υγιεινή και ασφάλεια εργασίας σήμερα στην Ελλάδα, απαρτίζονται από τα παρακάτω: - -Ν 1568/85, (177/Α) «Υγιεινή και Ασφάλεια Εργαζομένων» 55

- -Π.Δ. 294/88, (138/Α) «Τεχνικοί Ασφαλείας, Ιατροί Εργασίας, Γνώσεις και Ειδικότητες Αυτών» - -Π.Δ. 17/96, (11/Α) «Μετρά για Βελτίωση της Ασφάλειας και της Υγείας των Εργαζομένων Κατά την Εργασία» Σύμφωνα με το οποίο κάθε εργοδότης που απασχολεί στην επιχείρησή του έστω και έναν (1) εργαζόμενο, οφείλει να απασχολεί Τεχνικό Ασφάλειας. Πιο αναλυτικά, σύμφωνα με την Εγκύκλιο 130297/15-7-1996 του Υπουργείου Απασχόλησης και Κοινωνικής Προστασίας, η οποία είναι επεξηγηματική του Π.Δ. 17/1996: "Ο εργοδότης είναι υπεύθυνος για την ασφάλεια και την υγεία των εργαζομένων στην επιχείρησή του και δεν απαλλάσσεται από αυτή την ευθύνη του, ούτε όταν οι εργαζόμενοι δεν τηρούν τις υποχρεώσεις τους, ούτε όταν αναθέτει τα καθήκοντα προστασίας και πρόληψης του επαγγελματικού κινδύνου στον Τεχνικό ασφάλειας ή / και στον Ιατρό Εργασίας ή / και σε αρμόδιες Εξωτερικές Υπηρεσίες Προστασίας και Πρόληψης (ΕΞ.Υ.Π.Π.)". - Π.Δ. 95/99, (102/Α) «'Όροι Ίδρυσης και Λειτουργίας Υπηρεσιών Προστασίας και Πρόληψης» 11. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 11 Κίνδυνοι - Έμμεσα ατυχηματικοί κίνδυνοι o Διαμόρφωση χώρου> o Λειτουργικότητα/ εργονομία > o Πρόσβαση/ εκκένωση> o Φωτισμός o Θερμοκρασιακό περιβάλλον Υψηλότερη από το κανονικό θερμοκρασία Χαμηλότερη από το κανονικό θερμοκρασία Ελένη Σουλτάνη Φάνης Παπαδόπουλος Ημερομηνία 31/10/2014

- Άμεσα ατυχηματικοί κίνδυνοι o Φυσικοί παράγοντες o Πτώσεις o Πτώση από ύψος o Πτώση από το ίδιο επίπεδο ή ανισόπεδη επιφάνεια o Πτώση από κυλιόμενη ή μη σκάλα ή κεκλιμένο επίπεδο/ ράμπα o Χτύπημα από κινούμενο όχημα/ μη σταθερό μηχάνημα o Χτύπημα από πτώση/ κατάρρευση αντικειμένου ή ατόμου λόγω βαρύτητας> o Χτύπημα από εκτοξευόμενο υλικό, θραύσμα ή αντικείμενο o Από υλικό-θραύσμα που εκτοξεύεται από μηχανή o Από ρεύμα υγρού που είναι υπό πίεση o Από υλικό-θραύσμα που εκτοξεύεται από αντικείμενο που εκρήγνυται, αναφλέγεται ή είναι υπό πίεση o Από αντικείμενο που το παρέσυρε ο αέρας o Χτύπημα ή παράσυρση από κυλιόμενο/ ολισθούμενο αντικείμενο, υγρό ή άτομο > o Χτύπημα από αντικείμενο που μεταφέρεται/ χρησιμοποιείται ή από τυχαία - Επαφή με εργαλεία χειρός - Επαφή με κινούμενα μέρη σταθερών μηχανισμών/ μηχανημάτων o Μπλέξιμο/ τράβηγμα> o Χτύπημα/ κόψιμο> o Παγίδευση> - Κινούμενο άτομο χτυπάει πάνω σε αντικείμενο ή επιφάνεια o Από παράσυρση από κύματα ή άνεμο o Λόγω του ότι σκοντάφτει σε αντικείμενο o Από επαφή με ανώμαλη/ αιχμηρή επιφάνεια ή αντικείμενο - Μέσα ή πάνω σε κινούμενο όχημα που χάνει τον έλεγχο> o Θάψιμο/ ασφυξία από υλικά> o Επαφή με ηλεκτρισμό o Επαφή με εξαιρετικά θερμή, ψυχρή επιφάνεια ή ανοιχτή φλόγα - Υπερβολική εσωτερική υπερπίεση o Έκρηξη από σκόνη 57

o Έκρηξη εύφλεκτων υγρών/ αερίων o Ρήξη/θραύση εξοπλισμού που περιέχει ατμό ή άλλα υγρά ή αέρια υπό πίεση o Αντίδραση εκτός ελέγχου o Υπερβολική θερμική ενέργεια - Έκρηξη εκρηκτικής ουσίας o Πυρκαγιά o Έκθεση σε θόρυβο o Έκθεση σε μη ιοντίζουσα ακτινοβολία o Παγίδευση σε επικίνδυνο περιβάλλον> o Αφαίρεση οξυγόνου > o Απώλεια άνωσης σε νερό ή άλλο υγρό που οφείλεται στη βαρύτητα. > o Πολύ γρήγορη αποσυμπίεση> o Μυοσκελετικές καταπονήσεις> - Χημικοί παράγοντες o Έκθεση σε επικίνδυνες ουσίες που παράγονται/ απελευθερώνονται κατά τη διάρκεια εργασιών> o Σκόνες/ ίνες o Καπνοί o Νέφη/ ομίχλες o Αέρια o Ατμοί - Έκθεση σε επικίνδυνες ουσίες που εκλύονται λόγω απώλειας περιεχομένου > o Από ανοιχτό εξοπλισμό> Καυστικές Διαβρωτικές Ερεθιστικές Τοξικές Οξειδωτικές o Από κλειστό εξοπλισμό> Διαβρωτικές Ερεθιστικές Τοξικές Οξειδωτικές Ελένη Σουλτάνη Φάνης Παπαδόπουλος Ημερομηνία 31/10/2014

Εύφλεκτες - εκρηκτικές Διάφορες - Έκθεση σε επικίνδυνες ουσίες με άγνωστο τρόπο> - Βιολογικοί παράγοντες o Βακτηρίδια o Μύκητες o Ιοί o Ρικέτσιαι o Πρωτόζωα o Μετάζωα o Διάφορες - Μη ατυχηματικοί κίνδυνοι o Οργανωτικοί παράγοντες > o Πνευματική κόπωση o Σωματική κόπωση o Ψυχολογικοί παράγοντες> o Άγχος o Ψυχολογική βία o Εκφοβισμός o Παρενόχληση o Διακριτική μεταχείριση o Προσβλητική συμπεριφορά - Εργονομικοί παράγοντες Ο κίνδυνος ορίζεται ως η εγγενής ιδιότητα μιας επικίνδυνης ουσίας ή φυσικής κατάστασης που ενδέχεται να βλάψει την ανθρώπινη υγεία ή/ και το περιβάλλον. Για την αντιμετώπιση των κινδύνων πρέπει να είναι δυνατή η αναγνώριση και η μέτρησή τους προκειμένου να εκτιμηθεί η επίδραση τους στον ανθρώπινο οργανισμό και να εντοπιστούν οι ανάγκες παρεμβάσεων στους χώρους εργασίας. 59

Οι επαγγελματικοί κίνδυνοι κατηγοριοποιούνται με βάση εάν ο κίνδυνος οδηγεί ή όχι σε ατύχημα (Ατυχηματικοί και Μη Ατυχηματικοί Κίνδυνοι), με τους πρώτους να διαχωρίζονται σε Έμμεσα και Άμεσα Ατυχηματικούς Κινδύνους. Οι Έμμεσα Ατυχηματικοί Κίνδυνοι δημιουργούν τις συνθήκες που οδηγούν σε ατύχημα και περιλαμβάνουν τη διαμόρφωση, τη λειτουργικότητα, τη πρόσβαση - εκκένωση, το φωτισμό και το θερμοκρασιακό περιβάλλον του χώρου εργασίας. Οι Άμεσα Ατυχηματικοί Κίνδυνοι οδηγούν σε ατύχημα και περιλαμβάνουν Φυσικούς, Χημικούς και Βιολογικούς Παράγοντες. Οι Μη Ατυχηματικοί Κίνδυνοι δεν οδηγούν σε ατύχημα αλλά επηρεάζουν βραχυπρόθεσμα ή μακροπρόθεσμα τη ψυχική και σωματική υγεία των εργαζομένων και διαχωρίζονται σε Οργανωτικούς, Ψυχολογικούς και Εργονομικούς Παράγοντες. 12. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 12 Μέσα ατομικής προστασίας (Μ.Α.Π.) Ως Μέσα (ή εξοπλισµός) Ατοµικής Προστασίας νοείται κάθε εξοπλισµός τον οποίο ο εργαζόµενος πρέπει να φορά ή να φέρει κατά την εργασία για να προστατεύεται από έναν η περισσότερους κινδύνους για την ασφάλεια και την υγεία του, καθώς και κάθε συµπλήρωµα ή εξάρτηµα του εξοπλισµού που εξυπηρετεί αυτό το σκοπό. Η χρήση των ΜΑΠ πρέπει να θεωρείται ως η τελευταία λύση για την προστασία των εργαζοµένων και να χρησιµοποιείται µόνον εφόσον οι κίνδυνοι δεν µπορούν να αποφευχθούν ούτε να περιοριστούν επαρκώς µε τεχνικά µέτρα ή µέσα συλλογικής προστασίας ή µε µέτρα µεθόδους ή διαδικασίες οργάνωσης της εργασίας. Κάθε ΜΑΠ πρέπει να είναι κατάλληλο για τους σχετικούς κινδύνους, χωρίς το ίδιο να οδηγεί σε αυξηµένο κίνδυνο. Πρέπει να ανταποκρίνεται στις συνθήκες που επικρατούν στο χώρο εργασίας και να ταιριάζει σωστά στον χρήστη. Ο εργοδότης πρέπει να παρέχει τα ΜΑΠ και να πληρώνει κάθε δαπάνη σχετικά µε αυτά, καθώς επίσης και να διασφαλίζει την καλή κατάσταση τους από άποψη λειτουργίας και υγιεινής. Ελένη Σουλτάνη Φάνης Παπαδόπουλος Ημερομηνία 31/10/2014

Η κατάρτιση και η επίδειξη για τη χρησιµοποίηση των ΜΑΠ είναι επίσης υποχρέωση του εργοδότη. 12.1 Βασική νομοθεσία για τα ΜΑΠ ΚΜΛΕ (ΦΕΚ 1227Β/2011) Υ.Α. Δ7/Α/οικ. 12050/2223/2011 (ΦΕΚ 1227/Β/14.6.2011) Κανονισµός Μεταλλευτικών και Λατοµικών Εργασιών (Κ.Μ.Λ.Ε.) Π.Δ. 155/2004 (ΦΕΚ 121/Α/5.7.2004) Τροποποίηση του π.δ 395/94 «ελάχιστες προδιαγραφές ασφάλειας και υγείας για τη χρησιµοποίηση εξοπλισµού εργασίας από τους εργαζόµενους κατά την εργασία τους σε συµµόρφωση µε την οδηγία 89/655/ΕΟΚ» (Α/220) όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει, σε συµµόρφωση µε την οδηγία 2001/45/ΕΚ Υ.Α. οικ. Β 5261/190/1997 (ΦΕΚ 113/Β/26.2.1997) Τροποποίηση της Β4373/1205/11-3-93 (187/Β/23-3-93) κοινής απόφασης των Υπουργών Εθνικής Οικονοµίας, Εργασίας και Βιοµηχανίας, Ενέργειας και Τεχνολογίας για τα Μέσα Ατοµικής Προστασίας, όπως τροποποιήθηκε και ισχύει σήµερα σε συµµόρφωση προς την οδηγία του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συµβουλίου 96/58/ΕΚ Διορθ. Σφ. 1995 (ΦΕΚ 6/Α/25.1.1995) ιορθώσεις σφαλµάτων στα π.δ 395/94 (220/Α), 396/94 (220/Α), 397/94 (221/Α), 398/94 (221/Α), 399/94 (221/Α) Κ.Υ.Α 8881/1994 (ΦΕΚ 450/Β/16.6.1994) Τροποποίηση της 4373/1205/93 (ΦΕΚ 187/Β) κοινής απόφασης των Υπουργών Εθνικής Οικονοµίας, Εργασίας και Βιοµηχανίας Ενέργειας και Τεχνολογίας για τα µέσα ατοµικής προστασίας, σε συµµόρφωση προς τις οδηγίες του Συµβουλίου 93/95/ΕΟΚ και 93/68/ΕΟΚ Π.Δ. 395/1994 (ΦΕΚ 220/Α/19.12.1994) Eλάχιστες προδιαγραφές ασφάλειας και υγείας για τη χρησιµοποίηση εξοπλισµού εργασίας από τους εργαζόµενους κατά την εργασία τους σε συµµόρφωση µε την οδηγία 89/655/EOK Π.Δ. 396/1994 (ΦΕΚ 220/Α/19.12.1994) Eλάχιστες προδιαγραφές ασφάλειας και υγείας για τη χρήση από τους εργαζόµενους εξοπλισµών ατοµικής προστασίας κατά την εργασία σε συµµόρφωση προς την οδηγία του Συµβουλίου 89/656/EOK Υ.Α. οικ. Β. 4373/1205/1993 (ΦΕΚ 187/Β /23.3.1993) Συµµόρφωση της Ελληνικής Νοµοθεσίας µε την οδηγία 89/686/ΕΟΚ Οδηγία του Συµβουλίου της 61

21ης εκεµβρίου 1989 για την προσέγγιση των νοµοθεσιών των κρατών µελών σχετικά µε τα µέσα ατοµικής προστασίας Υ.Α. 34653/793/1999 (ΦΕΚ 2097/Β/30.11.1999) Επέκταση της αναγνώρισης του Ελληνικού Κέντρου έρµατος ως φορέα ελέγχου µέσων ατοµικής προστασίας Υ.Α. οικ. Β 5261/190/97, (ΦΕΚ 113/Β/26.2.97) «Τροποποίηση της 4373/1205/11-3-93 (ΦΕΚ 187/Β/23.3.93) κοινής απόφασης των Υπουργών Εθνικής Οικονοµίας, Εργασίας και Βιοµηχανίας, Ενέργειας και Τεχνολογίας για τα Μέσα Ατοµικής Προστασίας, όπως τροποποιήθηκε και ισχύει σήµερα σε συµµόρφωση προς την οδηγία του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συµβουλίου 96/58/ΕΚ» Κ.Υ.Α 8881/94, (450/Β/16.6.94) «Τροποποίηση της 4373/1205/93 (ΦΕΚ 187/Β) κοινής απόφασης των Υπουργών Εθνικής Οικονοµίας, Εργασίας και Βιοµηχανίας Ενέργειας και Τεχνολογίας για τα µέσα ατοµικής προστασίας, σε συµµόρφωση προς τις οδηγίες του Συµβουλίου 93/95/ΕΟΚ και 93/68/ΕΟΚ» 12.2 Μετά την χορήγηση των ΜΑΠ Ενηµέρωση των εργαζοµένων για τους κινδύνους που απειλούν την ασφάλεια και την υγεία τους, τα προληπτικά µέτρα που έχουν ήδη ληφθεί, τα µέτρα και τις προφυλάξεις που πρέπει να τηρούν, καθώς και για τους κινδύνους που παραµένουν σε ορισµένες εργασίες ή θέσεις εργασίας και κάνουν αναγκαία τη χρήση των µέσων ατοµικής προστασίας. Παροχή οδηγιών για την αποτελεσµατική χρήση των ΜΑΠ, µε σχετική εκπαίδευση ή και εξάσκηση των εργαζοµένων όποτε χρειάζεται. Περιοδικός έλεγχος της σωστής χρήσης τους. Φροντίδα για τη φύλαξή τους σε θέσεις µε καλές συνθήκες καθαριότητας και υγιεινής. ιάθεση κατάλληλων διευκολύνσεων και µέσων για τις αναγκαίες συντηρήσεις, επισκευές και καθαρισµούς των σύµφωνα µε τις οδηγίες του κατασκευαστή. Αντικατάστασή τους σε περίπτωση φθοράς ή όταν έχει λήξει ο επιτρεπόµενος χρόνος χρήσης τους. Ελένη Σουλτάνη Φάνης Παπαδόπουλος Ημερομηνία 31/10/2014

12.3 Οι εργαζόμενοι πρέπει Να φορούν τα ΜΑΠ όπου απαιτείται για την προστασία της ασφάλειας και της υγείας τους. Να χρησιµοποιούν σωστά τα ΜΑΠ που τίθεται στη διάθεση τους και µετά τη χρήση να τα τακτοποιούν στη θέση του. Να ακολουθούν πιστά τις οδηγίες χρήσης. Να αναφέρουν αµέσως στους επικεφαλής κάθε παρατηρούµενη ανωµαλία κατά τη χρήση των ΜΑΠ ή άλλη αιτία που δικαιολογεί τη συντήρηση, την επισκευή ή την αντικατάστασή τους. Οι εργαζόµενοι πρέπει να κάνουν σωστή χρήση και να φροντίζουν για την καλή κατάσταση του ατοµικού τους εξοπλισµού (Π.. 225/1989 άρθρο 24 παρ.3) Ο εργοδότης φροντίζει για την συντήρηση και καθαρισµό του ατοµικού εξοπλισµού προστασίας και για την απολύµανση ή αποστείρωσή του, όταν αυτό επιβάλλεται για λόγους υγιεινής (Π.. 225/1989 άρθρο 24 παρ.4). Όλοι οι εργαζόµενοι οφείλουν να φορούν προστατευτικά κράνη, ανεξάρτητα από το τι δουλειά εκτελούν (Π.. 1073/81 άρθρο 103) Πρέπει να γίνεται χρήση ζωνών ασφαλείας, για την αποφυγή πτώσης (Π.. 1073/81 άρθρο 107) Απαγορεύονται ακατάλληλα παπούτσια, όπως σαγιονάρες, πέδιλα κλπ. Τα υποδήµατα οφείλουν να είναι τύπου µποτίνι µε αντιολισθητική και ανθεκτική σόλα και να έχουν σκληρή άνω επιφάνεια για προστασία από την πτώση βαρειών αντικειµένων (Π.. 1073/81 άρθρο 106) Να χρησιµοποιούνται γάντια και προσωπίδες κατά την εργασία για την προστασία των χεριών και του προσώπου (Π.. 1073/81 άρθρα 104,105) Απαγορεύονται οι γραβάτες, οι ζώνες και γενικότερα ρούχα που προεξέχουν καθώς και δαχτυλίδια, βραχιόλια, αλυσίδες κλπ (Π..1073/81 άρθρο 108) Ενδύµατα (φόρµες) εργασίας και γενικά ο ατοµικός εξοπλισµός προστασίας φυλάσσεται σε καλές συνθήκες καθαριότητας και υγιεινής και δεν µεταφέρεται έξω από το εργοτάξιο, 63

παρά µόνον για καθαρισµό ή συντήρηση, όταν είναι απαραίτητο.(π.. 225/1989 άρθρο 24 παρ.7) Εργαζόµενοι υπό βροχή ή κάτω από ανάλογες συνθήκες υγρασίας εξοπλίζονται µε ενδύµατα και κάλυµµα κεφαλιού αδιάβροχα (Π.. 225/1989 άρθρο 25 παρ. 1) Οι εργαζόµενοι κοντά σε χώρους κυκλοφορίας οχηµάτων και ιδιαίτερα σε συνθήκες περιβάλλοντος που µειώνουν την ορατότητα πρέπει να φορούν ενδύµατα χρώµατος κίτρινου ή ζωηρού πορτοκαλί ή εξαρτήµατα ανακλαστικά ώστε να διακρίνονται µε ευχέρεια (Π.. 225/1989 άρθρο 25 παρ.) 13. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 13 Εξοπλισμός εργασίας Π.Δ. 57/2010 (ΦΕΚ 97/Α/25.6.2010) Προσαρµογή της Ελληνικής Νοµοθεσίας προς την οδηγία 2006/42/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συµβουλίου «σχετικά µε τα µηχανήµατα και την τροποποίηση της οδηγίας 95/16/ΕΚ» και κατάργηση των Π.. 18/96 και 377/93 Π.Δ. 155/2004 (ΦΕΚ 121/Α/5.7.2004) Τροποποίηση του π.δ 395/94 «ελάχιστες προδιαγραφές ασφάλειας και υγείας για τη χρησιµοποίηση εξοπλισµού εργασίας από τους εργαζόµενους κατά την εργασία τους σε συµµόρφωση µε την οδηγία 89/655/ΕΟΚ» (Α/220) όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει, σε συµµόρφωση µε την οδηγία 2001/45/ΕΚ Π.Δ. 304/2000 (ΦΕΚ 241/Α/3.11.2000) Τροποποίηση του π.δ 395/94 «ελάχιστες προδιαγραφές ασφαλείας και υγείας για τη χρησιµοποίηση εξοπλισµού εργασίας από τους εργαζόµενους κατά την εργασία τους σε συµµόρφωση µε την οδηγία 89/655/ΕΟΚ» (220/Α) όπως αυτό τροποποιήθηκε µε το π.δ 89/99 «τροποποίηση του π.δ 395/94 σε συµµόρφωση µε την οδηγία 95/63/ΕΚ του Συµβουλίου» (94/Α) Εγγρ. 130327/2000 (5/11.2000) Ανακοίνωση δηµοσίευσης π.δ. 304/00 τροποποίηση του π.δ. 395/94 «ελάχιστες προδιαγραφές ασφάλειας και υγείας για τη χρησιµοποίηση εξοπλισµού εργασίας από τους εργαζόµενους κατά την εργασία τους σε συµµόρφωση µε την οδηγία 89/655/ΕΟΚ» (220/Α) όπως αυτό τροποποιήθηκε µε το π.δ. 89/99 «τροποποίηση του π.δ.395/94 σε συµµόρφωση µε την οδηγία 95/63/ΕΚ» (94/Α) Ελένη Σουλτάνη Φάνης Παπαδόπουλος Ημερομηνία 31/10/2014

Π.Δ. 89/1999 (ΦΕΚ 94/Α/13.5.1999) Τροποποίηση του π.δ 395/94 «ελάχιστες προδιαγραφές ασφαλείας και υγείας για τη χρησιµοποίηση εξοπλισµού εργασίας από τους εργαζόµενους κατά την εργασία τους σε συµµόρφωση µε την οδηγία 89/655/ΕΟΚ» (220/Α) σε συµµόρφωση µε την οδηγία 95/63/ΕΚ του Συµβουλίου Εγκ. 130268/1999 (27/9.1999) Ανακοίνωση δηµοσίευσης π.δ. 89/99 «Τροποποίηση του π.δ. 395/94 «Ελάχιστες προδιαγραφές ασφάλειας και υγείας για τη χρησιµοποίηση εξοπλισµού εργασίας από τους εργαζόµενους κατά την εργασία τους σε συµµόρφωση µε την οδηγία 89/655/ΕΟΚ (220/Α) σε συµµόρφωση µε την οδηγία 95/63/ΕΚ του Συµβουλίου» Π.Δ. 18/1996 (ΦΕΚ 12/Α/18.1.1996) Τροποποίηση του π.δ/τος 377/93 «σχετικά µε τις µηχανές σε συµµόρφωση προς τις οδηγίες του Συµβουλίου 93/44/ΕΟΚ και 93/68/ΕΟΚ» Π.Δ. 395/1994 (ΦΕΚ 220/Α/19.12.1994) Eλάχιστες προδιαγραφές ασφάλειας και υγείας για τη χρησιµοποίηση εξοπλισµού εργασίας από τους εργαζόµενους κατά την εργασία τους σε συµµόρφωση µε την οδηγία 89/655/EOK Π.Δ. 377/1993 (ΦΕΚ 160/Α/15.9.1993) Προσαρµογή της Ελληνικής Νοµοθεσίας στις Οδηγίες 89/392/ΕΟΚ και 91/368/ΕΟΚ του Συµβουλίου των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων σχετικά µε τις µηχανές 13.1 Εξοπλισμός χώρων εργασίας Π 16/96 (ΦΕΚ 10Α/96 14. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 14 Μηχανήματα έργων (Μ.Ε.) Βασική νομοθεσία για τα ΜΕ Υ.Α. Α3/28010/2345/2008 (ΦΕΚ 992/Β/29.5.2008) Ρύθµιση θεµάτων σχετικών µε τον χαρακτηρισµό µηχανοκίνητων οχηµάτων ως αυτοκινήτων ή µηχανηµάτων έργου και την κατάταξη των οχηµάτων ειδικής χρήσης Π.Δ. 155/2004 (ΦΕΚ 121/Α/5.7.2004) Τροποποίηση του π.δ 395/94 «ελάχιστες προδιαγραφές ασφάλειας και υγείας για τη χρησιµοποίηση εξοπλισµού εργασίας από τους εργαζόµενους κατά την εργασία τους σε συµµόρφωση µε την οδηγία 65

89/655/ΕΟΚ» (Α/220) όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει, σε συµµόρφωση µε την οδηγία 2001/45/ΕΚ Υ.Α. Δ13ε/4800/2003 (ΦΕΚ 708/Β/4.6.2003) Όροι και προϋποθέσεις για τη χορήγηση έγκρισης τύπου Μηχανήµατος Έργων και τρόπος και διαδικασία απογραφής, ταξινόµησης και χορήγησης άδειας και πινακίδων αριθµού κυκλοφορίας Μηχανήµατος Έργων (ΜΕ) Υ.Α. 8407/395/2002 (ΦΕΚ 1368/Β/24.10.2002) Συµµόρφωση προς τις διατάξεις της Οδηγίας 2001/100/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συµβουλίου της 7ης εκεµβρίου 2001 «για την τροποποίηση της Οδηγίας 70/220/ΕΟΚ του Συµβουλίου σχετικά µε µέτρα που πρέπει να ληφθούν κατά της ρύπανσης του αέρα από τις εκποµπές των µηχανοκίνητων οχηµάτων» Π.Δ. 377/1993 (ΦΕΚ 160/Α/15.9.1993) Προσαρµογή της Ελληνικής Νοµοθεσίας στις Οδηγίες 89/392/ΕΟΚ και 91/368/ΕΟΚ του Συµβουλίου των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων σχετικά µε τις µηχανές ΠΔ 1073/81 µηχανήµατα σε εργοτάξιο 15. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 15 Θόρυβος Η ενόχληση από τους θορύβους έχει άµεσες επιπτώσεις στην κατάσταση της ψυχικής ισορροπίας ειδικά, αλλά και στην κατάσταση της υγείας του ανθρώπινου οργανισµού γενικότερα. Ο όρος «ηχορύπανση» εκφράζει ακριβώς το γεγονός ότι οι ηχητικές ενοχλήσεις αποτελούν µόλυνση για το περιβάλλον που ζούµε. Σαν είδος τέτοιας µόλυνσης λοιπόν η ηχορύπανση στους εργασιακούς χώρους απαιτεί αντιµετώπιση, προκειµένου να προστατευθεί η υγεία των εργαζοµένων. Τα κύρια φυσικά χαρακτηριστικά του θορύβου είναι η συχνότητα και η ένταση. Η συχνότητα ορίζει τον αριθµό των ολοκληρωµένων δονήσεων στη µονάδα του χρόνου και µετράται σε κύκλους ανά δευτερόλεπτο (Hertz). Ο άνθρωπος µπορεί να αντιληφθεί, να αφοµοιώσει και κυρίως να ανεχθεί ένα ορισµένο φάσµα ήχων που βρίσκονται µέσα στην περιοχή συχνοτήτων από 16 έως 20.000 Hz. Ελένη Σουλτάνη Φάνης Παπαδόπουλος Ημερομηνία 31/10/2014

Οι ήχοι που έχουν συχνότητα µεγαλύτερη των 20.000 Hz ονοµάζονται "υπέρηχοι" ενώ εκείνοι µε συχνότητα µικρότερη των 16 Hz "υπόηχοι". Οι υπόηχοι και οι υπέρηχοι, αν και δεν γίνονται αντιληπτοί από τον άνθρωπο, µπορεί να έχουν βλαπτική επίδραση στην υγεία του. 15.1 Επιπτώσεις θορύβου στην υγεία Οι επιπτώσεις του θορύβου στον οργανισµό µπορούν να ταξινοµηθούν σε: επιδράσεις στην ακοή µη ακουστικές επιδράσεις Οι µη ακουστικές επιδράσεις αφορούν κυρίως το νευρικό σύστηµα, τις ψυχικές λειτουργίες, το κυκλοφορικό, το γαστρεντερικό, το ενδοκρινικό και άλλα συστήµατα του ανθρώπινου οργανισµού. Είναι γνωστό ότι οι εκτεθειµένοι στο θόρυβο εργαζόµενοι παρουσιάζουν συχνά υπέρταση, ταχυκαρδία, διαταραχές στην πέψη, δυσκολία στη συγκέντρωση, πονοκεφάλους, διαταραχές στον ύπνο, σωµατική κόπωση, εκνευρισµό, υπερένταση, άγχος καθώς και διαταραχές στη συµπεριφορά. Ο θόρυβος δρα στο κεντρικό νευρικό σύστηµα προκαλώντας αλλοιώσεις στο ηλεκτροεγκεφαλογράφηµα, επιβράδυνση του χρόνου της αντίδρασης και αύξηση των λαθών. Οι ακουστικές επιδράσεις που αφορούν το όργανο της ακοής, χαρακτηρίζονται από τη βαρηκοΐα η οποία αποτελεί µία από τις συχνότερες επαγγελµατικές ασθένειες. 15.2 Προστασία της υγείας από τον θόρυβο Η πρόληψη της υγείας των εργαζοµένων που εκτίθενται σε ένα επιβαρηµένο από το θόρυβο εργασιακό περιβάλλον αναπτύσσεται σύµφωνα µε τις διατάξεις του Π.. 85/91 «Προστασία εργαζοµένων από τους κινδύνους που διατρέχουν λόγω της έκθεσής τους στο θόρυβο κατά την εργασία» (ΦΕΚ 38/A/18-3-1991) και Π..149/2006 (ΦΕΚ 159/Α/28.7.2006), µέσω δυο ενιαίων φάσεων που στοχεύουν στη διαφύλαξη της υγείας των εργαζοµένων: Η τεχνική πρόληψη, βασίζεται στην αποµάκρυνση των γενεσιουργών αιτίων κινδύνου και τη µείωση του θορύβου στην πηγή του. Αυτό πετυχαίνεται µε την αντικατάσταση της 67

θορυβώδους παραγωγικής διαδικασίας µε άλλη λιγότερο θορυβώδη, την τήρηση των οδηγιών εγκατάστασης και συντήρησης των µηχανών, καθώς και µε τη µείωση της µετάδοσης του θορύβου τόσο στην πηγή (εγκλωβισµός των πηγών θορύβου) όσο και στο περιβάλλον εργασίας (υλικά κατασκευής µε κατάλληλο συντελεστή ηχοαπορρόφησης, ηχοπαραπετάσµατα κλπ). Τα µέσα ατοµικής προστασίας (Μ.Α.Π.) αποτελούν την τελευταία γραµµή άµυνας κατά του θορύβου και πρέπει η χρήση τους να έχει προσωρινό χαρακτήρα. Η ιατρική και οργανωτική πρόληψη, βασίζεται αφ' ενός µεν σε οργανωτικές επεµβάσεις που στοχεύουν στη µείωση του χρόνου έκθεσης των εργαζοµένων στον βλαπτικό παράγοντα, αφ' ετέρου δε στην ιατρική παρακολούθηση των εργαζοµένων που εκτίθενται σε "θόρυβο" και η οποία αποτελεί και εργοδοτική υποχρέωση. Ο εργοδότης έχει την υποχρέωση να χρησιµοποιεί τις υπηρεσίες του γιατρού εργασίας, όπως αυτός ορίζεται στο N. 1568/85, ανεξάρτητα από τον αριθµό των εργαζοµένων στην επιχείρηση. Επίσης πρέπει να εξασφαλίζει σύµφωνα µε τις υποδείξεις του γιατρού εργασίας ότι κάθε εργαζόµενος πριν από την έκθεση και στη συνέχεια σε τακτά χρονικά διαστήµατα, υπόκειται σε ακοοµετρικό έλεγχο για την εκτίµηση της κατάστασης της ακοής του. 15.3 Νομοθεσία περί θορύβου Άρθρο 21 ΚΜΛΕ «Προστασία των εργαζοµένων από τους θορύβους» Π.Δ. 149/2006 (ΦΕΚ 159/Α/28.7.2006) Ελάχιστες προδιαγραφές υγείας και ασφάλειας όσον αφορά την έκθεση των εργαζοµένων σε κινδύνους προερχόµενους από φυσικούς παράγοντες (θόρυβος) σε εναρµόνιση µε την οδηγία 2003/10/ΕΚ Υ.Α. οικ. Β 11481/523/1997 (ΦΕΚ 295/Β/11.4.1997) Τροποποίηση της 765/14-1- 91 (81/Β) κοινής απόφασης των Υπουργών Εθνικής Οικονοµίας, Περιβάλλοντος, Χωροταξίας και ηµοσίων Έργων, Βιοµηχανίας, Ενέργειας και Τεχνολογίας και Εµπορίου για τον περιορισµό του θορύβου των υδραυλικών πτύων µε καλώδια, των προωθητών γαιών, των φορτωτών και των φορτωτών-εκσκαφέων, σε συµµόρφωση προς την οδηγία 95/27/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συµβουλίου Ελένη Σουλτάνη Φάνης Παπαδόπουλος Ημερομηνία 31/10/2014

ΠΔ 85/91 ΠΕΡΙ ΘΟΡΥΒΟΥ (ΦΕΚ 38/Α/18-3-91). Άρθρα 1, 2, 3, 4, 5 πολύ σηµαντικά. Το ανώτατο επιτρεπτό όριο είναι τα 85 dba Y.A. Επαγγελµατικές ασθένειες (ΦΕΚ 132/Β/12-2-79) 16. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 16 Κραδασμοί Π.Δ. 176/2005 (ΦΕΚ 227/Α/14.9.2005) Ελάχιστες προδιαγραφές υγείας και ασφάλειας όσον αφορά την έκθεση των εργαζοµένων σε κινδύνους προερχόµενους από φυσικούς παράγοντες (κραδασµοί), σε συµµόρφωση µε την οδηγία 2002/44/ΕΚ Άρθρο 26 ΚΜΛΕ «Σε καµία περίπτωση οι εργαζόµενοι δεν πρέπει να είναι εκτεθειµένοι σε τιµές έκθεσης σε κραδασµούς άνω των οριακών τιµών έκθεσης (ΟΤΕ). Ως κραδασµοί νοούνται οι µηχανικές ταλαντώσεις που µεταφέρονται µέσω στερεών σωµάτων πχ. χρήση µηχανηµάτων, φορητών εργαλείων, οχηµάτων, εξοπλισµό εργασίας κ.λ.π.. Για τους σκοπούς του παρόντος άρθρου, ο κραδασµοί κατηγοριοποιούνται ως ακολούθως: 1. Κραδασµός µεταδιδόµενος στο σύστηµα του άξονα χειρός-βραχίονα (δόνηση άκρας χειρός-βραχίονα): Ο µηχανικός κραδασµός ο οποίος, όταν µεταδίδεται στο σύστηµα άκρας χειρός-βραχίονα του ανθρώπου συνεπάγεται κινδύνους για την υγεία και την ασφάλεια των εργαζοµένων, ιδίως διαταραχές αγγειακές, οστών ή αρθρώσεων, νευρολογικές ή µυϊκές. 2. Κραδασµός µεταδιδόµενος σε ολόκληρο το σώµα (δόνηση ολόκληρου σώµατος): Ο µηχανικός κραδασµός ο οποίος, όταν µεταδίδεται σε ολόκληρο το σώµα, συνεπάγεται κινδύνους για την υγεία και την ασφάλεια των εργαζοµένων, ιδίως οσφυαλγία και τραυµατισµό της σπονδυλικής στήλης. 69

Για κραδασµούς µεταδιδόµενους στο σύστηµα άξονα χειρός-βραχίονα (πηχεοκαρπικός άξονας) καθώς και για κραδασµούς που µεταδίδονται σε ολόκληρο το σώµα, οι ηµερήσιες οριακές τιµές έκθεσης και οι τιµές έκθεσης για την ανάληψη δράσης, καθορίζονται στο Π. 176/2005(ΦΕΚ 227/Α/14-09-2005). Οι τιµές αυτές είναι: Για κραδασµούς µεταδιδόµενους στο σύστηµα άκρας χειρός-βραχίονα: 1. η ηµερήσια οριακή τιµή έκθεσης, η οποία ανάγεται σε περίοδο αναφοράς 8 ωρών, καθορίζεται σε 5 m/s2. 2. η ηµερήσια τιµή έκθεσης για την ανάληψη δράσης, η οποία ανάγεται σε περίοδο αναφοράς 8 ωρών, καθορίζεται σε 2,5 m/s2. Για κραδασµούς που µεταδίδονται σε ολόκληρο το σώµα: 1. η ηµερήσια οριακή τιµή έκθεσης, η οποία ανάγεται σε περίοδο αναφοράς 8 ωρών, καθορίζεται σε 1,15 m/s2. 2. η ηµερήσια τιµή έκθεσης για την ανάληψη δράσης, η οποία ανάγεται σε περίοδο αναφοράς 8 ωρών, καθορίζεται σε 0,5 m/s2. 16.1 Δόνηση (από χρήση κομπρεσέρ) Συνέπειες της όνησης: Μετριούνται ως προς τον κάθετο άξονα οριζόντιο άξονα και ως προς τον Κάθετος άξονας προκαλεί δισκοπάθεια προκαλεί φλεβίτιδα στα άκρα για τους όρθιους Κοµπρεσέρ κατ αρχήν προκαλεί αλλοίωση στις αρθρώσεις (καρποί, αγκώνες) κατόπιν νέκρωση σε ένα από τα έξι κοκκαλάκια του καρπού (κάποιο συγκεκριµένο κοκκαλάκι) και στο τέλος σύνδροµο Raynaud (αγγειοπάθειες). Τι είναι το σύνδροµο Raynaud o Αρχικά µέρη άσπρα και κόκκινα στις παλάµες o Κατόπιν παγωµένα δάκτυλα o Μετά απρίζουν τα δάκτυλα o Τέλος µαυρίζουν τα δάκτυλα Ελένη Σουλτάνη Φάνης Παπαδόπουλος Ημερομηνία 31/10/2014

17. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 17 Μυοσκελετικές παθήσεις Π.Δ. 305/1996 (ΦΕΚ 212/Α/29.8.1996) Eλάχιστες προδιαγραφές ασφάλειας και υγείας που πρέπει να εφαρµόζονται στα προσωρινά ή κινητά εργοτάξια σε συµµόρφωση προς την οδηγία 92/57/EOK Π.Δ. 17/1996 (ΦΕΚ 11/Α/18.1.1996) Mέτρα για την βελτίωση της ασφάλειας και της υγείας των εργαζοµένων κατά την εργασία σε συµµόρφωση µε τις οδηγίες 89/391/EOK και 91/383/EOK Π.Δ. 16/1996 (ΦΕΚ 10/Α/18.1.1996) Ελάχιστες προδιαγραφές ασφάλειας και υγείας στους χώρους εργασίας σε συµµόρφωση µε την οδηγία 89/654/EOK Π.Δ. 397/1994 (ΦΕΚ 221/Α/19.12.1994) Eλάχιστες προδιαγραφές ασφάλειας και υγείας κατά την χειρωνακτική διακίνηση φορτίων που συνεπάγεται κίνδυνο ιδίως για τη ράχη και την οσφυϊκή χώρα των εργαζοµένων σε συµµόρφωση προς την οδηγία του Συµβουλίου 90/269/EOΚ 18. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 18 Προστασία από σκόνη Άρθρο 22 ΚΜΛΕ «Προστασία των εργαζοµένων από αιωρούµενες σκόνες, αέρια, ατµούς, καπνούς και λοιπούς χηµικούς παράγοντες» 19. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 19 Προστασία εργαζομένων από ζέστη ψύχος υγρασία 19.1 Νομοθεσία για ψύχος Αρ. Πρωτ. 30354/2011 (8/3.2011) Ενηµέρωση εργοδοτών και εργαζοµένων σχετικά µε τη λειτουργία επιχειρήσεων και θεµάτων εργασίας κατά τη διάρκεια ακραίων καιρικών φαινοµένων (χιονοπτώσεων) 71

Άρθρο 23 ΚΜΛΕ «Προστασία των εργαζοµένων από τη θερµική καταπόνηση» Π.. 62/1998 (ΦΕΚ 67/Α/26.3.1998) Μέτρα για την προστασία των νέων κατά την εργασία σε συµµόρφωση µε την οδηγία 94/33/ΕΚ Π.. 176/1997 (ΦΕΚ 150/Α/15.7.1997) Μέτρα για τη βελτίωση της ασφάλειας και της υγείας κατά την εργασία των εγκύων, λεχώνων και γαλουχουσών εργαζοµένων σε συµµόρφωση µε την οδηγία 92/85/ΕΟΚ Π.. 16/1996 (ΦΕΚ 10/Α/18.1.1996) Ελάχιστες προδιαγραφές ασφάλειας και υγείας στους χώρους εργασίας σε συµµόρφωση µε την οδηγία 89/654/EOK Π.. 396/1994 (ΦΕΚ 220/Α/19.12.1994) Eλάχιστες προδιαγραφές ασφάλειας και υγείας για τη χρήση από τους εργαζόµενους εξοπλισµών ατοµικής προστασίας κατά την εργασία σε συµµόρφωση προς την οδηγία του Συµβουλίου 89/656/EOK 19.2 Προληπτικά μέτρα ενάντια στο ψύχος Ένδυση µε πολλαπλά κατάλληλα ενδύµατα Χρήση καπέλου, κράνους ή οποιουδήποτε καλύµµατος της κεφαλής. Χρήση γαντιών. Επί υποψίας κρυοπαγήµατος ή υποθερµίας, αναζήτηση ζεστού καταφυγίου και ιατρικής συµβουλής 19.3 Νομοθεσία για θερμική καταπόνηση εργαζομένων Αρ. Πρωτ. Οικ. 10462/2013 (25/6.2013) Πρόληψη της θερµικής καταπόνησης των εργαζοµένων κατά το θέρος Αρ. Πρωτ. 10406/2012 (12/6.2012) Πρόληψη της θερµικής καταπόνησης των εργαζοµένων Υ.Α. 7/Α/οικ. 12050/2223/2011 (ΦΕΚ 1227/Β/14.6.2011) Κανονισµός Μεταλλευτικών και Λατοµικών Εργασιών (Κ.Μ.Λ.Ε.) Εγκ. 6/2011 (14/7.2011) Αντιµετώπιση της θερµικής καταπόνησης των εργαζοµένων λόγω υψηλών θερµοκρασιών Εγκ. οικ. 10326/2010 (13/5.2010) Αντιµετώπιση της θερµικής καταπόνησης των εργαζοµένων κατά το θέρος Ελένη Σουλτάνη Φάνης Παπαδόπουλος Ημερομηνία 31/10/2014

Εγκ. οικ. 10349/2009 (10/6.2009) Αντιµετώπιση της θερµικής καταπόνησης των εργαζοµένων κατά το θέρος Εγκ. οικ. 10264/2008 (8/5.2008) Αντιµετώπιση της θερµικής καταπόνησης των εργαζοµένων κατά το θέρος Εγκ. 130295/2001 (13/6.2001) Αντιµετώπιση της θερµικής καταπόνησης των εργαζοµένων κατά το θέρος Εγκ. 130329/1995 (3/7.1995) Αντιµετώπιση θερµικής καταπόνησης εργαζοµένων κατά το θέρος Εγκ. 130427/1990 (26/6.1990) Αντιµετώπιση της θερµικής καταπόνησης των εργαζοµένων κατά το θέρος 19.4 Προληπτικά μέτρα ενάντια στον καύσωνα Ελαφριά, άνετη και ανοιχτόχρωµη ενδυµασία Χρήση καπέλου, κράνους ή οποιοδήποτε καλύµµατος κεφαλής Ελαφριά και µικρά γεύµατα Λήψη άφθονων υγρών, όχι παγωµένων, αποφυγή του αλκοόλ και των ζαχαρούχων ποτών Πολλά ντους Χρήση µαύρων ή σκουρόχρωµων γυαλιών Φαγητά πιο αλατισµένα (απ ότι συνήθως), εκτός αν το άτοµο έχει πίεση, ή καρδιοπάθεια ή άλλο παθολογικό πρόβληµα που σύµφωνα µε σύσταση του ιατρού του απαγορεύεται η χρήση αλατιού. Το να πίνουµε πολύ νερό δεν αρκεί, διότι αυτό αποβάλλεται. Γι' αυτό χρειάζεται το αλάτι, το οποίο βοηθά στο να συγκρατείται το νερό από τον οργανισµό µας. Αποφυγή ηλιοθεραπείας και επί µακρόν έκθεση σε χώρους µε υψηλή θερµοκρασία. Ιδιαίτερη µέριµνα και προσοχή στα παραπάνω προληπτικά µέτρα χρειάζεται για τα άτοµα που ασχολούνται µε βαριές εργασίες. Επίσης άτοµα µε σοβαρά προβλήµατα υγείας (καρδιοπάθειες, διαβήτης κλπ) πρέπει να συµβουλεύονται το γιατρό. 73

19.5 Προληπτικά μέτρα προστασίας από θερμική καταπόνηση Τα µέτρα προστασίας των εργαζοµένων από την θερµική καταπόνηση ή και τον καύσωνα θα µπορούσαν να διακριθούν σε τεχνικά και οργανωτικά. ιάκριση θα µπορούσε επίσης να γίνει ανάλογα µε την εκτελούµενη εργασία, τον χώρο στον οποίο εκτελείται κλπ. Οι πρώτες µέρες του καύσωνα είναι οι πιο επικίνδυνες, αφού ο οργανισµός δεν έχει προλάβει να προσαρµοστεί, να «εγκλιµατιστεί» στις υψηλές θερµοκρασίες. Μερικά από τα µέτρα προστασίας που είναι δυνατόν να ληφθούν, αναφέρονται παρακάτω: Εργασία στην ύπαιθρο o Κατασκευή πρόχειρων στεγάστρων, για την εκτέλεση υπό σκιάν όσων εργασιών είναι δυνατόν και την αποφυγή της αµέσου εκθέσεως στην ηλιακή ακτινοβολία o Χρήση κράνους o Εξασφάλιση πόσιµου, δροσερού νερού Εργασία σε εσωτερικό χώρο o Κλιµατισµός (γενικός ή τοπικός) του χώρου εργασίας, όπου είναι δυνατόν. o Αερισµός φυσικός ή τεχνητός, µε ελκυσµό ή ανεµιστήρες. Κατασκευή σκιάστρων ή µεµβρανών κλπ. για την παρεµπόδιση των ηλιακών ακτίνων, ιδιαίτερα στις δυτικές και νότιες πλευρές. Οργανωτικά µέρα Παρακολούθηση των ανακοινώσεων της Ε.Μ.Υ. για την προετοιµασία των κατάλληλων µέτρων Βαθµιαία προσαρµογή στις υψηλές θερµοκρασίες (θερµικός εγκλιµατισµός) ηµιουργία διαλειµµάτων ανάπαυσης ιακοπή των εργασιών κατά ης µεσηµβρινές ώρες Ελαφρά, εύπεπτη τροφή, σε µικρές ποσότητες. Αποφυγή των βαρειών γευµάτων, της εξαντλητικής νηστείας και προτίµηση στα φρούτα o Επαρκής παροχή πόσιµου και δροσερού νερού o Πλήρης αποφυγή των οινοπνευµατωδών ποτών Ελένη Σουλτάνη Φάνης Παπαδόπουλος Ημερομηνία 31/10/2014

o Προσοχή στα λαµβανόµενα φάρµακα, συµβουλή γιατρού o Ενηµέρωση και εκπαίδευση των εργαζοµένων 20. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 20 Σήμανση 20.1 Σήμανση ασφαλείας Π.Δ. 105/1995 (ΦΕΚ 67/Α/10.4.1995) Eλάχιστες προδιαγραφές για την σήµανση ασφάλειας ή/ και υγείας στην εργασία σε συµµόρφωση µε την Oδηγία 92/58/EOK Εγκ. 130409/1995 (ΦΕΚ --/18/8.1995) Εγκύκλιος εφαρµογής του π.δ. 105/1995 «Ελάχιστες προδιαγραφές για την σήµανση ασφάλειας ή/ και υγείας στην εργασία σε συµµόρφωση µε την Οδηγία 92/58/EOK» Π.Δ. 70α/1988 (ΦΕΚ 31/Α`/17.2.1988) Προστασία των εργαζοµένων που εκτίθενται σε αµίαντο κατά την εργασία Π.Δ. 422/1979 (ΦΕΚ 128/Α`/15.6.1979) Περί συστήµατος σηµατοδοτήσεως ασφαλείας εις τους χώρους εργασίας 20.2 Σήμανση CE Εγκ. 31/2013 (ΦΕΚ --/4/11.2013) (Αρ. Πρωτ. 13/ο/11170/4.11.2013) Οδηγίες για την εφαρµογή των διατάξεων του άρθρου 111 του Ν. 4199/2013 (ΦΕΚ 216/Α/11.10.2013), που αφορά τα µηχανήµατα έργων Υ.Α. 6690/2012 (ΦΕΚ 1914/Β`/15.6.2012) Προϊόντα δοµικών κατασκευών: χαρακτηριστικά, τεχνικές προδιαγραφές, διαδικασίες αξιολόγησης συµµόρφωσης και σήµανση συµµόρφωσης «CE» Υ.Α. οικ. 6310/41/2006 (ΦΕΚ 427/Β`/7.4.2006) Πρόσθετα σκυροδέµατος, κονιαµάτων και ενεµάτων, γεωυφάσµατα, σφαιρικά εφέδρανα, µόνιµα συστήµατα πυρόσβεσης, πλάκες πεζοδροµίων και κράσπεδα από φυσικούς λίθους 75

Υ.Α. οικ. 40589/2138/2004 (ΦΕΚ 1102/Β`/20.7.2004) Καθορισµός όρων και προϋποθέσεων για την εγκατάσταση, λειτουργία και συντήρηση συστηµάτων ανίχνευσης και ελέγχου µονοξειδίου του άνθρακα (CO) σε υπόγειους χώρους στάθµευσης, µέσου και µεγάλου µεγέθους Π.Δ. 12/2004 (ΦΕΚ 7/Α`/16.1.2004) Εγκαταστάσεις µε συρµατόσχοινα για τη µεταφορά προσώπων: Εναρµόνιση της οδηγίας 2000/9/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συµβουλίου της 2ης Μαρτίου 2000 (L 106/3-5-2000 της Επίσηµης Εφηµερίδας των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων) Υ.Α. 37393/2028/2003 (ΦΕΚ 1418/Β`/1.10.2003) Μέτρα και όροι για τις εκποµπές θορύβου στο περιβάλλον από εξοπλισµό προς χρήση σε εξωτερικούς χώρους Υ.Α. οικ. 16289/330/1999 (ΦΕΚ 987/Β`/27.5.1999) Συµµόρφωση της Ελληνικής Νοµοθεσίας µε την Οδηγία 97/23/ΕΟΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και Συµβουλίου σχετικά µε τον εξοπλισµό υπό πίεση Υ.Α. οικ. Β 5261/190/1997 (ΦΕΚ 113/Β`/26.2.1997) Τροποποίηση της Β 4373/1205/11-3-93 (187/Β/23-3-93) κοινής απόφασης των Υπουργών Εθνικής Οικονοµίας, Εργασίας και Βιοµηχανίας, Ενέργειας και Τεχνολογίας για τα Μέσα Ατοµικής Προστασίας, όπως τροποποιήθηκε και ισχύει σήµερα σε συµµόρφωση προς την οδηγία του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συµβουλίου 96/58/ΕΚ Υ.Α. Β 17081/2964/1996 (ΦΕΚ 157/Β`/13.3.1996) Συσκευές και συστήµατα προστασίας που προορίζονται για χρήση σε εκρήξιµες ατµόσφαιρες Π.Δ. 18/1996 (ΦΕΚ 12/Α`/18.1.1996) Τροποποίηση του π.δ/τος 377/93 «σχετικά µε τις µηχανές σε συµµόρφωση προς τις οδηγίες του Συµβουλίου 93/44/ΕΟΚ και 93/68/ΕΟΚ» Υ.Α. οικ. Β 3380/737/1995 (ΦΕΚ 134/Β`/1.3.1995) Τροποποίηση της υπ αριθ. 15233/91 (487/Β) κοινής απόφασης των Υπουργών Εθνικής Οικονοµίας και Βιοµηχανίας Ενέργειας και Τεχνολογίας σχετικά µε τις συσκευές αερίου, σε συµµόρφωση προς την οδηγία 93/68/ΕΟΚ Π.Δ. 59/1995 (ΦΕΚ 46/Α`/27.2.1995) Τροποποίηση διατάξεων π.δ 335/93 (143/Α), που αφορά τις απαιτήσεις απόδοσης για τους νέους λέβητες ζεστού νερού που τροφοδοτούνται µε υγρά ή µε αέρια καύσιµα, ως προς την επίθεση και τη χρήση της σήµανσης «CE» σύµφωνα µε την οδηγία 93/68/ΕΟΚ της 22ας Ιουλίου 1993 Ελένη Σουλτάνη Φάνης Παπαδόπουλος Ημερομηνία 31/10/2014

Υ.Α. 16717/5052/1994 (ΦΕΚ 992/Β`/30.12.1994) Τροποποίηση της 470/85 (183/Β), κοινής απόφασης των Υπουργών Βιοµηχανίας, Ενέργειας και Τεχνολογίας, Οικονοµικών και Εθνικής Οικονοµίας «ηλεκτρολογικό υλικό που προορίζεται να χρησιµοποιηθεί εντός ορισµένων ορίων τάσεως», σε συµµόρφωση προς την οδηγία του Συµβουλίου 93/68/ΕΟΚ (EEL 220/30-8-93) της 22-7-93 Υ.Α. 20769/6285/1994 (ΦΕΚ 977/Β`/30.12.1994) Τροποποίηση της 12479/Φ17/414/91 (431/Β), κοινής απόφασης των Υπουργών Εθνικής Οικονοµίας και Αναπληρωτή Βιοµηχανίας, Ενέργειας και Τεχνολογίας, για τα απλά δοχεία πίεσης σε συµµόρφωση προς την οδηγία του Συµβουλίου των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων 93/68/ΕΟΚ για τη χρήση της σήµανσης «CE» (EEL 220/30-8-93) Κ.Υ.Α 8881/1994 (ΦΕΚ 450/Β`/16.6.1994) Τροποποίηση της 4373/1205/93 (187/Β) κοινής απόφασης των Υπουργών Εθνικής Οικονοµίας, Εργασίας και Βιοµηχανίας Ενέργειας και Τεχνολογίας για τα µέσα ατοµικής προστασίας, σε συµµόρφωση προς τις οδηγίες του Συµβουλίου 93/95/ΕΟΚ και 93/68/ΕΟΚ Υ.Α. οικ. Β. 4373/1205/1993 (ΦΕΚ 187/Β`/23.3.1993) Συµµόρφωση της Ελληνικής Νοµοθεσίας µε την οδηγία 89/686/ΕΟΚ Οδηγία του Συµβουλίου της 21ης εκεµβρίου 1989 για την προσέγγιση των νοµοθεσιών των κρατών µελών σχετικά µε τα µέσα ατοµικής προστασίας Π.Δ. 377/1993 (ΦΕΚ 160/Α`/15.9.1993) Προσαρµογή της Ελληνικής Νοµοθεσίας στις Οδηγίες 89/392/ΕΟΚ και 91/368/ΕΟΚ του Συµβουλίου των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων σχετικά µε τις µηχανές Π.Δ. 335/1993 (ΦΕΚ 143/Α`/2.9.1993) Απαιτήσεις απόδοσης για τους νέους λέβητες ζεστού νερού που τροφοδοτούνται µε υγρά ή αέρια καύσιµα, σε συµµόρφωση προς την οδηγία του Συµβουλίου των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων 92/42/ΕΟΚ της 21ης Μαϊου 1992 (L 167/92) 20.3 Σήματα Ν. 2239/1994 (ΦΕΚ 152/Α`/16.9.1994) Περί σηµάτων Π.Δ. 317/1992 (ΦΕΚ 160/Α`/25.9.1992) Τροποποίηση και συµπλήρωση του α.ν 1998/39 «περί σηµάτων», όπως τροποποιήθηκε µεταγενεστέρως, σε συµµόρφωση προς την Πρώτη Οδηγία του Συµβουλίου της 21ης εκεµβρίου 77

1988, για την προσέγγιση των Νοµοθεσιών των Κρατών Μελών περί Σηµάτων (89/104/ΕΟΚ) Α.Ν. 1998/1939 (ΦΕΚ 420/Α`/3.10.1939) Περί σηµάτων Εικόνα 5 Σήματα απαγόρευσης Ελένη Σουλτάνη Φάνης Παπαδόπουλος Ημερομηνία 31/10/2014

Εικόνα 6 Σήματα υποχρέωσης 79

Εικόνα 7 Σήματα προειδοποίησης Ελένη Σουλτάνη Φάνης Παπαδόπουλος Ημερομηνία 31/10/2014

Εικόνα 8 Σήματα προειδοποίησης - συνέχεια 81

Εικόνα 9 Σήματα διάσωσης Ελένη Σουλτάνη Φάνης Παπαδόπουλος Ημερομηνία 31/10/2014

Εικόνα 10 Σήματα πυροσβεστικού εξοπλισμού 21. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 21 Πυρόσβεση Πυροπροστασία 21.1 Πυροπροστασία Πυρασφάλεια Σε κάθε εργασιακό χώρο υπάρχει η πιθανότητα πρόκλησης πυρκαγιάς ή/και έκρηξης όταν δηµιουργηθούν οι κατάλληλες συνθήκες. Για να µη δηµιουργηθεί αλλά και για να σβήσει µια φωτιά πρέπει να εµποδιστεί η συνύπαρξη τριών παραγόντων: 1. Καύσιµη ύλη 2. Οξυγόνο (ή άλλος οξειδωτικός παράγοντας) 3. Θερµότητα 83