Πολυπληθείς αναφορές σε μαχητικά α/φ, άρματα μάχης, πυροβόλα και βλήματα αλλά

«ΑΥΤΟΚΙΝΗΣΗ ΕΝ ΠΟΛΕΜΩ» Τάσος Τσιπλάκος ΕΙΣΑΓΩΓΗ Θα μιλήσω για ένα θέμα σχετικά άγνωστο στο ευρύ κοινό και σχεδόν παραγνωρισμένο από το ειδικό κοινό, ακόμα και από τους ίδιους τους φυσικούς χρήστες του, δηλαδή το στρατιωτικό προσωπικό. Πολυπληθείς αναφορές σε μαχητικά α/φ, άρματα μάχης, πυροβόλα και βλήματα αλλά Οι υπάρχουσες πηγές και αρχεία είναι δυσεύρετα, αταξινόμητα, ασαφή και σε κάποιες περιπτώσεις όχι εύκολα προσπελάσιμα. Τα τελευταία χρόνια, η χρήση του διαδικτύου και η προσπάθεια οργάνωσης κάποιων ελληνικών ψηφιακών αρχείων η ελληνική στρατιωτική και όχι μόνο- ιστοριογραφία έδινε πολύ μεγαλύτερη σημασία στην «ηρωική» καταγραφή των επιχειρήσεων, παραγνωρίζοντας σχεδόν πλήρως το κομμάτι των εξοπλισμών και γενικά του υλικού. λογική αντίφαση διότι χωρίς το στρατιωτικό υλικό, εν προκειμένω το στρατιωτικό αυτοκίνητο, όπως θα διαπιστώσουμε παρακάτω δεν θα ήταν δυνατή η επίτευξη των όποιων ηρωικών ή μη- αποτελεσμάτων. Αλεξ. Παπάγος: «[ ]Τα προβλήματα του εφοδιασμού εξήσκουν τυραννικήν δουλείαν επί των επιχειρήσεων και η έλλειψης αυτοκινήτων επηρέασε και περιόρισε τας επιθετικάς ενεργείας του ελληνικού στρατού» Το πρόβλημα των μεταφορών κατά τον πόλεμο είναι τόσο παλιό όσο και ο άνθρωπος Ο πόλεμος δίνει άλλη διάσταση στις μεταφορές ΜΕΡΙΚΕΣ ΣΗΜΑΝΤΙΚΕΣ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΕΣ 1769 ή 1771 το πρώτο καταγεγραμμένο μηχανοκίνητο όχημα ήταν η τρίκυκλη ατμοκίνητη άμαξα για την έλξη πυροβόλων του Γάλλου Λοχαγού του Πυροβολικού Νικόλαου Ιωσήφ Κανώ με ταχύτητα 5 χαω δυνατότητα έλξης 5 τόνων και μέγιστη απόσταση 1,4 χλμ. 1797 στο Γαλλικό Ινστιτούτο Επιστημών κατατέθηκε εργασία με τίτλο «Το Αυτοκίνητο στον Πόλεμο» με συγγραφέα κάποιον ονόματι Ναπολέοντα Βοναπάρτη. 1854-56 Στον Πόλεμο της Κριμαίας έχουμε την πρώτη καταγεγραμμένη χρήση της ατμοκίνητης άμαξας από το βρετανικό στρατό για στρατιωτικές μεταφορές. 1870-71 Στον Γαλλο-Πρωσικό πόλεμο ο Πρωσικός στρατός χρησιμοποίησε τις ατμοκίνητες άμαξες FOWLER για την έλξη βαρέων πυροβόλων. ΠΑΡΑΛΛΗΛΑ 1886 Οι DAIMLER και BENZ παρουσιάζουν το πρώτο αυτοκίνητο με κινητήρα εσωτερικής καύσης. 1896 Ο DAIMLER με το σχεδιαστή του MAYBACH παρουσίασαν το πρώτο βενζινοκίνητο φορτηγό. 1907 Οι Όθων Ζάχοου και Ουίλιαμ Μπέσερντιχ πρωτοπορούν εφαρμόζοντας την κίνηση και στους 4 τροχούς του αυτοκινήτου. Πίσω στα στρατιωτικά οχήματα:

Αρχές 1900 Πόλεμος των BOERS. Ο βρετανικός στρατός χρησιμοποίησε ατμοκίνητες άμαξες McLAREN για τη μεταφορά στρατευμάτων. Αρχές 20ου αιώνα έως το 1910 οι μεγάλοι ευρωπαϊκοί στρατοί υιοθετούν τα βενζινοκίνητα φορτηγά για την ενίσχυση των στρατιωτικών μεταφορών. Η ΔΙΕΘΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΠΑΡΑΜΟΝΗ ΤΩΝ ΒΑΛΚΑΝΙΚΩΝ ΠΟΛΕΜΩΝ ΤΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΕΠΙΔΟΤΗΣΗΣ (SUBSIDY) Αυτή την εποχή οι απαιτήσεις από τα στρατιωτικά αυτοκίνητα ήταν περιορισμένες. Επομένως ο σχεδιασμός και οι προδιαγραφές τους ήταν σχετικά απλές. Διπλός στόχος των Υπουργείων Αμύνης: 1. Δέσμευση χαμηλών κονδυλίων κατά την περίοδο της ειρήνης 2. Διαθέσιμος ένας σημαντικός στόλος αυτοκινήτων κατά το ξέσπασμα του πολέμου. Μεγ. Βρετανία 1911 Πρόγραμμα Subsidy 1.000 αυτοκινήτων κατασκευαστών-ιδιωτών. 1914 80 στρατιωτικά αυτοκίνητα και 1.200 επιστρατευμένα Γαλλία 1900 Διεθνής Έκθεση Παρισίων παρουσιάζει 11 διαφορετικούς τύπους στρατιωτικών αυτοκινήτων 1909 Λέσχη Αυτοκινήτου 1913 Επιλεγμένες 20 φίρμες 1914 Διαθέσιμα 6.000 φορτηγά Γερμανία Επιδότηση φορτηγών 4τ. με ρυμουλκούμενο 2τ. με τετρακίνηση. 1914 Από τα 64.000 κυκλοφορούντα αυτοκίνητα επιστρατεύτηκαν ως κατάλληλα τα 4.800. ΑυστροΟυγγαρία 1898 Μετά από δοκιμές φορτηγό DAIMLER 5τ. Ανάπτυξη σημαντικής παραγωγής οχημάτων σχεδιασμένα από τον PAUL DAIMLER και τον FERDINAND PORSCHE, όπως οι βαρείς ελκυστήρες πυροβολικού AUSTRO-DAIMLER και Ιταλία 1903 Fiat 12hp πρώτο στρατιωτικό αυτοκίνητο 1911 Ιταλο-τουρκικός πόλεμος στη Λιβύη πρώτη χρήση στρατιωτικού αυτοκινήτου FIAT 15ter 1,5t 4X2 40hp Μοναδική χώρα αυτάρκης σε στρατιωτικά αυτοκίνητα κι εξαγωγές σε συμμαχικούς στρατούς Τι συμβαίνει την ίδια εποχή στην Ελλάδα; Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΩΝ ΒΑΛΚΑΝΙΚΩΝ ΠΟΛΕΜΩΝ 1912-1913 1904 Εξοπλιστικό πρόγραμμα Θεοτόκη. Περιλαμβάνει σχεδόν όλους τους τύπους όπλων κι εξοπλισμού εκτός από αυτοκίνητα που λάμπουν δια της απουσίας τους! Μία εξήγηση: Ο σιδηρόδρομος θεωρείτο το κυρίαρχο μέσο στρατιωτικών μεταφορών «Η σιδηροδρομική γραμμή αποτελεί έν των μεγαλειτέρας αποδόσεως και συχνάκις το ταχήτερον μέσων μεταφορών[ ] Η κατάλληλος στρατιωτική οργάνωσις του σιδηροδρομικού δικτύου του θεάτρου επιχειρήσεων επιτρέπει την υπό τους καλλιτέρους όρους ωφελίμου αποδόσεως χρησιμοποίησιν των γραμμών δια την εξυπηρέτησιν των αναγκών του στρατεύματος» Αντιθέτως ή αντίληψη για το αυτοκίνητο μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 30 ήταν: «αι δι αυτοκινήτων μεταφοραί δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται κανονικώς ειμή μόνον εις περίπτωσιν του αδυνάτου της χρησιμοποιήσεως ετέρου μέσου μεταφορών, ολιγώτερον δαπανηρού και ευπαθούς [...]Κατ αρχήν το αυτοκίνητον προεκτείνει την σιδηροδρομικήν γραμμήν, αντικαθστά δε ταύτην μόνον εξαιρετικώς

και προσωρινώς και επί ηλλατωμένων διαδρομών. «Κανονισμός της οργανώσεως των συγκοινωνιών και στρατιωτικών μεταφορών εν καιρώ πολέμου» Αθήναι 1929 1911 Γαλλική Αποστολή ΤΟ ΣΩΜΑ ΤΟΥ ΜΕΤΑΓΩΓΙΚΟΥ αποτελείτο από 6 Λόχους, δύναμης 110 ανδρών και 120 κτηνών ο καθένας, μεταφορικής ικανότητας περίπου 20 τόνων εφοδίων. Μέχρι τότε το Μεταγωγικό ήταν εφοδιασμένο με ζωικής έλξης δίτροχα και τετράτροχα οχήματα (κάρα) στρατιωτικών προδιαγραφών και αραμπάδες (πάσης φύσης κάρα). ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΑ ΑΥΤΟΚΙΝΗΤΑ Πλάτων Χατζημιχάλης «Συγκοινωνίαι και Μεταφοραί»: από τα κυκλοφορούντα ανά την επικράτεια 65 αυτοκίνητα, κρίθηκαν κατάλληλα για στρατιωτική χρήση και επιτάχθηκαν 25 σύμφωνα με το Β.Δ. της 18ης Σεπτεμβρίου 1912 που προέβλεπε ημερήσια αποζημίωση για το αυτοκίνητο εκτός των ελαστικών του και ότι: «[ ]Το Δημόσιον δικαιούται όπως επιτάσση τα αυτοκίνητα μετά των οδηγών αυτών». Το βαρύ φορτηγό De Dion-Bouton 4Χ2 των 3,5 τόνων γαλλικής κατασκευής, εικάζεται ότι ήταν το πρώτο φορτηγό του Ε.Σ. Αγοράστηκαν δε «[ ]εν σπουδή δια τας μεταφοράς της εκστρατείας 100 ετοιμοπαράδοτα φορτηγά μάρκας Φίατ του ενός και ½ τόνου ως και 15 φορτηγά ελαφρά Πεζώ μετασκευασθέντα εις νοσοκομειακά». Πηγές εφημερίδων για αγορές αρχές Οκτωβρίου 1912 FIAT 15ter παραγωγής 1911 Φωτογραφικά Ντοκουμέντα Delahaye 4X2 των 2,5 ή 3 τόνων και 22cv, άγνωστου αριθμού17 Berliet CBA 4Χ2 των 2-4 τόνων και 22cv, άγνωστου αριθμού 18 De Dion-Bouton 4Χ2 των 2 τόνων άγνωστου αριθμού Συμπέρασμα ότι κατά τις επιχειρήσεις του 1912 τόσο στο μέτωπο της Μακεδονίας, όσο και της Ηπείρου, ο Ε.Σ. πρέπει να διέθετε περίπου 100 αυτοκίνητα, από τα οποία γύρω στα 60 ήταν ελαφρά φορτηγά και τα υπόλοιπα επιβατικά αυτοκίνητα, με κάπως ασαφή και ημιεπίσημη οργάνωση. Σε όλα τα επιτελεία των μεγάλων μονάδων (Μεραρχίες, Γενικό Στρατηγείο) υπήρχαν επιταγμένα επιβατικά αυτοκίνητα ιδιωτικής χρήσης. Η «Κατάσταση Ημερήσιας Κίνησης Αυτοκινήτων» της 31ης Μαρτίου 1913, καταγράφει τους κυριότερους τύπους επιβατικών αυτοκινήτων σε επιτελική χρήση όπως: Opel, Nag, Renault, Fiat, Berliet, Ford, Voutour, Franchini, Delauney, Mercedes, Humber, Hotchkiss ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΑΥΤΟΚΙΝΗΤΩΝ Το Μηχανικό και όχι το Μεταγωγικό Λόχος Πυροσβεστών το λίκνο της Υπηρεσίας Αυτοκινήτων Λόχος Τηλεγραφητών Λόχος Αεροπόρων 14 30 Ιανουαρίου 1913 Με εγκύκλιες διαταγές αποσπάται από το Λόχο Πυροσβεστών Οργανώνεται αυτόνομη Υπηρεσία στη Δ/νση Μηχανικού Υπ. Στρατιωτικών με πρώτο διοικητή το Λοχαγό Μηχανικού Ιωάννη Παπαθανασίου και Οργανώνεται η Οικονομική Υπηρεσία με υπεύθυνους το Διοικητή και τον Ανθυπολοχαγό Πυροβολικού

Αλέξανδρο Κορυζή Αρχικά, τη διάθεση των αυτοκινήτων ρύθμιζε η Επιτελική Υπηρεσία του Υπουργείου Στρατιωτικών. η χρήση των αυτοκινήτων γινόταν κάπως ασυντόνιστα, παρουσιάζοντας σημαντικές αρρυθμίες, με επίπτωση στο μεταγωγικό έργο. Τον Απρίλιο του 1913 το Γενικό Στρατηγείο ζήτησε την υπαγωγή της Υπηρεσίας Αυτοκινήτων υπό τις διαταγές του, για την καλύτερη οργάνωση και χρήση των αυτοκινήτων κατά τις επιχειρήσεις. Οι Οδηγοί και οι Τεχνικοί Ιδιώτες και ξένοι εθελοντές Πιθανός πρώτος «Διευθυντής» των αυτοκινήτων του Γενικού Στρατηγείου και προσωπικός οδηγός του αρχιστρατήγου, αναφέρεται ότι ήταν ο Πύρρος Καραπάνος γόνος γνωστής οικογένειας από την Άρτα, γιος του βουλευτή Κωστή Καραπάνου και υπουργού των κυβερνήσεων Θεόδωρου Δεληγιάννη και Δημητρίου Ράλλη. Ο Α ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ Όπως οι εμπόλεμοι στρατοί εισήλθαν στον πόλεμο με σχετικά μικρούς στόλους στρατιωτικών αυτοκινήτων που αυξάνονταν συνεχώς από τις επιτάξεις των πολιτικών, χάρη και στα προγράμματα επιδοτήσεων αλλά και στην αυξημένη παραγωγή. Οι ανάγκες του πολέμου δημιούργησαν εξειδικευμένους στρατιωτικούς τύπους όπως, Υγειονομικά, Διαβιβάσεων, Κινητά Συνεργεία, Αυτοκινούμενα Πυροβόλα και φυσικά Θωρακισμένα Αυτοκίνητα. Στη λήξη του Α ΠΠ υπήρχαν διαθέσιμα 165.128 πάσης φύσης στρατιωτικά οχήματα. Με τον πόλεμο καθιερώθηκε πλήρως η χρήση του αυτοκινήτου ως μεταφορικού μέσου και δόθηκε μεγάλη ώθηση για την περαιτέρω ανάπτυξή του. «ΠΟΛΕΜΟΣ ΠΑΤΗΡ ΠΑΝΤΩΝ» Ηράκλειτος ΕΛΛΑΔΑ Μετά από διάφορους μετασχηματισμούς με το Βασιλικό Διάταγμα της 23ης Δεκεμβρίου 1913 συστάθηκε το Τάγμα Αυτοκινήτων με έδρα την Αθήνα, αποτελούμενο από 2 Λόχους δύναμης 12 αυτοκινήτων περίπου, ένα μικρό «εργοστάσιο» (sic) κατασκευών κι επισκευών με ελάχιστους τεχνίτες, που περιλάμβανε: α) μηχανουργείο, β) σιδηρουργείο κι ορειχαλκείο, γ) ξυλουργείο και αμαξοπηγείο, καθώς και ένα τμήμα επισκευής αυτοκινήτων στο συνεργείο επισκευών Θεσσαλονίκης. Οκτώβριος του 1916 30 φορτηγά αυτοκίνητα Renault 4Χ2 των 2 τόνων γαλλικής κατασκευής Παραγγελία τουλάχιστον 200 φορτηγών, μεταξύ αυτών και τα γνώριμα πια FIAT 15ter παραγωγής 1913. Κατά την είσοδο στον Α ΠΠ ο σχετικά μικρός στόλος ενισχύθηκε με υλικό των στρατών της Entente όπως: Renault 4Χ2 των 2-3 τόνων γαλλικής κατασκευής, Peerless 4Χ2 των 3 τόνων και 40hp αμερικανικής κατασκευής, Albion 4Χ2 των 3 τόνων και 34,5hp βρετανικής κατασκευής, γνωστό με το σλόγκαν «δεδομένο όπως και η ανατολή του ηλίου» που υποδήλωνε την αξιοπιστία του οχήματος κάτω από οποιεσδήποτε συνθήκες και δοκιμασίες. Knox-Martin έως 6 τόνων και 50hp, αμερικανικής κατασκευής, ένα από τα πιο «εξωτικά» αυτοκίνητα που απέκτησε ο Ε.Σ. Ήταν ένα τρίκυκλο(!) ρυμουλκό, με δυνατότητα στρέψης της μπροστινής ρόδας κατά 90ο, χαρακτηριστικό που του προσέδιδε μεγάλη ευελιξία. Συνήθως ρυμουλκούσε ένα βαρύ ρυμουλκούμενο (τρέιλερ) για μεταφορά εφοδίων και πυρομαχικών. ΟΙ ΠΡΩΤΕΣ ΜΟΙΡΕΣ ΑΥΤΟΚΙΝΗΤΩΝ

Με τα παραπάνω οργανώθηκαν -κυρίως από το 1917 και μετά- σύμφωνα με τα γαλλικά πρότυπα, οι 4 πρώτες πραγματικές Μοίρες Μεταγωγικού με 4 Διμοιρίες και 80 έως 100 αυτοκινήτων η καθεμία Επίσης, οργανώθηκαν 3 Υγειονομικές Μοίρες και μία Διμοιρία Ρυμουλκών ενταγμένη στο Βαρύ Πυροβολικό 4 Ιανουαρίου 1918 καταργήθηκε το Τάγμα Αυτοκινήτων και συστάθηκε αυτόνομη Υπηρεσία Αυτοκινήτων στο Υπουργείο Στρατιωτικών. Παράλληλα, συστάθηκαν 2 Όρχοι Αυτοκινήτων σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη και 2 Κεντρικές Αποθήκες Υλικού Αυτοκινήτων στη Θεσσαλονίκη. Κάθε Όρχος αποτελείτο από το Λόχο προσωπικού, το Λόχο υλικού και το Λόχο μηχανουργών (συνεργείου). Παράλληλα, στα τέλη του 1918 με Β.Δ. τέθηκε σε ισχύ ο Νόμος «Περί τεχνικών υπηρεσιών του στρατεύματος», που ανάμεσα σε άλλα ίδρυσε το Σχολείο Μηχανουργών Αυτοκινήτων στο Τάγμα Αυτοκινήτων. Στο τέλος του πολέμου ο Πλάτων Χατζημιχάλης υπολογίζει ότι στην Ελλάδα κυκλοφορούσαν περίπου 13.000 «[ ] φορτηγά και φορτο-επιβατικά αυτοκίνητα άτινα ήσαν διαθέσιμα εν τη χώρα εκ του συμμαχικού υλικού[ ]».52 Ο στόλος αυτών των εκποιηθέντων και σε αρκετές περιπτώσεις ριζικά μετασκευασθέντων, αυτοκινήτων αποτέλεσε τον πλέον βασικό παράγοντα για την ανάπτυξη της αυτοκίνησης στην Ελλάδα του Μεσοπολέμου. Κατά τη σύντομη, αλλά όχι άνευ σημασίας, εκστρατεία στη Μεσημβρινή Ρωσία το 1919 ο ΕΣ συνεργάστηκε στενά με τις Γαλλικές Υπηρεσίες, για τις ανάγκες εφοδιασμού και μεταφορών. Διέθεσε την Α Μοίρα Αυτοκινήτων, αποτελούμενη από τέσσερις Διμοιρίες με συνολικά 60 φορτηγά. Η ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΗ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ Οι μονάδες του Ε.Σ. προσέγγισαν σε μεγάλο βαθμό την ποσότητα και σε κάποιες περιπτώσεις την ποιότητα του πολεμικού υλικού των σύγχρονων στρατών των μεγάλων δυνάμεων της εποχής. Οι ελληνικές Ένοπλες Δυνάμεις της εποχής έφτασαν πραγματικά στο υψηλότερο σημείο ισχύος και ολοκλήρωσής τους. Οι επιχειρήσεις ξεκίνησαν με περίπου 700 αυτοκίνητα και μέχρι τα μέσα του 1921 αναφέρεται ότι τα στρατιωτικά αυτοκίνητα αυξήθηκαν σε 2.500 φορτηγά, πέραν των άλλων αυτοκινήτων και μοτοσικλετών (συνολικά πάνω από 3.000 αυτοκίνητα), τα οποία επάνδρωναν 500 αξιωματικοί και 3.000 οπλίτες του Μεταγωγικού και Υγειονομικού Σώματος. Οι διαθέσιμες πηγές δεν διευκρινίζουν αν αυτός ο αριθμός αφορά στα αυτοκίνητα της Στρατιάς Μικράς Ασίας ή συνολικά στα αυτοκίνητα του Ε.Σ. Σε κάθε περίπτωση, το νούμερο αλλά και το ποσοστό αύξησης κατά 320% είναι πολύ μεγάλα κι επειδή δεν υπάρχει περαιτέρω τεκμηρίωση, δημιουργούνται εύλογα ερωτηματικά. Πεδίο Δόξης Λαμπρό για τους ερευνητές ΟΙ ΜΟΙΡΕΣ ΑΥΤΟΚΙΝΗΤΩΝ Με το Β.Δ. της 18ης Οκτωβρίου 1921 συστάθηκε η Διεύθυνση Μεταγωγικού και Αυτοκινήτων του Υπουργείου Στρατιωτικών. Σε όλη τη διάρκεια της εκστρατείας δημιουργήθηκαν 14 Μεταγωγικές Μοίρες Αυτοκινήτων. Κάθε Μοίρα αποτελείτο από περίπου 100 βαρέα και μέσα φορτηγά, 4-5 ελαφρά φορτηγά και 5 επιβατικά αυτοκίνητα. Δημιουργήθηκε η Ε επιβατική Διμοιρία Αυτοκινήτων του Γενικού Στρατηγείου, δυνάμεως 60 περίπου αυτοκινήτων

3 Διμοιρίες Ρυμουλκών αυτοκινήτων με ειδικά αυτοκίνητα ελκυστήρες των βαρέων πυροβόλων και 3 Όρχοι Αυτοκινήτων και 3 Παραρτήματα Όρχων Δημιουργήθηκαν επίσης, 13 Υγειονομικές Μοίρες Αυτοκινήτων, των οποίων η σύνθεση και η συγκρότηση ήταν μεταβαλλόμενη. 1 Υγειονομικός Όρχος που αποτελείτο από 1 επιβατικό αυτοκίνητο και 65, ιππήλατα οχήματα και αυτοκίνητα και 4 Αυτοκίνητα Χειρουργεία που κατανεμήθηκαν στα 3 Σώματα Στρατού κι ένα παρέμεινε στη Στρατιά ως εφεδρικό. Σύμφωνα με διάφορες πηγές και φωτογραφικά ντοκουμέντα έχει καταγραφεί μια μεγάλη πολυτυπία αυτοκινήτων φορτηγών κι επιβατικών με κυριότερους τύπους: AEC YC 4X2 των 3 τόνων και 49bhp βρετανικής κατασκευής, ή «Τύλορες» όπως αναφέρονται ακόμη και στις επίσημες πηγές. Αυτή η ονομασία προέρχεται από το εργοστάσιο κατασκευής (Tyler) του τετρακίλυνδρου κινητήρα των 49 ίππων. Leyland Subsidy Α 4Χ2 των 3 τόνων και 36hp βρετανικής κατασκευής. Peerless TC 4Χ2 των 3-5 τόνων και 40hp αμερικανικής κατασκευής. Daimler CB ή CC 4X2 των 2 τόνων 40hp βρετανικής κατασκευής. Από φωτογραφικά ντοκουμέντα γνωρίζουμε ότι ο ΕΣ διέθετε μετασκευασμένα οχήματα διαβιβάσεων. Fiat 18BLR (Reinforzato=ενισχυμένο) 4Χ2 των 4½ τόνων και 40hp ιταλικής κατασκευής. Fiat 15ter 4Χ2 του 1½ τόνου ιταλικής κατασκευής. Ο πολυπληθέστερος και μακροβιότερος τύπος (από τους Βαλκανικούς πολέμους) ελαφρού φορτηγού στις τάξεις του Ε.Σ. Latil TAR 4Χ4 των 12 τόνων με διεύθυνση στους 4 τροχούς, γαλλικής κατασκευής. Ειδικά σχεδιασμένο για βαρύς ελκυστήρας πυροβολικού, χρησιμοποιήθηκε από τις 3 Διμοιρίες Ρυμουλκών του Πυροβολικού. FWD Quad 4Χ4 των 5 τόνων, βρετανικής κατασκευής κατόπιν αδείας της αμερικανικής κατασκευάστριας εταιρίας. Τα αρχικά FWD προέρχονταν από τις λέξεις Four Wheel Drive που σημαίνουν κίνηση και στους τέσσερις τροχούς. Αποκαλείτο και «Dorman» λόγω της κατασκευάστριας εταιρίας του κινητήρα του. Χρησιμοποιήθηκε κυρίως για ελκυστήρας πυροβολικού, των βαρέων πυροβόλων De Bange των 120 χιλ. και των αντίστοιχων των 6 δακτύλων. Ford T 4Χ2 του ½ τόνου αμερικανικής κατασκευής. Χρησιμοποιήθηκε σε πολλούς ρόλους, κυρίως στις Διμοιρίες επιβατικών αυτοκινήτων των επιτελείων για τις μετακινήσεις των αξιωματικών. Αυτοκίνητα ποδήλατα (μοτοσικλέτες) FN 285cc κατασκευής 1912 βελγικής κατασκευής, Triumph H 550cc βρετανικής κατασκευής 1915 και πιθανώς Douglas 2¾hp βρετανικής κατασκευής. Δεν υπάρχει καμία αναφορά για τη χρήση μοτοσικλετών στις επίσημες αναφορές ή/και ιστορίες για τη Μικρασιατική εκστρατεία. Η ύπαρξη των παραπάνω τύπων τεκμαίρεται από φωτογραφικά ντοκουμέντα και μόνο. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Μεταχειρισμένα, προερχόμενα από τις εκποιήσεις πλεονάζοντος πολεμικού υλικού των στρατών του Α Π.Π. με αποτέλεσμα να είναι ήδη καταπονημένα, με αρκετά χιλιόμετρα στο ενεργητικό τους. Πολυτυπία που προκαλούσε μεγάλο πονοκέφαλο στις μονάδες, στους Όρχους και τα συνεργεία αυτοκινήτων, λόγω των διαφορετικών κατασκευαστικών χαρακτηριστικών, της πληθώρας των διαφορετικών ανταλλακτικών, καθώς και των σημαντικών ανθρωποωρών εκπαίδευσης των τεχνιτών, που απαιτούνταν για τη συντήρηση των οχημάτων. Οι μεγάλες απαιτήσεις της εκστρατείας δεν είχαν προβλεφθεί με αποτέλεσμα η ξαφνική διόγκωση της Υπηρεσίας Αυτοκινήτων με τουλάχιστον 2.500 αυτοκίνητα να απαιτεί τον ανάλογο αριθμό προσωπικού (οδηγών, τεχνιτών και βαθμοφόρων). Τέτοιο προσωπικό, ποσοτικά και ποιοτικά, δεν υπήρχε έτοιμο. Οι περισσότεροι οδηγοί, προερχόμενοι από το Πεζικό, εκπαιδεύονταν στους Όρχους και τις Μοίρες Αυτοκινήτων, ακόμη και κατά τη διάρκεια των επιχειρήσεων! Η βιαστική και ατελής εκπαίδευση του προσωπικού και

το σχεδόν ανύπαρκτο ή πολύ κακό οδικό δίκτυο είχαν ως αποτέλεσμα την εμφάνιση σοβαρών βλαβών και την ακινητοποίηση μεγάλου αριθμού αυτοκινήτων με επιβάρυνση του μεταφορικού τους έργου Η συντριπτική πλειοψηφία όλου του παραπάνω υλικού αυτοκινήτων και φορτηγών θα εγκαταλειφθεί ή/και καταστραφεί κατά την υποχώρηση, με αποτέλεσμα ο Ε.Σ. να καταλήξει σχεδόν γυμνός από πλευράς σύγχρονου μηχανοκίνητου υλικού. Με τη Μικρασιατική Εκστρατεία κλείνει ένας μεγάλος ιστορικός κύκλος με τον ΕΣ να διαθέτει την πρωτοβουλία επιθετικών επιχειρήσεων και να εξοπλίζεται ανάλογα. Στο μέλλον, ο ΕΣ θα σχεδίαζε αμυντικές επιχειρήσεις και θα προσπαθούσε να εξοπλιστεί ανάλογα. ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΣ Σύμφωνα με την Κατάσταση Δυνάμεως του Ιανουαρίου 192382 μόλις 4 μήνες μετά τη Μικρασιατική καταστροφή, τα εναπομείναντα μηχανοκίνητα και άλλα μέσα μεταφοράς ήταν: 1.403 αυτοκίνητα και 220 ειδικά οχήματα Είναι πιθανό, αν και όχι εξακριβωμένο, οι παραπάνω αριθμοί αυτοκινήτων, ιδιαίτερα, να ήταν θεωρητικοί και να μην ανταποκρίνονταν στην πραγματικότητα. 1925 Εκδίδεται ο πρώτος επίσημος «ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΕΩΣ ΕΙΣ ΤΟ ΑΥΤΟΚΙΝΗΤΟΝ» Μέσα Μαΐου 1925 η κυβέρνηση Μιχαλακόπουλου κάλεσε μια νέα Γαλλική Εκπαιδευτική Αποστολή υπό τη διεύθυνση του Στρατηγού Ζιράρ, για την οργάνωση κι εκπαίδευση των στελεχών του Ε.Σ. για μια τετραετία. Το Νομοθετικό Διάταγμα της 6ης Φεβρουαρίου 1926 καθόρισε τη σύσταση της Σχολής Εφαρμογής της Μεταγωγικής Υπηρεσίας με έδρα την Αθήνα και σκοπό την τρίμηνη εκπαίδευση των αξιωματικών της Υπηρεσίας στη χρήση των αυτοκινήτων και γενικά των μέσων μεταφοράς. Ο Οργανισμός Στρατού του 1926, που ήταν ο πρώτος μεταπολεμικός και συντάχθηκε με βάση τα νέα γεωγραφικά σύνορα της Ελλάδας, προέβλεπε για τη Μεταγωγική Υπηρεσία 6 Μοίρες Αυτοκινήτων, 5 Λόχους Δίτροχων (κάρα), 1 Λόχο Ημιονηγών και 2 Όρχους Αυτοκινήτων σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη. ΟΙ ΜΟΙΡΕΣ ΑΥΤΟΚΙΝΗΤΩΝ Από τα μέσα της δεκαετίας του 20 και μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 30, οι Μοίρες Αυτοκινήτων αποτελούνταν: από 2 Λόχους των 2 Διμοιριών. κάθε Διμοιρία αποτελείτο από 2-3 Ομάδες με 15-20 οχήματα κάθε Ομάδα από 2 Στοιχεία των 2 αυτοκινήτων. Κάθε Σώμα Στρατού διέθετε Διεύθυνση Μεταγωγικής Υπηρεσίας, αντίστοιχη με τη Διεύθυνση του Υπουργείου Στρατιωτικών και μια Μοίρα των 60-80 αυτοκινήτων. Υπήρχε, επίσης, μία ανεξάρτητη Μοίρα Αυτοκινήτων υπαγόμενη στην VIII Μεραρχία Ηπείρου, που είχε αποσπασμένο τον VIII Λόχο Αυτοκινήτων δύναμης με 25 αυτοκίνητα. ΤΑ ΑΥΤΟΚΙΝΗΤΑ Ο επανεξοπλισμός του Ε.Σ. ξεκίνησε σταδιακά την περίοδο 1923-1936 1926 Η πρώτη καταγεγραμμένη εισαγωγή νέου υλικού για την Υπηρεσία Αυτοκινήτων γίνεται με την παραγγελία: 150 βαρέων φορτηγών και 5 κινητών συνεργείων DAAG (Deutche Last-Automobil-Fabrik A.G. Dusseldorf) 4Χ2 των 3½-4 τόνων και 60hp με συμπαγή ελαστικά γερμανικής κατασκευής. 1929 η κυβέρνηση Βενιζέλου να συστήσει Ειδική Ανακριτική Επιτροπή της Βουλής με κατηγορούμενο τον

Υπουργό Οικονομικών Δ. Τανταλίδη. Αν και πολύ παλαιό υλικό, ήταν για πολλά χρόνια ο μοναδικός τύπος βαρύ φορτηγού της Υπηρεσίας Αυτοκινήτων και διατηρήθηκαν μέχρι και τον Ελληνοϊταλικό πόλεμο του 1940! 300 ελαφρά φορτηγά Hansa-Lloyd 4Χ2 των 1½-2 τόνων και 40hp γερμανικής κατασκευής, από τα οποία τα 200 είχαν συμπαγή ελαστικά και τα 100 είχαν αεροθαλάμους (σημ. σαμπρέλες). Παραγγέλθηκαν, επίσης, και 50 υγειονομικά αυτοκίνητα του ίδιου τύπου, με αμάξωμα κλειστό «[ ]άκαμπτον και εξ ξύλου». Ο Aλέξανδρος Παπάγος και όλες οι άλλες διαθέσιμες πηγές αναφέρουν ότι παραλήφθηκαν: 130 βαρέα φορτηγά DAAG 240 ελαφρά φορτηγά τύπου Χάνσα και 50 υγειονομικά τύπου Χάνσα. Πιθανόν για οικονομικούς ή άλλους λόγους, π.χ. επαναδιαπραγμάτευση της σύμβασης, να μην ολοκληρώθηκε η προμήθεια των υπόλοιπων φορτηγών Το εξοπλιστικό πρόγραμμα, του ΕΣ μεταξύ άλλων περιλάμβανε 468 σύγχρονα πυροβόλα, (312 ορειβατικά και 156 βαρέα) θέτοντας επιτακτικά το ζήτημα της μηχανοκίνητης έλξης τους. Στα μέσα του 1926 άρχισε η προμήθεια:117 224 ελκυστήρες πυροβολικού Pavesi P4-100 4X4 των 3 τόνων και 55hp ιταλικής κατασκευής,. Ο Ε.Σ. προμηθεύθηκε τον τύπο 26 του οχήματος, που κατασκεύαζε η FIAT/SPA και πιθανόν έναν αριθμό του τύπου 30, που παρήχθηκε μεταξύ 1931 και 1933. 78 άμαξες αναγνώρισης Pavesi L-140 4X4 των 3 τόνων και 33,5hp. Είχε μικρή ταχύτητα (13 μίλια/ώρα). Εκτός από τον κύριο ρόλο της αναγνώρισης, προβλεπόταν να χρησιμοποιούνται και ως ελκυστήρες πυροβόλων, κυρίως στα συντάγματα Α/Α πυροβολικού των 37 χιλ. και 20 χιλ. Είναι εντυπωσιακό για την εποχή, ότι ο Ε.Σ. απέκτησε σχεδόν ταυτόχρονα με τον ιταλικό στρατό τον ελκυστήρα Pavesi P4-100, που αποτέλεσε τον πολυπληθέστερο τύπο αμιγούς ελκυστήρα πυροβολικού και χρησιμοποιήθηκε με διάφορες παραλλαγές αποτελώντας τη ραχοκοκαλιά της μεταφορικής ικανότητας του Πυροβολικού κατά τον Ελληνοϊταλικό πόλεμο του 1940-1941. Η ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ 1936 27ης ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 1940 «Προβλέπω πόλεμον μεταξύ Αγγλικού και Γερμανικού συγκροτήματος. Πόλεμον πολύ χειρότερον από τον προηγούμενον.» δήλωσε ο Ιωάννης Μεταξάς σε συνεδρίαση του Ανωτάτου Ναυτικού Συμβουλίου τον Οκτώβριο ή τον Νοέμβριο του 1936. Σε κάθε περίπτωση, η προσπάθεια του μεγάλου εξοπλιστικού προγράμματος που ξεκίνησε το 1936, δεν ήταν αρκετή διότι, πέραν των αντικειμενικών οικονομικών δυνατοτήτων της χώρας, αλλά και τη σταδιακή άρνηση των προμηθευτριών χωρών για πώληση ή παράδοση παραγγελιών λόγω της άμεσης ή επικείμενης εμπλοκής τους στο Β Π.Π., το κατασκευαστικό έργο των οχυρών της «Γραμμής Μεταξά» απορρόφησε σημαντικό μέρος των διατιθέμενων κονδυλίων της πολεμικής προπαρασκευής. ΤΟ ΣΩΜΑ ΑΥΤΟΚΙΝΗΤΩΝ Με τον Α.Ν. 776 της 7ης Ιουλίου 1937 συστάθηκε το Σώμα Αυτοκινήτων Ο Οργανισμός Στρατού 1939 σύστησε την Επιθεώρηση και την Σχολή Εφαρμογής Αυτοκινήτων με έδρα την Αθήνα. ΟΙ ΜΟΙΡΕΣ ΑΥΤΟΚΙΝΗΤΩΝ αποτελούνταν από τη Διοίκηση της Μοίρας

και 2 Λόχους των 2 Διμοιριών Διακρίνονταν σε: Μοίρες Ελαφρών Φορτηγών Αυτοκινήτων Μοίρες Βαρέων Φορτηγών Αυτοκινήτων Μικτή Μοίρα Αυτοκινήτων Μικτό Λόχο Αυτοκινήτων Υγειονομικό Λόχο Αυτοκινήτων που υπαγόταν στη Μικτή Μοίρα Οργανισμός Στρατού 1939 προέβλεπε: 4 Μοίρες Αυτοκινήτων στα 4 Σώματα Στρατού 1 Μικτό Λόχο Αυτοκινήτων στο Ε Σώμα Στρατού 4 Όρχους Αυτοκινήτων Στο Πυροβολικό τα αυτοκίνητα και οι ελκυστήρες ήταν ενταγμένα στις οργανικές Μοίρες Πυροβολικού, σύμφωνα με τον Οργανισμό Στρατού. ΤΑ ΑΥΤΟΚΙΝΗΤΑ Η προτίμηση στο γερμανικό υλικό, διότι οι γερμανικές εταιρίες παρείχαν ικανοποιητικούς χρόνους παράδοσης και υπήρχε η δυνατότητα αποπληρωμής της αξίας τους κατά 15% σε συνάλλαγμα και κατά 85% περίπου μέσω κλήριγκ με γεωργικά προϊόντα, κυρίως καπνά και ορισμένα μεταλλεύματα. 200 Bedford MSC 4Χ2 των 1½-2 τόνων και 72hp βρετανικής κατασκευής με τα ανταλλακτικά τους, προμήθειας 1939. 50 Renault AGR 4Χ2 των 3-4½ τόνων και 65hp 42 πλαίσια Opel Blitz 4Χ2 των 21/2 τόνων με ειδικό αμάξωμα και εργαλεία γερμανικής κατασκευής, για την εγχώρια συγκρότηση κινητών συνεργείων Πυροβολικό: Πολλοί τύποι γερμανικών DAIMLER-BENZ ή «ΝΤΑΙΜΠΛΕΡ» εκ των οποίων πολλά αμαξώματα κατασκευάστηκαν από τις εγχώριες εταιρίες αμαξοποιίας για μεγαλύτερη οικονομία κονδυλίων. 48 Somua MCG5 ημιερπυστριοφόρα των 5 τόνων και 60hp γαλλικής κατασκευής με παρελκόμενα κι ανταλλακτικά, παραγγελίας 1936. Για τη διάβαση εμποδίων μεγάλης κλίσης, έφερε στο εμπρός μέρος του προφυλακτήρα ένα μεγάλο αδρανή κύλινδρο. Για την εξοικονόμηση χρημάτων είχε παραγγελθεί ένας ελκυστήρας Somua MCG5 πλήρης ως υπόδειγμα, και οι υπόλοιποι 47 χωρίς πήγμα (αμάξωμα) το οποίο κατασκευάστηκε στην Ελλάδα από την A.E. Π. Tαγκαλάκης. Αυτοί οι ελκυστήρες προορίζονταν για την έλξη των 48 πυροβόλων Schneider των 85 χιλ. και των 48 βλητοφόρων τους που κατασκεύασε η Aνώνυμος Bιομηχανική Eταιρία «Γκλαβάνης» στο Bόλο. 60 δίκυκλα και τρίκυκλα HARLEY DAVIDSON διαφόρων τύπων 24 τρίκυκλα FN Μ12 με πλαγιοβάλβιδο κινητήρα boxer των 992cc και 22hp βελγικής κατασκευής. 42 δίκυκλα BMW R-12 με δικύλινδρο κινητήρα των 746cc και 18hp ΜΗΧΑΝΟΚΙΝΗΤΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑ ΙΠΠΙΚΟΥ Η πρώτη ολοκληρωμένη προσπάθεια συγκρότησης μιας μηχανοκίνητης μονάδας του Ελληνικού Στρατού υπαγόμενη στην Μεραρχία Ιππικού, που συγκροτήθηκε το 1937 με έδρα την Ευκαρπία Θεσσαλονίκης. Στην ουσία ήταν μια πεζομάχος μονάδα ιππικού μεταφερόμενη με φορτηγά αυτοκίνητα (motorized). 31 αμαξών αναγνώρισης Α, τύπου Mercedes-Benz W152 ή G5 4Χ4 των 2 τόνων, προμήθειας 1936 (ίδια με τα αντίστοιχα του Πυροβολικού) Η προμήθεια των 30 έγινε με διεθνή μειοδοτικό διαγωνισμό

Αυτοκίνητα της Ελληνικής Βασιλικής Αεροπορίας (Ε.Β.Α.) Σε αντίθεση με τον Ε.Σ. για τα αυτοκίνητα της Ε.Β.Α. υπάρχουν λιγοστά στοιχεία για την περίοδο που παρουσιάζεται σε αυτό το σημείωμα. Βαλκανικοί Πόλεμοι FIAT 15ter Τα περισσότερα αυτοκίνητα ήταν γερμανικής κατασκευής όπως: MERCEDES-BENZ LG3000/LG63 6X4 των 3 τόνων και 95hp, σε ρόλους βενζινοφόρων, φωτοεργαστηρίων, πυροσβεστικών Henschel 33D1 6X4 των 3 τόνων και 100hp σε ρόλους Κινητών Συνεργείων, ρυμουλκών προβολέων FORD τύπου 817Τ 6Χ4 των 2½ τόνων με μεταξόνιο 157 ιντσών και 85hp Αυτοκίνητα του Βασιλικού Ναυτικού (Β.Ν.) 2 πλαίσια Daimler-Benz LG4000/LG68 6Χ6 των 7½ τόνων και 100hp, γερμανικής κατασκευής χωρίς αμάξωμα, που θα κατασκευαζόταν στην Ελλάδα μαζί με τα αντίστοιχα του Ε.Σ., Είναι πολύ πιθανό να υπήρχαν και άλλα 14 τουλάχιστον παρόμοια φορτηγά σε χρήση, για τα αντίστοιχα Α/Α πυροβόλα που είχε προμηθευθεί. 4 πλαίσια Mercedes-Benz L2500Β των 2½ τόνων και 60hp για τη διαμόρφωσή τους σε λεωφορεία. ΑΥΤΟΚΙΝΗΤΑ ΤΩΝ ΣΩΜΑΤΩΝ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ Βασιλική Χωροφυλακή Την άνοίξη του 1938 Tο Μηχανοκίνητο Τμήμα διέθετε 150 τρίκυκλες μοτοσικλέτες BMW R-12 με δικύλινδρο κινητήρα των 746cc και 18hp γερμανικής κατασκευής, με μονό και διπλό καλάθι και μεταφορική ικανότητα τουλάχιστον 4 χωροφυλάκων. Σε συνδυασμό με το σύγχρονο εξοπλισμό τους, που ήταν το αυστριακής κατασκευής υποπολυβόλο SteyrSolothurn S1-100 των 9 χιλ.,225 αποτελούσαν μια σημαντική και πρωτοποριακή, για τα ελληνικά δεδομένα, μονάδα καταπολέμησης του εγκλήματος, αλλά και μια ελαφρά αναγνωριστική και στρατονομική μονάδα κατά τη διάρκεια του επερχόμενου πολέμου. Το 1939 αποκτήθηκαν επιπλέον 150 τρίκυκλες μοτοσικλέτες BMW R-12 των 745cc με μονό και διπλό καλάθι. Έτσι, σύμφωνα με τα διαθέσιμα στοιχεία, ήταν η μονάδα με το μεγαλύτερο αριθμό στρατιωτικών μοτοσικλετών κι έμπειρων οδηγών από όλες τις Ένοπλες Δυνάμεις της εποχής. Αστυνομία Πόλεων Το Μάιο 1939 συστήθηκε το Μηχανοκίνητο Τμήμα της υπό τη διοίκηση του Αστυνόμου Α Νίκου Μπουραντά. Αποτελείτο από 120 τρίκυκλες και δίκυκλες μοτοσικλέτες BMW R-12, 26 ειδικά αστυνομικά αυτοκίνητα «ταχείας μεταφοράς δυνάμεως», 30 κοινά επιβατικά και 120 ποδήλατα Bauer. Είχε δύναμη 700 αστυνομικών και οπλισμό το αυστριακής κατασκευής υποπολυβόλο Steyr-Solothurn S1-100 των 9 χιλ., ίδιο με το αντίστοιχο της Χωροφυλακής Η πλειοψηφία του παραπάνω υλικού της Βασιλικής Χωροφυλακής, καθώς και τμήμα 20 τουλάχιστον μοτοσικλετιστών της Αστυνομίας Πόλεων, εστάλησαν στο μέτωπο της Αλβανίας για αποστολές αναγνώρισης, συνδέσμου, προφυλακής, συνοδείας φάλαγγας μηχανοκινήτων και στρατονομίας Αξίζει να παρατηρήσουμε ότι τα μαθήματα της Μικρασιατικής Εκστρατείας ξεχάστηκαν και το πρόβλημα πολυτυπίας του υλικού αυτοκινήτων επαναλαμβάνεται και αυτή την περίοδο (φαινόμενο που ταλανίζει τον Ε.Σ. ακόμη και σήμερα).

Η ΕΠΙΤΑΞΗ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΑΥΤΟΚΙΝΗΤΩΝ Λόγω του μικρού στόλου των στρατιωτικών φορτηγών που διέθετε ο Ε.Σ., σε συνδυασμό με τα αντίστοιχα της Ε.Β.Α., του Β.Ν. και των Σωμάτων Ασφαλείας, ήταν προφανές ότι σε περίπτωση πολέμου η οργάνωση των εμπόλεμων συνθέσεων των Μοιρών Αυτοκινήτων θα συμπληρωνόταν αναπόφευκτα με επιταγμένα πολιτικά φορτηγά. Αναφορές Αλέξανδρου Παπάγου για λήψη μέτρων «Αι ανάγκαι του Στρατού εκστρατείας δια την εξυπηρέτησιν μόνον ενός σημαντικού ελιγμού απήτουν λίαν μεγάλον αριθμόν αυτοκινήτων, ήτοι περί τα 7.000 αυτοκίνητα». Με βάση τα σχέδια εκστρατείας έλλειπαν 6.510 αυτοκίνητα, αριθμός που έπρεπε να αναπληρωθεί με την επίταξη των πολιτικών φορτηγών και λεωφορείων. Η έκθεση «Περί της διεξαγωγής της Yπηρεσίας Aυτοκινήτων κατά τον Eλληνοϊταλικόν Πόλεμον του 1940-1941» του Συνταγματάρχη Tρικεδήμου αναφέρει: «[ ]η αναλογία κατά εργοστάσιον κατασκευής επί του συνόλου των χρησιμοποιηθέντων αυτοκινήτων ήτο η ακόλουθος: ΦΟΡΔ (35%), ΣΕΒΡΟΛΕΤ (23%), ΜΠΕΝΤΦΟΡΔ (6%), ΧΑΝΣΑ (5%), ΟΠΕΛ ΜΠΛΙΤΖ (5%), ΝΤΟΪΤΣ (5%), ΝΤΑΫΜΟΝΤ (3%), ΦΑΡΓΚΟ (3%), ΦΕΝΤΕΡΑΛ (1,5%) και 13,5% διαφόρων εργοστασίων». Xαρακτηριστικό, εν προκειμένω, ότι «[ ]μόνον του εργοστασίου ΦΟΡΔ επιτάχθησαν περί τους δέκα τύπους ων τα ανταλλακτικά διέφεραν εν πολλοίς». Ταυτόχρονα, οι κυριότεροι τύποι μοτοσικλετών που ήταν διαθέσιμοι προς επίταξη (περίπου 500 μοτοσικλέτες με αριθμό κυκλοφορίας) τις παραμονές του 1940 ήταν: Matchless, Triumph, Zenith, Norton, Ariel, BSA, Harley-Davidson, Henderson, Douglas, James, New Imperial, Rudge, Ralleigh, Alcyon, Rene-Gillet, Sarolea, DKW, NSU, BMW, Bianchi. ΕΠΙΛΟΓΟΣ Τις παραμονές του Ελληνοϊταλικού πολέμου, ο Ελληνικός Στρατός (Ε.Σ.), παρ όλες τις προσπάθειες εξέλιξής του σε μηχανοκίνητο, εξακολουθούσε να είναι ένας ιπποκίνητος στρατός που για τις στρατηγικές μεταφορές του βασιζόταν κυρίως στο σιδηροδρομικό δίκτυο και το αντίστοιχο ακτοπλοϊκό, ενώ για τις τακτικές επιχειρησιακές μεταφορές βασιζόταν κυρίως στα ιππήλατα οχήματα και τις μονάδες ημιονηγών. Παρά τις προσπάθειες εκσυγχρονισμού του, κυρίως από το 1936 και μετά, δεν κατάφερε να αποκτήσει έναν ικανό αριθμό στρατιωτικών οχημάτων (διέθετε περίπου 2.000 στρατιωτικά οχήματα κι επιταγμένα πολιτικά παντός τύπου), που θα έκλεινε έστω και κατ ολίγον την ψαλίδα της διαφοράς με τον αντίπαλο ιταλικό στρατό, ο οποίος τις παραμονές των επιχειρήσεων διέθετε περίπου 4.000 οχήματα παντός τύπου, 1.500 μοτοσικλέτες και 170 ελαφρά και μέσα άρματα μάχης. Η ήττα του 1941 οδήγησε σε πολλαπλές τραγωδίες και την ουσιαστική διάλυση των Ενόπλων Δυνάμεων, για πρώτη φορά στην ιστορία του νεοελληνικού κράτους, για να ξεκινήσει η αναγέννησή τους με πυρήνα ένα μικρό κομμάτι που διέφυγε στην Αίγυπτο και τη συγκρότησή τους σε ένα πραγματικά μηχανοκίνητο στρατό σύγχρονο με την εποχή του, υιοθετώντας στην ουσία την οργάνωση του βρετανικού στρατού και κατόπιν του αντίστοιχου αμερικάνικου.