Αποτελέσματα Ερευνας Brain Drain Κώστας Ζούλιας, Director, ICAP Human Capital Consulting

Αποτελέσματα Ερευνας Brain Drain Κώστας Ζούλιας, Director, ICAP Human Capital Consulting kzoulias@icap.gr

Tαυτότητα Έρευνας Πρωτοβουλία της ICAP People Solutions, από το 2015 για το Ηuman Capital Summit. Απευθύνεται σε Έλληνες με διεθνή εργασιακή εμπειρία (ως κάτοικοι εξωτερικού). Διενεργήθηκε ηλεκτρονικά (Survey Gismo) από 16 Απριλίου έως 30 Μαϊου 2018 με σύγχρονα εργαλεία που διασφαλίζουν την εμπιστευτικότητα των αποκρίσεων. Στο 4 ο έτος εκπόνησής της, έλαβαν μέρος 1.068 συμμετέχοντες από 61 Χώρες. Tα αποτελέσματα δημοσιεύονται από το Γραφείο Τύπου του Ομίλου ΙCAP στην Ελλάδα και στο Εξωτερικό.

Χώρες εργασίας όσων μετακινήθηκαν στο εξωτερικό E u r o p e Rest Europe United Kingdom Greece Netherlands Belgium Germany 4% 4% 9% 13% 21% 28% Gulf Countries United States & Canada Australia & New Zealand Asia Africa All Others 1% 1% 1% 4% 6% 8% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30%

Φύλο όσων μετακινήθηκαν στο εξωτερικό 36% 64% Άνδρας Γυναίκα

Ηλικία όσων μετακινήθηκαν στο εξωτερικό 41 και πάνω 31% 31-35 25% 36-40 19% 26-30 19% 18-25 6% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35%

Οικογενειακή κατάσταση όσων μετακινήθηκαν στο εξωτερικό 5% 29% 50% 16% Ανύπανδρος/η Παντρεμένος/η Παντρεμένος/η με παιδί(ά) Άλλο

Επίπεδο σπουδών όσων μετακινήθηκαν στο εξωτερικό 11% 20% 8% 53% 8% Χωρίς πτυχίο Πτυχίο ΤΕΙ Πτυχίο ΑΕΙ Μεταπτυχιακό Διδακτορικό

Πεδίο Σπουδών όσων μετακινήθηκαν στο εξωτερικό Οικονομικά, Διοίκηση, Marketing Μηχανική Πληροφορική Φιλολογία, Ιστορία Γλώσσες Άλλα STEM Νομικές & Πολιτικές Επιστήμες Ιατρική & επαγγέλματα υγείας Τουρισμός Καλές Τέχνες Τεχνικά επαγγέλματα 1% 2% 2% 5% 7% 8% 9% 12% 19% 35% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40%

Χώρα απόκτησης Πτυχίου / Μεταπτυχιακού / Διδακτορικού Πτυχίο Greece 80% Διδακτορικό United Kingdom 35% Rest Europe 8% Greece 25% United Kingdom 7% Rest Europe 21% Italy 3% US & Canada 11% US & Canada 2% France 8% Μεταπτυχιακό United Kingdom Greece Rest Europe Netherlands US & Canada All Others 0% 20% 40% 60% 80% 100% 42% 27% 11% 10% 8% 2% 0% 20% 40% 60% 80% 100% 0% 20% 40% 60% 80% 100%

Έλαβαν μέρος στην περσινή έρευνα; / Επέστρεψαν στην Ελλάδα; Έλαβαν μέρος Επέστρεψαν 25% 13% 75% 87% Ναι Όχι Ναι Όχι

Κυριότεροι λόγοι επιστροφής στην Ελλάδα (αφορά αυτούς που επέστρεψαν) Άλλο (παρακαλώ προσδιορίστε) 36% Η φροντίδα των ηλικιωμένων γονέων 24% Η απόκτηση παιδιών και η φοίτησή τους σε ελληνικά σχολεία 19% Η ύπαρξη φιλικού περιβάλλοντος για ανάπτυξη καινοτομίας και επιχειρηματικότητας στις επιχειρήσεις 11% Η αξιοποίηση της οικογενειακής περιουσίας 10% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40%

Κυριότεροι λόγοι για τους οποίους θα επέστρεφαν στην Ελλάδα (αφορά όσους δεν έχουν επιστρέψει) / (δυνατότητα επιλογής > 1 απαντήσεις) Αντίστοιχο/καλύτερο πακέτο αποδοχών (βάσει κόστους ζωής) 50% Το κλίμα και ο τρόπος ζωής Η βελτίωση της οικονομίας 34% 38% Αναγνώριση της εργασιακής εμπειρίας του εξωτερικού Καλύτερες προοπτικές εξέλιξης Οικογενειακοί λόγοι (απόσταση, αλλαγή οικ.κατάστασης κ.α.) Δε θα επέστρεφα Διαμόρφωση περιβάλλοντος για την ανάπτυξη επιχ/τας 21% 19% 19% 18% 16% Ανεπτυγμένη εταιρική κουλτούρα καινοτομίας & επιχ/τας 12% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60%

Πότε μετακινήθηκαν στο εξωτερικό 6% 6% 88% Πριν από 6 μήνες Πριν από ένα χρόνο Περισσότερο από ένα χρόνο

Λόγοι μετακίνησης στο εξωτερικό Για να εργαστώ, έχοντας ήδη εργαστεί στην Ελλάδα 59% Για να σπουδάσω στο μεταπτυχιακό μου 19% Για να εργαστώ, χωρίς να έχω εργαστεί στην Ελλάδα Για να σπουδάσω στο πρώτο πτυχίο μου 7% 9% Άλλο 6% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70%

Κυριότεροι λόγοι για τους οποίους επέλεξαν να εργαστούν στο Εξωτερικό (δυνατότητα επιλογής > 1 απαντήσεις) Ελλειψη αξιοκρατίας- Διαφθορά στην Ελλάδα Η οικονομική κρίση και αβεβαιότητα στην Ελλάδα Προοπτικές εξέλιξης στη χώρα του εξωτερικού Καλύτερες εργασιακές συνθήκες στη χώρα του εξωτερικού Υψηλότερες αποδοχές στη χώρα του εξωτερικού Αδυναμία εύρεσης εργασίας στον τομέα / κλάδο σπουδών μου στην Ελλάδα Ανεργία στην Ελλάδα Νοοτροπία στη χώρα του εξωτερικού μού ταιριάζει καλύτερα Απόκτηση εργασιακής εμπειρίας και εμπειριών ζωής στο εξωτερικό Η αναγνώριση των προσόντων μου στη χώρα του εξωτερικού 20% 16% 16% 12% 11% 25% 27% 29% 36% 44% 0% 10% 20% 30% 40% 50%

Κυριότεροι λόγοι για τους οποίους επέλεξαν να μεταβούν στη συγκεκριμένη Χώρα εργασίας (δυνατότητα επιλογής > 1 απαντήσεις) Καλύτερες προοπτικές εξέλιξης σε σχέση με άλλες χώρες Καλύτερες εργασιακές συνθήκες σε σχέση με άλλες χώρες Μεγαλύτερες αποδοχές σε σχέση με άλλες χώρες Επειδή σπούδασα σε αυτή τη χώρα Καλύτερη κατάσταση της οικονομίας σε σχέση με άλλες χώρες Αξιοποίηση και ανάπτυξη αποκτηθέντων προσόντων Σταθερό φορολογικό και ασφαλιστικό σύστημα Καλύτερο κλίμα και τρόπος ζωής σε σχέση με άλλες χώρες Μικρότερα ποσοστά ανεργίας σε σχέση με άλλες χώρες Άλλος λόγος Απόσταση από την Ελλάδα Οικογενειακοί δεσμοί με τη χώρα 14% 13% 12% 11% 10% 17% 19% 24% 23% 29% 31% 38% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40%

Χρονικό ορίζοντα που έθεσαν ως παραμονή στο Εξωτερικό όταν έφυγαν από την Ελλάδα Παραμονή 2-4 ετών 32% Παραμονή 5-10 ετών 26% Χωρίς Επιστροφή 20% Παραμονή για πάνω από 10 έτη 11% Παραμονή 1 έτους 8% Παραμονή 6 μηνών 3% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35%

Χρόνια που εργάζονται / εργάστηκαν στο εξωτερικό 10 χρόνια και πάνω 10% Από 6 έως και 9 χρόνια 15% Από 3 έως και 6 χρονια 32% Από 1 έως και 3 χρόνια 26% Έως και 1 χρόνο 17% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35%

Κλάδος εταιρείας στην οποία εργάζονται / εργάσθηκαν ΙΤ Κατασκευαστικός & Ενέργεια Τραπεζικός, Οικ/κός και Ασφ/ικός Εκπαίδευση, Πολιτισμός,Τέχνες Υπηρεσίες Υγείας & Φαρμακευτ. Τουριστικός & Αερ. Μεταφορές Υπηρεσίες Επιστήμη & Έρευνα Βιομηχανία Καταναλωτικά Προϊόντα Δημόσιος Τομέας Τηλεπικοινωνίες Σύμβουλοι Επιχειρήσεων Μεταφορές & Logistics Λιανικό Εμπόριο Media & Διαφήμιση Ναυτιλιακός 2% 3% 3% 3% 3% 4% 4% 4% 5% 6% 6% 7% 0% 2% 4% 6% 8% 10% 12% 14% 16% 8% 8% 9% 11% 14%

Εξειδίκευση Άλλο Οικονομικές υπηρεσίες Πληροφορική Υποστηρικτικές υπηρεσίες Ανθρώπινο Δυναμικό Κατασκευές Marketing Σύμβουλος Πωλήσεις Έρευνα και Ανάπτυξη Ιατρική Ερευνητής Παραγωγή Logistics Δημόσιες σχέσεις Εξειδικευμένο προσωπικό Προμήθειες Δικηγορία 1% 1% 1% 1% 2% 3% 4% 4% 5% 5% 6% 6% 7% 7% 7% 0% 2% 4% 6% 8% 10% 12% 14% 16% 12% 13% 15%

Επίπεδο Θέσης Εργασίας Υπάλληλος 43% Προϊστάμενος/η 23% Ανώτατο Στέλεχος Διευθυντής/ρια 10% 10% Νεοεισερχόμενος/η 7% Πρακτική Άσκηση Επιχειρηματίας 3% 4% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% 45% 50%

Έσοδα από επιχειρηματική δραστηριότητα (αφορά όσους εργάζονται /εργάσθηκαν ως επιχειρηματίες στο εξωτερικό) 36% 18% 46% Μέχρι 100.000 Από 101.000-200.000 Πάνω από 200.000

Απασχόλησαν Έλληνες στις επιχειρήσεις τους; (αφορά όσους εργάζονται / εργάσθηκαν ως επιχειρηματίες στο εξωτερικό) 21% 79% Ναι Όχι

Ενδεικτικός μικτός ετήσιος Μισθός όσων μετακινήθηκαν στο εξωτερικό 100.000 και πάνω 13% 61.000 100.000 ευρώ 17% 41.000 60.000 ευρώ 18% 21.000 40.000 ευρώ 33% Μέχρι 20.000 ευρώ 18% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35%

Άλλες Παροχές (πλέον των αποδοχών) (δυνατότητα επιλογής > 1 απαντήσεις) Ιατροφαρμακευτική ασφάλιση Συνταξιοδοτικό πρόγραμμα Κινητό Έξοδα μετακίνησης Συμμετοχή σε συνέδρια Κουπόνια Αυτοκίνητο Ταξίδια στην Ελλάδα Συνδρομές σε επαγγελματικά περιοδικά Άλλες Κατοικία Κάλυψη εξόδων βρεφονηπιακού σταθμού 20% 17% 16% 15% 13% 12% 10% 37% 36% 41% 63% 75% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80%

Λαμβάνουν / έλαβαν δράσεις στήριξης για την ανάκτηση της ανταγωνιστικότητας της Ελλάδας; 36% 64% Ναι Όχι

Κυριότερες δράσεις στήριξης της ανταγωνιστικότητας της Ελλάδας (για όσους απάντησαν Ναι, στην προηγούμενη ερώτηση) (δυνατότητα επιλογής > 1 απαντήσεις) Αγορά ελληνικών προϊόντων Σύσταση της Ελλάδας ως βασικό προορισμό διακοπών σε ημεδαπούς 65% 63% Συμμετοχή σε εκδηλώσεις με αντικείμενο την Ελλάδα 48% Μεταφορά τεχνογνωσίας (υγιές Εργατικό & Επιχ/τικό περιβάλλον) Μεταφορά της γνώμης των ημεδαπών για την Ελλάδα 34% 33% Προβολή των καινοτομων ελληνικών success stories Μεταφορά καινοτόμων πρακτικών σε Έλληνες συναδέλφους Προώθηση καινοτόμων ελληνικών προϊόντων 20% 19% 19% Παροχή Πληροφόρ. τάσεων στο Εξωτερικό ως βάση ανάπτυξης ευκαιριών 14% Άλλο 5% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70%

Χρονικό διάστημα το οποίο βλέπουν πιθανό να επιστρέψουν στην Ελλάδα (για όσους δεν έχουν επιστρέψει) Ποτέ 36% 36 μήνες και άνω 46% 24 μήνες 11% 12 μήνες 7% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% 45% 50%

Ελάχιστος μεικτός ετήσιος μισθός με τον οποίο θα επέστρεφαν στην Ελλάδα 50.000 ευρώ και πάνω 37% 40.000-49.999 ευρώ 13% 30.000-39.999 ευρώ 21% 20.000-29.999 ευρώ 21% 10.000-19.999 ευρώ 8% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40%

Πως βλέπουν τους μετανάστες που έχουν έλθει στη Ελλάδα (για όσους δεν έχουν επιστρέψει) 24% 36% 15% 25% Ως κάτι που μπορεί να μας ωφελήσει ως χώρα Ως αναγκαίο κακό Aδιάφορο Δεν ξέρω/ δεν απαντώ

Τι τους συνδέει πολιτιστικά με την Ελλάδα (για όσους δεν έχουν επιστρέψει) / (δυνατότητα επιλογής > 1 απαντήσεις) Μουσική 58% Εκκλησία, παραδόσεις & έθιμα 41% Θέατρο, κινηματογράφος Λογοτεχνία, ποίηση 32% 34% Αθλητισμός 27% Πολιτική Τίποτε 13% 16% Άλλο 10% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70%

Συμπεράσματα Στη φετινή έρευνα το δείγμα είναι ευρύτερο και ωριμότερο σε ηλικία και επίπεδο εργασίας 41% με απολαβές > 60k 20% Διευθυντές και Ανώτερα Στελέχη. Μορφωτικό επίπεδο πολύ υψηλό, αλλά περισσότεροι με ελληνικά πτυχία. Η «Έλλειψη αξιοκρατίας» παραμένει o No 1 λόγος φυγής. Μειώθηκε το «ΠΟΤΕ ΠΙΣΩ» αλλά αυξήθηκαν οι μισθολογικές απαιτήσεις, καθώς αντιπροσωπεύονται περισσότερα Ανώτερα και Ανώτατα στελέχη. Προϋποθέσεις επιστροφής: Οι Αποδοχές και η βελτίωση της οικονομικής κατάστασης. Όμως για αυτούς που πραγματικά επέστρεψαν, πρώτος λόγος είναι οι Γονείς. Η Μουσική αναδεικνύεται ως ο πρώτος πολιτιστικός παράγοντας σύνδεσης.

Αποτελέσματα Ερευνας Brain Drain Κώστας Ζούλιας, Director, ICAP Human Capital Consulting kzoulias@icap.gr