διαδρομή6 Πιτσιλιά
Το κρασί δεν είναι καινούρια ιστορία για την Κύπρο. Πρόσφατες ανασκαφές που έγιναν στο νησί επιβεβαίωσαν μια εντυπωσιακή αλήθεια, ότι σ αυτή την μικρή κόχη της γης παράγεται κρασί εδώ και 5,500 σχεδόν χρόνια. Τα ευρήματά τους μαρτυρούν πως η Κύπρος υπήρξε το λίκνο της οινικής ανάπτυξης σ ολόκληρη τη μεσογειακή λεκάνη, από την Ελλάδα μέχρι την Ιταλία και τη Γαλλία. Κοπιάστε, κερνάμε κρασί... Οι μαρτυρίες της οινικής ιστορίας που σέρνει πίσω του το νησί είναι απλώς ένας από τους λόγους που καθιστούν μια βόλτα στα αμπελοχώρια μια ελκυστική εμπειρία. Ένας δεύτερος σημαντικός λόγος είναι η
γνωριμία των κυπριακών οινοποιείων, κατά κανόνα μικρών και γοητευτικών, αλλά πάντα με προσυνεννόηση της επίσκεψής σας. O τρίτος και καλύτερος είναι τα ίδια τα κρασιά που ο οινόφιλος θα γευτεί στην περιδιάβαση στους «Δρόμους του Κρασιού» της Κύπρου. Από τις πατροπαράδοτες γηγενείς ποικιλίες «Μαύρο» και «Ξυνιστέρι» - και την μοναδική σε όλο τον κόσμο «Κουμανδαρία» - μέχρι ποικιλίες πασίγνωστες, όπως Cabernet Sauvignon και Shiraz. Ελάτε, πάμε σε ένα αμπελοπερίπατο. Κερνάμε κρασί! Τοπίο από την περιοχή Αγρός 3
διαδρομή6 Πιτσιλιά Λεμεσός, Αγ. Φύλα, Παλόδεια, Άλασσα, Τριμίκληνη, Πελένδρι, Ποταμίτισσα, Δύμες, Κυπερούντα, Χανδριά, Πολύστυπος, Άλωνα, Αγρός, Άγ. Ιωάννης, Άγ. Θεόδωρος Εδώ ο οινόφιλος θα χαρεί 14 χωριά που μοιάζουν να εμφανίζονται από το πουθενά καθώς ο φιδωτός δρόμος γαντζωμένος στην πλαγιά του βουνού τα αποκαλύπτει ξαφνικά.
Παραδοσιακό σπίτι στο χωριό Σαράντι Ο ΔΡΟΜΟΣ ΤΗΣ ΑΓΡΙΑΣ ΟΜΟΡΦΙΑΣ Η διαδρομή αυτή καλύπτει όλη την περιοχή ανατολικά από την ψηλότερη κορυφή του Τροόδους. Είναι η πολυτραγουδισμένη περιοχή Πιτσιλιάς, με τα 14 χωριά της, που ο φιδωτός δρόμος απρόσμενα μας αποκαλύπτει. Οι τρεις κορυφές, ο Όλυμπος στα 1950 μέτρα, η Μαδαρή στα 1600 και η Παπούτσα στα 1400 δεσπόζουν των αμπελώνων που υπάρχουν εδώ. Σ αυτό το «άγριο» τοπίο κάθε προσβάσιμη πλαγιά είναι δώρο Θεού και αμυγδαλιές, ελιές, καρυδιές και μηλιές κοσμούν κάθε δρόμο και αυλή. Η πιο όμορφη εικόνα όμως είναι οι αμπελώνες που ξετυλίγονται με φόντο το πευκόδασος. Ο καρπός τους οινοποιείται από δύο εξαίρετα οινοποιεία. Σε αυτά τα μέρη όπου η διαβίωση ήταν πάντα δύσκολη, όπου οι ζωές των ανθρώπων ακολουθούσαν τη ροή των εποχών τα αμπέλια και το κρασί ξεχώρισαν από νωρίς. Εδώ πάνω, όπου οι εποχές διακρίνονται μεταξύ τους, είναι χαρά να περπατάς στα μονοπάτια του κρασιού. Η μεγαλύτερη χαρά είναι να βρεθείς στην Πιτσιλιά το Σεπτέμβριο, τις μέρες του τρύγου και του πατήματος των σταφυλιών. Οι κρύες μέρες που έρχονται έχουν τη δική τους ομορφιά με καλή παρέα και καλό κρασί 5
γενικά χαρακτηριστικά «Μαύρο» ποικιλία σταφυλιού της περιοχής Η Πιτσιλιά, μια πολυσύνθετη ορεινή περιοχή, περιβάλλεται από τέσσερα δάση: Του Τροόδους στα δυτικά, του Μαχαιρά στα ανατολικά, του δάσους «Αδελφοί» στα βόρεια και του δάσους της Λεμεσού στα νότια. Έχει περήφανες βουνοκορφές με κυριότερη την Μαδαρή (1,672 μέτρα). Η υψηλή βροχόπτωση αποφέρει πλούσια βλάστηση. Το τοπίο, άλλοτε άγριο και άλλοτε ειδυλλιακό, την κάνει να ξεχωρίζει. Κατά μήκος της διαδρομής θα συναντήσουμε δύο επισκέψιμα οινοποιεία. Κλίμα: Η περιοχή διαθέτει ξηρό κλίμα. Το χειμώνα η θερμοκρασία πέφτει χαμηλά κάποτε με παγετούς και χιόνια. Το καλοκαίρι είναι ήπιο και απολαυστικό. Έδαφος: Η περιοχή είναι ορεινή αλλά οι εκτάσεις άγριας βλάστησης και δασών εναλλάσσονται με καλλιεργημένες εκτάσεις. Τα εδάφη είναι συνήθως γκρίζου χρώματος, ελαφριάς ως μέσης μηχανικής σύστασης με ψηλή περιεκτικότητα άμμου. Αμπελώνες: 32 χωριά της περιοχής περιλαμβάνονται στην ζώνη παραγωγής Οίνων Ελεγχόμενης Ονομασίας Προέλευσης «Πιτσιλιά». Εκτός από τις τοπικές Μαύρο και Ξυνιστέρι καλλιεργούνται άλλες 11 ποικιλίες οιναμπέλου. Ερυθρές Ποικιλίες: Όφθαλμο, Μαραθεύτικο, Cabernet Franc, Cabernet Sauvignon, Mattaro, Μαύρο, Shiraz, Λευκάδα. Λευκές ποικιλίες: Ξυνιστέρι, Sauvignon Blanc, Chardonnay, Malaga.
Τοπίο με αμπελώνες στην περιοχή Χανδριά 7
η διαδρομή Ξεκινώντας από τη Λεμεσό, στον αυτοκινητόδρομο Α1 παίρνουμε την έξοδο Β8 προς το Τρόοδος. Ο ανηφορικός δρόμος θα μας φέρει στο φράγμα του Κούρρη όπου στα δεξιά μας συναντούμε τον πρώτο σταθμό, το χωριό Άλασσα. Συνεχίζοντας βόρεια θα συναντήσουμε σε δέκα χιλιόμετρα το χωριό Τριμίκληνη, αφετηρία της πορείας στην ορεινή Πιτσιλιά. Η Τριμίκληνη είναι χτισμένη στα όρια του δάσους μιας ημιορεινής έκτασης με πεύκα, οπωροφόρα και αμπελώνες. Παρουσιάζει ανάπτυξη αλλά διατηρεί παραδοσιακά στοιχεία. Από τα εμπορικά καταστήματα και τα καφενεία μπορείτε να προμηθευτείτε γλυκά του κουταλιού, μαρμελάδες, μέλι, φρέσκα φρούτα και ξηρούς καρπούς χωρίς να ξεχνάμε τα προϊόντα της αμπέλου: σταφίδες, σουτζιούκο και κρασί. Στη βόρεια έξοδο βρίσκεται η συμβολή με το δρόμο Ε806 προς το Πελένδρι. Μια αριστερή παράκαμψη μας επιτρέπει να επισκεφθούμε το μεγαλύτερο διπλό γεφύρι στο νησί. Ο δρόμος προς το Πελένδρι περνά από ένα καμένο δάσος, αλλά αυτή η εικόνα σύντομα αντικαθίσταται από μία ευχάριστη. Στα πέντε χιλιόμετρα από την Τριμίκληνη βρίσκουμε το Οινοποιείο «TSIAKKAS WINERY». Τα καμένα πεύκα τριγύρω μαρτυρούν πως το παραδοσιακής αρχιτεκτονικής κτίριο πέρασε δύσκολες στιγμές αλλά γλύτωσε από την πυρά. Ο αμπελώνας όμως κάηκε ολοσχερώς και έχει επαναφυτευθεί. Το οινοποιείο στοχεύει σε κρασιά ποιοτικά που να καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα. Ξεχωρίζουν τα λευκά Chardonnay και Ξυνιστέρι. Πολύ καλό επίσης είναι το Cabernet Sauvignon, ένα ερυθρό που βελτιώνεται χρόνο με το χρόνο. Οι άνθρωποι του οινοποιείου μιλούν με ενθουσιασμό και περηφάνια και απαντούν με προθυμία στις ερωτήσεις. Γι αυτό προτιμούν, για μεγάλες ομάδες, να προηγείται τηλεφωνική συνεννόηση. Το οινοποιείο διαθέτει και καλάθι πικ-νικ. Το κατάστημα λειτουργεί μέσα στο «ζεστό» χώρο των δοκιμών. Ο Κώστας Τσιάκκας και η γυναίκα του Μαρίνα περηφανεύονται και για την Κουμανδαρία τους, διαθέσιμη μόνο εδώ. Επιστρέφοντας στον Ε806 συνεχίζουμε προς το Πελένδρι, ένα αρκετά μεγάλο χωριό χτισμένο αμφιθεατρικά στο στόμιο της κοιλάδας του ποταμού Λιμνάτη. Συνεχίζοντας στην ίδια κατεύθυνση, σε
Πινακίδα της διαδρομής 9
Σουτζιούκος, παραδοσιακό έδεσμα της Κύπρου απόσταση τριών χιλιομέτρων βρίσκεται ο οικισμός Ποταμίτισσα και σε πολύ μικρή απόσταση προς τα δυτικά το χωριό Δύμες. Αυτά τα χωριά έχουν υποστεί τις συνέπειες της αστυφιλίας. Σήμερα πολλά από τα σπίτια χρησιμοποιούνται σαν εξοχικά. Ο δρόμος διασχίζει τις Δύμες και καταλήγει σε απόσταση τεσάρων χιλιομέτρων στην Κυπερούντα, ένα από τα μεγαλύτερα περιφερειακά κέντρα της Πιτσιλιάς. Διατηρεί ανάπτυξη μέχρι σήμερα και είναι ένα καταπράσινο χωριό όπου τα σπίτια εναλλάσσονται με περιβόλια και αμπελώνες και όλα με το δάσος. Εδώ συναντάμε τους πιο ψηλούς αμπελώνες της Ευρώπης όπως περηφανεύονται οι άνθρωποι του οινοποιείου ΚΥΠΕΡΟΥΝΤΑΣ. Το συναντάμε έξω από το χωριό προς τα Χανδριά. Η μονάδα στεγάζεται σε ένα πρόσφατο κτίριο σε μια πλαγιά με ανεμπόδιστη θέα προς το χωριό. Με πρόσφατο εξοπλισμό, σύγχρονες μεθόδους, υψηλή τεχνογνωσία αλλά και τις γνώσεις αμπελουργίας των παλαιοτέρων, οι άνθρωποι της εταιρείας οινοποιούν σταφύλια από ιδιόκτητους αμπελώνες συνδυασμένα με τοπική παραγωγή. Η σειρά των κρασιών δεν είναι μεγάλη αλλά σας την προτείνουμε ανεπιφύλακτα. Ξεχωρίζει το Chardonnay ενώ το Petritis έχει ανατρέψει με το στυλ και την ποιότητά του τη μέχρι πρότινος εικόνα της ποικιλίας που ήθελε τους οίνους από Ξυνιστέρι να μην αντέχουν στο χρόνο. Το Cabernet Sauvignon επίσης δεν υστερεί. Η ξενάγηση γίνεται στα ελληνικά και στα αγγλικά αλλά είναι καλύτερα να προηγηθεί συνεννόηση. Και εδώ μπορεί ο οινόφιλος να δοκιμάσει και να προμηθευτεί τα προϊόντα της εταιρείας. Στην ίδια κατεύθυνση, κοντά στο οινοποιείο, θα συναντήσουμε τα Χανδριά. Το υψόμετρο κυμαίνεται στα 1300 μέτρα και η κορυφή Μαδαρή, 300 μέτρα πιο ψηλά, υψώνεται στα βόρεια. Εδώ, στη νότια πλαγιά, αμπελώνες με Μαύρο και Ξυνιστέρι σε κυπελλοειδή μορφή μοιάζουν να δοξάζουν το βουνό και το δημιουργό του. Το επόμενο χωριό, τα Λαγουδερά, είναι ένας συνοικισμός χτισμένος στη βόρεια πλευρά της Μαδαρής. Διατηρεί πλήρως τον παραδοσιακό χαρακτήρα του. Υψηλότερα από εδώ, με κατεύθυνση προς το Σαράντι, αξίζει να επισκεφθούμε την Παναγία του Άρακα. Είναι μια εκκλησία του 12ου αιώνα που διατηρείται σε άριστη κατάσταση με
Παραδοσιακά πιθάρια όπου φυλαγόταν το κρασί 11
εξαιρετικές τοιχογραφίες και αξιομνημόνευτη αρχιτεκτονική. Είναι ενταγμένη στον κατάλογο μνημείων Παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς της Unesco. Από τα Λαγουδερά ο δρόμος θα μας φέρει με νότια πορεία στο χωριό Πολύστυπος. Χτισμένος στα 1,150 μέτρα είναι ένας πανέμορφος οικισμός πλούσιος σε αμυγδαλιές, καρυδιές και κερασιές. Περιτριγυρίζεται από αμπελώνες Μαύρου και Ξυνιστεριού. Από εδώ ακολουθούμε ανατολική πορεία προς την Άλωνα περί τα τέσσερα χιλιόμετρα. Ακριβώς πριν την είσοδο του χωριού «κρύβεται» στα αριστερά η «Βρύση των Πουλιών». Δύσκολα γίνεται ορατή αν δεν είσαι πεζός αλλά αξίζει να την ψάξεις. Είναι σημείο απόμερο, δροσερό και σιωπηλό. Είναι συνάμα σημείο γεμάτο ζωή! Χρώματα και μυρωδιές μεθούν τις αισθήσεις Λίγο πιο πέρα βρίσκεται το χωριό με κληματαριές να σκιάζουν τους δρόμους και πέτρινα σκαλοπάτια να οδηγούν στις γειτονιές. Ο Αγρός βρίσκεται νοτιοδυτικά της Άλωνας σε απόσταση μικρότερη από δεκαπέντε χιλιόμετρα. Στο πρώτο μισό της διαδρομής ο δρόμος είναι αγροτικός και διανύει μια
Ανθισμένη αμυγδαλιά με «φόντο» το χωριό Αγρός 13
δύσβατη περιοχή κατάμεστη από αμπελώνες. Αυτή η «άγρια» ομορφιά είναι το σήμα κατατεθέν της Πιτσιλιάς. Στο άλλο μισό οδηγούμε στον Ε903, που κατεβαίνει από το Παλαιχώρι, και φθάνουμε στον Αγρό σε περίπου επτά χιλιόμετρα. Είναι ένα σημαντικό κεφαλοχώρι της περιοχής. Σε υψόμετρο 1100 μέτρων, είναι στην καρδιά - και είναι η καρδιά - της Πιτσιλιάς. Παραδοσιακό θέρετρο διακοπών αποπνέει έναν κοσμοπολίτικο αέρα. Διαθέτει καταστήματα, καφετέριες, εστιατόρια και ξενοδοχεία. Στα δρομάκια του σώζονται δείγματα από διαφορετικές αρχιτεκτονικές που μαρτυρούν μακραίωνη ιστορία. Τα περιβόλια και οι αμπελώνες είναι αρμονικά δεμένα με το δάσος. Στον Αγρό μπορείτε να επισκεφθείτε τους χώρους παρασκευής των αλλαντικών, γλυκών του κουταλιού και ροδοστάγματος για τα οποία είναι ξακουστός. Ο δρόμος, με νότια κατεύθυνση πλέον, οδηγεί σύντομα στον Άγιο Ιωάννη. Είναι ένα γραφικό χωριό, χτισμένο αμφιθεατρικά. Γειτονεύει ανατολικά με τον Άγιο Θεόδωρο, τον τελευταίο σταθμό μας πριν την επιστροφή στη Λεμεσό. Πνιγμένος στο πράσινο, ο «Επτάλοφος», όπως ονομάστηκε, μιας που εκτείνεται σε επτά λόφους, είναι ένα χωριό με χαρακτήρα. Οι πευκοφυτεμένοι «Όφθαλμο» ποικιλία σταφυλιού στην περιοχή δρόμοι σε οδηγούν στο δάσος, στα περιβόλια και στους αμπελώνες τριγύρω. Αμυγδαλιές αγκαλιά με μηλιές, πεύκα αγκαλιά με λεύκες, κι όλα μαζί, αγκαλιά με το χωριό ολόκληρο. Εδώ αφήνουμε πίσω μας την Πιτσιλιά. Ο δρόμος, κατηφορίζοντας, οδηγεί προς τη Ζωοπηγή και από εκεί περνάει από τα χωριά Γεράσα και Παραμύθα. Συνεχίζοντας θα συναντήσουμε τις φιλόξενες εικόνες του χωριού Παλόδεια και μέσω του προαστίου της Λεμεσού Αγία Φύλα θα ολοκληρώσουμε τη διαδρομή μας. Το μήκος της δεν ξεπέρασε τα 120 χιλιόμετρα αλλά η άγρια ομορφιά της μένει για πάντα στην καρδιά.
15
οινοποιεία ΒΑΣΙΛΙΚΟ ΟΙΝΟΠΟΙΕΙΟ ΚΥΠΕΡΟΥΝΤΑΣ ΛΤΔ 25532043, 99589612, 99613362 Κυπερούντα, Λεμεσός ΟΙΝΟΠΟΙΕΙΟ ΤΣΙΑΚΚΑ 25991080, 99567898, Πελέντρι, Λεμεσός www.tsiakkaswinery.com ταβέρνες / εστιατόρια DIONYSOS RESTAURANT(RODON HOTEL) 25521201, Αγρός, Λεμεσός www.rodonhotel.com ΤΟ ΠΕΖΕΜΑ 25521046, 99551381 Στέλιου Χ Πετρή 50, Αγρός, Λεμεσός
Γευσιγνωσία / Με χρέωση Γευσιγνωσία / Δωρεάν Μέγιστος Αριθμός Ατόμων / Επίσκεψη Πιστωτική Κάρτα Γλώσσα Ξενάγησης Προϊόντα προς Πώληση Χώρος Στάθμευσης Λεωφορείων Χώρος Στάθμευσης Αυτοκινήτων Οπτικοακουστικά Μέσα Χώρος Εστίασης Επίσκεψη Αμπελώνα 50 30 17
Για ελαφρύ ύπνο... Σπίτι με αμπελώνα στο χωριό Ποταμίτισσα ΑΓΡΟΤΟΥΡΙΣΤΙΚΑ ΚΑΤΑΛΥΜΑΤΑ ΟΝΟΜΑ ΤΟΠΟΘΕΣΙΑ ΤΗΛΕΦΩΝΟ Agrovino Λόφου 25470202, 99468151 Anerada Αψιού 99649331 Antony s Garden House Επισκοπή 25932502, 25932748 Arkela Βάσα Κοιλανίου 25375355 Blue Αψιού 25822670, 99649331 Cornaro House Άρσος 25358836, 99314684 Dia s House Άρσος 25372368, 99636046 Mavrikios Village Apartments Κοιλάνι 99642763 Moustos House Άρσος 99604955 Nicolas & Maria s Cottage Ανώγυρα 99406091, 99525462 Niki s House Άγιος Αθανάσιος 99334671 Themis House Λεμύθου 22422938, 25462525 Vouni Lodge Βουνί 22323385, 99685395 ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΑ Forest Park Πλάτρες 25421751 New Helvetia Πλάτρες 25421348 Pendeli Πλάτρες 25421736 Edelweiss Πλάτρες 25421335 Minerva Πλάτρες 25421731 Petit Palais Πλάτρες 25422723 Kallithea Πλάτρες 25421746 Rodon Αγρός 25521201 Vlachos Αγρός 25521330
Αμπελώνας με «φόντο» το χωριό Πολύστυπος ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΑ www.lofou-agrovino.com www.agrotourism.com.cy www.agrotourism.com.cy www.arkela.com.cy www.agrotourism.com.cy www.agrotourism.com.cy www.agrotourism.com.cy www.agrotourism.com.cy www.agrotourism.com.cy www.agrotourism.com.cy www.nikishouse.com www.themishouse.com www.agrotourism.com.cy www.forestparkhotel.com.cy www.pendelihotel.com www.eldweisshotel.com.cy www.petitpalaishotel.com www.rodonhotel.comvlachos Παραγωγή: Κυπριακός Οργανισμός Τουρισμού www.visitcyprus.com Κείμενα: Γιάννος Κωνσταντίνου Σχεδιασμός: Appios & Metaxas Communications Ltd Φωτογραφίες: Αρχείο ΚΟΤ Εκτύπωση: Ι. Γ. Κασουλίδης & Υιός Λτδ 10 2008 19
Το έργο υλοποιήθηκε από τον Κυπριακό Οργανισμό Τουρισμού και συγχρηματοδοτήθηκε κατά 50% από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΤΠΑ) και κατά 50% από Εθνικούς Πόρους. Η αποστολή του ΕΤΠΑ είναι: «Συμβολή στην άμβλυνση των ανισοτήτων όσον αφορά την ανάπτυξη και το βιοτικό επίπεδο μεταξύ των διαφόρων περιφερειών, καθώς και τη μείωση της καθυστέρησης των λιγότερο ευνοημένων περιφερειών. Συμβολή στη διόρθωση των κυριοτέρων περιφερειακών ανισοτήτων στην Κοινότητα, χάρη στη συμμετοχή, στην ανάπτυξη και στη διαρθρωτική προσαρμογή των αναπτυξιακά καθυστερημένων περιφερειών, καθώς και στην κοινωνικo-οικονομική ανασυγκρότηση των περιφερειών» ISBN 978-9963-44-091-7