6 Εισαγωγικό Σημείωμα

Υγειονομικός Ενημερωτικό Δελτίο Χάρτης Τ Ε Υ Χ Ο Σ 6 Εισαγωγικό Σημείωμα Το 6ο ενημερωτικό δελτίο είναι αφιερωμένο στο ανθρώπινο δυναμικό που απασχολείται στο Εθνικό Σύστημα Υγείας (Ε.Σ.Υ.) σε μια προσπάθεια ανάδειξης της συμβολής του στην αποδοτική και υψηλού επίπεδου παροχή υπηρεσιών υγείας προς όλους τους πολίτες. Στο τεύχος αυτό παρουσιάζονται για πρώτη φορά γραφικές αναπαραστάσεις μέρους των στοιχείων της καταγραφής που πραγματοποιήθηκε για την περίοδο 2010-2012 στο πλαίσιο του έργου «Υγειονομικός Χάρτης» και αφορούν την κατανομή του ανθρώπινου δυναμικού που απασχολείται στο Ε.Σ.Υ. σε επιμέρους ειδικότητες, καθώς και την κατανομή του σε νοσοκομεία, κέντρα υγείας και περιφερειακά ιατρεία. Επιπλέον, παρατίθενται μέσα από συγκριτικούς πίνακες οι διεθνείς τάσεις στη στελέχωση των συστημάτων υγείας των χωρών του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (Ο.Ο.Σ.Α.) και της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ε.Ε.) για το ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό. Περιεχόμενα Ο Υγειονομικός Χάρτης στο διαδίκτυο Αφιέρωμα Ανθρώπινο Δυναμικό στη Δημόσια Υγεία Διεθνείς τάσεις στο χώρο της Δημόσιας Υγείας Διεθνείς δείκτες Παρουσίαση Δομών Υγείας του Ε.Σ.Υ. Ορίζοντας τη Δημόσια Υγεία Επίσης, γίνεται εκτενής αναφορά στη λειτουργία και χρηστικότητα της διαδικτυακής ενότητας «Στατιστικά και Δεδομένα για την Υγεία» του ιστοχώρου του Υγειονομικού Χάρτη μέσα από την οποία οι χρήστες μπορούν να έχουν πρόσβαση σε πρωτογενή και δευτερογενή δεδομένα που αφορούν την κατάσταση του Eθνικού Συστήματος Υγείας και το επιδημιολογικό προφίλ του πληθυσμού. Μέσα από την ενότητα αυτή προσφέρεται η δυνατότητα διερεύνησης και αξιολόγησης του επιπέδου υγείας, της νοσηρότητας και των επιμέρους αναγκών υγείας του πληθυσμού, καθώς και των παρεχομένων υπηρεσιών δημόσιας υγείας. Στην ενότητα των Δομών Υγείας του Ε.Σ.Υ. παρουσιάζονται το Ιατρείο Θεραπείας Πόνου και Παρηγορητικής Αγωγής του Αρεταίειου Νοσοκομείου Αθηνών και το Ιατρείο Διακοπής Καπνίσματος του Σισμανόγλειου Γενικού Νοσοκομείου Αττικής. Τέλος, στο ευρετήριο εννοιών σχετικών με την δημόσια υγεία αναλύεται η σημασία και ο τρόπος υπολογισμού μιας σειράς δεικτών που αφορούν τη γεωγραφική κατανομή του ιατρικού και νοσηλευτικού προσωπικού (ανά κάτοικο και ανά κλίνη). 2 6 16 17 19 21

Ο Υγειονομικός Χάρτης στο Διαδίκτυο Στην ενότητα αυτή δίνεται η δυνατότητα διερεύνησης και αξιολόγησης του επιπέδου υγείας, της νοσηρότητας και των επιμέρους αναγκών υγείας του πληθυσμού, καθώς και των παρεχομένων υπηρεσιών δημόσιας υγείας. Τα δεδομένα που παρουσιάζονται είναι: α) δευτερογενή δεδομένα που αφορούν το κοινωνικοδημογραφικό προφίλ καθώς και επιδημιολογικά χαρακτηριστικά του πληθυσμού έτσι όπως προκύπτουν από την Ελληνική Στατιστική Αρχή (ΕΛ.ΣΤΑΤ.). β) πρωτογενή δεδομένα που αφορούν τους ανθρώπινους και υλικούς πόρους υγείας, την οργανωτική διάρθρωση και τις παρεχόμενες υπηρεσίες από τους δημόσιους φορείς υγείας, έτσι όπως έχουν προκύψει από τη συλλογή δεδομένων που υλοποιήθηκε στο πλαίσιο του έργου «Υγειονομικός Χάρτης» για το 2010, 2011 και το 2012. Αναζήτηση στα Στατιστικά και Δεδομένα για την Υγεία σε απλά βήματα 2

Πόσοι είναι οι Ιατροί στο σύνολο του Ε.Σ.Υ. ανά Ειδικότητα και Δομή Υγείας; 1: Επιλέγετε Ανθρώπινο Δυναμικό στο δέντρο επιλογής 2: Επιλέγετε Συνολικός αριθμός Ιατρών ανά ειδικότητα στο δέντρο επιλογής 3: Επιλέγετε τη γεωγραφική ανάλυση (Διοικητική Περιφέρεια), το έτος αναφοράς (2010), το φορέα (Δημόσιος Φορέας), τις δομές (Νοσοκομεία, Κέντρα Υγείας, Περιφερειακά Ιατρεία) και την ειδικότητα (Σύνολο) 3

4: Επιλέγετε εμφάνιση και παρουσιάζεται το σύνολο των ιατρών του Ε.Σ.Υ. Παράλληλα παρέχεται η δυνατό τητα εξαγωγής των δεδομένων σε αρχείο excel σε περίπτωση που ο χρήστης επιθυμεί να τα επεξεργαστεί περαιτέρω Πόσες είναι οι κλίνες στα Νοσοκομεία του Ε.Σ.Υ.; ετε 1: Επιλέγ το δέντρο Υποδομές σ επιλογής 4

2: Επιλέγετε Αριθμός κλινών στο δέντρο επιλογής 3: Επιλέγετε τη γεωγραφική ανάλυση (Διοικητική Περιφέρεια), το έτος αναφοράς (2010), το φορέα (Δημόσιος Φορέας ), τις δομές (Νοσοκομείο) και την κλινική (Σύνολο) 4: Επιλέγετε εμφάνιση και παρουσιάζεται το σύνολο των κλινών. Παράλληλα δίνεται η δυνατότητα εξαγωγής των δεδομένων σε αρχείο excel σε περίπτωση που ο χρήστης επιθυμεί να τα επεξεργαστεί περαιτέρω 5

Αφιέρωμα Ανθρώπινο Δυναμικό στη Δημόσια Υγεία 6 Ανθρώπινο Δυναμικό στη Δημόσια Υγεία υγειονομική περίθαλψη είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την αγορά εργασίας. Περίπου το Η 10% του ενεργού εργατικού δυναμικού της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ε.Ε.) δραστηριοποιείται στον τομέα της υγείας στην ευρύτερη έννοιά της, συμπεριλαμβανομένων των ιατρών, νοσηλευτών, φαρμακοποιών, διοικητικού και υποστηρικτικού προσωπικού, ερευνητών και άλλων (Sermeus W. and Bruyneel L., 2010). Επιπλέον, περίπου το 70% των κρατικών προϋπολογισμών υγείας διατίθεται για μισθούς και άλλες δαπάνες που συνδέονται άμεσα με την απασχόληση του εργατικού δυναμικού της υγείας (Dubois et al., 2006). Παρ όλα αυτά, διαφαίνεται ότι το εργατικό δυναμικό δεν θα είναι επαρκές στο εγγύς μέλλον για την κάλυψη της μελλοντικής ζήτησης για υγειονομική περίθαλψη σε Ευρωπαϊκό επίπεδο. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εκτιμά ότι το «κενό» στην παροχή ανθρώπινων πόρων στον τομέα της υγείας το 2020 θα ανέρχεται περίπου στους 1.000.000 επαγγελματίες υγείας, συμπεριλαμβανομένων των ιατρών, οδοντιάτρων, φαρμακοποιών, φυσιοθεραπευτών και νοσηλευτών. Μια τέτοια έλλειψη σημαίνει ότι σχεδόν το 15% της ζήτησης για υγειονομική περίθαλψη σε όλη την Ευρωπαϊκή Ένωση δεν θα καλύπτεται από το διαθέσιμο εργατικό δυναμικό. Ως εκ τούτου, η διαχείριση του ανθρώπινου δυναμικού που απασχολείται στο σύστημα υγείας τίθεται στο επίκεντρο του διαλόγου για την οργανωτική και λειτουργική ευρωστία των συστημάτων υγείας σε ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (Π.Ο.Υ.) για τη δημιουργία ενός αποτελεσματικού, αποδοτικού και άρτια οργανωμένου συστήματος υγείας απαιτείται η διαχείριση του ανθρώπινου δυναμικού με τέτοιο τρόπο ώστε να διασφαλίζεται η αριθμητική του επάρκεια καθώς και η ποιοτική και ορθολογική κατανομή του ανά κλάδο υγείας και γεωγραφική περιοχή. Τα δημογραφικά χαρακτηριστικά καθώς και το επιδημιολογικό προφίλ του πληθυσμού αποτελούν δύο από τους βασικούς παράγοντες διαμόρφωσης της ζήτησης για υπηρεσίες υγείας. Παράλληλα, το ύψος και το σύστημα χρηματοδότησης του συστήματος υγείας, η διαθέσιμη τεχνολογία και οι προτιμήσεις των καταναλωτών συνεισφέρουν σημαντικά στη διαμόρφωση του εργατικού δυναμικού. Τέλος, η σχέση εργατικού δυναμικού και εκπαίδευσης όσο και οι μεταρρυθμίσεις που λαμβάνουν χώρα στον υγειονομικό τομέα, το φαινόμενο της παγκοσμιοποίησης και η μετακίνηση επαγγελματιών υγείας προς αναζήτηση ικανοποιητικότερου εισοδήματος και συνθηκών εργασίας, συγκαταλέγονται επίσης στους παράγοντες που διαμορφώνουν την κατανομή των ανθρώπινων πόρων στην υγεία.

α. Διεθνείς τάσεις στη δομή και στελέχωση των υγειονομικών συστημάτων Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, η αποτελεσματική διαχείριση των ανθρώπινων πόρων που χρησιμοποιούνται για την υλοποίηση των στόχων που τίθενται στην πολιτική υγείας είναι μια από τις σημαντικότερες προκλήσεις σε κάθε σύστημα υγείας. Όπως αναφέρεται στο World Health Report (WHO, 2006), αν και δεν υπάρχουν κατευθυντήριες οδηγίες για την επάρκεια του προσωπικού εκτιμάται ότι οι χώρες με λιγότερους από 23 ιατρούς και νοσηλευτές ανά 10.000 κατοίκους αποτυγχάνουν να καλύψουν επαρκώς τις αντίστοιχες πληθυσμιακές ανάγκες. Πίνακας 1: Οι δέκα χώρες του ΟΟΣΑ με το μεγαλύτερο αριθμό ιατρών ανά 1.000 κάτοικους ΧΩΡΑ ΙΑΤΡΟΙ (ανά 1.000 κατοίκους) Ελλάδα 1 6,1 Αυστρία 4,8 Βέλγιο 4,8 Ρωσία 2 4,3 Νορβηγία 4,1 Πορτογαλία 3 3,8 Ισπανία 3,8 Σουηδία 4 3,8 Ελβετία 3,8 Ισλανδία 3,6 ΕΕ (μέσος όρος χωρών) 3,4 ΟΟΣΑ (μέσος όρος χωρών) 3,1 Πίνακας 2: Οι δέκα χώρες του ΟΟΣΑ με το μεγαλύτερο αριθμό νοσηλευτών ανά 1.000 κατοίκους ΧΩΡΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΟ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟ (νοσηλευτές ανά 1.000 κατοίκους) Λουξεμβούργο 16,3 Ελβετία 16,0 Δανία 4 15,4 Ισλανδία 14,5 Νορβηγία 14,4 Ιρλανδία 13,1 Γερμανία 11,3 Σουηδία 4 11,0 ΗΠΑ 11,0 Ιαπωνία 10,1 ΕΕ (μέσος όρος χωρών) 8,7 ΟΟΣΑ (μέσος όρος χωρών) 8,7 Αφιέρωμα Ανθρώπινο Δυναμικό στη Δημόσια Υγεία Πηγή: OECD, Health at a Glance, 2011 και OECD, Health at a Glance Europe, 2012. 1. Τα στοιχεία αφορούν εκτός από ιατρούς, και εργαζόμενους ως μάνατζερ, εκπαιδευτές, ερευνητές κ.ά. στον τομέα της υγείας. 2. Σύμφωνα με στοιχεία του 2006. 3. Στην Πορτογαλία συμπεριλαμβάνονται στην αναλογία ιατρών ανά κάτοικο, το σύνολο των ιατρών με άδεια άσκησης επαγγέλματος άσχετα με το εάν το ασκούν ή όχι, με αποτέλεσμα να παρουσιάζεται μια υπερεκτίμηση του συνολικού αριθμού τους. 4. Σύμφωνα με στοιχεία του 2009. 7

Αφιέρωμα Ανθρώπινο Δυναμικό στη Δημόσια Υγεία ΕΛΛΑΔΑ 3,3 νοσηλευτές ανά 1.000 κατοίκους Πηγή: OECD, Health at a Glance Europe, 2012. Οι περισσότερες χώρες παρουσιάζουν προβλήματα ανισοκατανομής και αποδοτικότητας σχετικά με την παραγωγή και διαθεσιμότητα του υγειονομικού προσωπικού. Η κατανομή του επηρεάζεται από την εισοδηματική ικανότητα καθεμιάς χώρας. Χώρες με πολυάριθμο δυναμικό υγείας έχουν συνήθως αναπτυγμένες οικονομίες (π.χ. Γαλλία, Ισπανία), όπως και οι χώρες με οικονομία σε μετάβαση (π.χ. Πολωνία και πρώην Σοβιετική Ένωση). Το αντίθετο συμβαίνει στις αναπτυσσόμενες χώρες. β. Η στελέχωση του υγειονομικού συστήματος στην Ελλάδα Το ελληνικό σύστημα υγείας εμφανίζει αδυναμίες ως προς την οργάνωση και διαχείριση του ανθρώπινου δυναμικού, γεγονός το οποίο οδηγεί συχνά σε δυσκολίες στην πρόσβαση και συνεπώς εντείνει φαινόμενα ανισότητας στην παροχή υπηρεσιών υγείας για το σύνολο του πληθυσμού. Ιατρικό προσωπικό: Παρουσιάζει διαχρονική αυξητική τάση στην απασχόληση ιατρικού προσωπικού. Παρά το μεγάλο αριθμό του ιατρικού δυναμικού στη χώρα μας, παρατηρούνται μεγάλες ανισότητες στην κατανομή του (γεωγραφικά, ανά Νοσοκομεία, Κέντρα υγείας, και Περιφερειακά Ιατρεία, σε επίπεδο ειδικοτήτων κ.λπ.). Συμμετείχαν στην καταγραφή: 2010 2011 2012 Ιατρικό Προσωπικό Νοσοκομεία 134 129 132 Κέντρα Υγείας 198 202 203 Μη Ιατρικό Προσωπικό Νοσοκομεία 134 127 129 Κέντρα Υγείας 195 201 202 Πίνακας 3: Ιατρικό Προσωπικό ανά 1.000 κατοίκους την περίοδο 1980 2009 1980 1990 2000 2009 Ιατροί / 1.000 κατοίκους 2,4 3,4 4,3 6,1 8 Πηγή: OECD, Health Data, 2012.

Πίνακας 4α: Ιατρικό Προσωπικό ανά 1.000 κατοίκους, ανά Διοικητική Περιφέρεια (2010, 2011, 2012) Διοικητική Περιφέρεια Ιατροί (ανά 1.000 κατοίκους) 2010 2011 2012 ΗΠΕΙΡΟΣ 3,36 3,31 3,30 ΚΡΗΤΗ 2,91 2,80 2,66 ΠΕΡΙΦ. ΑΤΤΙΚΗΣ 2,4 2,19 2,32 ΚΕΝΤΡ. ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 2,33 2,28 2,41 ΑΝ. ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ & ΘΡΑΚΗ 2,26 2,30 2,21 Β. ΑΙΓΑΙΟ 2,25 2,25 2,29 ΔΥΤ. ΕΛΛΑΔΑ 2,17 1,38 1,39 ΘΕΣΣΑΛΙΑ 2,02 1,64 1,93 ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ 1,85 1,79 1,69 ΙΟΝΙΟΙ ΝΗΣΟΙ 1,77 1,80 1,87 ΔΥΤ. ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 1,71 1,88 1,78 ΝΟΤ. ΑΙΓΑΙΟ 1,68 1,78 1,78 ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑΔΑ 1,44 1,21 1,23 Σύνολο 2,27 2,10 2,17 Χάρτης 1: Χαρτογράφηση της αναλογίας Ιατρικό Προσωπικό ανά 1.000 κατοίκους το 2010, ανά Διοικητική περιφέρεια Πίνακας 4β: Ιατρικό Προσωπικό ανά 1.000 κατοίκους, ανά Υγειονομική Περιφέρεια (2010, 2011, 2012) Υγειο νομική Περιφέρεια Πηγή: Υγειονομικός Χάρτης, 2012. Ιατροί (ανά 1.000 κατοίκους) 2010 2011 2012 1η ΥΠΕ 2,00 1,91 2,05 2η ΥΠΕ 3,54 2,87 2,92 3η ΥΠΕ 2,10 3,79 4,10 4η ΥΠΕ 2,37 1,73 1,70 5η ΥΠΕ 1,77 1,46 1,63 6η ΥΠΕ 2,24 1,91 1,88 7η ΥΠΕ 2,91 2,80 2,68 Σύνολο 2,27 2,10 2,17 Χάρτης 2: Χαρτογράφηση της αναλογίας Ιατρικό Προσωπικό ανά 1.000 κατοίκους το 2010, ανά Υγειονομική περιφέρεια Αφιέρωμα Ανθρώπινο Δυναμικό στη Δημόσια Υγεία Πηγή: Υγειονομικός Χάρτης, 2010. Νοσηλευτικό προσωπικό: Αν και παρουσιάζεται διαχρονικά αυξητική τάση στην απασχόληση του νοσηλευτικού προσωπικού στην Ελλάδα, η αναλογία νοσηλευτικού προσωπικού ανά κάτοικο (3,3 νοσηλευτές ανά 1.000 κατοίκους) υπολείπεται σημαντικά του μέσου όρου της Ευρωπαϊκής Ένωσης (8,7 νοσηλευτές ανά 1.000 κατοίκους). Πίνακας 5: Νοσηλευτικό Προσωπικό ανά 1.000 κατοίκους την περίοδο 1990 2009 1990 2000 2009 Νοσηλευτικό προσωπικό / 1.000 κατοίκους 3,4 2,7 3,3 Πηγή: OECD, Health Data, 2012. 9

Αφιέρωμα Ανθρώπινο Δυναμικό στη Δημόσια Υγεία Πίνακας 6α: Νοσηλευτές ανά 1.000 κατοίκους, ανά Διοικητική Περιφέρεια (2010, 2011, 2012) Ιατροί Διοικητική Περιφέρεια (ανά 1.000 κατοίκους) 2010 2011 2012 ΗΠΕΙΡΟΣ 5,28 5,09 5,11 ΚΡΗΤΗ 3,45 3,11 3,08 ΠΕΡΙΦ. ΑΤΤΙΚΗΣ 3,42 2,93 2,90 ΚΕΝΤΡ. ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 3,31 3,10 3,18 ΑΝ. ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ & ΘΡΑΚΗ 3,11 3,32 3,29 Β. ΑΙΓΑΙΟ 3,07 2,53 2,49 ΔΥΤ. ΕΛΛΑΔΑ 2,83 1,61 1,76 ΘΕΣΣΑΛΙΑ 2,81 2,47 2,90 ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ 2,70 2,41 2,49 ΙΟΝΙΟΙ ΝΗΣΟΙ 2,65 2,05 2,43 ΔΥΤ. ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 2,55 2,34 2,52 ΝΟΤ. ΑΙΓΑΙΟ 2,41 2,55 2,34 ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑΔΑ 1,89 1,40 1,57 Σύνολο 3,04 2,79 2,84 Χάρτης 3: Χαρτογράφηση της αναλογίας Νοσηλευτές ανά 1.000 κατοίκους το 2010, ανά Διοικητική περιφέρεια Πίνακας 6β: Νοσηλευτές ανά 1.000 κατοίκους, ανά Υγειονομική Περιφέρεια (2010, 2011, 2012) Υγειο νομική Περιφέρεια Πηγή: Υγειονομικός Χάρτης, 2012. Ιατροί (ανά 1.000 κατοίκους) 2010 2011 2012 1η ΥΠΕ 2,44 2,39 2,38 2η ΥΠΕ 5,19 4,24 4,11 3η ΥΠΕ 3,07 5,39 5,72 4η ΥΠΕ 3,14 2,30 2,28 5η ΥΠΕ 2,42 2,01 2,33 6η ΥΠΕ 3,18 2,55 2,66 7η ΥΠΕ 3,42 3,12 3,10 Σύνολο 3,04 2,79 2,84 Χάρτης 4: Χαρτογράφηση της αναλογίας Νοσηλευτές ανά 1.000 κατοίκους το 2010, ανά Υγειονομική περιφέρεια Πηγή: Υγειονομικός Χάρτης, 2010. Όλες οι άλλες ειδικότητες προσωπικού: Σε ό,τι αφορά τις διοικητικές, οικονομικές, τεχνικές υπηρεσίες, ο αριθμός των εργαζομένων παρουσιάζει σημαντικές αυξομειώσεις ανά κατηγορία και χρονική περίοδο. Πίνακας 7: Όλες οι άλλες ειδικότητες προσωπικού την περίοδο 1980-2000 Κατηγορίες προσωπικού 1980 1990 1995 % μεταβολής 1990-1995 2000 % μεταβολής 1995-2000 Διοικητικό 4.382 6.873 6.546-5% 6.202-15% Τεχνικό 2.094 3.488 4.817 31% 5.742 19% Άλλο προσωπικό 2.298 3.488 5.195 49% 6.264 21% 10 Πηγή: Πολύζος Ν. και Υφαντόπουλος Ι. (2000).

Πίνακας 8: Όλες οι άλλες ειδικότητες προσωπικού το 2010, 2011 και 2012 Κατηγορίες προσωπικού 2010 2011 2012 Διοικητικό 8.646 8.217 8.001 Τεχνικό 13.556 11.706 10.894 Άλλοi επαγγελματίες υγείας Πηγή: Υγειονομικός Χάρτης, 2012. 14.032 11.178 11.221 Γράφημα 1α: Κατανομή του Ανθρώπινου Δυναμικού στο Ε.Σ.Υ. το 2010 Γράφημα 1β: Κατανομή του Ανθρώπινου Δυναμικού στο Ε.Σ.Υ. το 2011 Αφιέρωμα Ανθρώπινο Δυναμικό στη Δημόσια Υγεία Γράφημα 1γ: Κατανομή του Ανθρώπινου Δυναμικού στο Ε.Σ.Υ. το 2012 Πηγή: Υγειονομικός Χάρτης, 2012. 11

Αφιέρωμα Ανθρώπινο Δυναμικό στη Δημόσια Υγεία Γράφημα 2: Κατανομή του Ανθρώπινου Δυναμικού του Ε.Σ.Υ. στα Νοσοκομεία, τα Κέντρα Υγείας (ΚΥ) και τα Περιφερειακά Ιατρεία (ΠΙ), το 2010, το 2011 και το 2012 Πηγή: Υγειονομικός Χάρτης, 2012. γ. Η Οικονομική Κρίση ως επιβαρυντικός παράγοντας της διαχείρισης του ανθρώπινου δυναμικού που απασχολείται στο Ε.Σ.Υ. Η ισχυρή οικονομική ύφεση που αντιμετωπίζει η χώρα, σε συνδυασμό με ορισμένα εγγενή χαρακτηριστικά όπως η τοποθεσία (αγροτικές περιοχές, χιλιάδες νησιά), η γήρανση του πληθυσμού, η δραματική αύξηση της ανεργίας, η επιδείνωση του βιοτικού επιπέδου, η επανεμφάνιση εκριζωμένων ασθενειών και η συνεχής αύξηση του αριθμού των παράνομων μεταναστών έχουν οδηγήσει σε αύξηση της ζήτησης για τις δημόσιες υπηρεσίες υγείας. Αυτό σε συνδυασμό με τη μη ανανέωση των συμβάσεων ορισμένου χρόνου των επαγγελματιών υγείας, τη σημαντική μείωση του ποσοστού αναπλήρωσης των συνταξιοδοτούμενων υπαλλήλων (για κάθε πέντε άτομα που συνταξιοδοτούνται μόνο ένας διορίζεται) και σημαντικές περικοπές μισθών, είναι ισχυρά αποδεικτικά στοιχεία ότι η ικανότητα του συστήματος υγείας να διατηρηθούν τα πρότυπα φροντίδας δοκιμάζεται έντονα. Εκπρόσωποι Ιατρικών Συλλόγων Αθηνών εκτιμούν ότι, εκτός από τις περικοπές σε κλίνες και σε μονάδες εντατικής θεραπείας, 26.000 εργαζόμενοι στο χώρο της δημόσιας υγείας (9.100 γιατροί) θα χάσουν τη δουλειά τους και ότι μια νέα περικοπή ύψους 2.2 δις ευρώ θα υλοποιηθεί μέχρι το 2015 ως αποτέλεσμα του δεύτερου πακέτου δημοσιονομικής λιτότητας και αύξησης φόρων. Την ίδια στιγμή τα στοιχεία από την Εθνική Στατιστική Αρχή αποκαλύπτουν ότι το 21,4% των Ελλήνων ζει σε συνθήκες κάτω από το όριο της φτώχειας, με ετήσιο εισόδημα έως 6.510. δ. Αξιολόγηση της οργάνωσης και διαχείρισης του ανθρώπινου δυναμικού στο Ε.Σ.Υ. και προτάσεις βελτίωσης 12 Το Ε.Σ.Υ. αναφορικά με το ανθρώπινο δυναμικό παρουσιάζει: Ανισοκατανομή του ανθρώπινου δυναμικού στις επιμέρους δομές υγείας (Νοσοκομεία, Κέντρα Υγείας και Περιφερειακά Ιατρεία) με τις σοβαρότερες ελλείψεις να παρουσιάζονται στις αγροτικές, ημιαστικές και νησιωτικές περιοχές γεγονός που επιδεινώνεται ιδιαίτερα τους καλοκαιρινούς μήνες εξαιτίας του αυξημένου τουρισμού.

Αναντιστοιχία ανάμεσα στην κατανομή του ανθρώπινου δυναμικού στις ειδικότητες σε σχέση με τις πραγματικές ανάγκες του πληθυσμού με χαρακτηριστικότερο παράδειγμα την έλλειψη γενικών γιατρών, κεντρικού θεσμού για την σωστή οργάνωση ενός σύγχρονου συστήματος υγείας. Ανεπάρκεια του νοσηλευτικού προσωπικού. Ποιοτική και οικονομική υποβάθμιση των ιατρών και του νοσηλευτικού προσωπικού που παρέχει τις υπηρεσίες του στις δημόσιες δομές υγείας. Τάση μετανάστευσης κυρίως των ιατρών προς αναζήτηση καλύτερων επαγγελματικών προοπτικών από άποψη ανέλιξης και οικονομικών όρων εργασίας σε χώρες του εξωτερικού. Ανεπάρκεια και ελλείψεις στην εκπαίδευση και επιμόρφωση του ανθρώπινου δυναμικού. Έλλειψη ορθολογικών μεθόδων αξιολόγησης του έργου και της απόδοσης του ανθρώπινου δυναμικού. Τα χαρακτηριστικά αυτά της δομής και στελέχωσης του υγειονομικού συστήματος στην Ελλάδα επιτάθηκαν και αναμένεται να επιταθούν περαιτέρω εξαιτίας της οικονομικής κρίσης, η οποία είχε σαν αποτέλεσμα, αφενός την αύξηση της ζήτησης των δημοσίων υπηρεσιών (Milionis, 2013; Dervenis et al., 2013, Karanikolos et al., 2013) και αφετέρου τη σημαντική μείωση της δημόσιας δαπάνης για την υγεία. Οι σημαντικές οικονομικές μειώσεις στους μισθούς που έχουν δεχθεί οι ιατροί και το λοιπό προσωπικό (της τάξεως του 25% -35 %) είχε σαν αποτέλεσμα ένα έντονο ρεύμα πρόωρων αποχωρήσεων από το Ε.Σ.Υ., που δυστυχώς δεν συνοδεύεται μέχρι στιγμής από διορθωτικές κινήσεις προσλήψεων προσωπικού. Αξίζει να τονιστεί ότι το 2011 και το 2012 αποχώρησαν 1.453 ιατροί του ΕΣΥ, ενώ παράλληλα εκκρεμούν 953 πρακτικά για διορισμό ιατρών Η διαχείριση του ανθρώπινου δυναμικού στον υγειονομικό τομέα είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τη διαμόρφωση της δημόσιας πολιτικής υγείας Αφιέρωμα Ανθρώπινο Δυναμικό στη Δημόσια Υγεία 13

Αφιέρωμα Ανθρώπινο Δυναμικό στη Δημόσια Υγεία 14 των οποίων έχει ολοκληρωθεί n διαδικασία κρίσης και 1.400 προκηρύξεις βρίσκονται στα Συμβούλια της Επιλογής. Παράλληλα από τις 600 θέσεις νοσοκομειακών ιατρών και 800 επικουρικών που ζήτησε το υπουργείο Υγείας για να καλυφθούν άμεσα ανάγκες στις ΜΕΘ, αλλά και στα νησιά του Αιγαίου που έχουν μεγάλες ελλείψεις σε βασικές ειδικότητες (π.χ. χειρουργοί, παιδίατροι, ορθοπεδικοί κλπ), εγκρίθηκαν μόνο 150 διορισμοί γιατρών ΕΣΥ και 622 επικουρικών. Επιπλέον το 69% των ιατρών του ΕΣΥ κατέχει ήδη βαθμό διευθυντή και κάτι αντίστοιχο συμβαίνει με τους πανεπιστημιακούς ιατρούς, γεγονός που σημαίνει ότι βρίσκονται κοντά στην αποχώρηση από το σύστημα Υγείας. Οι αποφάσεις σχετικά με τον αριθμό, τη σύνθεση και την κατανομή του προσωπικού εξαρτώνται από τις κατοχυρωμένες πολιτικές επιλογές και αξίες που υφίστανται σε κάθε εθνικό σύστημα υγείας (Walshe, 2013) και οι μέθοδοι που επιλέγονται για την εκτίμηση των αναγκών σε ανθρώπινους πόρους αντικατοπτρίζουν τις πολιτικές και οικονομικές επιλογές και τις κοινωνικές αξίες της κάθε χώρας. Υπό το πρίσμα των πολιτικών λιτότητας, για την αντιμετώπιση της οικονομικής κρίσης από το 2008 έως σήμερα παρατηρείται, στο πλαίσιο της δημοσιονομικής εξυγίανσης στην πλειοψηφία των ευρωπαϊκών χωρών, να προκρίνεται ο περιορισμός της δαπάνης για την υγεία και των πόρων κοινωνικής ασφάλισης με την μείωση του κόστους του ανθρωπινού δυναμικού να έχει αποτελέσει αντικείμενο σκληρής κριτικής, μιας και οδηγεί στην επιδείνωση της υγείας των πολιτών (Kondilis et al., 2013, Stuckler 2011, Marmot 2009). Οι κύριοι περιορισμοί στην περίπτωση της χώρας μας έχουν τις ρίζες τους στις παθογένειες του Ε.Σ.Υ. έτσι όπως αυτό διαμορφώθηκε τα τελευταία 20 χρόνια και εκδηλώνονται μέσα από τον ανεπαρκή αριθμό του προσωπικού λόγω της χαμηλής απόδοσης των πόρων (χρηματοδοτήσεων), την ακατάλληλη ή ανεπαρκή εκπαίδευση των εργαζομένων, ώστε να ανταποκρίνονται αποτελεσματικά στις ανάγκες του πληθυσμού, τις λανθασμένες πολιτικές ή πρακτικές για την ανάπτυξη κινήτρων στους εργαζόμενους (αμοιβές, συνθήκες εργασίας, επαγγελματική ανέλιξη), και την έλλειψη μηχανισμού αξιολόγησης της απόδοσης του ανθρώπινου δυναμικού.

Οι ιδιαίτερα σοβαρές συνθήκες της τρέχουσας οικονομικής, κοινωνικής και πολιτικής κρίσης, υπαγορεύουν αυξημένες ανάγκες περίθαλψης ειδικών ομάδων του πληθυσμού (ανασφάλιστοι, άποροι κλπ) και επιβάλλουν την ορθολογική διαχείριση του υφιστάμενου ιατρικού προσωπικού λαμβάνοντας υπ όψιν γεωγραφικά, πληθυσμιακά, επιδημιολογικά και δημογραφικά κριτήρια καθώς και την ενίσχυση των περιφερειακών δομών του Ε.Σ.Υ και θα πρέπει να χρησιμοποιηθούν ως ευκαιρία για τη βελτίωση της αποτελεσματικότητας των μεταρρυθμίσεων στην υγειονομική περίθαλψη. Ενδεικτική Βιβλιογραφία: 1. Dervenis C., Kastanioti C., Polyzos N. (2013). Restructuring the finances of the Greek health care system in the era of economic crisis. World J Surg, 37: 707-9. 2. Dubois C., McKee M., Nolte E, (2006). Human resources for health in Europe. Berkshire: Open University Press. 3. Karanikolos M., Mladovsky P., Cylus J., Thomson S., Basu S., Stuckler D., Mackenbach JP., McKee M. (2013). Financial crisis, austerity, and health in Europe. Lancet 381: 1323-31. 4. Kondilis E., Giannakopoulos S., Gavana M., Ierodiakonou I., Waitzkin H., Benos A.(2013). Economic Crisis, Restrictive Policies, and the Population s Health and Health Care: The Greek Case, Am J Public Health 103(6):973-9. 5. Marmot MG, Bell R.(2009). How will the financial crisis affect health? BMJ 338:858-60. 6. Milionis C. (2013). Provision of healthcare in the context of financial crisis: approaches to the Greek health system and international implications. Nurs Philos 14: 17-27. 7. OECD Health at a Glance Europe, 2012. 8. OECD Health at a Glance, 2011. 9. Sermeus W and Bruyneel L. ( 2010). Investing in Europe s health workforce of tomorrow: Scope for innovation and collaboration, European Observatory on Health systems and policies. 10. Stuckler D., Basu S., Suhrcke M., Coutts A., McKee M.(2011). Effects of the 2008 recession on health: a first look at European data. Lancet 378: 124-5. 11. Walshe K., McKee M., McCarthy M. (2013). Health systems and policy research in Europe: Horizon 2020. The Lancet Series. 12. WHO (2006). World health report 2006: Working together for health. Geneva. 13. WΗΟ (2007). Everybody business: strengthening health Systems to improve health outcomes: WHO s framework for action. Geneva. 14. Πολύζος Ν., Υφαντόπουλος Ι. (2000). H ανάπτυξη του ανθρώπινου δυναμικού στην υγεία και η στελέχωση των υπηρεσιών τoυ Εθνικού Συστήματος Υγείας Αρχεία Ελληνικής Ιατρικής 17(6) : 627-639. Αφιέρωμα Ανθρώπινο Δυναμικό στη Δημόσια Υγεία 15

Διεθνείς τάσεις στο χώρο της Δημόσιας Υγείας Γνώριζες ότι: 16 Άτομα με αναπηρία στην Ευρωπαϊκή Ένωση 80 εκατομμύρια άνθρωποι στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ένας στους έξι Ευρωπαίους πολίτες) αντιμετωπίζουν κάποιο είδος αναπηρίας. Ο αριθμός αυτός αναμένεται να αυξηθεί τα επόμενα έτη εξαιτίας της αύξησης του προσδόκιμου ζωής και τη ραγδαία αύξηση της αναλογίας του πληθυσμού τρίτης ηλικίας. Πηγή: Eurobarometer (http://ec.europa.eu/public_ opinion/index_en.htm) Η επένδυση στην υγεία, προτεραιότητα της Δέσμης Μέτρων για τις Κοινωνικές Επενδύσεις Στις 20 Φεβρουαρίου του 2013, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εξέδωσε τη Δέσμη Μέτρων για τις Κοινωνικές Επενδύσεις με στόχο την τόνωση της ανάπτυξης και της κοινωνικής συνοχής. Στη δέσμη αυτή περιλαμβάνονται οι επενδύσεις στην υγεία, η οποία σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της στρατηγικής «Ευρώπη 2020». Στο πλαίσιο αυτό προκρίνεται η μεταρρύθμιση των συστημάτων υγείας, προκειμένου να επιτευχθεί ένας διττός στόχος: η πρόσβαση σε υγειονομική περίθαλψη υψηλού επιπέδου και η αποδοτικότερη χρήση των δημοσιονομικών πόρων. Πηγή: Europe 2020 (http://ec.europa. eu/health/index_el.htm) Φάρμακα: Νέο σύμβολο για την αναγνώριση των φαρμάκων υπό συμπληρωματική επιτήρηση Το σύμβολο αυτό θα επιτρέψει στους ασθενείς και επαγγελματίες του τομέα της υγείας να μπορούν να αναγνωρίζουν εύκολα τα φάρμακα που βρίσκονται υπό συμπληρωματική επιτήρηση, και θα τους ενθαρρύνει να αναφέρουν κάθε απροσδόκητη παρενέργεια μέσω των εθνικών συστημάτων αναφοράς. Πηγή: EC Public Health (http://ec.europa.eu/health/ index_el.htm) Διεθνές σχέδιο αντιμετώπισης των θανάτων σε παιδιά κάτω των 5 ετών Κάθε χρόνο, περισσότερα από 160.000 παιδιά στην Ευρώπη πεθαίνουν πριν από τα πέμπτα γενέθλιά τους. Η πνευμονία αποτελεί την αιτία για το 12% όλων των θανάτων σε παιδιά κάτω των 5 ετών και η διάρροια για το 4% στην Ευρώπη. Ένα νέο παγκόσμιο σχέδιο δράσης, που ξεκίνησε από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας και το Ταμείο των Ηνωμένων Εθνών για τα Παιδιά (UNICEF) με σκοπό την εξάλειψη του θανάτου από πνευμονία και διάρροια στα παιδιά κάτω των 5 ετών. Πηγή: WHO Europe (http://apps.who.int/iris/bitstre am/10665/79200/1/9789241505239_eng.pdf )

Π αρουσιάζονται συγκρίσιμοι διεθνείς δείκτες που προέρχονται από εγκεκριμένες έρευνες ευρωπαϊκών ή διεθνών οργανισμών και αφορούν θέματα δημόσιας υγείας. α. Ιατρικές επισκέψεις Ο δείκτης ιατρικών επισκέψεων αναφέρεται στις επισκέψεις του πληθυσμού σε γενικούς ιατρούς και ιατρούς άλλων ειδικοτήτων. Σύμφωνα με τον τρόπο καταγραφής παρατηρούνται διαφοροποιήσεις ανά χώρα σχετικά με τον ορισμό του τόπου που πραγματοποιούνται οι ιατρικές επισκέψεις (εξωτερικά ιατρεία των νοσοκομείων, ιδιωτικά ιατρεία, κατ οίκον επισκέψεις κ.λπ.). Πίνακας Α: Οι δέκα χώρες του ΟΟΣΑ με τον μεγαλύτερο αριθμό Ιατρικών Επισκέψεων Χώρα Αριθμός ιατρικών επισκέψεων* Ουγγαρία Σλοβακία Τσεχία Γερμανία Βέλγιο Ισπανία Λιθουανία Αυστρία Γαλλία Ολλανδία ΕΕ ΟΟΣΑ 11,7 11,3 11,0 8,9 7,7 7,5 6,9 6,9 6,7 6,6 6,3 6,5 * (ανά άτομο σε ένα ημερολογιακό έτος) Πηγή: OECD, Health at a Glance, 2011 και OECD, Health at a Glance Europe, 2012. ΕΛΛΑΔΑ επισκέψεις* 4,0 ιατρικές σε ένα (ανά άτομο κό έτος) ημερολογια Πηγή: OECD, lance Health at a G. e, Europ 2012 17

β. Αναλογία Νοσηλευτών προς Ιατρούς Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, ο συγκεκριμένος δείκτης αναφέρεται στο επίπεδο αποτελεσματικότητας της συνεργασίας που μπορεί να επιτευχθεί μεταξύ ιατρών και νοσηλευτών, κάτι που βρίσκεται σε άμεση συνάρτηση με την Πίνακας Β: Οι δέκα χώρες του ΟΟΣΑ με τη μεγαλύτερη αναλογία Νοσηλευτών προς Ιατρούς 18 Χώρα ΕΛΛΑΔΑ Αναλογία Νοσηλευτών/ Ιατρούς Ιρλανδία 5,0 Καναδάς 4,4 Ιαπωνία 4,4 Δανία* 4,3 Λουξεμβούργο 4,2 ΗΠΑ 4,2 Ισλανδία 4,2 Νέα Ζηλανδία 4,1 Ελβετία 4,0 Ολλανδία* 3,9 ΕΕ 2,5 ΟΟΣΑ 2,8 * Σύμφωνα με στοιχεία του 2009. Πηγή: OECD, Health at a Glance, 2011 και OECD, Health at a Glance Europe, 2012. 0,5 νοσηλευτές ανά ιατρό Πηγή: OECD, Health at a Glance Europe, 2012. ποιότητα της φροντίδας που παρέχεται στον ασθενή (WHO, 2010). Αν και δεν υπάρχουν διεθνή πρότυπα για την ενδεδειγμένη αναλογία νοσηλευτών προς γιατρό, ο μικρός αριθμός νοσηλευτών ανά ιατρό μπορεί να υποδηλώνει ανεπάρκειες στο σύστημα υγείας (Kanchanachitra et al., 2011). Σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ, το 2009 η αναλογία νοσηλευτών προς ιατρούς κυμάνθηκε από 5 νοσηλευτές ανά ιατρό στην Ιρλανδία, σε 1 νοσηλευτή ανά ιατρό στη Χιλή, την Ελλάδα και την Τουρκία. Ο μέσος όρος στις χώρες του ΟΟΣΑ είναι λιγότερο από 2,8 νοσηλευτές ανά ιατρό με τις περισσότερες χώρες να έχουν μεταξύ 2 και 4 νοσηλευτών ανά ιατρό. Στην Ελλάδα και την Ιταλία υπάρχουν ενδείξεις υπερβάλλουσας προσφοράς ιατρικού δυναμικού και σημαντικών ελλείψεων σε νοσηλευτικό, υποδηλώνοντας μη αποτελεσματική κατανομή των ανθρώπινων πόρων στον τομέα της υγείας. Ενδεικτική Βιβλιογραφία Kanchanachitra C., Lindelow M., Johnston T., Hanvoravongchai P., Lorenzo FM., Huong NL., Wilopo SA., dela Rosa JF. (2011). Human resources for health in southeast Asia: shortages, distributional challenges, and international trade in health services, Lancet. 377(9767):769-81. OECD, Health at a Glance, 2011. OECD, Health at a Glance Europe, 2012. WHO (2010). Monitoring the building blocks of health systems: a handbook of indicators and their measurement strategies, Geneva.

Παρουσίαση Δομών Υγείας του ΕΣΥ Ιατρείο Θεραπείας Πόνου και Παρηγορητικής Αγωγής του Αρεταίειου Νοσοκομείου Αθηνών Τ ο Ιατρείο Πόνου ιδρύθηκε το 1989 και αποτελεί το πρώτο Πανεπιστημιακό Κέντρο Θεραπείας Πόνου και Παρηγορητικής Φροντίδας ως τμήμα της Αναισθησιολογικής Κλινικής του Αρεταίειου Νοσοκομείου. Το Κέντρο ανακηρύχθηκε από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας ως το επίσημο παράρτημα του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας για καρκινοπαθείς στην Ελλάδα. Το 1997, αναγνωρίσθηκε επισήμως ως το μόνο πανεπιστημιακό εκπαιδευτικό κέντρο στην Αθήνα και ένα εκ των πέντε σε ολόκληρη τη χώρα. Η Ομάδα αποτελείται από Ακαδημαϊκούς, Αναισθησιολόγους, Ψυχολόγους και Φυσιοθεραπευτές εξειδικευμένους στην Αντιμετώπιση του Πόνου, οι οποίοι παρέχουν τις εργασίες τους εθελοντικά, νοσηλευτές ειδικά εκπαιδευμένους για παροχή κατ οίκον νοσηλείας και στις παρεμβατικές τεχνικές και εθελοντές που εκπαιδεύονται και προσφέρουν τις υπηρεσίες τους ανάλογα με τις ικανότητες και τα ενδιαφέροντά τους. Υπηρεσίες: Α. Παροχή Παρηγορητικής Φροντίδας: I. Εξωτερικοί ασθενείς II. Φροντίδα νοσηλευόμενων ασθενών III. Παρεμβατική θεραπεία Οι ειδικοί παρέχουν ανωτάτου επιπέδου παρεμβατικού τύπου θεραπεία, όπως νευρικούς αποκλεισμούς, εμφύτευση νευροδιεγερτών και αντλιών έγχυσης, άλλες τεχνικές περιοχικής αναλγησίας κ.λπ. IV. Συνταγογράφηση φαρμάκων Το Κέντρο συνταγογραφεί φάρμακα σε καθημερινή βάση, συμπεριλαμβανομένου ενός μεγάλου εύρους φαρμακευτικών σκευασμάτων (όπως οπιοειδή, αντιεπιληπτικά, αντιεμετικά, γαστροπροστατευτικά, υπακτικά κ.λπ.) για την ολοκληρωμένη παρηγορητική και συμπτωματική φροντίδα των ασθενών. V. Ψυχολογική υποστήριξη Οι ψυχολόγοι παρέχουν ψυχολογική υποστήριξη των ασθενών και των οικογενειών τους σε χρόνια και τακτική βάση. Συμμετέχουν επίσης σε μια πληθώρα ερευνητικών δραστηριοτήτων όπως ο σχεδιασμός και η οργάνωση μελετών για τον καρκινικό πόνο, η αξιολόγηση της αναλγητικής αγωγής, μελετών για την ποιότητα της ζωής και την κατάθλιψη, την ενημέρωση των ασθενών και της κοινής γνώμης περί της παρηγορητικής φροντίδας κ.λπ. VI. Τηλεφωνική υποστήριξη Οι ασθενείς έχουν στη διάθεσή τους την τηλεφωνική υποστήριξη του επικεφαλής που τους επιβλέπει σε 24ωρη βάση. Κάθε επικεφαλής παρακολουθεί περίπου 200 ασθενείς ανά έτος και λαμβάνει κατά μέσο όρο 10-15 τηλεφωνήματα ημερησίως για οδηγίες προς τους ασθενείς ή τους συγγενείς τους. 19

VII. Κατ οίκον νοσηλεία Τον Ιανουάριο του 1999 ιδρύθηκε η ομάδα κατ οίκον νοσηλείας για τους ασθενείς που έχουν υποβληθεί σε παρεμβατική θεραπεία από το Κέντρο, αποτελούμενη από δύο νοσηλευτές, μία ψυχολόγο και έναν ιατρό. Β. Προπτυχιακή εκπαίδευση και Μεταπτυχιακή εκπαίδευση Παρέχεται εκπαίδευση Προπτυχιακή και Μεταπτυχιακή σε ιατρούς διαφόρων ειδικοτήτων καθώς και σε άλλους Στοιχεία Επικοινωνίας Ιατρείο Θεραπείας Πόνου και Παρηγορητικής Αγωγής Διεύθυνση: Βασ. Σοφίας 76, Αθήνα T.K. 11528 Τηλ.: 210 7286288, 210 7286169, 210 7286323 Fax: 210 7286169 website: www.palliative.gr/uoa/index.html επαγγελματίες υγείας και το ευρύτερο κοινό μέσα από σεμινάρια, ημερίδες και άλλες δραστηριότητες. Ιατρείο Διακοπής Καπνίσματος, Σισμανόγλειο Γενικό Νοσοκομείο Αττικής Το Ιατρείο λειτουργεί από την 1η Οκτωβρίου 2002 στο χώρο των Τακτικών Επειγόντων Περιστατικών του Σισμανόγλειου Νοσοκομείου και στελεχώνεται από το έμπειρο προσωπικό του Νοσοκομείου (Πνευμονολόγους, Διαιτολόγους, Επισκέπτες Υγείας και Ψυχολόγους). Σκοπός του ιατρείου είναι: Η ενημέρωση των ενδιαφερομένων σχετικά με τις βλαβερές συνέπειες του καπνίσματος. Η συνεργασία των ενδιαφερομένων με τους υπεύθυνους του ιατρείου στην προσπάθεια διακοπής του καπνίσματος. Ο έλεγχος του αναπνευστικού συστήματος για την ανίχνευση πιθανής υπάρχουσας βλάβης. Η φαρμακευτική αντιμετώπιση της καπνιστικής συνήθειας. Η αντιμετώπιση άλλων παραμέτρων που συνδέονται με το κάπνισμα (π.χ. παχυσαρκία, άγχος κ.τ.λ.). Η συμπλήρωση ερωτηματολογίου και η κατάταξη των ενδιαφερομένων στην κλίμακα εξάρτησής τους από τη νικοτίνη. 20 Στοιχεία Επικοινωνίας Ιατρείο Διακοπής Καπνίσματος Διεύθυνση: Σισμανογλείου 1, Τ.Κ.15126 Μαρούσι Τηλεφωνικό Κέντρο: 213 2058001 Τακτικά Εξωτερικά Ιατρεία & Απογευματινά Ιατρεία «Γραμμή για την Υγεία»: 1 5 3 5 Fax Γραμματείας Νοσοκομείου: 210 8042700 Fax Γραμματείας Διοίκησης: 210 6137328 Email Γραμματείας Διοίκησης: info@sismanoglio.gr

Παρουσιάζονται δείκτες που αναφέρονται στο ανθρώπινο δυναμικό που υπηρετεί στις δομές υγείας. α. Ιατροί ανά κάτοικο Ο δείκτης αυτός είναι ένας πρότυπος δείκτης που χρησιμοποιείται για τον υπολογισμό του επιπέδου διαθεσιμότητας του ιατρικού προσωπικού σε κάθε χώρα και συνδέεται με το επίπεδο ικανότητας του τελευταίου να ανταποκριθεί στις ανάγκες του πληθυσμού. Σύμφωνα με τη διεθνή βιβλιογραφία, η πυκνότητα του ιατρικού προσωπικού σε μια χώρα αποτελεί σημαντική συνιστώσα της εύρυθμης και αποδοτικής λειτουργίας των δομών υγείας και επιδρά στα επίπεδα θνησιμότητας (Spevbroeck et al., 2006). Ο δείκτης υπολογίζεται: Ανά Γεωγραφική Οντότητα (περιφέρεια, υγειονομική περιφέρεια, νομός). Ανά Φορέα, Τομέα, Κλινική ή Μονάδα. Ανά Ειδικότητα, όπου περιλαμβάνονται κάτοχοι πτυχίου Ιατρικών Σχολών της χώρας ή ισότιμων πτυχίων της αλλοδαπής επίσημα αναγνωρισμένων από το Ελληνικό Κράτος. Σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ, ο μέσος όρος της αναλογίας ιατρών ανά 1.000 κατοίκους στις χώρες του ΟΟΣΑ είναι 3,1 ιατροί ανά 1.000 κατοίκους (OECD, Health Data, 2011). Το ποσοστό για την Ελλάδα σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ είναι 6,1 ανά 1.000 κατοίκους. Η Χιλή, η Τουρκία, η Κορέα και το Μεξικό Τρόπος υπολογισμού δείκτη: κατέγραψαν τα χαμηλότερα ποσοστά με 1-2 ιατρούς Ν*1000/Ν1 ανά 1.000 κατοίκους. Όπου Ν= Αριθμός ιατρών το ημερολογιακό έτος Χ Ν1= Συνολικός αριθμός κατοίκων της περιοχής την 30ή Ιουνίου του ημερολογιακού έτους Χ Ενδεικτική Βιβλιογραφία: Speybroeck Ν., Kinfu Υ., Dal Poz Μ. and Evans D. (2006). Evidence and Information for Policy Reassessing the relationship between human resources for health, intervention coverage and health outcomes, World Health Organization, Geneva. OECD, Health at a Glance, 2011. OECD, Health at a Glance Europe, 2012. 21

Τρόπος υπολογισμού δείκτη: Ν*1000/Ν1 Όπου Ν= Αριθμός νοσηλευτών το ημερολογιακό έτος Χ Ν1= Συνολικός αριθμός κατοίκων της περιοχής την 30ή Ιουνίου του ημερολογιακού έτους Χ β. Νοσηλευτές ανά κάτοικο Πρόκειται για πρότυπο δείκτη που υπολογίζει τη διαθεσιμότητα του νοσηλευτικού προσωπικού σε κάθε χώρα. Πλήθος ερευνών επιβεβαιώνει ότι υπάρχει ισχυρή αρνητική συσχέτιση μεταξύ της αναλογίας νοσηλευτών ανά κάτοικο και της θνησιμότητας. Ο δείκτης υπολογίζεται: Ανά Γεωγραφική Οντότητα (περιφέρεια, υγειονομική περιφέρεια, νομός). Ανά Φορέα, Τομέα, Κλινική ή Μονάδα. Στις χώρες του ΟΟΣΑ (2011), η μέση αναλογία νοσηλευτών ανά κάτοικο το 2009 ήταν 8,4 νοσηλευτές ανά 1.000 κατοίκους. Τα υψηλότερα ποσοστά καταγράφηκαν στις Σκανδιναβικές χώρες και την Ελβετία, και τα χαμηλότερα στη Χιλή, την Τουρκία, το Μεξικό, αλλά και την Ελλάδα (3,3 νοσηλευτές ανά 1.000 κατοίκους). Λόγω ελλείψεων σε ιατρικό προσωπικό και με σκοπό τη βελτίωση της προσβασιμότητας σε υπηρεσίες πρωτοβάθμιας φροντίδας, ορισμένες χώρες έχουν επαναδιατυπώσει και αναβαθμίσει τα επαγγελματικά δικαιώματα και τα καθήκοντα των νοσηλευτών. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι οι ΗΠΑ, ο Καναδάς και το Ηνωμένο Βασίλειο, χώρες στις οποίες σε συνέχεια της ενέργειας αυτής βελτιώθηκε η πρόσβαση στις υπηρεσίες υγείας και η ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών, αυξήθηκε η ικανοποίηση των ασθενών και το κόστος των υπηρεσιών υγείας παρέμεινε στάσιμο ή μειώθηκε. Ενδεικτική Βιβλιογραφία: Buchan J. and Aiken L. (2008). Solving nursing shortages: a common priority, Journal of Clinical Nursing, 17,3262-3268. Squires A. and Sanchez I.B. (2009). Predicting Nursing Human Resources: An exploratory study, Policy Polit Nurs Pract, 10(2): 101-109. OECD, Health at a Glance Europe, 2011. γ. Αναλογία ιατρών ανά κλίνη Ο δείκτης χρησιμοποιείται για να υπολογιστεί η επάρκεια του ιατρικού προσωπικού σε σχέση με την πραγματική ζήτηση. Διαφοροποιήσεις στην κατανομή των κλινικών μεταξύ περιοχών που τυχόν αναδεικνύονται κατά τον υπολογισμό του δείκτη, θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη με στόχο τον εξορθολογισμό και την ανακατανομή των διαθέσιμων πόρων στην υγεία. Η αναλογία ιατρών ανά κλίνη υπολογίζεται: Ανά Γεωγραφική Οντότητα (περιφέρεια, υγειονομική περιφέρεια, νομός). Ανά Φορέα, Τομέα, Κλινική ή Μονάδα. Ανά ειδικότητα. 22

Στη χώρα μας (βλ. Αφιέρωμα στο Ανθρώπινο Δυναμικό) παρατηρείται σημαντική γεωγραφική διαφοροποίηση (ποσοτική και ποιοτική) της κατανομής του ιατρικού προσωπικού στις διάφορες περιφέρειες της χώρας, σε βάρος των νησιωτικών και αγροτικών περιοχών. Ενδεικτική Βιβλιογραφία: Jarman B., Gault S., Alves B., Hider A., Dolan S., Cook A., Hurwitz B., Lezzoni L. (1999). Explaining differences in English hospital death rates using routinely collected data, British Medical Journal, 318: 1515-1520. OECD (2004). ΟΕCD, Health Data Base. Τρόπος υπολογισμού δείκτη: Ν*100/Ν1 Όπου Ν= Αριθμός ιατρών το ημερολογιακό έτος Χ Ν1= Συνολικός αριθμός κλινών το ημερολογιακό έτος Χ δ. Αναλογία νοσηλευτών ανά κλίνη Ο δείκτης εκφράζει την επάρκεια και την ποιότητα των παρεχόμενων νοσηλευτικών υπηρεσιών της κάθε χώρας. Όπως αναφέρεται στη διεθνή βιβλιογραφία (Silber et al., 1995) στα νοσοκομεία με υψηλή αναλογία νοσηλευτών ανά κλίνη καταγράφονται χαμηλότερα ποσοστά θνησιμότητας. Η αναλογία νοσηλευτών ανά κλίνη υπολογίζεται: Ανά Γεωγραφική Οντότητα (περιφέρεια, υγειονομική περιφέρεια, νομός). Ανά Φορέα, Τομέα, Κλινική ή Μονάδα. Τρόπος υπολογισμού δείκτη: Ν*100/Ν1 Όπου Ν= Αριθμός νοσηλευτών το ημερολογιακό έτος Χ Ν1= Συνολικός αριθμός κλινών το ημερολογιακό έτος Χ Στη χώρα μας παρουσιάζονται σημαντικές ελλείψεις σε νοσηλευτικό προσωπικό (βλ. Αφιέρωμα στο Ανθρώπινο Δυναμικό). Επιπλέον, η παροχή νοσηλευτικών υπηρεσιών σε μεγάλο βαθμό πραγματοποιείται από προσωπικό δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, γεγονός που θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη στην εκτίμηση της επάρκειας, αλλά και κυρίως της ποιότητας των προσφερόμενων υπηρεσιών υγείας. Ενδεικτική Βιβλιογραφία: Silber J., Rosenbaum P., Ross R. (1995). Comparing the Contributions of Groups of Predictors: Which Outcomes Vary with Hospital Rather Than Patient Characteristics? Journal of the American Statistical Association, 90(429): 7-18. OECD (2004). Health Data Base. 23

Επιστημονική Επιμέλεια: Έφη Σίμου, Αναστασία Ρουμελιώτη Συντονισμός - Υπεύθυνη Ύλης: Έφη Σίμου Συνεργάτες: Ελευθερία Καναβού, Εβίκα Καραμαγκιώλη, Ελένη Κουτσογεώργου, Μυρτώ Σταύρου Στοιχεία Επικοινωνίας: Τηλ.: 213.2010.376, 213.2010.391, 213.2010.392 www.ygeiamap.gov.gr Το παρόν εκπονήθηκε στο πλαίσιο του Έργου «Σύστημα Παραγωγής Δεικτών Υγειονομικού Χάρτη» που υλοποιήθηκε από την Εθνική Σχολή Δημόσιας Υγείας με τη συγχρηματοδότηση της Ελλάδας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Ανάπτυξη Ανθρώπινου Δυναμικού 2007 2013». Αυτό το έγγραφο έχει παραχθεί για τις ανάγκες του έργου: Σύστημα Παραγωγής Δεικτών Υγειονομικού Χάρτη, και αντιπροσωπεύει τις απόψεις των συντακτών του. Οι απόψεις αυτές δεν έχουν υιοθετηθεί ή εγκριθεί με οποιοδήποτε τρόπο από την Ειδική Υπηρεσία του τομέα Υγείας & Κοινωνικής Αλληλεγγύης και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και δεν πρέπει να εκλαμβάνονται ως θέσεις του Υπουργείου ή της Επιτροπής. Η Ειδική Υπηρεσία δεν εγγυάται την ακρίβεια των στοιχείων που περιλαμβάνονται στο παρόν έγγραφο, ούτε αποδέχεται την ευθύνη για οποιαδήποτε χρήση των πληροφοριών αυτών.