Οι ελληνοβουλγαρικές σχέσεις στη µετακοµµουνιστική εποχή

ΕΘΝΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΗΜΟΣΙΑΣ ΙΟΙΚΗΣΗΣ & ΑΥΤΟ ΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΘΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΗΜΟΣΙΑΣ ΙΟΙΚΗΣΗΣ & ΑΥΤΟ ΙΟΙΚΗΣΗΣ ΙΕ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΗ ΣΕΙΡΑ ΤΜΗΜΑ ΑΚΟΛΟΥΘΩΝ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΤΕΛΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Οι ελληνοβουλγαρικές σχέσεις στη µετακοµµουνιστική εποχή Πολιτικές και οικονοµικές διαστάσεις Επιβλέπων: Π. Λιαργκόβας Σπουδαστής: Θεοφάνης Φραγγής ΑΘΗΝΑ - 2004

ΕΘΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΗΜΟΣΙΑΣ ΙΟΙΚΗΣΗΣ & ΑΥΤΟ ΙΟΙΚΗΣΗΣ Τµήµα Ακολούθων Επικοινωνίας ΙΕ Εκπαιδευτική Σειρά Οι ελληνοβουλγαρικές σχέσεις στη µετακοµµουνιστική εποχή Πολιτικές και οικονοµικές διαστάσεις Επιβλέπων: Π. Λιαργκόβας Σπουδαστής: Θεοφάνης Φραγγής Αθήνα, Οκτώβριος 2004 2

3

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Περίληψη - Λέξεις κλειδιά 6 Abstract - Keywords 7 Εισαγωγή 10 Μέρος πρώτο: Πολιτικές σχέσεις Ιστορία των ελληνοβουλγαρικών σχέσεων µέχρι το 89 14 Πολιτική συνεργασία Ελλάδας - Βουλγαρίας µετά το 1989 17 ΕΕ - ΝΑΤΟ και ελληνοβουλγαρικές σχέσεις 19 Οι λόγοι της στροφής της Βουλγαρίας προς ΕΕ και ΝΑΤΟ 19 Η πορεία ένταξης της Βουλγαρίας στην ΕΕ και το ΝΑΤΟ 22 Η συµβολή της Ελλάδας 25 Ελληνοβουλγαρικά οφέλη από την ένταξη στην ΕΕ και το ΝΑΤΟ 27 Τουρκία και ελληνοβουλγαρικές σχέσεις 29 Ελλάδα, Βουλγαρία και Τουρκία 29 Οι µουσουλµανικές µειονότητες 30 Βαλκάνια και ελληνοβουλγαρικές σχέσεις 34 Ιστορία των σχέσεων των βαλκανικών χωρών 34 Σταθερότητα στα βαλκάνια και ελληνοβουλγαρικά συµφέροντα 36 Ελληνοβουλγαρικές ενέργειες για τη σταθερότητα στα βαλκάνια 37 Μακεδονικό ζήτηµα και ελληνοβουλγαρικές σχέσεις 39 Οι θέσεις Βουλγαρίας - Ελλάδας στο µακεδονικό ζήτηµα µέχρι το 89 39 Το θέµα της Μακεδονίας στις ελληνοβουλγαρικές σχέσεις µετά το 89 41 Συµπεράσµατα και προοπτικές 44 Συµφωνίες Ελλάδας - Βουλγαρίας 45 Ελλάδα και Βουλγαρία σε περιφερειακές συµφωνίες 45 ιµερείς συµφωνίες Ελλάδας και Βουλγαρίας 49 4

Μέρος δεύτερο: Οικονοµικές σχέσεις Η οικονοµία της Βουλγαρίας και της Ελλάδας 55 Εµπόριο 58 Ιστορία των εµπορικών σχέσεων µέχρι το 1989 58 Το θεσµικό πλαίσιο των εµπορικών συναλλαγών µετά το 1989 62 Εξαγωγές 63 Εισαγωγές 70 Τα προϊόντα 76 Εµπορικό ισοζύγιο 77 Συµπεράσµατα και προοπτικές 79 Επενδύσεις 83 Ιστορικό της ελληνικής διείσδυσης στη βουλγαρική αγορά 83 Θεσµικό πλαίσιο επενδύσεων 86 Αντικίνητρα και κίνητρα επενδύσεων στη Βουλγαρία 88 Οι επενδύσεις µε αριθµούς 97 Οι ελληνικές επιχειρήσεις στη Βουλγαρία 102 Συµπεράσµατα και προοπτικές 108 Μετανάστευση 109 Οι φάσεις και τα αίτια της βουλγαρικής µετανάστευσης 109 Η βουλγαρική µετανάστευση µε αριθµούς 111 Οι Βούλγαροι µετανάστες και η ελληνική αγορά εργασίας 115 Συµπεράσµατα και προοπτικές 118 Τουρισµός 119 Οι ελληνικός τουρισµός στη Βουλγαρία 119 Οι Βούλγαροι επισκέπτες στην Ελλάδα 121 Επίλογος 123 Ευρετήριο στατιστικών πινάκων και γραφηµάτων 129 Ερευνητικές πηγές 131 5

ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η Βουλγαρία είναι µια χώρα που κατέχει ιδιαίτερη θέση στην ελληνική εξωτερική πολιτική λόγω των πολλών κοινών πολιτικών και οικονοµικών συµφερόντων των δύο χωρών τα οποία πολλαπλασιάστηκαν ιδιαιτέρως µετά την πτώση του κοµµουνισµού το 1989 και την επακόλουθη στροφή της Βουλγαρίας προς τη ύση. Η σχέση των δύο χωρών µε την Τουρκία, η επιδίωξη τους για σταθεροποίηση των βαλκανίων, η επιθυµία ένταξης της Βουλγαρίας στην ΕΕ της οποίας είναι µέλος η Ελλάδα, τα υψηλά ποσά των εµπορικών συναλλαγών Ελλάδας - Βουλγαρίας και το µέγεθος των επενδύσεων των ελληνικών επιχειρήσεων στη βουλγαρική αγορά είναι οι βασικοί οικονοµικοί και πολιτικοί άξονες που θεµελιώνουν τη στενή ελληνοβουλγαρική µετακοµµουνιστική σχέση. Η αποδοτικότητα των οικονοµικών σχέσεων των δύο χωρών, η επίλυση των λιγοστών διµερών κρίσεων δια της διπλωµατικής οδού (πχ. µακεδονικό ζήτηµα), η επιδίωξη εµβάθυνσης της συνεργασίας τους και σε άλλους τοµείς όπως η ενέργεια, η έµφαση στα κοινά πολιτικο-οικονοµικά συµφέροντα και η διπλωµατική αποσιώπηση των διαφορών τους αποδεικνύουν ότι η ελληνοβουλγαρική σχέση έχει οικοδοµηθεί σε στέρεες βάσεις. Παρόλα αυτά υπάρχουν ακόµη περιθώρια βελτίωσης µε την είσοδο της Βουλγαρίας στην ΕΕ, την παροχή αµοιβαίων διευκολύνσεων για την πρόσβαση της Ελλάδας στη ρωσική αγορά και την προσέγγιση της Βουλγαρίας στις αγορές της Μεσογείου καθώς και µε τη συνεργασία όχι µόνο σε επίπεδο κορυφής αλλά και κοινωνίας πολιτών. Λέξεις κλειδιά: Ελλάδα, Βουλγαρία, ΕΕ, ΝΑΤΟ, Μακεδονία, Τουρκία, βαλκάνια, εµπόριο, επενδύσεις, τουρισµός, µετανάστευση. 6

ABSTRACT Bulgaria is a country that holds a special position in the greek foreign policy because of the large number of common political and economic interests of the two countries which have multiplied especially after the fall of communism in 1989 and the consequent recourse of Bulgaria to the West. The relation of the two countries with Turkey, their pursuit of stabilisation in Balkans, Bulgaria s wish to adhere to the EU whose Greece is already state member, the large amount of greek-bulgarian commercial transactions and the bulk of investments of greek companies in the bulgarian market are the main axes that found the post-communist greek-bulgarian relation. The efficiency of the economic relation between the two countries, the settlement of the bilateral crisis by the method of diplomacy (e.g. the problem of Macedonia), the objective to extend their cooperation into new sectors such as energy, the emphasis on their common political and economic interests and the diplomatic suppression of their disagreements prove that the greek-bulgarian relation has been built on solid basis. However, there is still room for improvement with Bulgaria s accession to the EU, the mutual support for Greece s access to the russian market and Bulgaria s access to the markets of the Mediterranean, and the cooperation not only on a high political level but also on the level of civil society. Keywords: Greece, Bulgaria, EU, NATO, Macedonia, Turkey, balkans, trade, investments, tourism, immigration. 7

8

9

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Οι ραγδαίες εξελίξεις του 1989 στην ανατολική Ευρώπη υπήρξαν καταλυτικές για τις χώρες των Βαλκανίων. Όχι µόνο σε πολιτικό αλλά και σε οικονοµικό επίπεδο. Οι σωρευµένες διαρθρωτικές αδυναµίες έκαναν ακόµη πιο σύνθετη και δύσκολη για τις πρώην κοµµουνιστικές χώρες την περίοδο της µετάβασης από ένα αυταρχικό καθεστώς στην εγκαθίδρυση δηµοκρατικών θεσµών και κράτους δικαίου αλλά και από µια κεντρικά σχεδιασµένη οικονοµική πολιτική στην ελεύθερη οικονοµίας της αγοράς. Ανάµεσα σ αυτές τις χώρες που ξεκίνησαν την έντονη και συστηµατική προσπάθεια να µεταµορφώσουν τη δοµή του πολιτεύµατος και της οικονοµίας τους ανήκει και η Βουλγαρία. Η πρώτη µετακοµµουνιστική δεκαετία ήταν πολύ κρίσιµη για τη Βουλγαρία τόσο για τις πολιτικές και οικονοµικές ζυµώσεις στο εσωτερικό της χώρας όσο και για τον προσανατολισµό της εξωτερικής της πολιτικής στη διεθνή πολιτική σκηνή που δεν ήταν ίδια µετά το 89. Μέσα σ αυτό το ρευστό πολιτικό και οικονοµικό πλαίσιο, οι σχέσεις της Βουλγαρίας µε την Ελλάδα µεταβλήθηκαν κι αυτές µε τη σειρά τους. Ή µήπως τελικά όχι; Ο τρόπος που µας αντιµετωπίζει η Βουλγαρία έχει αλλάξει µετά το 1989; Το νέο πολιτικό και οικονοµικό σκηνικό που διαµορφώθηκε στη Βουλγαρία µετακοµµουνιστικά έδωσε νέες διαστάσεις στις ελληνοβουλγαρικές σχέσεις; Και πώς αντέδρασε η ελληνική πλευρά; Πώς χειρίστηκε ή εκµεταλλεύτηκε τα νέα πολιτικο-οικονοµικά δεδοµένα; Η Βουλγαρία είναι µια χώρα που κατέχει ιδιαίτερη θέση στην ελληνική εξωτερική πολιτική παρόλο που είναι µικρή σε µέγεθος (110.975 km 2 ) και σε πληθυσµό (8.072.000 κατοίκους): Είναι µια χώρα που συνορεύει στο βορρά µε την Ελλάδα και κατά συνέπεια είναι κρίσιµη για την ασφάλεια της χώρα µας. 10

Γειτνιάζει όπως και η Ελλάδα µε την Τουρκία µε την οποία δεν διατηρεί τις καλύτερες πολιτικές σχέσεις και άρα µπορεί να αποτελέσει ένα καλό συµπαραστάτη της χώρας µας στο πολιτικό πεδίο µε την Τουρκία. Αποτελεί µέρος της βαλκανικής χερσονήσου όπως και η Ελλάδα µε εύλογα εµπορικά και οικονοµικά συµφέροντα στην ευρύτερη περιοχή και εποµένως µπορεί να γίνει συµµέτοχος της ελληνικής προσπάθειας για τη σταθερότητα στα βαλκάνια. Θα προσχωρήσει σε λίγα χρόνια στην Ευρωπαϊκή Ένωση της οποίας είναι ήδη µέλος η Ελλάδα και έτσι θα µπορούσε να καταστεί ένας χρήσιµος σύµµαχος για την ελληνική πολιτική και οικονοµική διπλωµατία στα πλαίσια της ΕΕ. εδοµένης της γεωγραφικής της εγγύτητας µε την Ελλάδα, συνιστά µια καλή διέξοδο για τις ελληνικές ιδιωτικές επιχειρήσεις που θέλουν να διευρύνουν το επενδυτικό πεδίο δράσης τους. Βρίσκεται στο πέρασµα ανάµεσα στην Ελλάδα και τη Ρωσία γεγονός που την καθιστά ιδιαιτέρως σηµαντική για την επέκταση των ελληνικών εµπορικών δραστηριοτήτων στις αχανείς αγορές της Ρωσίας, της Ουκρανίας και του Καυκάσου. Για όλους αυτούς τους λόγους, η Βουλγαρία συνιστά µια χώρα µε ιδιάζουσα σηµασία για την Ελλάδα σε πολιτικό και οικονοµικό επίπεδο. Η διαµόρφωση των ελληνοβουλγαρικών σχέσεων µετά την πτώση του υπαρκτού σοσιαλισµού στη Βουλγαρία έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την ελληνική εξωτερική πολιτική και την ελληνική οικονοµία. Είναι σηµαντικό εποµένως να δοθούν απαντήσεις σε ερωτήµατα καίρια: Επηρεάστηκαν οι ελληνοβουλγαρικές σχέσεις από την κατάρρευση του κοµµουνισµού; Από ποια οπτική µας βλέπει πλέον η Βουλγαρία; Ποιοι είναι οι νέοι πολιτικοί άξονες που διατρέχουν τη σχέση των δύο χωρών µετά το 89; Η διαφαινόµενη είσοδος της Βουλγαρίας στην ΕΕ θα έχει θετικές ή αρνητικές επιπτώσεις στις σχέσεις Αθήνας - Σόφιας; 11

Υπάρχουν ακόµη και στη δεκαετία του 1990 ζητήµατα που προκαλούν προστριβές και αντιπαραθέσεις µεταξύ Ελλάδας-Βουλγαρίας; Η διµερής οικονοµική συνεργασία είναι προς όφελος και των δύο πλευρών; Ποιες είναι οι προοπτικές και ποια τα περιθώρια βελτίωσης στη διµερή αυτή σχέση σε οικονοµικό και πολιτικό επίπεδο; Στα ερωτήµατα αυτά θα προσπαθήσει να δώσει απαντήσεις η έρευνα αυτή. Στο πρώτο µέρος αναπτύσσεται η πολιτική διάσταση των ελληνοβουλγαρικών σχέσεων. Μετά από µια σύντοµη ιστορική αναδροµή στα γεγονότα πριν το 1989 που αφορούν τις σχέσεις Ελλάδας - Βουλγαρίας, παρακολουθούµε την πολιτική συνεργασία των δύο κυβερνήσεων κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1990 έως τις µέρες µας. Εν συνεχεία, εξετάζουµε τις σχέσεις Αθήνας - Σόφιας αναφορικά µε τέσσερεις κοινούς πολιτικούς άξονες: ο πρώτος αφορά την ένταξη της Βουλγαρίας στην ΕΕ και το ΝΑΤΟ, ο δεύτερος την Τουρκία, ο τρίτος την πολιτική κατάσταση στη βαλκανική χερσόνησο και ο τελευταίος το ζήτηµα της Μακεδονίας µετά και τη διάλυση της πρώην ενωµένης Γιουγκοσλαβίας. Τέλος, παραθέτουµε τις βασικές συµφωνίες συνεργασίας που έχουν υπογραφεί από τη Βουλγαρία και την Ελλάδα σε διµερές και περιφερειακό επίπεδο και οι οποίες θέτουν το βασικό νοµοθετικό πλαίσιο που διέπει την ελληνοβουλγαρική σχέση. Στο δεύτερο µέρος, εξετάζονται µέσα από αναλυτικούς στατιστικούς πίνακες και γραφήµατα οι οικονοµικές σχέσεις της Ελλάδας και της Βουλγαρίας. Για να γίνει ωστόσο αντιληπτή στη σωστή της διάσταση η οικονοµική συνεργασία των δύο χωρών στη µετακοµµουνιστική περίοδο, τα οικονοµικά δεδοµένα τίθενται σε αντιδιαστολή τόσο ως προς τα στατιστικά στοιχεία των µεταπολεµικών χρόνων µέχρι το 1989 (χρονική αντιπαράθεση στοιχείων), όσο και ως προς τα στατιστικά στοιχεία των οικονοµιών των χωρών της ΕΕ- 15 ή των βαλκανίων (γεωγραφική αντιπαράθεση στοιχείων). Οι τοµείς της οικονοµικής συνεργασίας των δύο χωρών τους οποίους εξετάζει η έρευνα αυτή είναι το εµπόριο, οι επενδύσεις, η µετανάστευση και ο τουρισµός. Η οικονοµική αυτή ανάλυση πλαισιώνεται από τη σύγκριση 12

βασικών οικονοµικών δεικτών των οικονοµιών της Ελλάδας και της Βουλγαρίας µετά το 1989, από την ιστορική αναδροµή στις ελληνοβουλγαρικές εµπορικές σχέσεις, καθώς και από την ανάλυση του θεσµικού πλαισίου που διέπει την επενδυτική και εµπορική συνεργασία Ελλάδας - Βουλγαρίας. Μέσα από την ανάλυση της οικονοµικής και πολιτικής διάστασης των ελληνοβουλγαρικών σχέσεων, η παρούσα έρευνα αναζητά ουσιαστικά να βρει αν τελικά η ελληνοβουλγαρική σχέση αποτελεί µια επιτυχηµένη οικονοµική συνεργασία, µια παραδειγµατική πολιτική συνύπαρξη ή µήπως πρόκειται για µια σχέση µε σαθρά πολιτικά και οικονοµικά θεµέλια και επιφανειακούς συµβιβασµούς που θα µπορούσαν να αγνοηθούν εκατέρωθεν στην πρώτη κρίσιµη πολιτική ή οικονοµική συγκυρία. 13

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΟ-ΒΟΥΛΓΑΡΙΚΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ ΜΕΧΡΙ ΤΟ 89 Από τα αρχαία χρόνια, η ευρύτερη περιοχή της Βουλγαρίας κατοικείτο από ελληνικά φύλλα. Το γεγονός αυτό επιβεβαιώνεται τόσο από τα ελληνικά ονόµατα πολλών βουλγαρικών πόλεων όπως η Φιλιππούπολη - σηµερινό Πλόβντιβ - που πήρε το όνοµά της από τον Φίλιππο Ά και η αρχαία Οδησσός - σηµερινή Βάρνα - που ήταν αποικία των Μιλησίων, όσο και από «τα µεταξύ του ουνάβεως και του Αιγαίου ανευρεθέντα αρχαιολογικά ευρήµατα» 1. Οι Βούλγαροι κάνουν ουσιαστικά την εµφάνισή τους στην ιστορία κατά τον 5 ο µ.χ. αιώνα. Κατά τα βυζαντινά χρόνια, οι προσπάθειες των Βουλγάρων να δηµιουργήσουν τη δική τους αυτοκρατορία µε επίκεντρο την περιοχή της Μακεδονίας απετράπησαν από τους Βυζαντινούς αυτοκράτορες (Βασίλειος ο Βουλγαροκτόνος, κ.ά.). Μετά από τη µακραίωνη τουρκική κατοχή στην Ελλάδα και στη Βουλγαρία, και τη δηµιουργία των αυτόνοµων κρατών της Ελλάδας και της Βουλγαρίας κατά τον 19 ο αιώνα, η πρώτη ουσιαστικά πολιτικο-στρατιωτική επαφή των δύο χωρών της σύγχρονης ιστορίας ήταν κατά τους βαλκανικούς πολέµους, στις αρχές του 20 ού αιώνα, που ολοκληρώθηκαν µε τη γεωγραφική συρρίκνωση της Βουλγαρίας. Τα ελληνο-βουλγαρικά σύνορα άλλαξαν πολλές φορές κατά το πρώτο µισό του 20 ου αιώνα (1914, 1919, κατά το Β Παγκόσµιο). Ο ελληνο-βουλγαρικός ανταγωνισµός για τη Μακεδονία και τη υτική Θράκη έχει κυρίως τη βάση του στην επιθυµία της Βουλγαρίας να βρει διέξοδο προς το Αιγαίο και τη Μεσόγειο. 1 Νεώτερον εγκυκλοπαιδικόν λεξικόν Ηλίου, Τόµος ΣΤ. - Αθήνα: Ήλιος, 1975. - σελ. 528. 14

Οι πολιτικές σχέσεις λοιπόν της Ελλάδας και της Βουλγαρίας µέχρι το Β Παγκόσµιο Πόλεµο ήταν εχθρικές µε µήλον της έριδος τη Μακεδονία και τη. Θράκη. Σ αυτό το ήδη τεταµένο κλίµα στις πολιτικές σχέσεις των δύο χωρών προστέθηκε και η ένταξη των δύο χωρών στους δύο αντίπαλους σχηµατισµούς κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέµου. Η αντιπαλότητα αυτή επισφραγίσθηκε από τη βουλγαρική υποστήριξη στους Έλληνες αντάρτες κατά τον ελληνικό εµφύλιο πόλεµο 2. Έτσι, τα πρώτα µεταπολεµικά χρόνια απουσίαζαν οι διπλωµατικές σχέσεις και οι δύο χώρες δε συµφωνούσαν στην οριοθέτηση της συνοριακής τους γραµµής. Επιπλέον, η Βουλγαρία δε δεχόταν να καταβάλλει ολόκληρο το ποσό της αποζηµίωσης που όριζε η Συνθήκη των Παρισίων του 1946 ότι όφειλε να πληρώσει στην Ελλάδα ενώ προέβη και στην αύξηση των στρατιωτικών της δυνάµεων πέραν του ορίου των 65.000 ανδρών που είχε επιβάλλει η ίδια Συνθήκη. Τη δεκαετία του 50 άρχισε σταδιακά η εξοµάλυνση των ελληνο-βουλγαρικών πολιτικών σχέσεων. Το 1953 υπογράφηκε µια πρώτη συµφωνία για την οριοθέτηση της συνοριακής γραµµής ενώ την αµέσως επόµενη χρονιά αποκαταστάθηκαν και οι διπλωµατικές σχέσεις των δύο χωρών. Τη δεκαετία του 60, κατά τη διάρκεια της οποίας επικρατεί και µια γενικότερη ύφεση Ανατολής - ύσης, υπογράφονται νέες συµφωνίες που µεταξύ άλλων ρύθµιζαν τις επικοινωνίες, τις συγκοινωνίες και την ανάπτυξη των πολιτικοοικονοµικών σχέσεων µεταξύ των δύο χωρών. Το καλό κλίµα συνεχίστηκε παραδόξως και κατά την περίοδο της ελληνικής δικτατορίας, κατά τη διάρκεια της οποίας συστάθηκε η Μικτή ιακυβερνητική Επιτροπή - που ρυθµίζει τις διµερείς οικονοµικές σχέσεις µέχρι και σήµερα - ενώ υπογράφηκε και ιακήρυξη αρχών καλής γειτονίας, Συνεννοήσεως και Συνεργασίας. Η περίοδος µετά την πτώση της στρατιωτικής δικτατορίας στην Ελλάδα, από το 1974 µέχρι το 1989, έχει σαν κύριο χαρακτηριστικό της το άριστο κλίµα στις διµερείς σχέσεις, σε τέτοιο βαθµό µάλιστα που οι εµπορικές συναλλαγές Ελλάδας - Βουλγαρίας αυξήθηκαν κατακόρυφα - από περίπου 25 εκατ. δολ. 2 Ibid, σελ. 536: «Η Βουλγαρία κατά το διάστηµα της ανταρσίας των Ελλήνων κοµµουνιστών (1946-1949) ενίσχυσε κατά διαφόρους τρόπους τους αντάρτας, το έδαφός της δε κατέστη ορµητήριον των ανταρτών οι οποίοι εκπαιδευόµενοι, οπλιζόµενοι και φιλοξενούµενοι εις την χώραν αυτήν εισέβαλλον κατά διαφόρους περιόδους εις την Ελλάδα». 15

το 1974 σε περίπου 103 εκατ. δολ. το 1980 3 - ενώ οι πολιτικές τους σχέσεις χαρακτηρίστηκαν «ως υπόδειγµα σχέσεων ανάµεσα σε δύο χώρες µε διαφορετικά πολιτικοκοινωνικά συστήµατα» 4. Η προσπάθεια της ελληνικής κυβέρνησης να διατηρήσει τις φιλικές της σχέσεις µε τη Βουλγαρία οφειλόταν και στο γεγονός ότι εκείνη την περίοδο οι ελληνο-τουρκικές σχέσεις περνούσαν κρίση. Για την τόνωση, λοιπόν, των ελληνο-βουλγαρικών σχέσεων πραγµατοποιήθηκαν την περίοδο 1974-1989 ανταλλαγές επισκέψεων κορυφής: τον Ιούλιο του 1975, ο Έλληνας πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Καραµανλής πραγµατοποίησε επίσκεψη στη Βουλγαρία όπου συναντήθηκε µε τον Πρόεδρο Ζίβκωφ. Αυτή η επίσκεψη «υπήρξε η πρώτη επίσηµη επίσκεψη αρχηγού του ελληνικού κράτους εις την γείτονα µετά το 1878, οπότε υπεγράφη η Συνθήκη του Αγίου Στεφάνου» 5. Με τη σειρά του, ο Πρόεδρος της Βουλγαρίας Ζίβκωφ επισκέφθηκε την Αθήνα τον Απρίλιο του 1976, ενώ το Σεπτέµβριο του 1986, ο τότε πρωθυπουργός της Ελλάδας Ανδρέας Παπανδρέου επισκέφθηκε τη Σόφια. Το άριστο κλίµα στις ελληνο-βουλγαρικές πολιτικές σχέσεις την περίοδο που ακολούθησε την αποκατάσταση της δηµοκρατίας στην Ελλάδα, ενισχυόταν και από τους εξής σοβαρούς πολιτικούς λόγους: την απουσία πολιτικών προβληµάτων µεταξύ των δύο χωρών δεδοµένου ότι η Βουλγαρία είχε σταµατήσει να εγείρει - τουλάχιστον επίσηµα - θέµατα που αφορούσαν τα ελληνο-βουλγαρικά σύνορα και ειδικότερα τη Μακεδονία και τη. Θράκη, την ύπαρξη κοινών ελληνο-βουλγαρικών ανησυχιών για τις τουρκικές µειονότητες που ζούσαν στην Ελλάδα και στη Βουλγαρία, και την πολιτικο-οικονοµική σηµασία που απέκτησε η Ελλάδα για τη Βουλγαρία, όταν το 1981 η χώρα µας προσχώρησε στην ΕΟΚ. 3 Βλ. κεφ. Εµπόριο. 4 ΧΡΗΣΤΙ ΗΣ, Γεώργιος Ε. Τα κοµµουνιστικά βαλκάνια: Εισαγωγή στην εσωτερική και εξωτερική πολιτική στην Αλβανία, Βουλγαρία, Γιουγκοσλαβία και Ρουµανία την περίοδο 1945-1989 / Γεώργιος Ε. Χρηστίδης. - Θεσσαλονίκη: Βάνιας, 2003. ISBN 960-288-100-3. - σελ. 173. 5 Νεώτερον εγκυκλοπαιδικόν λεξικόν Ηλίου, Τόµος ΣΤ. - Αθήνα: Ήλιος, 1975. - σελ. 538. 16

Η υπογραφή της ιακήρυξης Φιλίας, Καλής Γειτονίας και Συνεργασίας µεταξύ Ελλάδας και Βουλγαρίας το 1986 επισφράγισε τις θερµές πολιτικές σχέσεις µεταξύ των δύο κρατών που διατηρήθηκαν ανέπαφες µέχρι την πτώση του κοµµουνιστικού καθεστώτος στη Βουλγαρία. ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΕΛΛΑ ΑΣ - ΒΟΥΛΓΑΡΙΑΣ ΜΕΤΑ ΤΟ 1989 Η πτώση του Τ. Ζίβκωφ στις 10 Νοεµβρίου του 1989 και η κατάρρευση του καθεστώτος του υπαρκτού σοσιαλισµού στη Βουλγαρία δεν επηρέασε το πολύ καλό κλίµα που είχε διαµορφωθεί από το 1974 στις ελληνοβουλγαρικές πολιτικές σχέσεις. Οι κοσµοϊστορικές αλλαγές στον παγκόσµιο κοινωνικοπολιτικό χάρτη το 1989 βρίσκει τις σχέσεις των δύο χωρών να κινούνται σε έναν άξονα πολιτικής φιλίας και οικονοµικής συνεργασίας. Επιβεβαίωση αυτής της πολιτικής φιλίας αποτελεί η συχνή ανταλλαγή επισκέψεων σε επίπεδα Προέδρων, Πρωθυπουργών και Υπουργών Εξωτερικών. Έτσι, «στις 11 Ιανουαρίου 1990 πραγµατοποίησε στην Αθήνα επίσηµη επίσκεψη ο υπουργός Εξωτερικών Μπ. Ντιµιτρώφ» 6 που ήταν και η πρώτη επίσηµη επίσκεψη στην Ελλάδα της βουλγαρικής µετακοµµουνιστικής κυβέρνησης. «Στις 17 Μαΐου 1990 πραγµατοποίησε στην Ελλάδα επίσκεψη εργασίας ο Πρωθυπουργός Α. Λουκάνωφ» 7, ενώ τον Γενάρη και Φλεβάρη του 1991, ο Έλληνας Πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Μητσοτάκης και ο νέος Βούλγαρος οµόλογος του Ντ. Ποπώφ συναντήθηκαν διαδοχικά σε Σόφια και Αθήνα. Σε όλες αυτές τις πολιτικές επαφές υπογραµµιζεται το άριστο κλίµα των διµερών σχέσεων που συντελεί στην πολιτική σταθεροποίηση της περιοχής των βαλκανίων. Η Βουλγαρία έδινε πολύ µεγάλη σηµασία στις συναντήσεις 6 ΚΕΝΤΡΩΤΗΣ, Κυριάκος. Οι ελληνοβουλγαρικές σχέσεις στη µετα-κοµµουνιστική περίοδο: Παλαιοί άξονες σε νέες περιστροφές - σελ. 55 από το Οι ελληνο-βουλγαρικές σχέσεις : Σύγχρονες οικονοµικές και πολιτικές διαστάσεις / επιµ. Λεωνίδας Μαρούδας, Χαράλαµπος Τσαρδανίδης. - Αθήνα : Παπαζήσης, 1995. ISBN 960-02-1120-5 7 Ibid, σελ. 55-56. 17

αυτές που συντελούσαν στην επιτυχή έκβαση του εκδηµοκρατισµού της χώρας ζητώντας παράλληλα τη συµπαράσταση της Ελλάδας στην προσπάθεια σταθεροποίησης της βουλγαρικής οικονοµίας και ένταξης στην ΕΕ. Η Ελλάδα από την πλευρά της τόνιζε την πολιτική της συναίνεση στην προσπάθεια της Βουλγαρίας να προσχωρήσει στην ΕΕ αλλά και την οικονοµική της στήριξη στις ριζικές µεταβολές που πραγµατοποιούνταν στη βουλγαρική οικονοµία. Η απόφαση της βουλγαρικής κυβέρνησης να αναγνωρίσει την Πρώην Γιουγκοσλαβική ηµοκρατία της Μακεδονίας στις αρχές του 1992 υπήρξε η αιτία της ψύχρανσης των ελληνοβουλγαρικών σχέσεων. Το ψυχρό αυτό κλίµα ήταν όµως παροδικό καθώς τους πρώτους µήνες του επόµενου έτους ο Έλληνας Πρωθυπουργός και ο Υπουργός Εξωτερικών πραγµατοποιούν επίσκεψη στη Βουλγαρία µε σκοπό την αναθέρµανση των διµερών σχέσεων. Το στόχο αυτό της αναβάθµισης των δοκιµαζόµενων ελληνοβουλγαρικών πολιτικών σχέσεων είχε και η επίσκεψη στην Αθήνα του Βούλγαρου Υπουργού Εξωτερικών Στ. Ντασκάλωφ το Μάιο του 1994. 8 Οι ανταλλαγές επαφών σε επίπεδο κορυφής συνεχίστηκαν και τα επόµενα χρόνια µέχρι και σήµερα διατηρώντας το πολιτικό κλίµα στις σχέσεις Ελλάδας - Βουλγαρίας σε πολύ καλό επίπεδο. Οι πιο πρόσφατες επισκέψεις ήταν: η επίσκεψη εργασίας στο Burgas του Έλληνα Υπ. Εξωτερικών Γ. Παπανδρέου τον Οκτώβρη του 2002, η επίσκεψη του Πρωθυπουργού της Βουλγαρίας Saxe-Coburg Gotha το Νοέµβρη του 2002 και οι δύο επισκέψεις του Βούλγαρου Προέδρου της ηµοκρατίας Georgi Purvanov στην Αθήνα τον Απρίλιο και το Νοέµβριο του 2003. Στο πλαίσιο µάλιστα αυτής της πολιτικής συνεργασίας και µε σκοπό τη συµβολή της Ελλάδας στην προσπάθεια της Βουλγαρίας να ενταχθεί στην ΕΕ, να εκδηµοκρατίσει τους πολιτικούς της θεσµούς και να αποκτήσει διοικητική τεχνογνωσία, αποφασίστηκε η ανταλλαγή στελεχών των Υπουργείων Εξωτερικών των δύο χωρών. Το 8 Ibid, σελ. 62. 18

πρόγραµµα αυτό συνεργασίας των δύο Υπουργείων τέθηκε ήδη σε εφαρµογή από το Φεβρουάριο του 2004 9. Οι τακτικές αυτές ελληνοβουλγαρικές επαφές αποδεικνύουν ότι ακόµη και µετά το 1989 οι διµερείς πολιτικές σχέσεις διατηρήθηκαν σε πολύ καλό επίπεδο χάρη στα κοινά συµφέροντα των δύο χωρών από την είσοδο της Βουλγαρίας στην ΕΕ, στην κοινή επιφυλακτική τους στάση απέναντι στην Τουρκία και τις τουρκικές µειονότητες, και στα κοινά πολιτικο-οικονοµικά οφέλη από τη σταθεροποίηση του κλίµατος στα βαλκάνια. Η µόνη σκιά στις πολιτικές σχέσεις Ελλάδας - Βουλγαρίας την κρίσιµη περίοδο µετά το 89, παρέµεινε η ρευστότητα στο µακεδονικό ζήτηµα που ανακινήθηκε εκ νέου αυτήν την περίοδο µε τον κατακερµατισµό της πρώην ενωµένης Γιουγκοσλαβίας. ΕΕ - ΝΑΤΟ ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΟΒΟΥΛΓΑΡΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ Οι λόγοι της στροφής της Βουλγαρίας προς ΕΕ και ΝΑΤΟ Μέχρι το 1989, κεντρική θέση στην εξωτερική πολιτική της Βουλγαρίας κατείχε η Σοβιετική Ένωση. Η Βουλγαρία αποτελούσε το στενότερο σύµµαχο της Σοβιετικής Ένωσης στην Ανατολική Ευρώπη «αποκτώντας τη φήµη του πιο στενού της δορυφόρου» 10. Η σχέση εξάρτησης της Βουλγαρίας από τη Σοβιετική Ένωση είχε σαν βάση όχι µόνο την ιδεολογικοπολιτική συγγένεια σε θέµατα πολιτικής διακυβέρνησης ή την οικονοµική βοήθεια που πρόσφερε η Σοβιετική Ένωση στη Βουλγαρία και τις στενές διµερείς εµπορικές σχέσεις µε προνοµιακούς όρους για τη Βουλγαρία, αλλά πάνω από όλα την ασφάλεια 9 Ελληνικό Υπουργείο Εξωτερικών. http://www.mfa.gr/greek/foreign_policy/europe_southeastern/balkans/bulgaria.html 10 ΧΡΗΣΤΙ ΗΣ, Γεώργιος Ε. Τα κοµµουνιστικά βαλκάνια: Εισαγωγή στην εσωτερική και εξωτερική πολιτική στην Αλβανία, Βουλγαρία, Γιουγκοσλαβία και Ρουµανία την περίοδο 1945-1989 / Γεώργιος Ε. Χρηστίδης. - Θεσσαλονίκη: Βάνιας, 2003. ISBN 960-288-100-3. - σελ. 166. 19

και τη στρατιωτική κάλυψη που εγγυόταν η Σοβιετική υπερδύναµη 11. Το αποτέλεσµα βέβαια αυτής της σχέσης εξάρτησης της Βουλγαρίας ήταν να καθορίζεται ουσιαστικά η εξωτερική της πολιτική από τη Σοβιετική. Η σχέση της Βουλγαρίας µε την ΕΕ και το ΝΑΤΟ και γενικότερα τη ύση καθοριζόταν από το επίπεδο των Σοβιετικών σχέσεων µε τη ύση. Επειδή όµως τα χρόνια του Ψυχρού πολέµου οι σχέσεις Ανατολής - ύσης δεν ήταν ποτέ ιδιαίτερα φιλικές ήταν επόµενο το κλίµα των σχέσεων της Βουλγαρίας µε την ΕΕ και το ΝΑΤΟ να είναι γενικά ψυχρό µέχρι το 1989. Με την κατάρρευση του κοµµουνιστικού καθεστώτος όµως στη Βουλγαρία και τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης οι πολιτικοί συσχετισµοί αλλάζουν απότοµα. Από τις αρχές της δεκαετίας του 1990, πρώτη προτεραιότητα της βουλγαρικής εξωτερικής πολιτικής αποτελεί η ένταξη στην ΕΕ και στο ΝΑΤΟ, δύο εκ των σηµαντικότερων πολιτικο-οικονοµικών και στρατιωτικών θεσµών της ύσης. Αυτή η ξαφνική στροφή της Βουλγαρίας από την Ανατολή στη ύση και η επιδίωξη ανάπτυξης στενών δεσµών µε την ΕΕ και των ΝΑΤΟ οφείλεται στους εξής λόγους: Μετά τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης που προσέφερε στη Βουλγαρία τη στρατιωτική κάλυψη αλλά και µε την επακόλουθη κατάρρευση του Συµφώνου της Βαρσοβίας που είχε υπογραφεί από χώρες της Ανατολής σε αντιπερισπασµό προς το δυτικό Βορειοατλαντικό Σύµφωνο (ΝΑΤΟ), η Βουλγαρία δεν είχε πλέον µετά το 1989 να στηριχτεί σε µια υπερδύναµη ή σε µια συµµαχία για την ασφάλειά της. Η Βουλγαρία είχε πλέον µείνει µετέωρη σε επίπεδο ασφαλείας και µέσα σε ένα διαρκώς µεταβαλλόµενο διεθνές σύστηµα όφειλε να στηριχτεί µόνο στις δικές της δυνάµεις. Αυτό το «κενό ασφαλείας» 12 µπορούσε να καλυφθεί µόνο µέσα από την ένταξη σε συµµαχίες µε οργανωµένες στρατιωτικές, πολιτικές και οικονοµικές δοµές όπως η ΕΕ και το ΝΑΤΟ. 11 Ibid, σελ. 168: «Το εκέµβριο του 1948 ο ηµητρόφ διακήρυξε ότι η φιλία της Σοβιετικής Ένωσης είναι τόσο σηµαντική για τη Βουλγαρία, όσο ο αέρας και ο ήλιος είναι για τον άνθρωπο». 12 ΤΣΑΡ ΑΝΙ ΗΣ, Χαράλαµπος. Η Ευρωπαϊκή πολιτική της Βουλγαρίας - σελ. 34 από το Οι ελληνο-βουλγαρικές σχέσεις : Σύγχρονες οικονοµικές και πολιτικές διαστάσεις / επιµ. Λεωνίδας Μαρούδας, Χαράλαµπος Τσαρδανίδης. - Αθήνα : Παπαζήσης, 1995. ISBN 960-02-1120-5 20

Η περιοχή των βαλκανίων, όπως αποδείχτηκε και από τους αλλεπάλληλους πολέµους της δεκαετίας του 1990, είναι µια περιοχή πολύ ευαίσθητη και ασταθής από γεωστρατηγική σκοπιά. Τα εθνικιστικά προβλήµατα και οι εδαφικές διενέξεις δε φαίνεται να έχουν καταλαγιάσει ακόµα και σήµερα. Πόσο µάλλον στις αρχές της δεκαετίας του 90 όταν ο εµφύλιος στην πρώην ενωµένη Γιουγκοσλαβία δεν είχε ολοκληρωθεί ενώ οι εθνικιστικές συγκρούσεις στο Κόσσοβο δεν είχαν ακόµα αρχίσει. Με ένα τέτοιο ρευστό και ασταθές πολιτικο-κοινωνικό περιβάλλον το οποίο µπορεί ανά πάσα στιγµή να δηµιουργήσει ανάφλεξη µιας ευρύτερης στρατιωτικής σύγκρουσης στην περιοχή γειτνιάζει η Βουλγαρία. Είναι λοιπόν λογικό η Βουλγαρία να αναζητά συµµάχους µε ισχυρή πολιτικοστρατιωτική επιρροή όπως η ΕΕ και το ΝΑΤΟ που µπορούν να επιβάλλουν την ειρήνη και τη σταθερότητα στην περιοχή. εν ήταν µόνο όµως το γειτονικό περιβάλλον της Βουλγαρίας που χαρακτηριζόταν από ρευστότητα αλλά και η παγκόσµια πολιτική σκηνή. Ο πόλεµος του Περσικού Κόλπου, το διεθνές εµπάργκο στη Σερβία, η παγκόσµια τροµοκρατία αλλά και οι δύο πόλεµοι στο Αφγανιστάν και στο Ιράκ απέδειξαν ότι ήταν λογική η διεκδίκηση από πλευράς Βουλγαρίας να ενταχθεί στους κόλπους της ΕΕ και του ΝΑΤΟ που θα της πρόσφεραν την απαραίτητη οµπρέλα ασφαλείας. Το µεταβατικό στάδιο το οποίο διανύει η Βουλγαρία µετά την πτώση του κοµµουνισµού τόσο όσον αφορά τον εκδηµοκρατισµό του πολιτικού της συστήµατος όσο και για τη φιλελευθεροποίηση της οικονοµίας της είναι µια περίοδος ρευστή µε χαρακτηριστικά της την πολιτική αστάθεια και την οικονοµική ανέχεια. Η διάλυση της ΚΟΜΕΚΟΝ και η απώλεια για τη Βουλγαρία των αγορών της επέτεινε το βαρύ πολιτικο-οικονοµικό κλίµα στο εσωτερικό της χώρας. Η Βουλγαρία δε θα µπορούσε να στηριχθεί σε αυτή τη φάση σε ανατολικές χώρες που βρίσκονταν επίσης σε φάση µετάβασης. Η πολιτική συνεργασία, τα χρηµατικά προγράµµατα, και οι επενδύσεις των κρατών µελών της ΕΕ ήταν σίγουρα η πιο αξιόπιστη λύση για τις βουλγαρικές κυβερνήσεις της µετακοµµουνιστικής περιόδου. 21

Αυτοί οι λόγοι στροφής προς τη ύση ήταν πολύ σηµαντικοί για να τους αγνοήσει η Βουλγαρία. Το να στραφεί εκ νέου στην Ανατολή θα ήταν µια λανθασµένη πολιτική ενέργεια δεδοµένου του ασταθούς πολιτικού και οικονοµικού περιβάλλοντος των πρώην κοµµουνιστικών χωρών. Από την άλλη πλευρά, το να παραµείνει αδέσµευτη και ανένταχτη θα ήταν µια απονενοηµένη κίνηση δεδοµένων των οικονοµικών και πολιτικών ζυµώσεων της µετακοµµουνιστικής εποχής, του κλίµατος αστάθειας στο εσωτερικό και το εξωτερικό της χώρας, και των πολιτικο-στρατιωτικών δυνατοτήτων της Βουλγαρίας. Η ένταξη στην ΕΕ και το ΝΑΤΟ έµοιαζε ως η ιδανική λύση. Η πορεία ένταξης της Βουλγαρίας στην ΕΕ και το ΝΑΤΟ Η πρώτη επίσηµη επαφή της Βουλγαρίας µε την ΕΕ µετά το 1989 ήταν στις 8 Μαρτίου του 1993 όταν υπέγραψε την Ευρωπαϊκή Συµφωνία Σύνδεσης. Η Συµφωνία αυτή ήταν ουσιαστικά η αρχή της µακρόχρονης πορείας της Βουλγαρίας στην ΕΕ. Ήταν όµως και µια οµολογία και των δύο πλευρών ότι επιθυµούν να συνυπάρξουν και να συνεργαστούν στενά. Η ίδια η Συµφωνία αναφέρει «το ενδεχόµενο ένταξης της Βουλγαρίας στην ΕΕ αναγνωρίζοντας ρητά ότι στόχος των εταίρων της ΕΕ είναι η ένταξη σ αυτή» αρκεί βέβαια η Βουλγαρία να προβεί στην υλοποίηση «των απαραίτητων πολιτικών, οικονοµικών και θεσµικών µεταρρυθµίσεων» 13. Η οµολογία αυτή της ΕΕ ήταν πολύ ενθαρρυντική για τη Βουλγαρία σε µια περίοδο πολύ κρίσιµη για τη χώρα. Ειδικότερα, σύµφωνα µε τη Συµφωνία Σύνδεσης, στόχοι της ήταν «η διευκόλυνση της ένταξης της Βουλγαρίας στην κοινότητα των δηµοκρατικών εθνών και η προοδευτική της προσέγγιση προς την ΕΕ, η µεγαλύτερη σύγκληση των θέσεων ως προς τα διεθνή προβλήµατα και η αύξηση της ασφάλειας και της σταθερότητας σε ολόκληρη την Ευρώπη» 14. Όσον αφορά βέβαια τον οικονοµικό τοµέα στόχος της Συµφωνίας θα ήταν η προοδευτική σταθεροποίηση της βουλγαρικής οικονοµίας που θα είχε θετικές επιπτώσεις 13 Ibid, σελ. 43. 14 Ibid, σελ.42. 22

τόσο στην αύξηση της ασφάλειας στο εσωτερικό της χώρας όσο και στην ανάπτυξη ενός σταθερού πολιτικού συστήµατος. Κατά τη σύνοδο του Λουξεµβούργου το 1997, η ΕΕ αποφάσισε να εφαρµόσει για τη Βουλγαρία την Εταιρική Σχέση για την Προσχώρηση (Accession Partnership) «ένα νέο µέσο που αποτελεί τον κύριο άξονα της ενισχυµένης προενταξιακής στρατηγικής» 15. Με αυτό το µέσο η Κοινότητα «στοχοθετεί τη βοήθεια της προς τις ιδιαίτερες ανάγκες κάθε υποψήφιας χώρας έτσι ώστε να στηρίζει την αντιµετώπιση συγκεκριµένων προβληµάτων» 16. Η πρώτη Εταιρική Σχέση για τη Βουλγαρία αποφασίστηκε τον Μάρτιο 1998 ενώ αναπροσαρµόστηκε σύµφωνα µε το πρόγραµµα της ΕΕ το εκέµβρη του 1999 και τον Ιανουάριο του 2002 ώστε να µπορεί να λαµβάνει υπόψη τις εξελίξεις και τις προόδους της Βουλγαρίας, και να αναπροσαρµόζει αναλόγως τη βοήθεια της προς τη Βουλγαρία. Έτσι, για παράδειγµα, µέσω του προγράµµατος PHARE - το βασικό πρόγραµµα χρηµατοδότησης της Βουλγαρίας από την ΕΕ το οποίο επικεντρώνεται στις εκάστοτε προτεραιότητες που τίθενται από την Εταιρική Σχέση - η ΕΕ πρόσφερε στη Βουλγαρία το 2003 συνολικά 122,9 εκατ. ευρώ, συν ένα ποσό για τη διακοπή της λειτουργίας του πυρηνικού σταθµού του Κοζλοντούι και 28 εκατ. ευρώ για τη διασυνοριακή συνεργασία της Βουλγαρίας µε την Ελλάδα και τη Ρουµανία 17. Η Εταιρική Σχέση θέτει τις προτεραιότητές της ανάλογα µε τους Χάρτες Πορείας, τις εκθέσεις δηλαδή που εκπονεί η Επιτροπή και που «παρέχουν στη Βουλγαρία σαφώς καθορισµένους στόχους και [ ] τη δυνατότητα να καθορίσει το δικό της ρυθµό στην ενταξιακή διαδικασία» 18. Ο Χάρτης Πορείας της Βουλγαρίας το Νοέµβριο του 2003 ήταν ιδιαίτερα θετικός για την πρόοδο των µεταρρυθµίσεων στη Βουλγαρία και την ένταξή της στην ΕΕ: 15 Βρυξέλλες, 26.3.2003 - COM(2003) 142 τελικό. Πρόταση Απόφασης του Συµβουλίου για τις αρχές, τις προτεραιότητες, τους ενδιάµεσους στόχους και τις προϋποθέσεις που περιέχονται στην εταιρική σχέση για την προσχώρηση της Βουλγαρίας. 16 Ibid. 17 Ιστοσελίδα Ευρωπαϊκής Ενωσης. http://europa.eu.int/scadplus/leg/en/lvb/e40101.htm 18 http://www.phantis.gr/news/?newsid=20021215051536 : Η απόφαση της Κοπεγχάγης για Βουλγαρία - Ρουµανία. 23

«Η Βουλγαρία εξακολουθεί να πληρεί τα πολιτικά κριτήρια. [ ] Η Βουλγαρία πληρεί εν µέρει τα οικονοµικά κριτήρια στο ότι πρόκειται για µια λειτουργούσα οικονοµία αγοράς, αλλά δεν είναι ακόµη έτοιµη να αντιµετωπίσει τις ανταγωνιστικές πιέσεις και τις δυνάµεις της αγοράς στο εσωτερικό της Ένωσης» 19. Με βάση κυρίως τις θετικές εκθέσεις της Επιτροπής, κατά τη Σύνοδο της Κοπεγχάγης στις 13 εκεµβρίου του 2002, η ΕΕ έθεσε ως ενδεικτική χρονολογία ένταξης της Βουλγαρίας στην ΕΕ το 2007. Στα συµπεράσµατα της Συνόδου αναφέρεται µεταξύ άλλων: «Η Ένωση χαιρετίζει τη σηµαντική πρόοδο που έχουν σηµειώσει οι χώρες αυτές [Βουλγαρία και Ρουµανία], την οποία και αντανακλά το προχωρηµένο στάδιο των διαπραγµατεύσεων προσχώρησή τους. [ ] Ο στόχος είναι να υποδεχθούµε τη Βουλγαρία και τη Ρουµανία ως µέλη της Ευρωπαϊκής Eνωσης το 2007» 20. Ενώ, λοιπόν, η Βουλγαρία πρόκειται να ενταχθεί εκτός απροόπτου στην ΕΕ το 2007, αποτελεί ήδη µέλος της ευρωατλαντικής συµµαχίας. Η επιθυµία της Βουλγαρίας να ενταχθεί στο ΝΑΤΟ είχε διαφανεί ήδη από την περίοδο 1990-1991 όταν άρχισε να προσδίδει στην εξωτερική της πολιτική µια πιο δυτικοφανή διάσταση που στηριζόταν στην «αναδιάταξη της ειδικής σχέσης που είχε αναπτύξει µε τη Σοβιετική Ένωση µε την ενίσχυση των δεσµών µε τις ΗΠΑ» 21. Μια άλλη πρωτοβουλία που ανέλαβε η Βουλγαρία για να προσεγγίσει το ΝΑΤΟ ήταν η πρότασή της στις αρχές της δεκαετίας του 1990 για «τη δηµιουργία ενός τριγώνου κατευνασµού των αντιπαλοτήτων µεταξύ της Αθήνας, της Σόφιας και της Άγκυρας». Απώτερος στόχος αυτής της 19 Βρυξέλλες, 13.11.2002, COM(2002) 624 τελικό : Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Συµβούλιο και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο - Χάρτες πορείας για τη Βουλγαρία και τη Ρουµανία 20 http://www.phantis.gr/news/?newsid=20021215051536 : Η απόφαση της Κοπεγχάγης για Βουλγαρία - Ρουµανία. 21 ΤΣΑΡ ΑΝΙ ΗΣ, Χαράλαµπος. Η Ευρωπαϊκή πολιτική της Βουλγαρίας - σελ. 36 από το Οι ελληνο-βουλγαρικές σχέσεις : Σύγχρονες οικονοµικές και πολιτικές διαστάσεις / επιµ. Λεωνίδας Μαρούδας, Χαράλαµπος Τσαρδανίδης. - Αθήνα : Παπαζήσης, 1995. ISBN 960-02-1120-5 24

πρότασης ήταν να τραβήξει το ενδιαφέρον κυρίως του ΝΑΤΟ και «να αναδειχθεί η Βουλγαρία ως σταθεροποιητικός παράγοντας στην περιοχή και συνεπώς αναγκαίος εταίρος της ύσης» 22. Τελικά, ο πολιτικός στόχος της ένταξης στο ΝΑΤΟ επιτυγχάνεται και µάλιστα σχετικά σύντοµα παρά τις περί του αντιθέτου προβλέψεις πολλών αναλυτών. Κατά τη διάρκεια της Συνόδου Κορυφής στην Πράγα στις 21 και 22 Νοεµβρίου του 2002, η Βουλγαρία πετυχαίνει χάρη και στην ελληνική υποστήριξη να εξασφαλίσει πρόσκληση για ένταξη στο Βορειοατλαντικό Σύµφωνο. Στις 26 Μαρτίου του 2003, η Βουλγαρία υπογράφει Πρωτόκολλο Προσχώρησης στο ΝΑΤΟ 23 το οποίο κυρώνεται από το ελληνικό κοινοβούλιο το Νοέµβριο του 2003 24. Από τις 29 Μαρτίου 2004 η Βουλγαρία θεωρείται και επίσηµα µέλος του ΝΑΤΟ. Η συµβολή της Ελλάδας Η Ελλάδα θέλοντας να βοηθήσει τη Βουλγαρία να ενταχθεί στους κόλπους της ΕΕ και του ΝΑΤΟ, προσπάθησε να τη βοηθήσει µε διάφορους τρόπους. Εκτός από την οικονοµική στήριξη, τα προγράµµατα οικονοµικής συνεργασίας, την ανάπτυξη των διµερών εµπορικών σχέσεων και την αύξηση των ελληνικών επενδύσεων στη Βουλγαρία, η ιδιαίτερη συµβολή της Ελλάδας έγκειται στο διπλωµατικό και πολιτικό επίπεδο. Η Ελλάδα, από θέση ισχύος ως µέλος της ΕΕ και του ΝΑΤΟ, προσπάθησε να προσεγγίσει και να επηρεάσει διπλωµατικά τα κράτη µέλη των δύο αυτών θεσµών υπέρ της αποδοχής της Βουλγαρίας στους κόλπους τους. Κατά τη διάρκεια της ελληνικής Προεδρίας του Συµβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης το πρώτο εξάµηνο του 2003, η Ελλάδα, εκµεταλλευόµενη τα προνόµια που της πρόσφερε η θέση της, προσπάθησε να τραβήξει το 22 Ibid, σελ. 49. 23 Ελληνικό Υπουργείο Εξωτερικών. http://www.mfa.gr/greek/foreign_policy/europe_southeastern/balkans/bulgaria.html 24 Επίσηµη Επίσκεψη του Προέδρου ηµοκρατίας της Βουλγαρίας, κ. Georgi Purvanov στην Αθήνα (5-7.11.2003) http://www.mfa.gr/greek/foreign_policy/europe_southeastern/balkans/purv_visit.html 25

ενδιαφέρον των κρατών µελών στις οικονοµικο-πολιτικές ζυµώσεις στο χώρο των βαλκανίων και στην πορεία προσχώρησης της Βουλγαρίας και της Ρουµανίας στην ΕΕ. Όσον αφορά την ενταξιακή πορεία της Βουλγαρίας, την περίοδο της Ελληνικής Προεδρίας «έκλεισαν προσωρινά 2 κεφάλαια : κεφ. 9 Μεταφορές και κεφ. 22 Περιβάλλον» 25. Η Ελλάδα έθεσε ψηλά στην ατζέντα των Συνόδων Κορυφής, κατά τη διάρκεια της Προεδρίας της στην ΕΕ, θέµατα που αφορούσαν τις βαλκανικές χώρες και το µέλλον τους στην Ευρώπη. Έτσι, στα συµπεράσµατα του Ευρωπαϊκού Συµβουλίου της Θεσσαλονίκης στις 19 και 20 Ιουνίου 2003, «επαναβεβαιώθηκε ο στόχος της ένταξης της Βουλγαρίας (και της Ρουµανίας) στην Ένωση το 2007 και τονίσθηκε η υποστήριξη της Ένωσης στις προσπάθειες της Βουλγαρίας (και της Ρουµανίας) να ολοκληρώσουν τις ενταξιακές διαπραγµατεύσεις εντός του 2004. Επιπλέον, αποσυνδέθηκε ρητά κάθε συζήτηση στο εσωτερικό της ΕΕ ή ενδεχόµενη συµφωνία σχετικά µε τις δηµοσιονοµικές προοπτικές της ΕΕ από τις περαιτέρω ενταξιακές διαπραγµατεύσεις της Βουλγαρίας» 26. Όσον αφορά την προσχώρηση της Βουλγαρίας στο ΝΑΤΟ, και προς αυτήν την κατεύθυνση η Ελλάδα υπήρξε σταθερός αρωγός και υποστήριξε εξ αρχής την υποψηφιότητα της Βουλγαρίας για το Βορειοατλαντικό Σύµφωνο. «Μέσω της Πρωτοβουλίας 2+2, τις τετραµερείς δηλαδή συναντήσεις των Υπουργών Εξωτερικών της Ελλάδας, της Τουρκίας, της Βουλγαρίας και της Ρουµανίας µε σκοπό τη στήριξη της υποψηφιότητας των δυο τελευταίων στο ΝΑΤΟ», η Ελλάδα υποστήριξε και προέβαλε τις ευρωατλαντικές φιλοδοξίες της Βουλγαρίας. Χάρη σε αυτήν την πρωτοβουλία, η Ελλάδα συνέβαλε ενεργά στην προσπάθεια της Βουλγαρίας να εξασφαλίσει πρόσκληση για ένταξη στο ΝΑΤΟ κατά τη διάρκεια της Συνόδου Κορυφής στην Πράγα (21-22 Νοεµβρίου 2002), στη συνέχεια να υπογράψει το Πρωτόκολλο Προσχώρησης στις Βρυξέλλες (26 Μαρτίου 2003) και να αποτελέσει τελικά µέλος του ΝΑΤΟ από τις 29 Μαρτίου 2004. 25 Ελληνικό Υπουργείο Εξωτερικών. http://www.mfa.gr/greek/foreign_policy/europe_southeastern/balkans/bulgaria.html 26 Ibid. 26

Ελληνοβουλγαρικά οφέλη από την ένταξη στην ΕΕ και το ΝΑΤΟ Η βασική προτεραιότητα της εξωτερικής πολιτικής στη µετακοµµουνιστική Βουλγαρία ήταν η προσχώρηση στην ΕΕ και το ΝΑΤΟ ενώ η Ελλάδα αποδείχθηκε σταθερός αρωγός της Βουλγαρίας στις ευρωατλαντικές αυτές φιλοδοξίες της. Ποια είναι όµως τα οφέλη που θα αποκοµίσει η Βουλγαρία από την ένταξή της και ποιες οι πολιτικο-οικονοµικές σκοπιµότητες της υποστήριξής της από την Ελλάδα; Ποια είναι τα επί µέρους συµφέροντα των δύο χωρών και ποια τα κοινά οφέλη; Για τη Βουλγαρία, η πρόσφατη ένταξή της στη Βορειοατλαντική Συµµαχία βοηθάει τη χώρα κατ αρχήν σε επίπεδο ασφαλείας και στρατιωτικής κάλυψης. «Η ένταξη στο ΝΑΤΟ φαίνεται ότι είναι η ιδανική λύση, η πανάκεια, για το πρόβληµα του κενού ασφαλείας που η Βουλγαρία αντιµετωπίζει» 27. Αυτή η ασφάλεια αποτελεί θεµέλιο λίθο για την εσωτερική σταθερότητα τόσο σε πολιτικό όσο και οικονοµικό επίπεδο. Η ένταξη στην ΕΕ θα συντελέσει στην επιτάχυνση της ανάπτυξης της οικονοµίας της αγοράς, στη στήριξη της ιδιωτικής πρωτοβουλίας, στην περιφερειακή ανάπτυξη χάρη στις ευρωπαϊκές χρηµατοδοτήσεις, στην αύξηση της ανταγωνιστικότητας των βουλγαρικών επιχειρήσεων, στη συγκράτηση της εξωτερικής µετανάστευσης, την µείωση της ανεργίας, την αύξηση των εµπορικών συναλλαγών και των ξένων επενδύσεων και γενικότερα στη σταθεροποίηση της βουλγαρικής οικονοµίας. Η οικονοµική βέβαια ανάπτυξη θα έχει θετικές επιπτώσεις και στην κοινωνική σταθερότητα, στην αύξηση της απασχόλησης, τη µείωση της εγκληµατικότητας και της διαφθοράς και στη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης. Έτσι, πολιτικά θα µπορέσει να εδραιωθεί και να νοµιµοποιηθεί κοινωνικά το δηµοκρατικό πολίτευµα και οι εκάστοτε βουλγαρικές κυβερνήσεις και θα κινητοποιηθούν οι Βούλγαροι πολίτες να συµµετάσχουν 27 ΤΣΑΡ ΑΝΙ ΗΣ, Χαράλαµπος. Η Ευρωπαϊκή πολιτική της Βουλγαρίας - σελ. 37 από το Οι ελληνο-βουλγαρικές σχέσεις : Σύγχρονες οικονοµικές και πολιτικές διαστάσεις / επιµ. Λεωνίδας Μαρούδας, Χαράλαµπος Τσαρδανίδης. - Αθήνα : Παπαζήσης, 1995. ISBN 960-02-1120-5 27

ενεργά στα δηµόσια κοινά. Ο εκδηµοκρατισµός άλλωστε των πολιτικών θεσµών είναι βασική προϋπόθεση ένταξης στην ΕΕ. Από την σκοπιά της ελληνικής θεώρησης, τόσο η διεύρυνση του ΝΑΤΟ προς τα Βαλκάνια µε την ένταξη της Βουλγαρίας αλλά και της Ρουµανίας και της Σλοβενίας όσο και η διεύρυνση της ΕΕ στον ίδιο γεωγραφικό χώρο (ένταξη της Βουλγαρίας και της Ρουµανίας το 2007 και πρόσφατα η προσχώρηση της Σλοβενίας) επιτρέπουν την άµεση σύνδεση της Ελλάδας µε τον ενιαίο γεωγραφικό ευρωατλαντικό χώρο, για πρώτη φορά µετά την ένταξή της στο ΝΑΤΟ και στην Ευρωπαϊκή Ενωση. Αυτό θα της δώσει τη δυνατότητα να έχει πιο άµεση πλέον πρόσβαση στις αγορές των χωρών της κεντρικής και δυτικής Ευρώπης, θα µειώσει το χρόνο και το κόστος των µεταφορών, θα αυξήσει τις εµπορικές συναλλαγές και τις επενδύσεις, θα διευκολύνει την πρόσβαση των τουριστών από την κεντρική Ευρώπη στην Ελλάδα και θα επιταχύνει τις δυνατότητες πολιτικής, οικονοµικής ή στρατιωτικής συνδροµής της ΕΕ προς την Ελλάδα. Η προσεχής προσχώρηση της Βουλγαρίας και της Ρουµανίας και η µελλοντική ένταξη και των υπολοίπων βαλκανικών χωρών στην Ευρωπαϊκή Ένωση και στο ΝΑΤΟ διευρύνει και ενισχύει την περίµετρο της ζώνης σταθερότητας στην περιοχή των βαλκανίων. Οι πόλεµοι, οι εθνικιστικές διενέξεις και οι εδαφικές διεκδικήσεις θα µειωθούν στο ελάχιστο ή και θα εξαλειφθούν δηµιουργώντας έτσι το κατάλληλο πλαίσιο πολιτικής και οικονοµικής συνεργασίας µεταξύ των χωρών των Βαλκανίων. Η δηµιουργία τοπικών αγορών θα συντελέσει στην οικονοµική και κοινωνική συνοχή του βαλκανικού χώρου. Είναι λοιπόν φυσικό, οι χώρες αυτές να καταστούν ελκυστικότερες για άµεσες επενδύσεις, εµπορικές συναλλαγές, τουριστική αξιοποίηση και έργα υποδοµής. Σε πολιτικό βέβαια πλαίσιο, η Ελλάδα και η Βουλγαρία µαζί µε τα υπόλοιπα βαλκανικά κράτη θα µπορέσουν να συνεργαστούν πολιτικά και πιθανότατα να δηµιουργήσουν πολιτικές συµµαχίες και συνασπισµούς µέσω των οποίων θα µπορούν να διεκδικούν πιο σθεναρά τα δικαιώµατά τους στα πλαίσια των 28

υπερεθνικών θεσµών και να προασπίζονται τα κοινά πολιτικά, οικονοµικά και γεωστρατηγικά τους συµφέροντα. ΤΟΥΡΚΙΑ ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΟΒΟΥΛΓΑΡΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ Ελλάδα, Βουλγαρία και Τουρκία Μια δεύτερη παράµετρος µετά την ΕΕ και το ΝΑΤΟ που καθορίζει και επηρεάζει µέχρι και σήµερα τις ελληνοβουλγαρικές πολιτικές σχέσεις είναι η σχέση της Ελλάδας και της Βουλγαρίας µε την Τουρκία. Η Τουρκία, που συνορεύει και µε τις δύο χώρες, δεν είχε σχεδόν ποτέ ιδιαίτερα φιλικές σχέσεις ούτε µε τη Βουλγαρία ούτε µε την Ελλάδα. Κοιτώντας την ιστορία, θα λέγαµε ότι η Ελλάδα και η Βουλγαρία είχαν παράλληλη σχεδόν πορεία απέναντι στην Τουρκία. Έτσι, η Οθωµανική Αυτοκρατορία είχε υπό την κατοχή της τη Βουλγαρία για 5 περίπου αιώνες και την Ελλάδα για 4. Ενώ κατά τον πρώτο Βαλκανικό πόλεµο το 1912, η Ελλάδα και η Βουλγαρία συµµάχησαν εναντίον της Τουρκίας. Κατά τη διάρκεια δε του Ψυχρού πολέµου, η Ελλάδα διατηρούσε καλύτερες σχέσεις µε τη Βουλγαρία που ανήκε στον ανατολικό συνασπισµό παρά µε τη σύµµαχό της στο ΝΑΤΟ Τουρκία ενώ η στάση της Βουλγαρίας καθοριζόταν ουσιαστικά από τις σχέσεις της Σοβιετικής Ένωσης µε την Τουρκία που συνήθως ήταν σχέσεις αντιπαλότητας. Το γεγονός της ύπαρξης ενός κοινού δυνητικού εξ ανατολών κινδύνου, η κοινή αναζήτηση λεπτών πολιτικών ισορροπιών στις σχέσεις τους µε την Τουρκία και οι κοινές ανησυχίες για τις τουρκικές µειονότητες που διαβιούν στην Ελλάδα και στη Βουλγαρία είναι παράγοντες που ενώνουν την Ελλάδα και τη Βουλγαρία προς µια κοινή εξωτερική πολιτική προς την Τουρκία. Ωστόσο, σήµερα οι προστριβές της Ελλάδας και της Βουλγαρίας µε την Τουρκία έχουν πλέον ατονήσει δίνοντας τη θέση τους σε σχέσεις τυπικές ή φιλικές δεδοµένης της κατάρρευσης του υπαρκτού σοσιαλισµού, της στροφής 29

της Βουλγαρίας προς τη ύση αλλά και της προσπάθειας της Τουρκίας να προσχωρήσει στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Το µόνο ζήτηµα βέβαια που απασχολεί ακόµη τη βουλγαρική και την ελληνική πλευρά είναι το µέλλον των µουσουλµανικών µειονοτήτων στην ανατολική Βουλγαρία και στη δυτική Θράκη. Το θέµα αυτό έφερε συχνά σε επαφή τις κυβερνήσεις των δύο χωρών για να οργανώσουν κοινή πολιτική δράση. Μπορεί οι µειονοτικοί πληθυσµοί στη Βουλγαρία και στην Ελλάδα να είναι διαφορετικές σε µέγεθος, σε σύνθεση και σε αντιµετώπιση από τις κυβερνήσεις των δύο χωρών, έχουν όµως σχεδόν παράλληλη πορεία. Οι µουσουλµανικές µειονότητες Η µουσουλµανική µειονότητα της Βουλγαρίας είναι βέβαια πολύ µεγαλύτερη από εκείνη της Ελλάδας αλλά δεν έχει ακόµη αναγνωριστεί από τη βουλγαρική κυβέρνηση όπως στην Ελλάδα που θεωρείται θρησκευτική µειονότητα. Η πρώτη σοβαρή κρίση που είχε σχέση µε τη µουσουλµανική µειονότητα της Βουλγαρίας ήταν το 1950. Τότε η βουλγαρική κυβέρνηση ανακοίνωσε ότι θα επιτρεπόταν η µετανάστευση προς την Τουρκία 250.000 περίπου Τούρκων µειονοτικών 28 µε σκοπό βέβαια να απαλλαγεί από το κοµµάτι εκείνο της τουρκικής µειονότητας που έφερνε αντιρρήσεις στην εφαρµογή συγκεκριµένων πολιτικών σχεδίων της. Το 1952, η Τουρκία έκλεισε τα σύνορά της τα οποία υπολογίζεται ότι είχαν περάσει 162.000 µειονοτικών, υποβάθµισε τη διπλωµατική της παρουσία στη Βουλγαρία και διαµαρτυρήθηκε έντονα καταγγέλλοντας τη Βουλγαρία για παραβίαση των συµβατικών της υποχρεώσεων απέναντι στη µειονότητα και για προσπάθεια πρόκλησης αναταραχής στο εσωτερικό της Τουρκίας 29. Τελικά, το 1968, υπογράφεται βουλγαροτουρκική συµφωνία επανένωσης όσων µειονοτικών οικογενειών είχαν χωριστεί κατά διάρκεια της κρίσης του 1950 και στα 28 ΧΡΗΣΤΙ ΗΣ, Γεώργιος Ε. Τα κοµµουνιστικά βαλκάνια: Εισαγωγή στην εσωτερική και εξωτερική πολιτική στην Αλβανία, Βουλγαρία, Γιουγκοσλαβία και Ρουµανία την περίοδο 1945-1989 / Γεώργιος Ε. Χρηστίδης. - Θεσσαλονίκη: Βάνιας, 2003. ISBN 960-288-100-3. - σελ. 175. 29 Ibid. 30

πλαίσια της συµφωνίας 130.000 Τούρκοι µειονοτικοί µετανάστευσαν στην Τουρκία 30. Η δεύτερη σηµαντική κρίση εκδηλώθηκε τη δεκαετία του 1980 επί πρωθυπουργίας Ζίβκωφ. «Ο Ζίβκωφ ακολουθούσε αντιµουσουλµανική πολιτική» 31 µε σκοπό να εξαναγκάσει σε έξοδο από τη χώρα τους Τούρκους µειονοτικούς. Η καταπίεση της τουρκικής µειονότητας προκάλεσε τη δυσαρέσκεια της τουρκικής κοινής γνώµης και η τουρκική κυβέρνηση πίεζε τη Βουλγαρία να αναγνωρίσει την ύπαρξη τουρκικής µειονότητας και να σεβαστεί τα δικαιώµατά της. Από την πλευρά της η Βουλγαρία ήταν αρνητική µε αποτέλεσµα στις αρχές του 1989 να γίνει µαζική έξοδος της τουρκικής µειονότητας από τη Βουλγαρία. «Ο Τούρκος Πρωθυπουργός Τουργκούτ Οζάλ δήλωσε χαρακτηριστικά ότι η κρίση που αντιµετωπίζει η Τουρκία στις σχέσεις της µε τη Βουλγαρία είναι σοβαρότερη απ ότι η κρίση στις ελληνοτουρκικές σχέσεις το Μάρτιο του 1987 όταν Ελλάδα και Τουρκία βρέθηκαν στα πρόθυρα του πολέµου» 32. Το γεγονός της αποχώρησης των Τούρκων µειονοτικών καταδικάστηκε από τις χώρες της ΕΕ αλλά χωρίς περαιτέρω συνέπειες για τη Βουλγαρία. Σύµφωνα µε την απογραφή του 1991 οι Τούρκοι που ζούσαν στη Βουλγαρία ήταν 900.000 ενώ το σύνολο του βουλγαρικού πληθυσµού έφτανε τα 8.072.000 33. Το ποσοστό δηλαδή της τουρκικής µειονότητας είναι ακόµη πολύ µεγάλο στη Βουλγαρία. Το γεγονός αυτό αλλά και η υποστήριξη που έχουν από την τουρκική κυβέρνηση συντελούν στην κοινοβουλευτική τους εκπροσώπηση µετά τον εκδηµοκρατισµό του βουλγαρικού καθεστώτος το 1989. Το τουρκογενές Κίνηµα για τα ικαιώµατα και τις Ελευθερίες (DPC) παίζει καταλυτικό ρόλο στην πολιτική της Βουλγαρίας µετά το 89. Έτσι, στις βουλγαρικές κυβερνήσεις που σχηµατίσθηκαν µετά τις δεύτερες εκλογές του 30 Ibid, σελ. 176. 31 ΠΡΕΒΕΛΑΚΗΣ, Γιώργος. Γεωπολιτική της Ελλάδας / Γιώργος Πρεβελάκης επιµ. Ελένη Κρητικά-Τσίρµπα µετάφρ. Τίνα Πλυτά. - Αθήνα: Libro, 1998. - Τίτλος πρωτοτύπου: Géopolitique de la Grèce. - ISBN 960-490-018-8. - σελ. 230. 32 ΧΡΗΣΤΙ ΗΣ, Γεώργιος Ε. Τα κοµµουνιστικά βαλκάνια: Εισαγωγή στην εσωτερική και εξωτερική πολιτική στην Αλβανία, Βουλγαρία, Γιουγκοσλαβία και Ρουµανία την περίοδο 1945-1989 / Γεώργιος Ε. Χρηστίδης. - Θεσσαλονίκη: Βάνιας, 2003. ISBN 960-288-100-3. - σελ. 178. 33 http://www.hri.org/e/1999/99-03-28.dir/keimena/greece/greece1.htm 31

Οκτωβρίου του 1991 το Κίνηµα για τα ικαιώµατα και τις Ελευθερίες προσφέρει την κοινοβουλευτική του στήριξη έχοντας ποσοστό 7,6% 34. Ένα χρόνο όµως αργότερα, το κόµµα της µουσουλµανικής µειονότητας ανατρέπει τη βουλγαρική κυβέρνηση αποσύροντας την υποστήριξή του 35 και επιβεβαιώνοντας κατ αυτόν τον τρόπο τον καταλυτικό ρόλο των Τούρκων µουσουλµάνων στην πολιτική ζωή της Βουλγαρίας. Ακόµη όµως και σήµερα, µετά τις τελευταίες κοινοβουλευτικές εκλογές του Ιουνίου 2001 τη χώρα διοικεί κυβέρνηση συνασπισµού του Εθνικού Κινήµατος Συµεών (NMSII) (120 βουλευτές σε σύνολο 240 της Εθνοσυνέλευσης) και του τουρκογενούς Κινήµατος Ελευθεριών και ικαιωµάτων (DPC) υπό τον Ahmet Dogan (21 βουλευτές) 36. «Η Βουλγαρία βρίσκεται µπροστά στο δύσκολο έργο να αναδιοργανώσει την οικονοµία και να ικανοποιήσει ταυτόχρονα τα αιτήµατα της ισχυρής τουρκικής µειονότητας, χαλιναγωγώντας τις δυνάµεις του ακραίου εθνικισµού που είχαν ενεργοποιηθεί πολύ πριν από την καθεστωτική αλλαγή» 37. Βέβαια, η προσπάθεια ένταξης της Βουλγαρίας στην ΕΕ δεν της επιτρέπει όπως συνέβη το 1989 να προβεί σε λανθασµένους χειρισµούς και να προκαλέσει την αναγκαστική φυγή των µουσουλµάνων µειονοτικών. Η µουσουλµανική µειονότητα της υτικής Θράκης παρουσιάζει αρκετές διαφορές µε τη µειονότητα που διαβιεί στη Βουλγαρία. Κατ αρχήν, η ελληνική κυβέρνηση έχει αναγνωρίσει τη µειονότητα αυτή ήδη από τη Συνθήκη της 34 ΚΕΝΤΡΩΤΗΣ, Κυριάκος. Οι ελληνοβουλγαρικές σχέσεις στη µετα-κοµµουνιστική περίοδο: Παλαιοί άξονες σε νέες περιστροφές - σελ. 54 από το Οι ελληνο-βουλγαρικές σχέσεις : Σύγχρονες οικονοµικές και πολιτικές διαστάσεις / επιµ. Λεωνίδας Μαρούδας, Χαράλαµπος Τσαρδανίδης. - Αθήνα : Παπαζήσης, 1995. ISBN 960-02-1120-5 35 ΚΑΖΑΚΟΣ, Παναγιώτης. Η Βουλγαρική οικονοµία στη Ν.Α. Ευρώπη: Συγκριτική παρουσίαση - σελ. 129 από το Οι ελληνο-βουλγαρικές σχέσεις : Σύγχρονες οικονοµικές και πολιτικές διαστάσεις / επιµ. Λεωνίδας Μαρούδας, Χαράλαµπος Τσαρδανίδης. - Αθήνα : Παπαζήσης, 1995. ISBN 960-02-1120-5 : «Το ΚΜ απέσυρε την υποστήριξή του κάνοντας οξύτατη κριτική στην πολιτική των ιδιωτικοποιήσεων, που ήταν δυσµενής για την κατά βάση τουρκική µειονότητα (γιατί πρόβλεπε την επιστροφή της γης σε πρώην ιδιοκτήτες, όχι σε αυτούς που την καλλιεργούσαν!)». 36 Ελληνικό Υπουργείο Εξωτερικών. http://www.mfa.gr/greek/foreign_policy/europe_southeastern/balkans/bulgaria.html 37 ΚΑΖΑΚΟΣ, Παναγιώτης. Η Βουλγαρική οικονοµία στη Ν.Α. Ευρώπη: Συγκριτική παρουσίαση - σελ. 124 από το Οι ελληνο-βουλγαρικές σχέσεις : Σύγχρονες οικονοµικές και πολιτικές διαστάσεις / επιµ. Λεωνίδας Μαρούδας, Χαράλαµπος Τσαρδανίδης. - Αθήνα : Παπαζήσης, 1995. ISBN 960-02-1120-5 32

Λωζάννης το 1923 ως θρησκευτική µειονότητα. Η ανταλλαγή πληθυσµών που προέβλεπε η Συνθήκη αυτή δεν αφορούσε τους µουσουλµάνους της Θράκης και 200.000 περίπου Έλληνες της Κωνσταντινούπολης στους οποίους µάλιστα παραχωρούσε ειδικά δικαιώµατα ως µειονότητες. Ενώ όµως η Ελλάδα ασκούσε απλά κάποιες διοικητικές παρενοχλήσεις στη τουρκική µειονότητα, η Τουρκία κατάφερε µε διάφορες διώξεις να πιέσει το 99% των Ελλήνων της Κωνσταντινούπολης να εγκαταλείψει την Τουρκία. Έτσι, παρέµεινε στην Ελλάδα µια αναγνωρισµένη θρησκευτική µειονότητα που αποκαλείται συχνά τουρκική. Είναι αλήθεια ότι η Τουρκία έχει συχνά προσπαθήσει να αναγνωριστεί ως εθνική µειονότητα και να την υποτάξει στην επιρροή της ασκώντας διάφορες πιέσεις στις ελληνικές αρχές, όπως για παράδειγµα, τη χρήση στα σχολεία της τουρκόφωνης κοινότητας των εγχειριδίων του τουρκικού Υπουργείου Παιδείας. Οι πιέσεις αυτές και οι προσπάθειες της Άγκυρας για εκτουρκισµό και ενδεχοµένως εθνικιστική κινητοποίηση δεν είχαν αποτελέσµατα. Άλλωστε η µουσουλµανική µειονότητα της Θράκης δεν είναι τόσο µεγάλη σε µέγεθος ούτε τόσο οµοιογενής όπως εκείνη της Βουλγαρίας. «Η πλειονότητα των 130.000 (οι τουρκόφωνοι) πρόσκειται στην εθνική τουρκική ταυτότητα οι υπόλοιποι όµως είναι Ποµάκοι [30.000] και Τσιγγάνοι (Ροµ) [15.000]» 38. Κατοικούν δε στο δυτικό τµήµα της ελληνικής Θράκης, στους νοµούς Ξάνθης και Ροδόπης που δεν είναι σε άµεση επαφή µε την Τουρκία γεγονός που τους αποτρέπει να έρχονται σε καθηµερινή άµεση επαφή µε τον τούρκικο πληθυσµό. Όπως και η µουσουλµανική µειονότητα στη Βουλγαρία έτσι και οι µουσουλµάνοι της Θράκης είχαν κατά καιρούς εκπροσώπους στο Ελληνικό Κοινοβούλιο. Για τις εκλογικές αναµετρήσεις τα πολιτικά κόµµατα περιλαµβάνουν πάντοτε µουσουλµάνους στις εκλογικές τους λίστες. Έτσι, για 38 ΠΡΕΒΕΛΑΚΗΣ, Γιώργος. Γεωπολιτική της Ελλάδας / Γιώργος Πρεβελάκης επιµ. Ελένη Κρητικά-Τσίρµπα µετάφρ. Τίνα Πλυτά. - Αθήνα: Libro, 1998. - Τίτλος πρωτοτύπου: Géopolitique de la Grèce. - ISBN 960-490-018-8. - σελ. 83. 33