ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΚΑΙ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΩΝ Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΠΕΠΑΓΝΗ. ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΡΕΧΟΥΣΑΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΚΑΙ ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΚΟΛΙΑΚΟΥ ΑΚΗ ΣΤΥΛΙΑΝΗ ΖΑΡΚΑ ΗΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΕΙ ΚΡΗΤΗΣ, ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ & ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ http://talos.stef.teiher.gr/nsak Καλοκαίρι 2003

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. Εισαγωγή και σκοπός της µελέτης... 3 2. Βασική περιγραφή και χαρακτηριστικά νοσοκοµείου... 7 3. Ενεργειακά και περιβαλλοντικά χαρακτηριστικά... 17 3.1. Ενεργειακή διαχείριση... 18 3.2. Περιβαλλοντική διαχείριση... 28 3.3. Έργα που έχουν υλοποιηθεί και πρωτοβουλίες που έχουν αναληφθεί στο παρελθόν... 37 3.4. Συγκρίσεις µε διεθνή καλή πρακτική πρώτα συµπεράσµατα... 52 4. Εφαρµογή µεθοδολογίας κτiριακής αξιολόγησης (GEM)... 55 5. Συµπεράσµατα Προτάσεις... 95 6. Θέµατα για παραπέρα µελέτη... 126 7. Βιβλιογραφία... 127 Κολιακουδάκη Στυλιανή, Zαρκάδης Νικόλαος 2

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΚΑΙ ΣΚΟΠΟΣ ΤΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ Τα τελευταία χρόνια η παγκόσµια κοινότητα ζει κάτω από το βάρος της ολοένα αυξανόµενης υποβάθµισης του περιβάλλοντος στον πλανήτη και ταυτόχρονα συνειδητοποίησε ότι πρέπει να εφαρµοστούν σχέδια δράσης προκειµένου να µην επιδεινωθεί άλλο η ήδη δυσµενής κατάσταση. Επίσης έγινε κατανοητό ότι αυτές οι δράσεις δεν µπορεί να είναι αποτελεσµατικές εάν είναι κοντόφθαλµες, εστιάζοντας αποσπασµατικά στα προβλήµατα. Αντίθετα αυτές οφείλουν να διέπονται από ολιστική φιλοσοφία, θεωρώντας ότι οι αιτίες που προκαλούν τα σηµερινά περιβαλλοντικά αδιέξοδα ενεργούν µέσα από ένα αλληλεπιδραστικό ενιαίο µοντέλο και οι δεσµοί τους είναι πολλές φορές άρρηκτοι. Οπότε αυτό που µένει είναι η συνολική θεώρηση του προβλήµατος. Κάτω από αυτό το πρίσµα πρέπει να εξετάζεται ο τοµέας των κτιρίων του νοσοκοµειακού χώρου, τοµέας που και αυτός συνεισφέρει στη σταδιακή υποβάθµιση του περιβάλλοντος. Όπως επισηµαίνεται στην Ευρωπαϊκή Οδηγία του SAVE (Οδηγία 93/76/ΕΟΚ του Συµβουλίου της 13ης Σεπτεµβρίου 1993 για περιορισµό των εκποµπών διοξειδίου του άνθρακος µε τη βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης), η ενεργειακή κατανάλωση των κτιρίων (οικιακός και τριτογενής τοµέας) αντιπροσωπεύει περίπου το 40% της παραγόµενης ενέργειας στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ). Στην Ελλάδα, η τελική ενεργειακή κατανάλωση των κτρίων του τριτογενούς τοµέα (δηµόσια και ιδιωτικά κτίρια, νοσοκοµεία, σχολεία, ξενοδοχεία, αθλητικές εγκαταστάσεις κλπ.) και του οικιακού τοµέα, αντιπροσωπεύει το 29,8% του ενεργειακού ισoζυγίoυ της χώρας (βάσει στοιχείων του 1992). Συγκρίνοντας την µέση ετήσια ενεργειακή κατανάλωση διαφόρων κατηγοριών κτιρίων όπως προκύπτει από τα αποτελέσµατα εργασιών που έχουν εκπονηθεί από έλληνες µελετητές/ερευνητές (Πίνακας & ιάγραµµα 1.1), είναι ορατό πως τα κτίρια περίθαλψης (νοσοκοµεία, κλινικές) παρουσιάζουν σχεδόν την υψηλότερη ενεργειακή κατανάλωση ανά µονάδα επιφάνειας. Και αυτό δικαιολογείται, αν ληφθεί υπόψη το γεγονός ότι ο νοσοκοµειακός χώρος είναι ένα ιδιαίτερως ξεχωριστό περιβάλλον µε υψηλές απαιτήσεις. Κολιακουδάκη Στυλιανή, Zαρκάδης Νικόλαος 3

Α/Α ΕΙ ΟΣ ΚΤΙΡΙΟΥ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ (kwh/m 2 ) 1. Κολυµβητήρια 411,7 2. Νοσοκοµεία 406,8 3. Κλινικές 275 4. Ξενοδοχεία 273 5. Γραφεία 187 6. Εµπορικά 152 7. Σχολεία 92 8. Γυµναστήρια 83,5 Πίνακας 1.1 Μέση ετήσια ενεργειακή κατάναλωση διαφόρων κατηγοριών κτιρίων τριτογενούς τοµέα 450 400 411,7 406,8 350 kwh/m 2 300 250 200 150 275 273 187 152 100 92 83,5 50 0 ΚΟΛΥΜΒΗΤΗΡΙΑ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΑ ΚΛΙΝΙΚΕΣ ΞΕΝΟ ΟΧΕΙΑ ΓΡΑΦΕΙΑ ΕΜΠΟΡΙΚΑ ΣΧΟΛΕΙΑ ΓΥΜΝΑΣΤΗΡΙΑ ιάγραµµα 1.1 Το µεγάλο µέγεθος λοιπόν της ενεργειακής κατανάλωσης στα κτίρια περίθαλψης επιβάλλει τη λήψη µέτρων για ορθολογική διαχείριση της ενέργειας, ώστε οι δεδοµένες λειτουργικές ανάγκες και λοιπές απαιτήσεις να καλύπτονται µε τον πλέον αποδοτικό τρόπο. Η επίτευξη του στόχου αυτού επιφέρει σηµαντικά οικονοµικά και περιβαλλοντικά οφέλη. Αποτελέσµατα από πιλοτικές εφαρµόγες σε κτίρια νοσοκοµείων, δείχνουν ότι υπάρχουν δυνατότητες εξοικονόµησης ενέργειας µε παράλληλη βελτίωση του Κολιακουδάκη Στυλιανή, Zαρκάδης Νικόλαος 4

εσωτερικού περιβάλλοντος τους, αρκεί να ληφθούν σοβαρά υπόψη τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των νοσοκοµείων όπως: Από πληθυσµιακή άποψη ένα νοσοκοµείο ισοδυναµεί µε ένα χωριό ή µια µικρή πόλη όπου εκατοντάδες ή χιλιάδες άνθρωποι (ιατρικό, νοσηλευτικό, διοικητικό και τεχνικό προσωπικό, ασθενείς) εργάζονται ή διαµένουν. Είναι κτίρια µεγάλου µεγέθους και τεράστιου µηχανολογικού εξοπλισµού. Οι κατάλληλες κλιµατικές συνθήκες στο εσωτερικό των νοσοκοµείων αποτελούν βασική προϋπόθεση για την σωστη λειτουργίας τους και έχουν άµεση επίδραση στην γενικότερη υγεία των ασθενών. Έχουν συνεχή 24ωρη λειτουργία καθ όλη τη διάρκεια του χρόνο, κάτι το οποίο µεταφράζεται σε 24ωρη λειτουργία και των συστηµάτων θέρµανσης, κλιµατισµού και αερισµού στους χώρους, όπου αυτά υπάρχουν. Οι απαιτούµενες εσωτερικές θερµοκρασίες το χειµώνα είναι συνήθως 1-4 C υψηλότερες από τις συνήθεις θερµοκρασίες κατοικιών, ενώ η θερµοκρασία στους θαλάµους ασθενών είναι συνήθως 22 C. Αυτό µεταφράζεται σε µια αύξηση των αναγκών θέρµανσης µεταξύ 7-28%. Μέσα στο ίδιο το κτίριο υπάρχουν ζώνες µε διαφορετικές απαιτήσεις θερµοκρασίας, υγρασίας, αερισµού. Στην πλειοψηφία των χώρων δεν επιτρέπεται η επανακυκλοφορία του εσωτερικού αέρα, κάτι το οποίο αυξάνει το θερµικό ή ψυκτικό φορτίο. Υπάρχει ανάγκη για συνεχή διατήρηση απαιτούµενων συνθηκών θερµικής άνεσης. ιατηρούνται αυστηρά ελεγχόµενα επίπεδα ποιότητας αέρα και υγιεινής. Λειτουργούν ταυτόχρονα πολλά ιατρικά µηχανηµάτα και συσκευές χωρίς να µπορεί να αποφευχθεί η χρήση τους στις ώρες αιχµής, λόγω της ιδιαίτερης λειτουργίας τους. Όλο το κτίριο και οι εγκαταστάσεις, σε συνδυασµό µε το εξωτερικό περιβάλλον και τις εξωτερικές συνθήκες, λειτουργούν σαν ένα σύστηµα. Τα στοιχεία, ο εξοπλισµός και τα επιµέρους συστήµατα του κτιρίου, ο τρόπος λειτουργίας τους, αλληλεπιδρούν και καθορίζουν την τελική κατάσταση. Συνεπώς, το θέµα της κατανάλωσης ενέργειας πρέπει να προσεγγισθεί ολοκληρωµένα, λαµβάνοντας υπόψη τη δυναµική του συνόλου των υπεισερχόµενων παραµέτρων. Εξετάζοντας τις διάφορες δυνατότητες εξοικονόµησης ενέργειας, αρχίζουµε από το εξωτερικό του κτιρίου και προχωρούµε προς το εσωτερικό. Σε κάθε στάδιο, υπάρχει κάποια δυνατότητα βελτίωσης η οποία πρέπει να αξιολογηθεί ώστε να αποφασιστεί εάν τελικά συµφέρει να υλοποιηθεί. Κολιακουδάκη Στυλιανή, Zαρκάδης Νικόλαος 5

Με το παραπάνω σκεπτικό προσεγγίζεται σε αυτήν την εργασία η περίπτωση ενός από τα µεγαλύτερα και πιο σύγχρονα νοσοκοµεία της Ελλάδας, το Περιφερειακό Πανεπιστηµιακό Γενικό Νοσοκοµείο Ηρακλείου (ΠΕΠΑΓΝΗ). Λογότυπο Περιφερειακού Πανεπιστηµιακού Γενικού Νοσοκοµείου Ηρακλείου ΠΕΠΑΓΝΗ Θα αξιολογηθεί η ενεργειακή και περιβαλλοντική του συµπεριφορά µέσω µίας νέας και φιλόδοξης εφαρµογής (GEM), και θα προταθούν επεµβάσεις βελτιστοποίησης, αφού πρώτα όµως παρουσιαστεί στις σελίδες που ακολουθούν η τρέχουσα κατάσταση του νοσοκοµείου. Το όλο εγχείρηµα αποκτάει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, αν σκεφτεί κανείς πως την τελευταία τριετία (2000-2002), το ΠΕΠΑΓΝΗ βρίσκεται σταθερά µέσα στις 5 πρώτες θέσεις στην κατανάλωση ενέργειας στην Κρήτη (Πηγή: Στοιχεία ΕΗ). Κολιακουδάκη Στυλιανή, Zαρκάδης Νικόλαος 6