O ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΣ ΒΟΤΑΝΙΚΟΣ ΚΗΠΟΣ ΚΡΟΥΣΣΙΩΝ ΜΕΤΡΑ ΕΚΑ ΧΡΟΝΙΑ ΖΩΗΣ. ΜΙΑ ΠΡΩΤΗ ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟΥ ΕΡΓΟΥ ΤΟΥ. Οικονόµου Ανδρέας, Επίκουρος Καθηγητής ΑΣΠΑΙΤΕ Παπαναστασίου 13, 54639 Θεσσαλονίκη, Ε-mail: anoiko@gmail.com ΠΕΡΙΛΗΨΗ Στην παρούσα εργασία επιχειρείται η ανάδειξη της σπουδαιότητάς του εκπαιδευτικού έργου που πραγµατοποιεί ο Βαλκανικός Βοτανικός Κήπος Κρουσσίων στα δέκα χρόνια λειτουργίας του και των δυνατοτήτων που προσφέρει σε άτοµα, οµάδες και φορείς για την υλοποίηση εκπαιδευτικών προγραµµάτων σχετικών µε την Προστασία του Περιβάλλοντος και κυρίως, µε τη ιατήρηση της Ελληνικής και Βαλκανικής Χλωρίδας. Ο Κήπος αυτός συνδυάζει δύο εκπαιδευτικούς ρόλους: α) αυτόν της βοτανικής ξενάγησης και ερµηνείας των πληροφοριών που αφορούν τη χλωρίδα, τόσο στην Ποντοκερασιά -στον Κήπο των Αισθήσεων και στο Βοτανικό Κήπο- όσο και στη Θέρµη -στο Εργαστήριο Προστασίας και Αξιοποίησης των Αυτοφυών και Ανθοκοµικών Φυτών και τον Κήπο Περιβαλλοντικής Ευαισθητοποίησης- και β) αυτόν της οργάνωσης ευρύτερων περιβαλλοντικών δραστηριοτήτων σχετικών µε την προστασία της Ελληνικής και Βαλκανικής Χλωρίδας, τη µελέτη της, τη διατήρησή της και την αξιοποίησή της. Στο πλαίσιο αυτό παρουσιάζονται οι ποικίλες δραστηριότητες του Κήπου που αφορούν τόσο ενέργειες και εκδηλώσεις πληροφόρησης και ευαισθητοποίησης προς το ευρύ κοινό όσο και οργανωµένα εκπαιδευτικά προγράµµατα που απευθύνονται σε µαθητές, σπουδαστές και φοιτητές, αλλά και άλλες κατηγορίες πολιτών. ABSTRACT BALKAN BOTANIC GARDEN OF KROUSSIA COUNTS TEN YEARS OF LIFE. A FIRST RECORD OF ITS EDUCATIONAL WORK. Oikonomou Andreas, Assistant Professor ASPAITE Papanastasiou 13, 54639 Thessaloniki, Ε-mail: anoiko@gmail.com This paper attempts to highlight the importance of educational work carried out by the Balkan Botanic Garden of Kroussia the last ten years and the opportunities for individuals, groups and institutions to implement educational programs related to the Protection of the Environment and, in particular, the Conservation of the Greek and Balkan Flora. This garden combines two teaching roles: a) that of the botanical tours and interpretation of information regarding the flora, both in Pontokerasia -Garden of the Senses and the Botanical Gardens-, and in Thermi -Laboratory for the Protection and Evaluation of Native and Floricultural Plants and Gardens of Environmental Awareness- and b) that of the organization of wider environmental activities related to the protection of Greek and Balkan flora, the study, the conservation and its exploitation. In this context, are presented the various activities of the Garden on actions and events of information and awareness to the general public, as well as the educational programs for pupils, and college students, as well as and other categories of citizens.
Εισαγωγή Οι Βοτανικοί Κήποι (ΒΚ) διατηρούν τη µεγαλύτερη συλλογή ζωντανών φυτικών ειδών έξω από τη φύση, σε επιστηµονικά οργανωµένες και βοτανικά αναγνωρισµένες συλλογές φυτών που έχουν καταγραφεί και σηµανθεί κατάλληλα για τους σκοπούς της επιστηµονικής έρευνας. Οι ΒΚ σε όλον τον κόσµο, στο πλαίσιο του έργου τους, έχουν αναλάβει να διδάξουν στους ανθρώπους τη σηµασία των φυτών για την ανθρώπινη ζωή, αλλά και το οικοσύστηµα του πλανήτη µας. Έτσι, η εκπαίδευση αποτελεί πρωτεύουσα δραστηριότητα όλων των ΒΚ του κόσµου, πράγµα που εύκολα διαπιστώνεται µε µια έρευνα στο διαδίκτυο, όπου κάθε ΒΚ παρουσιάζει το εκπαιδευτικό έργο του (Willison & Green, 1994). Πιο συγκεκριµένα, οι ΒΚ προσφέρονται απόλυτα για τη διδασκαλία σχετική µε: την απίστευτη ποικιλία του Φυτικού Βασιλείου, των σύνθετων σχέσεων που τα φυτά έχουν αναπτύξει µε το περιβάλλον τους, τη σηµασία των φυτών στη ζωή µας σε επίπεδο οικονοµικό, πολιτιστικό και αισθητικό, τις σχέσεις µεταξύ των φυτών και των τοπικών και αυτοχθόνων πληθυσµών, το τοπικό περιβάλλον και το παγκόσµιο πλαίσιό της, τις µεγαλύτερες απειλές που αντιµετωπίζει η χλωρίδα του πλανήτη και τις συνέπειες της εξαφάνισης των φυτών. Οι εγκαταστάσεις και οι πόροι που οι ΒΚ συνήθως προσφέρουν διευκολύνουν τους επισκέπτες να µπορούν: να µάθουν για το έργο που πραγµατοποιείται από τους κήπους για να σώσουν και να διατηρήσουν τη χλωρίδα του πλανήτη, να εκτιµούν τη φύση στο σύνολό της, να αποκτήσουν πρακτικές δεξιότητες και θεωρητικές πλευρές της διατήρησης των φυτών, του πολλαπλασιασµού τους και των τοπίων που δηµιουργούν, να αναπτύξουν τις στάσεις, συµπεριφορές και δεξιότητες που είναι απαραίτητες για την επίλυση των περιβαλλοντικών προβληµάτων. (The Botanic Gardens Conservation International, http://www.bgci.org/education/environ_education) Στην Ελλάδα τα τελευταία δέκα χρόνια, µε τη δηµιουργία του Βαλκανικού Βοτανικού Κήπου Κρουσσίων, πραγµατοποιείται προσπάθεια για τη διατήρηση µε επιστηµονικό τρόπο των αυτοφυών ειδών της Ελλάδας και των Βαλκανίων. Η υλοποίηση του έργου γίνεται µε Εθνικούς και Ευρωπαϊκούς πόρους από το Εθνικό Ίδρυµα Αγροτικής Έρευνας (ΕΘ.Ι.ΑΓ.Ε.). Οι εγκαταστάσεις του Κήπου αποτελούνται από τα φυτώρια και τα εργαστήρια αξιοποίησης της αυτοφυούς χλωρίδας, στη Θέρµη Θεσσαλονίκης, και το ζωντανό µουσείο (ΒΒΚΚ και Κήπος των Αισθήσεων), στην Ποντοκερασιά Κιλκίς. Ο ΒΒΚΚ είναι ένας από τους περίπου 1.800 ΒΚ που υπάρχουν σήµερα στον κόσµο (The Botanic Gardens Conservation International, http://www.bgci.org.uk). Η εκπαίδευση, συµπεριλαµβανοµένης και της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης, αποτελεί πρωτεύουσα δραστηριότητα και του ΒΒΚΚ. Στην παρούσα εργασία επιχειρείται η ανάδειξη της σπουδαιότητάς του εκπαιδευτικού έργου που πραγµατοποιεί ο ΒΒΚΚ όλα αυτά τα χρόνια και των δυνατοτήτων που προσφέρει σε άτοµα, οµάδες και φορείς για την υλοποίηση εκπαιδευτικών προγραµµάτων σχετικών µε την Ελληνική Χλωρίδα και το Περιβάλλον. Πράγµατι, ο ΒΒΚΚ συνδυάζει δύο εκπαιδευτικούς ρόλους: α) αυτόν της βοτανικής ξενάγησης και ερµηνείας των πληροφοριών που αφορούν τη χλωρίδα, τόσο στην Ποντοκερασιά -στον Κήπο των Αισθήσεων και στο ΒΚ- όσο και στη Θέρµη -στο Κέντρο Έρευνας και τον Κήπο Περιβαλλοντικής Ευαισθητοποίησης- και β) αυτόν της οργάνωσης ευρύτερων περιβαλλοντικών δραστηριοτήτων σχετικών µε την προστασία της Βαλκανικής χλωρίδας, τη µελέτη της, τη διατήρησή και την αξιοποίησή της. 1. Μελέτες στήριξης του εκπαιδευτικού έργου του ΒΒΚΚ Το εκπαιδευτικό έργο του ΒΒΚΚ βασίστηκε σε µελέτες που εκπονήθηκαν για το σκοπό αυτό που βασίστηκαν κυρίως στα κείµενα των διεθνών συµβάσεων για τη διατήρηση της
Βιοποικιλότητας (BGCS, WWF & IUCN, 1989) και στις καλές πρακτικές που εφαρµόζονται από σηµαντικούς ΒΚ του πλανήτη (The New York Botanical Garden, http://www.nybg.org/, και The Royal Botanical Kew Gardens, http://www.rbgkew.org.uk/) καθώς και στις αρχές της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης (Willison & Greene, 1994, Eagles & Demare, 1999 και Lindemann-Matthies, 2002). Οι µελέτες, στις οποίες βασίστηκε το εκπαιδευτικό πρόγραµµα του ΒΒΚΚ, αφορούσαν στα θέµατα: ράσεις πληροφόρησης και ευαισθητοποίησης, ράσεις εκπαίδευσης στο ΒΒΚΚ, Επιµόρφωση του προσωπικού του Κήπου, Επιµόρφωση των εκπαιδευτικών, Εκπαιδευτικά ταξίδια, Εκπαίδευση ξεναγών, ιάγνωση εκπαιδευτικών αναγκών, Πιλοτικές συνεργασίες µε σχολεία, Εκπαίδευση εκπαιδευτών. 2. ράσεις εκπαίδευσης του ΒΒΚΚ Το εκπαιδευτικό πρόγραµµα ξεκίνησε το 2003 και από τότε εφαρµόστηκαν ποικίλα εκπαιδευτικά προγράµµατα σε µαθητές όλων των βαθµίδων της εκπαίδευσης, σπουδαστές και φοιτητές, αλλά και άλλες κατηγορίες πολιτών. Πιο συγκεκριµένα, πραγµατοποιήθηκαν οι παρακάτω δράσεις: 2.1. Επιµόρφωση-κατάρτιση του προσωπικού. Ορισµένες από τις παραπάνω µελέτες υλοποιήθηκαν προκειµένου το προσωπικό του ΒΒΚΚ να αποκτήσει γνώσεις και δεξιότητες που απαιτούνται για τη λειτουργία ενός βοτανικού κήπου και που καµία άλλη προηγούµενη κατάρτισή τους δεν τους έδωσε. Το προσωπικό του Κήπου επιµορφώνεται και καταρτίζεται συνεχώς από εξειδικευµένους επιστήµονες της Ελλάδας και του εξωτερικού, µε σκοπό τη βελτίωση των γνώσεων και των δεξιοτήτων του στις πρακτικές περιβαλλοντικής εκπαίδευσης µέσω δραστηριοτήτων και µελετών πεδίου, στις πρακτικές φυτοκοµίας σε Βοτανικούς Κήπους και στην κοµποστοποίηση - αξιοποίηση φυτικών υπολειµµάτων του Κήπου. Αναφέρουµε στη συνέχεια τις πιο σηµαντικές δράσεις: 2004, «Πρακτικές περιβαλλοντικής εκπαίδευσης µέσω δραστηριοτήτων και µελετών πεδίου», τριήµερο σεµινάριο σε συνεργασία µε στελέχη-επιµορφωτές του Κυπριακού Κέντρου Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Κρίτου Τέρρα της Επαρχίας Πάφου της Κύπρου. Το σεµινάριο αυτό πραγµατοποιήθηκε στην Ποντοκερασιά και στη Θέρµη. 2004, «Πρακτικές φυτοκοµίας σε Βοτανικούς Κήπους», τετραήµερο σεµινάριο σε συνεργασία µε στελέχη-επιµορφωτές του Βοτανικού Κήπου του Πανεπιστηµίου του Πανεπιστηµίου του Cambridge (Μ. Βρετανία), στο πλαίσιο συνεργασίας µε τη ιεθνή Οργάνωση Βοτανικών Κήπων (BGCI). 2005, συνεργασία ΒΒΚΚ µε το ΒΚ του Πανεπιστηµίου Cambridge, η οποία περιλάµβανε ενηµερωτικές/εκπαιδευτικές επισκέψεις εργαζοµένων του ΒΒΚΚ στην Αγγλία και κατάρτισή τους από στελέχη του εκεί ΒΚ. 2006, σεµινάριο του Ερυθρού Σταυρού στους εργαζόµενους του ΒΒΚΚ. 2.2. Εκπαιδευτικές δραστηριότητες σε συνεργασία µε φορείς της Πρωτοβάθµιας και ευτεροβάθµιας Εκπαίδευσης 2003-2004, συνεργασία µε τέσσερα Τεχνικά Επαγγελµατικά Εκπαιδευτήρια (ΤΕΕ) του Νοµού Θεσσαλονίκης (Επανοµής, Λαγκαδά, Εύοσµου και Πυλαίας). Εκπαιδευτικό πρόγραµµα που υλοποιήθηκε πιλοτικά στη διάρκεια ενός σχολικού έτους. «Τα βότανα της Χαλκιδικής - ιδιότητες, ευεργετικές χρήσεις και η συµβολή τους στην ανάπτυξη εναλλακτικού τουρισµού», συνεργασία µε το Τεχνικό Επαγγελµατικό Εκπαιδευτήριο (ΤΕΕ) Κασσάνδρας του Νοµού Χαλκιδικής. Συνεργασία µε το Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Κιλκίς και συµµετοχή στο πρόγραµµα του «Κάθε σχολείο... ένας κήπος». Επισκέψεις µαθητών-καθηγητών δηµοτικών σχολείων και γυµνασίων ή ερευνητικών ιδρυµάτων στο Εργαστήριο ή/και στο ΒΒΚΚ: o 2002-2008, τουλάχιστον 172 σχολεία του Νοµών Κιλκίς, Θεσσαλονίκης, Έβρου, Χαλκιδικής, Σερρών και περισσότεροι από 7.366 µαθητές επισκέφτηκαν και
ξεναγήθηκαν οργανωµένα στις εγκαταστάσεις του Εργαστηρίου της Θέρµης και στο ΒΒΚΚ και συµµετείχαν σε ποικίλες δραστηριότητες περιβαλλοντικής εκπαίδευσης. o Το 75% των σχολείων επισκέφτηκαν το ΒΒΚΚ ή/και το Εργαστήριο κατά τους µήνες Απρίλιο και Μάιο. Σχεδόν το 60% των σχολείων που επισκέφτηκαν το ΒΒΚΚ ή/και το Εργαστήριο ανήκουν στην πρωτοβάθµια εκπαίδευση και 40% στη δευτεροβάθµια. o Πριν την Παγκόσµια Ηµέρα Περιβάλλοντος (5 Ιουνίου) κάθε µέρα για µία εβδοµάδα διοργανώνονται δραστηριότητες περιβαλλοντικής εκπαίδευσης που περιλαµβάνουν: (α) εντοπισµό πληθυσµών από άγρια είδη ορχεοειδών που αυτοφύονται στο ΒΒΚΚ, (β) περίφραξη των βιοτόπων τους µε πασσάλους και κορδέλες από µαθητές δηµοτικών σχολείων, (γ) αναγραφή των επιστηµονικών και κοινών ονοµάτων τους σε λευκές κορδέλες, (δ) πληροφόρηση-ευαισθητοποίηση σε θέµατα διατήρησης της βιοποικιλότητας όπως η οικολογική ισορροπία και η τροφική αλυσίδα/ πυραµίδα καθώς και σε κινδύνους που την απειλούν, όπως η ρύπανση, η υλοτόµηση και η εκµετάλλευση για οικονοµικούς σκοπούς. o Επίσκεψη και ξενάγηση 10 µαθητριών και 3 καθηγητών του Βρετανικού Rugby High School for Girls στο πλαίσιο του προγράµµατος Project Comenius 1 «Preserving the Environment of Europe Now and for the Future». o Επίσκεψη ξενάγηση 40 καθηγητών του Ολλανδικού Πανεπιστηµίου Den Bosch. 2.3. Ηµερίδες Ο ΒΒΚΚ διοργάνωσε δύο Ηµερίδες Επαγγελµατικού Προσανατολισµού για τους µαθητές του Γυµνασίου Τριλόφου και µία Ηµερίδα για τους µαθητές του 1 ου Λυκείου Πανοράµατος. 2.4. Συνεργασία µε τα Γραφεία Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης της ιεύθυνσης Πρωτοβάθµιας και ευτεροβάθµιας Εκπαίδευσης Ο ΒΒΚΚ συνεργάστηκε µε 14 υπευθύνους Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης από 5 νοµούς της Κεντρικής Μακεδονίας (Νοµοί Θεσσαλονίκης, Κιλκίς, Ηµαθίας, Πιερίας και Σερρών), οργάνωσε συνάντηση εργασίας στην οποία διερευνήθηκαν οι δυνατότητες συνεργασίας και πραγµατοποιήθηκαν οργανωµένες ξεναγήσεις των υπευθύνων στις εγκαταστάσεις της Θέρµης καθώς και στο χώρο του ΒΒΚΚ. Επίσης, ο ΒΒΚΚ συµµετείχε σε 2ήµερο Παρουσίασης Περιβαλλοντικών Προγραµµάτων της ιεύθυνσης Πρωτοβάθµιας Εκπαίδευσης του Νοµού Κιλκίς. Τέλος, συµµετείχε στο ιεθνές Συµπόσιο της ιεύθυνσης ευτεροβάθµιας Εκπαίδευση του Νοµού Κιλκίς ιαπολιτισµική Εκπαίδευση: Αποτίµηση Έργου και Προτάσεις για το µέλλον στο πλαίσιο της Εκπαίδευσης για την Αειφορία, µε παρουσίαση της εργασίας: Μη τυπική πολυπολιτισµική περιβαλλοντική εκπαίδευση: η περίπτωση της δράσης «Πολιτισµός και βιοποικιλότητα: µονοπάτια χωρίς σύνορα», στα Κρούσσια. 2.5. Συνεργασία µε Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις περιβαλλοντικού ενδιαφέροντος Το 2006 υλοποιήθηκε η δράση «Πολιτισµός και βιοποικιλότητα: µονοπάτια χωρίς σύνορα» του προγράµµατος ΝΕΟΛΑΙΑ, η οποία πραγµατοποιήθηκε µε επίκεντρο το ΒΒΚΚ. Το πρόγραµµα διοργανώθηκε από το Μεσογειακό Γραφείο Πληροφόρησης για το Περιβάλλον, τον Πολιτισµό & την Αειφόρο Ανάπτυξη (MIO-ECSDE) σε συνεργασία µε το Βαλκανικό Βοτανικό Κήπο Κρουσσίων του ΕΘ.Ι.ΑΓ.Ε. και τους Φίλους της Βαλκανικής Xλωρίδας. Υποστηρίχθηκε από τη Γενική Γραµµατεία Νέας Γενιάς, στο πλαίσιο του Προγράµµατος της Ευρωπαϊκής Ένωσης ΝΕΟΛΑΙΑ - ράση 1 / Νεολαία για την Ευρώπη. Επίσης, σηµαντική υποστήριξη στο πρόγραµµα δόθηκε από το Υπουργείο Απασχόλησης και Κοινωνικής Προστασίας, τη Νοµαρχιακή Αυτοδιοίκηση Σερρών και το ήµο Σερρών. Συµµετείχαν 38 νέοι, από εννέα χώρες της Νοτιο-Ανατολικής Ευρώπης, της Μεσογείου και των Βαλκανίων: Βοσνία-Ερζεγοβίνη, Ελλάδα, Κροατία, Πρώην Γιουγκοσλαβική ηµοκρατία της Μακεδονίας, Σερβία και Σλοβενία καθώς, επίσης, και Ισπανία, Ιταλία, και Πορτογαλία. Στόχος της δράσης ήταν η ενηµέρωση και ευαισθητοποίηση των νέων και η προώθηση της ενεργού συµµετοχής τους στην προάσπιση και διάδοση των αρχών της αειφορίας, του
διαπολιτισµικού διαλόγου, της αλληλεγγύης, του αµοιβαίου σεβασµού, της συµφιλίωσης και της δηµοκρατίας στην περιοχή, µέσα από µία σειρά δραστηριοτήτων, όπως παρουσιάσεις και συζητήσεις στρογγυλής τραπέζης, δηµιουργικά εργαστήρια, βιωµατικά παιχνίδια, επισκέψεις πεδίου, οικο-περίπατοι και πολιτιστικές βραδιές. Η εµπειρία αυτή παρουσιάστηκε σε ένα εθνικό συνέδριο και ένα διεθνές (Οικονόµου, Μαλούπα, Φωτάκης και Αδαµίδης, 2008) Στο διάστηµα 2005-2010, υπήρξε συνεχής συνεργασία και υποστήριξη του έργου του ΒΒΚΚ από τους Φίλους της Βαλκανικής Χλωρίδας. 2.5. Εκπαιδευτικές δραστηριότητες µε συµµετοχή φοιτητών Τριτοβάθµιας Εκπαίδευσης Τµήµατα του Αριστοτελείου Πανεπιστηµίου, των ΑΤΕΙ Θεσσαλονίκης, Φλώρινας και Καβάλας, όπως επίσης και το ΙΕΚ Θέρµης συνεργάστηκαν µέσα στα δέκα χρόνια στέλνοντας τους φοιτητές τους να επισκεφτούν τον Κήπο, να πραγµατοποιήσουν τις διπλωµατικές εργασίες ή τις πρακτικές ασκήσεις τους. Πιο συγκεκριµένα είχαµε: έκα (10) επιµορφωτικές επισκέψεις, µε περισσότερους από 500 φοιτητές, των Τµηµάτων Γεωπονίας, Βιολογίας και Φαρµακευτικής του Α.Π.Θ. Πέντε (5) επιµορφωτικές επισκέψεις, µε περισσότερους από 250 σπουδαστές των Τµηµάτων Φυτικής Παραγωγής των Α.Τ.Ε.Ι. Θεσσαλονίκης και Φλώρινας και του Τµήµατος Αρχιτεκτονικής Τοπίου του Α.Τ.Ε.Ι. Καβάλας Επιµορφωτική επίσκεψη 17 σπουδαστών του τµήµατος Βιολογικής Καλλιέργειας του Ι.Ε.Κ. Θέρµης- Θεσσαλονίκης. Εκπόνηση επτά (7) ιπλωµατικών Εργασιών. Εκπόνησης είκοσι έξι (26) Πρακτικών Ασκήσεων φοιτητών και σπουδαστών εκ των οποίων: 17 φοιτητές Α.Ε.Ι. (για διάστηµα ενός µήνα), 7 σπουδαστές Α.Τ.Ε.Ι. (για διάστηµα 6 µηνών) και 2 µαθητές Ι.Ε.Κ. (για διάστηµα 6 µηνών). Επίσης, πραγµατοποιήθηκαν ανταλλαγές τεσσάρων φοιτητών ξένων πανεπιστηµίων µέσω του Προγράµµατος ΣΩΚΡΑΤΗΣ / Erasmus και µέσω προγράµµατος εκπαίδευσης µεταπτυχιακών φοιτητών I.A.E.S.T.E. καθώς και µια µεταδιδακτορική έρευνα. 2.6. Ξεναγήσεις στο ευρύ κοινό Στο χρονικό διάστηµα 2001-2008, πραγµατοποιήθηκε αυτόνοµη επίσκεψη στο ΒΒΚΚ τουλάχιστον 18.000 ατόµων, µεταξύ των οποίων ανήκουν επισκέψεις των παρακάτω συλλόγων ενώσεων φορέων: 1 ο Κ.Α.Π.Η. ήµου Καλαµαριάς και Αδελφότητα Κρωµναίων Καλαµαριάς, ικηγορικός Σύλλογος Θεσσαλονίκης και Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία, Ένωση Εκδοτών Επαρχιακού Τύπου Ελλάδος, Ένωση Εµπόρων Προϊόντων Βιολογικής Γεωργίας-Χειροτεχνίας, Εργαζόµενοι Εθνικής Τράπεζας Θεσσαλονίκης, Κ.Α.Π.Η. ήµου Βασιλικών και Κ.Α.Π.Η. Πολίχνης Θεσσαλονίκης, Λέσχη LIONS και Οµάδα Φωτογράφων F14, Ορειβατικός Σύλλογος Κιλκίς και Ορειβατικός-Φυσιολατρικός Σύλλογος Κοζάνης, Πανχαλκιδικός Σύλλογος Θεσσαλονίκης Ο Αριστοτέλης, ΠΕΕΚΠΕ, Παράρτηµα Κεντρικής Μακεδονίας, Πολιτιστικός & Εξωραϊστικός Σύλλογος 40 Εκκλησιών Θεσσαλονίκης, Πολιτιστικός Σύλλογος Έδεσσας και Πολιτιστικός Σύλλογος Κοµοτηνής, Ποντιακός Σύλλογος Κιλκίς, Πρόσκοποι Αναλήψεως και Πρόσκοποι Κιλκίς, Σύλλογος «Φροντίδα» και Σύλλογος Αντιστασιακών Θεσσαλονίκης, Σύλλογος Αποφοίτων Εκπαιδευτηρίων Βαλαγιάννη, Σύλλογος Αποφοίτων Εκπαιδευτηρίων Σχοινά, Σύλλογος Γυναικών I.W.O.C. και Σύλλογος ικαστικών Υπαλλήλων Θεσσαλονίκης, Σύλλογος Εργαζοµένων ΚΑΠΗ και Σύλλογος Περιπατητών Σερρών, Σύλλογος Φίλων Κρασιού Θεσσαλονίκης Wine Plus και Συνταξιούχοι Alpha Bank, Φίλοι ιεθνούς Ιδρύµατος Μεγάλου Αλεξάνδρου και Φίλοι Μαθητών Ακριτικών Χωριών, Χ.Ε.Ν. Κέντρου Θεσσαλονίκης, Χ.Ε.Ν. Πανοράµατος και Χ.Ε.Ν. Χαριλάου, Ψυχιατρικό Νοσοκοµείο Ηµέρας Θεσσαλονίκης. Τουλάχιστον 70% των επισκεπτών δέχθηκαν οργανωµένη ξενάγηση από εξειδικευµένο προσωπικό του ΒΒΚΚ. Τουλάχιστον 75% των ατόµων επισκέφτηκαν το ΒΒΚΚ κατά τους Μήνες Μάιο, Ιούνιο και Σεπτέµβριο.
2.7. ράσεις διάχυσης του µηνύµατος του ΒΒΚΚ σε εθνικό επίπεδο Οι σηµαντικότερες εκδηλώσεις που πραγµατοποιήθηκαν την περασµένη δεκαετία στο ΒΒΚΚ ήταν µε χρονική σειρά οι εξής: 2003, «Επενδυτικές δυνατότητες στον τοµέα των αρωµατικών και φαρµακευτικών φυτών στην Ελλάδα», υπό την αιγίδα του Υπουργείου Οικονοµίας και Οικονοµικών, Υπουργείου Γεωργίας και ΣΒΕΕ, (150 άτοµα). 2004, «Η συµβολή του Βαλκανικού Βοτανικού Κήπου Κρουσσίων στη διατήρηση και αξιοποίηση της ελληνικής Χλωρίδας», (70 άτοµα). 2004, «Η συµβολή του Βαλκανικού Βοτανικού Κήπου Κρουσσίων στη διατήρηση και αξιοποίηση της ελληνικής Χλωρίδας», (170 άτοµα), 2004, «Βαλκανικός Βοτανικός Κήπος Κρουσσίων και Σχολεία: Οι εκπαιδευτικές δράσεις του 2003-2004», (35 άτοµα). 2005, συνεργασία µε το ήµο Κρουσσών για την οργάνωση της πρώτης ανάβασης Κρουσσίων (αγώνας δρόµου ανδρών-γυναικών σε απόσταση 13,3 χιλιοµέτρων και πανηγυρική διαδροµή ανδρών-γυναικών απόστασης 5,2 χιλιοµέτρων µε αφετηρία το ΒΒΚΚ). 2007, ενηµέρωση του Τοπικού Τύπου µε θέµα «Η βιωσιµότητα του ΒΒΚΚ και η οικοτουριστική ανάπτυξη της περιοχής» µε συµµετοχή φορέων του Ν. Κιλκίς. 2007, χριστουγεννιάτικη γιορτή µε θέµα: «Χριστουγεννιάτικες Ευχές Γεµάτες Βότανα». 2007-2008, ενηµέρωση των κατοίκων του Νοµού Κιλκίς σε γεωργικά και περιβαλλοντικά θέµατα (Τέρπυλλος, Κεντρικό, Παλαιό Αγιονέρι, Κάτω Θεοδωράκια, Άγιοι Απόστολοι). Τέλος, στις 5 Ιουνίου κάθε έτους εορτάζεται η Παγκόσµια Ηµέρας Περιβάλλοντος σε συνεργασία µε τους Φίλους της Βαλκανικής Χλωρίδας καθώς και µε το ήµο Κρουσσών και άλλους Φορείς, όπως η Νοµαρχιακή Αυτοδιοίκηση Ν. Κιλκίς, το 5 ο ηµοτικό ιαµέρισµα ήµου Θεσσαλονίκης, η Αµερικάνικη Γεωργική Σχολή κ.ά. Κατά την πραγµατοποίηση του εορτασµού διοργανώνονται διάφορες επί µέρους εκδηλώσεις, δρώµενα, ξεναγήσεις επισκεπτών, οµιλίες, περιβαλλοντικά παιχνίδια, εκθέσεις φωτογραφίας και έργων τέχνης, οµιλίες ειδικών κ.ά.. Συµµετέχουν ενεργά, επίσης, διάφορες ιδιωτικές εταιρίες, οι οποίες παρέχουν στους επισκέπτες δώρα. Στο ίδιο διάστηµα συνεργάτες του ΒΒΚΚ ανακοίνωσαν σε συνέδρια και ηµερίδες θέµατα σχετικά µε τα εκπαιδευτικά προγράµµατα του ΒΒΚΚ: 2004, «Το εκπαιδευτικό έργο του ΒΒΚΚ», 2 ο Πανελλήνιο Συνέδριο της ΠΕΕΚΠΕ, «Βιώσιµη ανάπτυξη, Περιβαλλοντική Εκπαίδευση, τοπικές κοινωνίες». 2004, «Το εκπαιδευτικό έργο του Βαλκανικού Βοτανικού Κήπου Κρουσσίων στη διάρκεια του σχολικού έτους 2003-2004», ηµερίδα µε θέµα Συνάντηση-Παρουσίαση Σχολικών προγραµµάτων Σχολείων Πρωτοβάθµιας Εκπαίδευσης Ν. Κιλκίς. 2005, «Γνωρίζοντας το µονοπάτι της βιοποικιλότητας στο Βαλκανικό Βοτανικό Κήπο Κρουσσίων: Σχεδιασµός δραστηριοτήτων Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης για µαθητές ηµοτικού, 10ο Πανελλήνιο Συνέδριο Ελληνικής Βοτανικής Εταιρείας (Βέργου, Κρίγκας, Οικονόµο υ κα ι Μαλούπα, 2005). 2005, «Ο Κήπος των Αισθήσεων» στο 2 ο Συµπόσιο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης (Οικονόµου, Κρίγκας, Μαλούπα, και Κοκκίνη 2005) 2007, Συµµετοχή στο περίπτερο της Ν.Α. Κιλκίς στην Έκθεση του Ζαππείου «Σχολικός Τουρισµός και Περιβαλλοντική Εκπαίδευση». Ενηµερώθηκαν οι ενδιαφερόµενοι για το ρόλο, τη λειτουργία και τη δυνατότητα επίσκεψης µαθητών στο ΒΒΚΚ. 2007, «Συνεργασία του ΒΒΚΚ µε το ΚΠΕ Κιλκίς και το εκπαιδευτικό έργο του ΒΒΚΚ», ηµερίδα του ΚΠΕ Κιλκίς µε θέµα: «Λειτουργίες και δράσεις του ΚΠΕ Κιλκίς».
2.8. ηµιουργία και παραγωγή χρηστικών αντικειµένων, έντυπου και ψηφιακού πληροφοριακού υλικού και ιστοσελίδας Στη δεκαετία που µας πέρασε, εκδόθηκαν από το ΒΒΚΚ ένα ενηµερωτικό φυλλάδιο (24σέλιδο) και ενηµερωτικές αφίσες (21), µεµονωµένα φυλλάδια µε πληροφορίες σχετικά µε το έργο του και σελιδοδείκτες µε αποξηραµένα φυτά, ετήσια ηµερολόγια (έτη 2003 έως και 2011), έντυπο παρουσίασης έκθεσης φωτογραφίας σε συνεργασία µε την οµάδα φωτογράφων ΚΟΙΝΟΝ ΦΩΤΟΓΡΑΦΩΝ - f14, ενηµερωτικό τρίπτυχο για το ΒΒΚΚ στα αγγλικά και τα ελληνικά, και µέσα στο ίδιο χρονικό διάστηµα φιλοτεχνήθηκε το λογότυπο του ΒΒΚΚ και έγινε παραγωγή τριών videos παρουσίασης του ΒΒΚΚ καθώς και η παραγωγή ψηφιακού υλικού παρουσίασης του ΒΒΚΚ, η οργάνωση και λειτουργία ιστοτόπου (http://www.bbgk.gr/), η δηµοσίευση άρθρων σε εφηµερίδες και περιοδικά (58 δηµοσιεύσεις στα ελληνικά και 1 δηµοσίευση στην αγγλική γλώσσα). 2.9. Εξοπλισµός Εργαστηρίου Πολυµεσικών Εφαρµογών Για να είναι δυνατή η πραγµατοποίηση όλων των παραπάνω ήταν απαραίτητο να λειτουργήσει υποστηρικτικά το εργαστήριο Πολυµεσικών Εφαρµογών. Για το σκοπό αυτό στη δεκαετία που πέρασε εκπονήθηκαν οι µελέτες: «Αναβάθµιση του εργαστηρίου πολυµεσικών εφαρµογών», «Εξοπλισµός Η/Υ και περιφερειακών συσκευών», «ικτύωση Η/Υ και περιφερειακών συσκευών», «Ασφάλεια και προστασία υπολογιστικών συστηµάτων», «Εργαστήριο φωτογραφίας», «Οργάνωση και λειτουργία βιβλιοθήκης», «Videoconference Τηλεκπαίδευση». Επίσης, έγινε προµήθεια δικτύου Η/Υ, περιφερειακών συστηµάτων Η/Υ, τηλεφωνικού δικτύου και αναλωσίµων (µελάνια, χαρτί εκτύπωσης, CDs, DVDs κ.ά.), αναβάθµιση και συντήρηση Η/Υ και σύνδεση Εργαστηρίου και Κήπου µε το διαδίκτυο. 2.10. Συµβουλευτικές υπηρεσίες για θέµατα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης σε βοτανικούς κήπους Ο ΒΒΚΚ στηρίζει τις εκπαιδευτικές δράσεις του ΒΚ του Αιγαίου καθώς και το έργο του ικτύου µε ΚΠΕ Χίου. Επίσης, στηρίζει επιστηµονικά προγράµµατα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης που αναλαµβάνονται από εκπαιδευτικούς πρωτοβάθµιας και δευτεροβάθµιας εκπαίδευσης και πραγµατοποιούνται στο πλαίσιο Κοινοτικών Προγραµµάτων σε συνεργασία µε Ελληνικά Πανεπιστήµια. 2.11. Το µεταπτυχιακό πρόγραµµα του Βιολογικού Τµήµατος του ΑΠΘ. Τέλος, το Βιολογικό Τµήµα του ΑΠΘ οργάνωσε, σε συνεργασία µε το ΒΒΚΚ και το Εργαστήριο Προστασίας και Αξιοποίησης Αυτοφυών και Ανθοκοµικών Φυτών του ΕΘΙΑΓΕ, Πρόγραµµα Μεταπτυχιακών Σπουδών µε τίτλο: «ιατήρηση της Βιοποικιλότητας και Αειφορική Εκµετάλλευση Αυτοφυών Φυτών». Στο πρόγραµµα, το οποίο λειτουργεί µε επιτυχία τα τρία τελευταία ακαδηµαϊκά έτη, έχει ενσωµατωθεί Know How που αποκτήθηκε από τα δέκα χρόνια λειτουργίας του ΒΒΚΚ, διδάσκουν σε αυτό στελέχη του και πολλά εργαστήρια πραγµατοποιούνται στους χώρους του. 3. Συµπεράσµατα και προοπτικές Στην πρώτη δεκαετία της ζωής του ο ΒΒΚΚ απέδωσε πλούσιους καρπούς από την εκπαιδευτική διάσταση λειτουργίας του. Απόκτησε την εµπιστοσύνη εκπαιδευτικών φορέων όλων των βαθµίδων της εκπαίδευσης και τον εµπιστεύτηκαν ακόµη και σηµαντικά πρόσωπα από το εξωτερικό. Βοήθησε σηµαντικά µαθητές, σπουδαστές και φοιτητές να αποκτήσουν γνώσεις και δεξιότητες σχετικές µε τα ελληνικά αυτοφυή φυτικά είδη που δύσκολα µπορούν να αποκτηθούν αλλού στη χώρα µας. Το εκπαιδευτικό έργο του αποκτά µεγαλύτερη αξία αν αναλογιστούµε ότι το προσωπικό που το έφερε σε πέρας εργάζονταν µε συµβάσεις ορισµένου χρόνου, υπήρξαν αρκετά κενά χρονικά διαστήµατα στη χρηµατοδότηση του συνολικού έργου, συνέβησαν πολλές αλλαγές στα τεχνικά δελτία, µε αποτέλεσµα να µην υπάρχει η προβλεπόµενη από τον αρχικό σχεδιασµό συνέχεια και διάρκεια στα εκπαιδευτικά προγράµµατα. Τα προβλήµατα αυτά, ευτυχώς, σε µεγάλο βαθµό καλύφτηκαν από εθελοντές,
κυρίως από τους Φίλους της Βαλκανικής Χλωρίδας. Πρέπει να επισηµανθεί, επίσης, ότι ο ΒΚΚΚ όλα αυτά τα χρόνια προσπαθούσε να λειτουργεί 365 ηµέρες το χρόνο, στόχο που σε µεγάλο βαθµό τον πέτυχε. Τα πεπραγµένα στον τοµέα της εκπαίδευσης αποτελούν πολύτιµη παρακαταθήκη, τόσο για τη συνέχεια λειτουργίας του ΒΒΚΚ, όσο και την ανάπτυξη και άρτια λειτουργία των νέων ΒΚ που δηµιουργήθηκαν ή δηµιουργούνται στη χώρα µας τα τελευταία χρόνια (ΒΚ του Αιγαίου, ΒΚ Πανεπιστηµίου Κρήτης, ΒΚ Βυτίνας, κ.λπ.). Το σηµαντικό εκπαιδευτικό έργο του ΒΒΚΚ θα συνεχιστεί και θα πολλαπλασιαστεί: αν θεσµοθετηθεί, επιτέλους, και αυτονοµηθεί στο πλαίσιο αναδιάρθρωσης του ΕΘΙΑΓΕ, ή αν υπαχθεί στην υπό σύσταση Τράπεζα Γενετικού Υλικού, σε κάθε περίπτωση αν αποκτήσει σταθερό προσωπικό που να ασχολείται µε την εκπαίδευση στον Κήπο, και αν δηµιουργηθεί Εθνικό ίκτυο Βοτανικών Κήπων, το οποίο αφενός θα κληθεί να υλοποιήσει την ex situ διατήρηση της ελληνικής χλωρίδας και αφετέρου, αν υποστηριχθεί θεσµικά και υλικά, να το πράξει. Τέλος, η προσφορά του ΒΒΚΚ σε θέµατα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης θα αυξηθεί µε την ολοκλήρωση του Κήπου Περιβαλλοντικής Ευαισθητοποίησης που ολοκληρώνεται στη Θέρµη Θεσσαλονίκης και στον οποίο θα έχουν ευκολότερη πρόσβαση οι µαθητές και οι κάτοικοι των Νοµών Θεσσαλονίκης και Χαλκιδικής. Βιβλιογραφία 1. BGCS, WWF & IUCN 1989 The Botanic Gardens Conservation Strategy Gland, Switzerland and Richmond, UK: IUCN. 2. Βέργου A., Κρίγκας Ν., Οικονόµου Α., και Μαλούπα Ε. 2005 Γνωρίζοντας «το µονοπάτι της βιοποικιλότητας» στο Βαλκανικό Βοτανικό Κήπο Κρουσσίων: Σχεδιασµός δραστηριοτήτων Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης για µαθητές ηµοτικού Πρακτικά 10ου Πανελλήνιου Συνεδρίου της Ελληνικής Βοτανικής Εταιρείας, Ιωάννινα, Μάιος 2005. 3. Eagles, P.F.J. & Demare, R. 1999 Factors influencing children s environmental attitudes Journal of Environmental Education, 30(4). 4. Leadlay, E. & Greene J. 1998 The Darwin Technical Manual for Botanic Gardens Surrey, UK: Botanic Gardens Conservation International. 5. Lindemann-Matthies, P. 2002 The influence of an Educational Program on Children s Perception of Biodiversity The Journal of Environmental Education 33(2), p.22-31. 6. Οικονόµου Α., Κρίγκας Ν., Μαλούπα Ε., και Κοκκίνη Σ. 2005 Ο Κήπος των Αισθήσεων Πρακτικά 2 ου Συµποσίου Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης, Πανεπιστήµιο Πειραιά, Απρίλιος 2005. 7. Οικονόµου Α., Μαλούπα Ε., Φωτάκης., Αδαµίδης Β. 2008 Ανάπτυξη Οικοτουριστικών ραστηριοτήτων στο Βαλκανικό Βοτανικό Κήπο Κρουσσίων και τις Γειτονικές Περιοχές Πρακτικά 3 ου Περιβαλλοντικού Συνεδρίου Μακεδονίας, Θεσσαλονίκη 14-17 Μαρτίου 2008. 8. The Botanic Gardens Conservation International, Environmental education in botanic gardens, In: http://www.bgci.org/education/environ_education, (10-1-2011) 9. The Botanic Gardens Conservation International, In: http://www.bgci.org.uk, (10-1-2011) 10. The New York Botanical Garden, In: http://www.nybg.org, (10-1-2011) 11. The Royal Botanical Kew Gardens, In: http://www.rbgkew.org.uk, (10-1-2011) 12. Willison J. & Green J. 1994 Environmental Education in Botanic Gardens Guidelines for developing individual strategies Surrey, UK: BGCI.