ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ V. ΤΑ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΑ ΚΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΔΙΕΘΝΟΥΣ

1 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Ι. ΤΟ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΤΟΥ Κ.Β.Ε....3 ΙΙ. ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΥ ΤΟΥ Κ.Β.Ε....5 III. ΚΥΡΙΑ ΘΕΜΑΤΑ ΠΟΥ ΑΠΟΣΧΟΛΗΣΑΝ ΤΟ Δ.Σ. ΤΟΥ Κ.Β.Ε....6 1. Το κτηριακό πρόβλημα του Κ.Β.Ε......6 2. Το νομικό καθεστώς λειτουργίας του Κ.Β.Ε......7 3. Η στελέχωση του Κ.Β.Ε. με διοικητικό και ερευνητικό προσωπικό...7 IV. ΤΑ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ KAI TO ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ Κ.Β.Ε....8 1. Τμήμα Φιλολογίας...9 2. Τμήμα Βυζαντινής Ιστορίας.....10 3. Τμήμα Βυζαντινής Θεολογίας...13 4. Τμήμα Αρχαιολογίας και Τέχνης...15 5. Τμήμα Δικαίου...18 V. ΤΑ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΑ ΚΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑΣ ΤΟΥ Κ.Β.Ε......21 1. Το Ευρωμεσογειακό Πρόγραμμα «Byzantium-Early Islam»...21 2. Τα προγράμματα συνεργασίας με άλλα ομοειδή ερευνητικά Κέντρα, Ινστιτούτα και Ιδρύματα...21 VI. ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΤΟΥ Κ.Β.Ε. ΣΕ ΔΙΕΘΝΗ ΚΑΙ ΤΟΠΙΚΑ ΣΥΝΕΔΡΙΑ...23 1. Παγκόσμιο Συνέδριο «Η Ελλάδα στον Κόσμο: Οι Βυζαντινές Σπουδές»...23 2. Συμμετοχή στη διοργάνωση άλλων επιστημονικών συνεδρίων...23 VII. Η ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΔΙΑΛΕΞΕΩΝ ΚΑΙ ΑΛΛΩΝ ΕΚΔΗΛΩΣΕΩΝ......24 1. Διαλέξεις...24 2. Παρουσίαση επιστημονικών δραστηριοτήτων...24 3. Εκδηλώσεις μνήμης σε διατελέσαντα μέλη του Κ.Β.Ε...25 4. Εκδηλώσεις τιμής σε διατελέσαντες Προέδρους Δ.Σ. του Κ.Β.Ε. και διακεκριμένους βυζαντινολόγους...25 Α) Η απόδοση του τίτλου του «Αντεπιστέλλοντος Εταίρου» του Κ.Β.Ε. σε διακεκριμένους βυζαντινολόγους...25 Β) Ο τίτλος του «Επίτιμου Προέδρου» του Κ.Β.Ε...26 5. Πρόγραμμα εκπαιδευτικών εκδρομών...26 VIII. ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ...27 IX. ΕΚΔΟΣΕΙΣ...31 1. Περιοδικό «Βυζαντινά»...31

2 2. Σειρά «Βυζαντινά Κείμενα και Μελέτες»....31 3. Σειρά «Βυζαντινά Μνημεία»...32 4. Σειρά «Ποικίλα»...32 5. Σειρά «Μεταβυζαντινά Μνημεία»...32 6. Σειρά «Μεταβυζαντινά Κείμενα και Μελέτες...33 7. Σειρά «Γνωριμία με το Βυζάντιο»...33 8. Το «Χρονικό» του Κ.Β.Ε....33 9. Κατάλογος εκδόσεων του Κ.Β.Ε...33 Χ. ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ...34 1. Προϋπολογισμός του έτους 2009-2010...34 2. Έκτακτη οικονομική ενίσχυση...35 ΧΙ. ΕΚΚΡΕΜΗ ΖΗΤΗΜΑΤΑ...36 1. Κτηριακό...36 2. Βιβλιοθήκη...36 3. Προώθηση νομοθετικής ρύθμισης για τον εκσυγχρονισμό του νομικού πλαισίου λειτουργίας του Κ.Β.Ε...37 4. Δημιουργία μεταπτυχιακών σπουδών στο Κ.Β.Ε...37 5. Εσωτερικός Κανονισμός λειτουργίας και αξιολόγησης του Κ.Β.Ε...37 ΧΙΙ. ΔΙΑΠΙΣΤΩΣΕΙΣ. ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ...38 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ......39 ΠΡΟΣΦΑΤΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ....40

3 ΚΕΝΤΡΟ ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ ΕΚΘΕΣΗ ΠΕΠΡΑΓΜΕΝΩΝ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΟΥ ΕΤΟΥΣ 2009-10 Ι. ΤΟ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΤΟΥ Κ.Β.Ε. Το Διοικητικό Συμβούλιο του Κ.Β.Ε., που ορίστηκε με την υπ αριθ. 2925/15.09.2008 απόφαση της Συγκλήτου, η οποία δημοσιεύτηκε στο Φ.Ε.Κ. 390/19.09.2008, συνήλθε σε πρώτη τακτική συνεδρία την 6η Οκτωβρίου 2008 υπό την προεδρία του καθηγ. Β. Κατσαρού και συγκροτήθηκε σε σώμα ως εξής: Πρόεδρος: Β. Κατσαρός, Καθηγητής Μεσαιωνικής (Βυζαντινής) Ελληνικής Φιλολογίας και Διευθυντής του αντιστοίχου Τμήματος του Κ.Β.Ε. Αντιπρόεδρος: Θ. Κορρές, Καθηγητής Βυζαντινής Ιστορίας και Διευθυντής του αντιστοίχου Τμήματος του Κ.Β.Ε. Τακτικά μέλη: α) Αριστοτέλης Μέντζος, Καθηγητής του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας και Διευθυντής του αντιστοίχου Τμήματος του Κ.Β.Ε. β) Συμεών Πασχαλίδης, Αναπληρωτής καθηγητής του Τμήματος Ποιμαντικής και Κοινωνικής Θεολογίας και Διευθυντής του αντιστοίχου Τμήματος του Κ.Β.Ε. γ) Δάφνη Παπαδάτου, Επίκουρη καθηγήτρια του Τμήματος Νομικής και Διευθύντρια του αντιστοίχου Τμήματος του Κ.Β.Ε. Αναπληρωματικά μέλη: α) Σοφία Κοτζάμπαση, Καθηγήτρια του Τμήματος Φιλολογίας β) Πολύμνια Κατσώνη, Αναπληρώτρια καθηγήτρια του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας γ) Μαρία Καμπούρη-Βαμβούκου, Αναπληρώτρια καθηγήτρια του Τμήματος Αρχιτεκτόνων Μηχανικών δ) Ευαγγελία Αμοιρίδου, Επίκουρη καθηγήτρια του Τμήματος Θεολογίας ε) Σοφία Τζωρτζακάκη-Τζαρίδου, Επίκουρη καθηγήτρια του Τμήματος Νομικής

4 Συνεδριάσεις του Διοικητικού Συμβουλίου του Κ.Β.Ε. Το Δ.Σ. του Κ.Β.Ε. πραγματοποίησε τις ακόλουθες συνεδριάσεις: 2008-09 1. 62/ 08.09.2008 8. 69/ 09.03.2009 2. 63/ 06.10.2008 9. 70/ 06.04.2009 3. 64/ 03.11.2008 10. 71/ 08.04.2009 4. 65/ 01.12.2008 11. 72/ 04.05.2009 5 66/ 12.01.2009 12. 73/ 11.05.2009 6. 67/ 02. 02.2009 13. 74/ 28.05.2009 7. 68/ 12.02.2009 14. 75/ 02.06.2009 15. 76/ 16.07.2009 2009-10 1. 77/ 03.09.2009 6. 82/ 09.02.2010 2. 78/ 01.10.2009 7. 83/ 01.03.2010 3. 79/ 09.11.2009 8. 84/ 21.04.2010 4. 80/ 01.12.2009 9. 85/ 10.05.2010 5. 81/ 07.01.2010 10. 86/ 09.06.2010 Το Δ.Σ. συνεδριάζει απαραιτήτως μία φορά κάθε μήνα

5 ΙΙ. ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΥ ΤΟΥ Κ.Β.Ε. Α. Ερευνητικό προσωπικό Μετά την συνταξιοδότηση της κ. Π. Ασημακοπούλου-Ατζακά, καθηγήτριας Βυζαντινής Αρχαιολογίας (31/8/2009) και τον αδόκητο θάνατο του Αναστ. Καραναστάση, Λέκτορα Μεσαιωνικής Ελληνικής Φιλολογίας, στο ερευνητικό προσωπικό παραμένει μόνον η κ. Ε. Βαγδατζόγλου, Βοηθός Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας. Β. Διοικητικό προσωπικό α) Μόνιμο προσωπικό Μ. Χορτομάνη, Γραμματέας Μ. Πεταλούδη, Π.Ε. Διοικητικού-Οικονομικού (ήταν σε άδεια από 16/11/2007 έως 30/6/2009 λόγω εγκυμοσύνης και από 1/1/2010 λόγω εγκυμοσύνης) Ελ. Χρυσάφη, Υπάλληλος Ι.Δ.Α.Χ. (στη Βιβλιοθήκη) β) Προσωπικό με εργολαβικές συμβάσεις Ι. Μέλλιος, υπάλληλος γραφείου Χρ. Τριανταφυλλίδου, υπάλληλος καθαριότητας γ) Προσωπικό με απόσπαση Μ. Πηλαβάκης, Π.Ε. Διοικητικού (έως τον Δεκέμβριο 2010) Γ. Προσωπικό βιβλιοθήκης Α. Πλιώτα, Υπάλληλος Ι.Δ.Α.Χ. Χ. Παπακυριακού, Υπάλληλος Ι.Δ.Α.Χ. (είναι σε άδεια από 23/2/2009 λόγω επαπειλούμενης κύησης και από 11-1-2010 λόγω λοχείας) Ε. Γούναρη, Υπάλληλος Ι.Δ.Α.Χ. Δ. Αποσπασμένοι ερευνητές Ν. Παπαγεωργίου, διδ. Βυζαντινής Αρχαιολογίας Αν. Βασιλειάδου, υποψ. διδ. Θεολογίας

6 Π. Αγραφιώτου, διδ. Βυζαντινής Ιστορίας Αρχιμ. Παντελεήμων-Γ. Τσορμπατζόγλου, κληρικός, βυζαντινολόγος Ε. Φιλοξενούμενοι ερευνητές Π. Ασημακοπούλου-Ατζακά, Ομότιμη καθηγήτρια του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας Μ. Γρηγορίου-Ιωαννίδου, Ομότιμη καθηγήτρια του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας Σ. Καδάς, Ομότιμος καθηγητής του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας Π. Κατσώνη, Αναπληρώτρια καθηγήτρια του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας IΙΙ. ΚΥΡΙΑ ΘΕΜΑΤΑ ΠΟΥ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΑΝ ΤΟ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΤΟΥ Κ.Β.Ε. Τα βασικότερα θέματα που απασχόλησαν το Δ.Σ. του Κ.Β.Ε. κατά το παρελθόν έτος ήταν τα εξής: 1. Το κτηριακό πρόβλημα του Κ.Β.Ε. Τα χρόνια προβλήματα του κτηρίου «ΜΕΛΙΣΣΑ», όπου στεγάζεται το Κ.Β.Ε., μετά την καταιγίδα της 25-8-2009 (βλ. υπόμνημα του Προέδρου του Δ.Σ. προς τον Πρύτανη του Α.Π.Θ. με αριθμ. πρωτ. 24/8-9-2009) κατέστησαν επιτακτική την ανάγκη για την επίλυσή τους. Η αρμόδια Τεχνική Υπηρεσία του Α.Π.Θ., ύστερα και από παρέμβαση του Αντιπρύτανη κ. Ανδρέα Γιαννακουδάκη, κατέβαλε προσπάθειες για να ικανοποιήσει επείγουσες ανάγκες του κτηρίου «Μέλισσα», όπου στεγάζεται το Κ.Β.Ε.: α) Πραγματοποίησε διορθωτικές επεμβάσεις στη στέγη του κτηρίου από την οποία εισέρρεαν βρόχινα ύδατα και δημιουργούσαν προβλήματα στο εσωτερικό. β) Πραγματοποιήθηκαν εργασίες αποκατάστασης φθορών από την ανιούσα εργασία του κτηρίου και καθαιρέθηκαν οι προσβεβλημένες σαθρές επιφάνειες εντός και εκτός του κτηρίου. γ) Εφαρμόστηκε ένα εκτεταμένο πρόγραμμα επεμβάσεων στο δυτικό περίβολο του κτηρίου ώστε να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα των αιφνιδίων καιρικών φαινομένων και

7 δ) Προγραμματίστηκε η αντικατάσταση των προσβεβλημένων βιβλιοστασίων με σύγχρονες συρόμενες μεταλλικές βιβλιοθήκες και πραγματοποιήθηκε η εγκατάστασή τους αρχικά στο χώρο των περιοδικών. 2. Το νομικό καθεστώς λειτουργίας του Κ.Β.Ε. Το Δ.Σ. σε αλλεπάλληλες συνεδριάσεις συζήτησε όλες τις πτυχές του ζητήματος εκσυγχρονισμού του νομικού πλαισίου λειτουργίας του Κ.Β.Ε. και, με τη συμβολή της κ. Δέσποινας Τσούρκα-Παπαστάθη, διαμόρφωσε ένα νέο, σύγχρονο νομικό πλαίσιο, το οποίο και υπέβαλε στη Σύγκλητο. 3. Η στελέχωση του Κ.Β.Ε. με διοικητικό και ερευνητικό προσωπικό Οι διατάξεις του Νόμου Πλαισίου (Ν. 1268/82), που ανάγκασαν όλο το επιστημονικό προσωπικό του Κ.Β.Ε. να ενταχθεί στα αντίστοιχα Τμήματα του Α.Π.Θ., συνετέλεσε ώστε να απογυμνωθεί το Κ.Β.Ε. από καταξιωμένους ερευνητές, από τους οποίους μόνο τρεις, αφού εντάχθηκαν αρχικά στα αντίστοιχα Τμήματα «αποσπάστηκαν» στη συνέχεια στα Τμήματα του Κ.Β.Ε. στα οποία είχαν από την αρχή προσληφθεί. Όπως: α) η κ. Παναγιώτα Ασημακοπούλου-Ατζακά, καθηγήτρια του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Α.Π.Θ., η οποία συνταξιοδοτήθηκε την 31/8/2009. β) ο αείμνηστος Αναστάσιος Καραναστάσης, λέκτορας του Τμήματος Φιλολογίας του Α.Π.Θ., ο οποίος ύστερα από ολιγόμηνη ασθένεια απεβίωσε την 18-3-2010. Ο άνθρωπος και ερευνητής «ψυχή του Κέντρου» άφησε δυσαναπλήρωτο κενό. γ) η κ. Ευαγγελία Βαγδατζόγλου, βοηθός του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Α.Π.Θ., η οποία θα αποχωρήσει οσονούπω, συμπληρώνοντας τον προβλεπόμενο χρόνο για την κατοχύρωση της συνταξιοδότησής της. Το Δ.Σ. εμμένει στην άποψη που εξέφρασε και στο παρελθόν ότι η στελέχωση του Κ.Β.Ε. είναι δυνατό να διευθετηθεί από το ίδιο το Α.Π.Θ. με τους εξής τρόπους: α) Με την πρόβλεψη θέσεων μελών Δ.Ε.Π. για το Κ.Β.Ε. μέσω του τετραετούς προγραμματισμού και έως τη συμπλήρωση των προβλεπομένων 7 θέσεων τακτικών ερευνητών του Κ.Β.Ε. που δεν καταργήθηκαν. β) με την εσωτερική μετακίνηση μελών-ερευνητών στο Α.Π.Θ. που θα επιθυμούσαν να προσφέρουν υπηρεσία στο Κ.Β.Ε.

8 γ) με την απόσπαση ικανού αριθμού εξειδικευμένων από το Υπουργείο Παιδείας ή άλλες Υπηρεσίες, κατά τα πρότυπα άλλων Επιστημονικών Ιδρυμάτων, που θα ενισχύσουν το ερευνητικό προσωπικό του Κ.Β.Ε. δ) με την πρόσληψη μεταπτυχιακών φοιτητών ή πτυχιούχων με συμβάσεις ορισμένου χρόνου. ε) με την μετάταξη εξειδικευμένων υπαλλήλων που υπηρετούν σε άλλες υπηρεσίες και επιθυμούν να μεταταγούν στο Κ.Β.Ε. στ) με την οργάνωση αναγνωρισμένου Διατμηματικού Μεταπτυχιακού Προγράμματος Σπουδών στον Βυζαντινό Πολιτισμό και τη χρησιμοποίηση των φοιτητών του για ερευνητική δραστηριότητα. IV. ΤA ΕΡΕΥΝΗΤΙΚA ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤA ΚΑΙ ΤΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ Κ.Β.Ε. α) Το ερευνητικό έργο Ο κύριος σκοπός του Κ.Β.Ε. είναι η έρευνα και η με κάθε τρόπο προώθηση των βυζαντινών σπουδών. Τα μέλη του Δ.Σ., που συχνά εναλλάσσονται μετά τη λήξη της θητείας τους, υποστηρίζουν προσωπικές τους προτάσεις ερευνητικών προγραμμάτων. Η συνολική ερευνητική πολιτική του Κ.Β.Ε., δοθέντος ότι όλα τα ερευνητικά προγράμματά του αποτελούν έργα και του Α.Π.Θ., πρέπει να ενταχθεί στην αρμόδια Επιτροπή Ερευνών. Τα οικονομικά του Κέντρου Βυζαντινών Ερευνών δεν επιτρέπουν να γίνουν μεγαλεπήβολα σχέδια και οι δυσκολίες, επειδή δεν μπορεί να γίνει πρόσληψη προσωπικού, έστω και με ολιγόμηνες συμβάσεις, είναι ανυπέρβλητες. Παρά τις προηγούμενες επισημάνσεις, συνεχίζονται τα παλαιά και ιδρύθηκαν νέα προγράμματα, ώστε η εικόνα των ερευνητικών προγραμμάτων του Κ.Β.Ε. να παρουσιάζεται ζωντανή. β) Το εκπαιδευτικό έργο Το πρόγραμμα εξειδίκευσης πτυχιούχων Α.Ε.Ι. στις βυζαντινές σπουδές. Ένας ακόμη βασικός σκοπός του Κ.Β.Ε. προβλέπεται από το άρθρο 1, παράγραφος 2 του ιδρυτικού του καταστατικού: η εξειδίκευση πτυχιούχων. Ο προβλεπόμενος σκοπός ενεργοποιήθηκε για τρίτο συνεχές έτος. Το πρόγραμμα εξειδίκευσης πτυχιούχων στους κλάδους που καλλιεργεί το Κ.Β.Ε. για το ακαδημαϊκό έτος 2009-2010 δέχτηκε 115 ειδικευμένους πτυχιούχους Α.Ε.Ι., στους

9 οποίους η συστηματική παρακολούθηση καταγράφηκε με πιστοποιημένες μονάδες (δοθέντος ότι το Κ.Β.Ε. δεν μπορεί να χορηγεί ανεξαρτήτους τίτλους σπουδών) με την αντιστοιχία ενός εξαμήνου κανονικών σπουδών. Το πρόγραμμα προσανατολίζεται στο πλαίσιο των προβλεπομένων από τα προσχέδια νόμου για τις Μεταπτυχιακές Σπουδές και την Έρευνα και φιλοδοξεί να προσφέρει στο μέλλον σημαντική στήριξη σε ανάλογα προγράμματα του Πανεπιστημίου μας ή και άλλων συνεργαζομένων Ιδρυμάτων. Στο πρόγραμμα αυτό δίδαξαν προσκεκλημένα μέλη Δ.Ε.Π. του Α.Π.Θ., καθώς και τα μέλη Δ.Ε.Π. και οι ειδικοί επιστήμονες-επιστημονικοί συνεργάτες του Κ.Β.Ε. Τόσο το ερευνητικό όσο και το διδακτικό έργο που διεξάγεται στο Κ.Β.Ε. πραγματοποιείται με τη συμβολή των Πέντε Τμημάτων του ως εξής: 1. Τμήμα Φιλολογίας Α. Ερευνητικό έργο i. α) Τίτλος: Τα βυζαντινά ομιλιάρια I και II β) Υπεύθυνος έργου: Β. Κατσαρός γ) Συνεργάτης: Α. Καραναστάσης (απεβίωσε 18-3-2010). Συνεχίστηκαν οι εργασίες για την ηλεκτρονική καταγραφή του καταλόγου των χειρογράφων των Ομιλιαρίων. Κατεβλήθη προσπάθεια να συγκεντρωθεί το υλικό και να καταγραφεί ηλεκτρονικά, για να μπορέσει να αξιοποιηθεί από ερευνητές η μέχρι σήμερα ερευνητική προσπάθεια. Προσελήφθη και εργάστηκε στο Πρόγραμμα αυτό ο Δρ. Δημήτριος Δρακούλης. ii. α) Τίτλος: Μεταφράσεις Βυζαντινών Κειμένων στη Μεταβυζαντινή και Νεοελληνική γραμματεία β) Υπεύθυνος έργου: Β. Κατσαρός γ) Συνεργάτης: Α. Καραναστάσης (απεβίωσε 18-3-2010). Σκοπός του προγράμματος είναι η συγκέντρωση και καταγραφή των μεταφράσεων βυζαντινών κειμένων στην Νεοελληνική (ενδογλωσσικές μεταφράσεις), αλλά και η δημιουργία μιας βάσης για διεπιστημονικά προγράμματα διεθνούς συνεργασίας (αλλόγλωσσες μεταφράσεις). Στο Πρόγραμμα αυτό προσφέρει υπηρεσία η αποσπασμένη στο Κ.Β.Ε. υποψ. διδ. Αναστασία Βασιλειάδου. Η απώλεια του Α. Καραναστάση στερεί και από τα δύο προηγούμενα προγράμματα έναν πολύτιμο συνεργάτη.

10 iii. α) Τίτλος: Η κριτική των εργασιών για το Βυζάντιο από το τέλος του 19 ου έως τις αρχές του 21 ου αιώνα β) Υπεύθυνος έργου: Β. Κατσαρός γ) Συνεργάτες: Μεταπτυχιακοί φοιτητές Συστηματική καταγραφή της επιστημονικής κριτικής που ασκήθηκε μέσα από τα ειδικά βυζαντινολογικά περιοδικά, με στόχο να δημιουργηθεί ένα corpus χρήσιμο για άμεση γνώση της επιστημονικής παραγωγής και των επιτευγμάτων της έρευνας στις βυζαντινές σπουδές. Πραγματοποιήθηκε συγκέντρωση υλικού με τη φωτοτύπηση των κειμένων και προγραμματίζεται προμήθεια τεχνικών μέσων για τη διευκόλυνση και συστηματική οργάνωση της έρευνας. Β. Εκπαιδευτικό έργο Στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα του πανεπιστημιακού έτους 2009-2010, το Τμήμα Μεσαιωνικής Ελληνικής Φιλολογίας στερήθηκε την ανεκτίμητη διδακτική προσφορά του λέκτορα-ερευνητή του Κ.Β.Ε. αείμνηστου Αναστασίου Καραναστάση. Έτσι, στο σεμινάριο της Μεσαιωνικής Ελληνικής Φιλολογίας με τίτλο «Λογοτεχνίες της Περιφέρειας του Βυζαντίου. Η περίπτωση της λογοτεχνικής δραστηριότητας στην Ήπειρο από τις αρχές έως και τα μέσα του 13 ου αιώνα» δίδαξε ο καθηγητής Β. Κατσαρός. Πραγματοποιήθηκαν 12 τρίωρα μαθήματα, τα οποία παρακολούθησαν 17 φοιτητές. 2. Τμήμα Βυζαντινής Ιστορίας Α. Ερευνητικό έργο α) Τίτλος: Λεξικό Βυζαντινής Ορολογίας. Οικονομικοί όροι. β) Υπεύθυνη έργου: Πολύμνια Κατσώνη γ) Συνεργάτις: Μάρθα Γρηγορίου-Ιωαννίδου Στην πραγματοποίηση του προγράμματος εργάστηκε από τον Σεπτέμβριο 2009 έως τον Ιούνιο 2010 η κ. Περσεφόνη Αγραφιώτου-Ζαχοπούλου, διδάκτορας της Φιλοσοφικής Σχολής του Α.Π.Θ., με ειδίκευση στη Βυζαντινή Ιστορία, αποσπασμένη από τη Μέση εκπαίδευση, και προσέφεραν εθελοντική βοηθητική εργασία οι κ. Στέφανος Πεταλάς και Ευαγγελία Σακελλαρίου, μεταπτυχιακοί

11 φοιτητές του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας με ειδίκευση στη Βυζαντινή Ιστορία, από τον Δεκέμβριο έως τον Ιούνιο του 2010. Σχετικά με την πρόοδο του ερευνητικού προγράμματος σημειώνεται ότι στο Λεξικό δεν πραγματοποιήθηκαν οι συνήθεις εργασίες συλλογής υλικού και σύνταξης από τον Σεπτέμβριο έως τον Δεκέμβριο 2010, εξαιτίας της καταστροφής που προκλήθηκε στη Βιβλιοθήκη του Κ.Β.Ε. από την πλημμύρα του ισογείου του κτιρίου, όπου στεγάζεται το Κ.Β.Ε. Το ερευνητικό προσωπικό του Λ.Ε.Β.Ο και οι εθελοντές, προπτυχιακοί και μεταπτυχιακοί φοιτητές του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Α.Π.Θ., εργάστηκαν για την αποκατάσταση της καταστροφής: διαλογή κατεστραμμένων βιβλίων, μετακίνηση των περισωθέντων σε ασφαλέστερους χώρους, στέγνωμα βιβλίων, καθαρισμός. Κατά τους υπόλοιπους μήνες του ακαδημαϊκού έτους 2009-2010 ακολουθήθηκε το εξής πρόγραμμα εργασίας: α) Συλλογή υλικού Ένταξη στο αρχείο Αποδελτίωση από πηγές και βοηθήματα και ένταξη όρων στο Γενικό αρχείο του Λεξικού. Έγινε λημματική αποδελτίωση 2 πηγών (νέες εκδόσεις) και 6 δημοσιευμάτων οικονομικού ενδιαφέροντος. β) Σύνταξη λημμάτων Kατά τη διάρκεια του 2009-2010 πραγματοποιήθηκε η πρώτη σύνταξη 50 οικονομικών όρων. Η οριστική σύνταξη θα ακολουθήσει, όταν ελεγχθούν οι πληροφορίες παπύρων, εκδόσεις των οποίων δεν υπάρχουν στη Βιβλιοθήκη του Κ.Β.Ε. Ακόμη συντάχθηκαν 25 οικονομικοί όροι, από ενοίκιον-εξάγιον. γ) Διορθώσεις Aπό το 2005 ελέγχονται και καταγράφονται σε ειδικό αρχείο παροράματα και παραλήψεις του A τόμου του Λ.E.B.O. H διαδικασία αυτή συνεχίστηκε και κατά τη διάρκεια του 2009-10. Kαταρτίζεται ειδικό παράρτημα που θα εκδοθεί μαζί με το B τόμο του Λ.E.B.O. (που θα περιέχει λήμματα από Δ-I). Tο παράρτημα αυτό θα εμπεριέχει προσθήκες νέων λημμάτων, βιβλιογραφία και διορθώσεις λαθών που απαντούν σε ορισμένα από τα λήμματα του A τόμου του Λ.E.B.O. δ) Δημιουργία βάσης δεδομένων

12 Από τον Ιανουάριο του 2010 άρχισε η καταγραφή του αρχείου του Λ.Ε.Β.Ο. σε ηλεκτρονική μορφή με σκοπό τη δημιουργία βάσης δεδομένων. Στόχος του έργου αυτού είναι ο εκσυγχρονισμός του αρχείου του Λ.Ε.Β.Ο., η αξιοποίηση των πολύτιμων για την ιστορική έρευνα πληροφοριών που έχουν συγκεντρωθεί στο αρχείο του Λεξικού ύστερα από εργασίες 40 ετών και η δυνατότητα εύκολης πρόσβασης στις πληροφορίες αυτές από όλους τους ενδιαφερόμενους ερευνητές. Προφανώς η δημιουργία ηλεκτρονικής βάσης δεδομένων θα επιταχύνει σημαντικά τις εργασίες σύνταξης του Λ.Ε.Β.Ο., που ως σήμερα πραγματοποιούνται χωρίς την τεχνική υποστήριξη που προσφέρει η νέα τεχνολογία στις ανθρωπιστικές σπουδές. Η καταγραφή του υλικού βρίσκεται σε εξέλιξη. Άρχισε από το γράμμα Κ, διότι το υλικό του αρχείου ως το γράμμα αυτό ήδη έχει αξιοποιηθεί με την έκδοση του Α τόμου του Λ.Ε.Β.Ο, Οικονομικοί όροι από Α-Γ., και πλησιάζει στην ολοκλήρωση η δημοσίευση του Β τόμου του Λεξικού από Δ-Ι. Η καταγραφή του υλικού πραγματοποιείται από εξωτερικό συνεργάτη, αμειβόμενο (κ. Αικ. Σταυρινού) με τη διεύθυνση της υπεύθυνης για τον συντονισμό των επιστημονικών εργασιών του Λεξικού, Πολύμνιας Κατσώνη. ε) Άλλες εργασίες που πραγματοποιήθηκαν στο Τμήμα Βυζαντινής Ιστορίας Συγχρόνως με τις εργασίες παρασκευής του Λεξικού η κ. Πολύμνια Κατσώνη ασχολήθηκε με τη διαχείριση των κονδυλίων του Τμήματος Ιστορίας. Στο πλαίσιο της διάθεσης των κονδυλίων πραγματοποιήθηκε παραγγελία βιβλίων, κυρίως οικονομικών μελετών και νέων εκδόσεων σφραγίδων. Οι εργασίες αυτές πραγματοποιήθηκαν κάτω από την εποπτεία του διευθυντή του Τμήματος Βυζαντινής Ιστορίας του Κ.Β.Ε. κ. Θεόδωρου Κορρέ, καθηγητή του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Α.Π.Θ. Β. Εκπαιδευτικό έργο Το Τμήμα συμμετείχε και κατά το ακαδημαϊκό έτος 2009-10 στο Πρόγραμμα Σεμιναρίων εξειδίκευσης πτυχιούχων στις Βυζαντινές σπουδές και τα μαθήματα πραγματοποίησε η ομότιμη καθηγήτρια κ. Αλκ. Σταυρίδου-Ζαφράκα, με θέμα «Βυζαντινή Διπλωματική». Τις διαλέξεις παρακούθησαν 12 φοιτητές.

13 3. Τμήμα Βυζαντινής Θεολογίας Α. Ερευνητικό έργο i. α) Τίτλος: Πανάγιον Πατριαρχών Κωνσταντινουπόλεως β) Υπεύθυνη έργου: Ε. Αμοιρίδου γ) Συνεργάτες: Α. Γλαβίνας, Α. Μπουκουβάλας, Αικ. Ταμβάκη Η διευθύντρια του Τμήματος Βυζ. Θεολογίας κατά το απελθόν Διοικητικό Συμβούλιο, επίκ. καθηγήτρια κ. Ε. Αμοιρίδου συνεχίζει την εκπόνηση του υπό την εποπτεία του ερευνητικού προγράμματος για τους Πατριάρχες Κωνσταντινουπόλεως που εντάχθηκαν στο εκκλησιαστικό εορτολόγιο. ii. α) Τίτλος: Κατάλογοι των αγιολογικών χειρογράφων των βιβλιοθηκών του Αγίου Όρους. β) Υπεύθυνος έργου: Σ. Πασχαλίδης Ο αν. καθηγητής Σ. Πασχαλίδης, σε συνεργασία με τους επιστημονικούς συνεργάτες του Τμήματος κ. Δημοσθένη Κακλαμάνο και Ιωάννη Ζαϊρη, συνέχισε την εκπόνηση του νέου ερευνητικού προγράμματος, με τίτλο «Κατάλογοι των Αγιολογικών Χειρογράφων των Βιβλιοθηκών του Αγίου Όρους». Έχει ολοκληρωθεί η σύνταξη του καταλόγου των αγιολογικών χειρογράφων της Βιβλιοθήκης της Ιεράς Μονής Παντοκράτορος, με μοναδική εκκρεμότητα για τη δημοσίευσή του τον τελικό έλεγχο της επιστημονικής τεκμηρίωσης των κειμένων. Κατά το επόμενο ακαδημαϊκό έτος οι ερευνητές θα είναι σε θέση να το καταθέσουν προς δημοσίευση στο περιοδικό «Βυζαντινά». Επιπλέον, έχουν ξεκινήσει την επιστημονική τεκμηρίωση των ελεγχθέντων (σε αρχείο microfilms) αγιορειτικών χειρογράφων του Π.Ι.Π.Μ. και των αγιολογικών κωδίκων της Βιβλιοθήκης της Ιεράς Μονής Ξενοφώντος επιπλέον, ο κ. Κακλαμάνος έχει εκπονήσει κατάλογο των βυζαντινών αγιολογικών χειρογράφων της Δημοτικής Βιβλιοθήκης Ζαγοράς, ο οποίος δημοσιεύεται στο υπό έκδοση τεύχος του περιοδικού «Βυζαντινά». Β. Εκπαιδευτικό έργο Οργανώθηκε, επίσης, κατά το τρέχον ακαδημαϊκό έτος το «Σεμινάριο Ειδίκευσης Πτυχιούχων Πρόγραμμα Βυζαντινής Θεολογίας», στο οποίο δίδαξαν, σε ένα κύκλο δέκα μεταπτυχιακών μαθημάτων που κάλυπτε όλο το τρέχον ακαδημαϊκό έτος, καθηγητές των τμημάτων Θεολογίας, Ποιμαντικής και Κοινωνικής Θεολογίας

14 του πανεπιστημίου μας, διακεκριμένοι επιστήμονες σε διάφορους κλάδους της Βυζαντινής Θεολογίας (Πατρολογία, Δογματική, Εκκλησιαστική Ιστορία, Κανονικό Δίκαιο, Αγιολογία, Λειτουργική, Βυζαντινή Φιλοσοφία), σύμφωνα με το ακόλουθο πρόγραμμα: Ημερομηνία Ομιλητής Θέμα 3.12.09 Συμεών Πασχαλίδης Αναπλ. καθ. Θεολογικής Σχολής Α.Π.Θ. Οι «μεταφράσεις» των αγιολογικών κειμένων κατά τη βυζαντινή και μεταβυζαντινή περίοδο 17.12.09 Κ. Μποζίνης Επίκ. καθ. Θεολογικής Σχολής Α.Π.Θ. Φιλοσοφικές απηχήσεις στην Καινή Διαθήκη-Πρώιμη χριστιανική απολογητική 14.1.10 Χ. Αραμπατζής Επίκ. καθ. Θεολογικής Σχολής Α.Π.Θ. Ζητήματα θεολογίας και εκκλησιαστικής πολιτικής κατά τον 13 ο αιώνα 28.1.10 Θ. Γιάγκου Καθ. Θεολογικής Σχολής Α.Π.Θ. Οι μαρτυρίες των Λεξιοναρίων εξ επόψεως κανονικής, λειτουργικής και αγιολογικής 11.2.10 Ε. Αμοιρίδου Επίκ. καθ. Θεολογικής Σχολής Βυζαντινή και Μεταβυζαντινή Αποκαλυπτική Α.Π.Θ. 25.2.10 Α. Κραλίδης Επίκ. καθ. Θεολογικής Σχολής Α.Π.Θ. «Divus imperator». Η λατρεία του αυτοκράτορα στην ύστερη αρχαιότητα 11.3.10 Β. Τσίγκος Επίκ. καθ. Θεολογικής Σχολής Η Εκκλησία ως «κοινωνία θεώσεως» Α.Π.Θ. 18.3.10 Π. Σκαλτσής Αν. καθ. Θεολογικής Σχολής Α.Π.Θ. Η Ακολουθία του Γάμου στη βυζαντινή λειτουργική παράδοση 6.5.10 Κ. Χρήστου Αναπλ. καθ. Θεολογικής Η Αποκάλυψη του Ψευδο- Μεθοδίου, πηγή του 7 ου αιώνος Σχολής Α.Π.Θ. 20.5.10 Δ. Λιάλιου Καθ. Θεολογικής Σχολής Α.Π.Θ. Η θεολογική μεθοδολογία του αγίου Γρηγορίου του Παλαμά

15 1. Τμήμα Αρχαιολογίας και Τέχνης Α) Ερευνητικό έργο i. α) Τίτλος: Καταγραφή και μελέτη των Μεταβυζαντινών μνημείων της περιοχής Θεσσαλονίκης (εκτός πόλης) β) Υπεύθυνη έργου: Μ. Καμπούρη-Βαμβούκου γ) Συνεργάτες: Χ. Κυριακίδης, Γ. Μπιτσικόπουλος, Θ. Ντόκας, Ν. Παπαγεωργίου Στόχος του προγράμματος είναι η καταγραφή και μελέτη των μεταβυζαντινών μνημείων της ευρύτερης περιοχής της Θεσσαλονίκης (εκτός της πόλης). Στο πλαίσιο του προγράμματος: α) συγκεντρώνεται η βιβλιογραφία και κάθε πληροφοριακό υλικό που αφορά στα παραπάνω μνημεία. β) Με τις επιτόπιες έρευνες γίνεται καταγραφή των μνημείων, φωτογράφιση και αρχιτεκτονικός σχεδιασμός τους. γ) Δημιουργείται ειδική φόρμα-δελτίο που αφορά σε κάθε μνημείο χωριστά, όπου καταχωρείται το σύνολο του υλικού (φωτογραφικό, σχεδιαστικό, βιβλιογραφικό), το οποίο θα βοηθήσει στη διαχείριση και τη μελέτη του. ii. α) Τίτλος: Καταγραφή και ψηφιοποίηση του αρχείου του καθηγητή Στ. Πελεκανίδη β) Υπεύθυνος έργου: Αρ. Μέντζος γ) Συνεργάτης: Ν. Παπαγεωργίου Στη διάρκεια της χρονιάς 2009-2010 συνεχίστηκε η δραστηριότητα του Τμήματος Βυζαντινής Αρχαιολογίας για την καταγραφή και ψηφιοποίηση του αρχείου Πελεκανίδη, σύμφωνα με τον προγραμματισμό της προηγούμενης χρονιάς. Ήδη έχει ψηφιοποιηθεί το μεγαλύτερο μέρος του αρχείου και ετοιμάζεται η ψηφιοποίηση του υπολοίπου. Υπολογίζεται ότι η εργασία θα ολοκληρωθεί μέσα στο επόμενο ακαδημαϊκό έτος. Το Τμήμα συμμετείχε στην επεξεργασία και την υποβολή ερευνητικού προγράμματος «Θαλής» εκ μέρους του ΚΒΕ. Στην πρόταση που κατατέθηκε περιλαμβάνεται ιδιαίτερος κλάδος με ευθύνη του Τμήματος.

16 Tο Τμήμα διεκπεραίωσε μεταπτυχιακό πρόγραμμα σεμιναρίων Βυζαντινής Αρχαιολογίας και Τέχνης υπό την άμεση εποπτεία του Διευθυντή του Τμήματος. Πραγματοποιήθηκαν δώδεκα μαθήματα και μετείχαν συνολικά οκτώ μέλη ΔΕΠ και ειδικοί επιστήμονες του Τομέα Αρχαιολογίας του Τμήματος Ιστορίας- Αρχαιολογίας και του ΚΒΕ. Το πρόγραμμα παρακολούθησαν συνολικά 26 φοιτητές. Επέτυχαν 18 και τους χορηγήθηκαν βεβαιώσεις επιτυχούς παρακολούθησης. iii. α) Τίτλος: Ανασκαφή πρωτοβυζαντινής οικίας στο Δίον. β) Υπεύθυνος έργου: Αρ. Μέντζος Πραγματοποιήθηκε η ανασκαφική έρευνα της πρωτοβυζαντινής οικίας στο Δίον Πιερίας, για την οποία είχε υποβληθεί πρόγραμμα-ερευνητική πρόταση για το έτος 2009. Οι εργασίες έγιναν στο διάστημα 6/7 έως 14 /8/2010. Δαπανήθηκαν 4.774 Ευρώ από τα κονδύλια του Κέντρου, ήτοι το ένα τρίτο από τα συνολικά διαθέσιμα κονδύλια του Τμήματος Βυζαντινής Αρχαιολογίας. Οι αρχαιολογικές εργασίες κατατίθενται σε ιδιαίτερη έκθεση. iv. α) Τίτλος: Σύνταγμα των παλαιοχριστιανικών ψηφιδωτών δαπέδων της Ελλάδος, τόμος ΙΙΙ.2: Μακεδονία (εκτός Θεσσαλονίκης)-Θράκη β) Υπεύθυνη έργου: Π. Ασημακοπούλου-Ατζακά Μετά τη συνταξιοδότηση της κ. Ατζακά στις 31 Αυγούστου 2009, το Δ.Σ. του Κέντρου Βυζαντινών Ερευνών αποφάσισε ομόφωνα να της αναθέσει τη συνέχιση (στον ίδιο χώρο εργασίας) του προγράμματος «Σύνταγμα των παλαιοχριστιανικών ψηφιδωτών δαπέδων της Eλλάδος» έως την ολοκλήρωσή του (συνεδρίαση αρ. 72/4.5.2009). Έτσι, κατά το ακαδημαϊκό έτος 2009-2010 συνεχίστηκε το παραπάνω ερευνητικό πρόγραμμα που βρίσκεται στη φάση προετοιμασίας του τέταρτου τόμου της σειράς, ο οποίος θα περιλαμβάνει τα ψηφιδωτά της Mακεδονίας και της Θράκης (εκτός της Θεσσαλονίκης, τα ψηφιδωτά της οποίας δημοσιεύτηκαν στον τρίτο τόμο). H έρευνα επικεντρώθηκε στους νομούς Θεσσαλονίκης, Σερρών, Κιλκίς και Γρεβενών, με τη συγκέντρωση της βιβλιογραφίας, των φωτογραφιών και των σχεδίων, και έγινε η σύνθεση των σχετικών λημμάτων των μνημείων των περιοχών αυτών, ενώ ολοκληρώθηκε και η πρώτη γραφή του συνθετικού μέρους που αφορά

17 στο παραπάνω υλικό. Πραγματοποιήθηκαν επίσης αρκετές μεταβάσεις στην Aθήνα, με σκοπό την αποδελτίωση περιοδικών και μονογραφιών στις βιβλιοθήκες των ξένων Aρχαιολογικών Σχολών, ενώ τον Φεβρουάριο του 2010, πραγματοποιήθηκε από την κ. Ατζακά επίσκεψη στις βιβλιοθήκες των Aρχαιολογικών Σχολών της Ρώμης προκειμένου να ενημερωθεί το αρχείο με αποδελτιώσεις έργων που δεν είναι δυνατόν να ανευρεθούν στις βιβλιοθήκες της Ελλάδας. Παράλληλα, συνεχίστηκε ο εμπλουτισμός των αρχείων που περιλαμβάνουν τα ψηφιδωτά και τα μαρμαροθετημένα δάπεδα όλης της Mεσογείου από την κλασική και την ελληνιστική περίοδο έως το τέλος της ύστερης αρχαιότητας. Τέλος, συνεχίστηκε η προσπάθεια ψηφιοποίησης του τεράστιου υλικού του αρχείου του προγράμματος των ψηφιδωτών. Στις δύο τελευταίες εργασίες προσέφεραν πολύτιμη βοήθεια με τη συχνότητα που επιτρέπουν τα πενιχρά οικονομικά μέσα του προγράμματος η υποψήφια διδάκτορας Ευτυχία Αλεβίζου και η μεταπτυχιακή φοιτήτρια Μαρία Λεβαντή. Οι δύο αρχαιολόγοι ειδικεύονται παράλληλα στην έρευνα του συγκεκριμένου επιστημονικού αντικειμένου, σύμφωνα και με τους σκοπούς του Κέντρου Βυζαντινών Ερευνών. v. α) Τίτλος: Ανασκαφή οχυρού βυζαντινού οικισμού Ρεντίνας β) Υπεύθυνος έργου: Ν. Μουτσόπουλος γ) Συνεργάτις: Ε. Βαγδατζόγλου Πραγματοποιήθηκε ανασκαφή στον οχυρό βυζαντινό οικισμό της Ρεντίνας (12,10,2009-13,11,2009). Καταρτίσθηκαν λεπτομερείς κατάλογοι και αρχείο των κινητών ευρημάτων (275 κεραμικής κλπ., 278 φακελλάκια μικροαντικειμένων, 84 νομίσματα),καθώς και αρχείο φωτογραφιών και σχεδίων. Κατατέθηκαν στο ΥΠ.ΠΟ. σύντομη έκθεση πεπραγμένων για το 2009, καθώς και για την τελευταία πενταετία 2005-2009 και σύντομο ιστορικό της ανασκαφής από την έναρξή της (1976) έως σήμερα. Συντάχθηκε λεπτομερές ημερολόγιο ανασκαφής που θα κατατεθεί σύντομα στο ΥΠ.ΠΟ.

18 Β) Εκπαιδευτικό έργο: Στο πλαίσιο των διατμηματικών μεταπτυχιακών μαθημάτων στο Κέντρο Βυζαντινών Ερευνών, το Τμήμα προσέφερε το ακόλουθο πρόγραμμα: 1o. 18.11.09, Αριστοτέλης Μέντζος, Το προσκύνημα του Αγίου Δημητρίου 2o. 02.12.09, Αριστοτέλης Μέντζος, Το προσκύνημα του Αγίου Δημητρίου, επίσκεψη στο ναό, επιτόπου μάθημα 3o. 16.12.09, Αριστοτέλης Μέντζος, Το προσκύνημα του Αγίου Δημητρίου 4o. 20.01.10, Γεώργιος Γούναρης, Βυζαντινά και μεταβυζαντινά βημόθυρα και η διακόσμησή τους 5o. 03.02.10, Γεώργιος Γούναρης, Πανεπιστημιακή ανασκαφή Φιλίππων 6o. 17.02.10, Εμμανουέλα Γούναρη, Προσωποποιήσεις πόλεων στην τέχνη της ύστερης αρχαιότητας 7o. 03.03.10, Εμμανουέλα Γούναρη, Ελεφαντοστέινα δίπτυχα 8o. 03.03.10, Παναγιώτα Ασημακοπούλου-Ατζακά, Θαλάσσιες παραστάσεις στα ψηφιδωτά της ύστερης αρχαιότητας 9o. 21.04.10, Αθανάσιος Σέμογλου, Η παράσταση της Βρεφοκτονίας στον εξωνάρθηκα της Μονής της Χώρας και η σχέση της με την χρήση του χώρου 10o. 05.05.10, Ναταλία Πούλου-Παπαδημητρίου, Βυζαντινή κεραμική του 7 ου -9 ου αιώνα: Το παράδειγμα της νήσου Ψείρας (ΒΑ της Κρήτης) 11o. 19.05.10, Ελένη Χρυσάφη, Η αυλική εικονογραφία των αγγέλων στη βυζαντινή τέχνη 12o. 02.06.10, Νικόλαος Παπαγεωργίου, Αντιλήψεις για το ανθρώπινο σώμα και εικονογραφία του γυμνού στην τέχνη της ύστερης αρχαιότητας 2. Τμήμα Δικαίου Α) Ερευνητικό έργο i. α) Τίτλος: Ευρετήριο των Βασιλικών (Index Basilicorum) β) Υπεύθυνη έργου: Δέσποινα Τσούρκα-Παπαστάθη γ) Συνεργάτις: Χρύσα Τριανταφυλλίδου Κατά το ακαδημαϊκό έτος 2009-2010 συνεχίστηκε η αποδελτίωση του κειμένου των Βιβλίων V, VI, VII (Α Textus) της εκδόσεως H.J.Scheltema και η

19 επεξεργασία των λημμάτων των Βιβλίων V, VI, με τη συμμετοχή της Χρύσας Τριανταφυλλίδου. Τελείωσε η αποδελτίωση του κειμένου των Σχολίων των Βασιλικών για τα Βιβλία V-ΧΙ (Α Τόμος), και η επεξεργασία των λημμάτων για τα Βιβλία Ι-ΙΙΙ. ii. α) Τίτλος : Βιβλιογραφία Βυζαντινού Δικαίου β) Υπεύθυνη έργου : Δάφνη Παπαδάτου Β) Εκπαιδευτικό έργο Για το ακαδημαϊκό έτος 2009-2010 το Τμήμα Δικαίου οργάνωσε κύκλο σεμιναρίων ειδίκευσης πτυχιοιύχων ΑΕΙ. Τα μαθήματα αυτά δίδαξαν μέλη Δ.Ε.Π. από το Α.Π.Θ. καθώς και από τα πανεπιστήμια Αθηνών, Θράκης και Πελοποννήσου, σύμφωνα με το ακόλουθο πρόγραμμα: ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ ΟΜΙΛΗΤΡΙΑ/ ΟΜΙΛΗΤΗΣ ΘΕΜΑ 8.12.2009 Δάφνη Παπαδάτου Πρακτικά ζητήματα στη χρήση των Επίκ. καθηγήτρια πηγών του βυζαντινού δικαίου Α.Π.Θ. 13.1.2010 Κωνσταντίνος Η διοικητική οργάνωση του Αγίου Παπαγεωργίου Όρους κατά τη βυζαντινή περίοδο Λέκτορας Α.Π.Θ. 27.1.2010 Δημήτρης Νικολακάκης Λέκτορας Α.Π.Θ. Το δίκαιο του ασύλου στο Βυζάντιο 10.2.2010 Κωνσταντίνος Βλάχος Ο Πανδέκτης του Ιουστινιανού. Η γέννηση του έργου και οι δυνατότητές του ως πηγής της Ιστορίας του Δικαίου Σοφία Τζωρτζακάκη- 24.2.2010 Τζαρίδου Ο θεσμός της υιοθεσίας στο Επίκ. καθηγήτρια ιουστινιάνειο δίκαιο Α.Π.Θ. 10.3.2010 Ελευθερία Παπαγιάννη Μία Πατριαρχική απόφαση

20 Καθηγήτρια Παν/μίου Αθηνών Γιάννης Χατζάκης 24.3.2010 Σπύρος Τρωιάνος 14.4.2010 Ομότιμος καθηγητής Παν/μίου Αθηνών Ελένη Σαράντη 28.4.2010 Καθηγήτρια Παν/μίου Πελοποννήσου Κωνσταντίνος Πιτσάκης 12.5.2010 Καθηγητής Πανεπιστημίου Θράκης 2.6.2010 Δάφνη Παπαδάτου κληρονομικού δικαίου του 14 ου αιώνα Το δίκαιο στη βενετοκρατούμενη Κρήτη Διαφθορά και δίκαιο στο Βυζάντιο Βυζαντινά συμβολαιογραφικά έγγραφα: κοινωνικά και νομικά ζητήματα Μία βυζαντινή δίκη τις παραμονές της πρώτης Άλωσης Ο όρκος των διαδίκων στη βυζαντινή πολιτική δίκη Γ. Άλλες δραστηριότητες α) Στο πλαίσιο των διαλέξεων που οργανώνει το ΚΒΕ κάθε χρόνο το Τμήμα Δικαίου προσκάλεσε τον καθηγητή του πανεπιστημίου του Novi Sad, Srđan Šarkić να δώσει μία διάλεξη. Αυτή πραγματοποιήθηκε στις 27 Μαίου 2010 και το θέμα της ήταν «Παρατηρήσεις πάνω στην πρόσληψη του βυζαντινού δικαίου στη Μεσαιωνική Σερβία» β) Το Τμήμα Δικαίου ανέλαβε την ευθύνη διοργάνωσης εκπαιδευτικής εκδρομής του ΚΒΕ στο Κέντρο Σλαβοβυζαντινών Σπουδών «Ivan Dujcev» του Πανεπιστημίου «Sv. Kliment Ohridski». Στο πλαίσιο της επίσκεψης αυτής οι συμμετέχοντες είχαν την ευκαιρία να δουν τα ελληνικά χειρόγραφα που φυλάσσονται εκεί, τα οποία προέρχονται από τη Μονή Τιμίου Προδρόμου Σερρών, την Παναγία Εικοσιφοίνισσα του Παγγαίου και άλλα μοναστήρια της Μακεδονίας και της Θράκης. Η εκδρομή αυτή πραγματοποιήθηκε στις 14-15 Μαρτίου 2010.

21 V. ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΑ ΚΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑΣ 1. Το Ευρωμεσογειακό Πρόγραμμα «Byzantium-Early Islam» Το Κέντρο Βυζαντινών Ερευνών ως εταίρος στην Επιστημονική Επιτροπή του Ευρωμεσογειακού Προγράμματος Βυζάντιο-Πρώιμο Ισλάμ (Euromed III Project: Byzantium-early Islam, Project No ME8/AIDOC/2000/2095-13), το οποίο έχει ως στόχο την προβολή της Βυζαντινής και Ισλαμικής πολιτιστικής κληρονομιάς της Ανατολικής Μεσογείου, συνέχισε τη συνεργασία του με τη συμμετοχή της επιστημονικώς υπευθύνου καθηγ. Π. Ασημακοπούλου-Ατζακά και τις βοηθούςερευνητές υπαλλήλους Ι.Δ.Α.Χ. και υποψήφιες διδάκτορες Χ. Παπακυριακού και Α. Πλιώτα. Στο Πρόγραμμα αυτό συνεργάζονται: α) η Ελληνική Εταιρεία για την Προσταστασία του Περιβάλλοντος και της Πολιτιστικής Κληρονομιάς (Παράρτημα Θεσσαλονίκης), β) η Διεύθυνση Αρχαιοτήτων του Ισραήλ, γ) η Διεύθυνση Πολιτισμού της Παλαιστινιακής Αρχής, δ) το Τεχνικό Επιμελητήριο Κύπρου και ε) το Τεχνικό Πανεπιστήμιο Μέσης Ανατολής της Τουρκίας. Τα αποτελέσματα του προγράμματος παρουσιάστηκαν από το σύνολο των εταίρων σε συνέδριο που πραγματοποιήθηκε στη Θεσσαλονίκη στις 24-25 Φεβρουαρίου 2008 και τα πρακτικά βρίσκονται στο τελικό στάδιο της εκτύπωσής τους με την επιμέλεια της κ. Π. Ασημακοπούλου-Ατζακά. 2. Προγράμματα συνεργασίας με άλλα ομοειδή ερευνητικά Κέντρα, Ινστιτούτα και Ιδρύματα. Το Δ.Σ. ενεργοποίησε δυνατότητες να καλυφθεί το ελλείπον πλαίσιο επίσημης επιστημονικής συνεργασίας με αντίστοιχα Ιδρύματα της ημεδαπής και αλλοδαπής, που προβλέπεται από το ιδρυτικό καταστατικό του Κ.Β.Ε. Προς τον σκοπό αυτό έγιναν οι απαραίτητες συνεννοήσεις και προχωρούν με τη συγκατάθεση του Α.Π.Θ. συμφωνίες συνεργασίας με τα παρακάτω ερευνητικά ιδρύματα: α) École des Hautes Études en Sciences Sociales, C.R.H., Centre d Études Byzantines, Néo-Helléniques et Sud-Est Européennes, Paris (Κέντρο Βυζαντινών, Νεοελληνικών και Νοτιοανατολικοευρωπαϊκών Σπουδών της Ανωτάτης Σχολής Κοινωνικών Επιστημών της Γαλλίας).

22 Στο πλαίσιο της συμφωνίας που υπεγράφη μεταξύ τους τα δύο Ιδρύματα οργάνωσαν το πρώτο Θερινό Πανεπιστήμιο με θέμα «Η ερμηνεία του Βυζαντινού Τεκμηρίου: Τεχνικές και Μέθοδοι», στο οποίο συμμετείχαν 25 υπότροφοι φοιτητές μεταπτυχιακού, διδακτορικού και μεταδιδακτορικού επιπέδου από 17 χώρες. Σκοπός του θερινού αυτού Πανεπιστημίου είναι να εκπαιδεύσει νέους ιστορικούς κάθε κατεύθυνσης στις μεθόδους ανάλυσης των ιστορικών τεκμηρίων (λογοτεχνικών, νομοθετικών, εκκλησιαστικών και ιστορικών πηγών, καθώς και αρχαιολογικών και παλαιογραφικών τεκμηρίων) με επίκεντρο πάντα ένα γενικό θέμα. Αυτή η πρωτότυπη πρωτοβουλία δέχτηκε την ενθουσιώδη και γενναιόδωρη στήριξη της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Δράμας. Οι τρεις συνδιοργανωτές έθεσαν σε εφαρμογή αυτή την προσπάθεια, η οποία συνεχίζεται και κατά το τρέχον έτος. Στην πρωτοβουλία αυτή συμμετέχουν επίσης η Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης και ο Δήμος Δράμας. Σχετική έκθεση έχει υποβληθεί στην Πρυτανεία του Α.Π.Θ. β) Πανεπιστήμιο St. Kliment Ohridski της Σόφιας Κέντρο «Σλαβοβυζαντινών Σπουδών Acad. Ivan Dujcev»: Η συμφωνία επιστημονικής συνεργασίας με το Κ.Β.Ε. στο υπάρχον πλαίσιο συνεργασίας του Α.Π.Θ. και του Πανεπιστημίου της Σόφιας με το Κέντρο Acad. Dujcev του Πανεπιστημίου Σόφιας ανανεώθηκε. Το Κ.Β.Ε. και η «Εταιρεία Έρευνας και Μελέτης της Ιστορίας των Σερρών» διοργάνωσαν Επιστημονικό Συμπόσιο, στο οποίο συμμετείχε και το Κέντρο «Acad. Ivan Dujcev». Το Συμπόσιο πραγματοποιήθηκε στις Σέρρες τον Οκτώβριο του περασμένου έτους. Στις 14-15 Μαρτίου 2010 το Κ.Β.Ε. πραγματοποίησε εκπαιδευτική εκδρομή στη Βουλγαρία στο πλαίσιο της οποίας επίκεντρο ήταν και η επίσκεψη του Κέντρου «Acad. Ivan Dujcev». γ) Centro de Estudios Bizantinos, Neogriegos y Chipriotas, Universidad de Granada (Κέντρο Βυζαντινών, Νεοελληνικών και Κυπριακών Σπουδών του Πανεπιστημίου της Γρανάδας). Στο πλαίσιο επιστημονικών επαφών και συνεργασίας με το ανωτέρω Κέντρο, ο καθηγητής του Πανεπιστημίου της Γρανάδας και Διευθυντής του κ. Μ. Μορφακίδης επισκέφτηκε το Κέντρο και συζήτησε τη διαμόρφωση του Πλαισίου

23 συνεργασίας στο επίπεδο των Προγραμμάτων Μεταπτυχιακών Σπουδών, το οποίο πραγματοποιεί επισήμως το Ισπανικό Κέντρο σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο της Γρανάδας. Ο Πρόεδρος του Κ.Β.Ε. καθηγητής Β. Κατσαρός μετέβη, ύστερα από πρόσκληση του Πανεπιστημίου και του Κέντρου της Γρανάδας και δίδαξε μαθήματα Βυζαντινής Φιλολογίας (Μάιος 2009) στους φοιτητές του Μεταπτυχιακού Προγράμματος Σπουδών. Η συνεργασία αυτή συνεχίστηκε και κατά το τρέχον Πανεπιστημιακό έτος με τη συμμετοχή στο Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών (φθινόπωρο 2010). VI. ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΤΟΥ Κ.Β.Ε. ΣΕ ΔΙΕΘΝΗ ΚΑΙ ΤΟΠΙΚΑ ΣΥΝΕΔΡΙΑ 1) Παγκόσμιο Συνέδριο «Η Ελλάδα στον Κόσμο: Οι Βυζαντινές Σπουδές» 25-27 Ιουνίου 2009. Το Κ.Β.Ε. εκπροσωπήθηκε στο συνέδριο με τη συμμετοχή στην Οργανωτική Επιστημονική Επιτροπή του Προέδρου του (καθηγ. Β. Κατσαρού). Η Επιτροπή πραγματοποίησε το Διεθνές αυτό Συνέδριο τον Ιούνιο του 2009. Ο Πρόεδρος του Κ.Β.Ε. ορίστηκε Συντονιστής της ενότητας «Επιστήμες για το Βυζάντιο». Το Κ.Β.Ε. οργάνωσε στο ΜΕΓΑΡΟ ΜΟΥΣΙΚΗΣ ΑΘΗΝΩΝ μαζί με τα δύο άλλα ομοειδή Επιστημονικά Ιδρύματα Βυζαντινών Σπουδών της Ελλάδος (του Ινστιτούτου Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Σπουδών της Βενετίας και του Ινστιτούτου Βυζαντινών Ερευνών του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών) ειδική έκθεση βιβλίου. 2) Συμμετοχή στη διοργάνωση άλλων επιστημονικών συνεδρίων Το Κ.Β.Ε., ανταποκρινόμενο στα αιτήματα τοπικών επιστημονικών Συλλόγων και φορέων που επιθυμούν τη διοργάνωση διεθνών επιστημονικών συναντήσεων, συμποσίων ή συνεδρίων, συμμετείχε στην οργάνωση και πραγματοποίηση των εξής επιστημονικών ημερίδων και συνεδρίων: α) Της Εταιρείας Μελέτης και Έρευνας της Ιστορίας των Σερρών (Σέρρες, Οκτώβριος 2009) επιστημονική ημερίδα με θέμα: «Αναφορές για την περιοχή των Σερρών από τον 15 ο έως τον 19 ο αιώνα μέσα από τα χειρόγραφα της Ιεράς Μονής του Τιμίου Προδρόμου Σερρών». β) Της Εταιρείας Πιερίδων Μουσών (Κατερίνη, Νοέμβριος 2009) με θέμα: «Βυζαντινή και Μεταβυζαντινή Πιερία».

24 VIΙ. Η ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΔΙΑΛΕΞΕΩΝ ΚΑΙ ΑΛΛΩΝ ΕΚΔΗΛΩΣΕΩΝ 1. Διαλέξεις Κατά την περίοδο 2009-2010 προσκλήθηκαν ειδικοί επιστήμονες και πραγματοποίησαν τις προγραμματισμένες διαλέξεις τους ως ακολούθως: α) 15 Ιανουαρίου 2009: Κωνσταντίνος Πιτσάκης, με θέμα: «Οι Θεσσαλονικείς νομικοί του 14 ου αιώνα μπροστά στις θρησκευτικές και εκκλησιαστικές έριδες της εποχής τους: μύθοι και πραγματικότητα». β) 12 Φεβρουαρίου 2009: Σπυρίδων Τρωιάνος, με θέμα: «Η έννοια της φιλανθρωπίας στα Βυζαντινά νομοθετικά κείμενα». γ) 28 Μαίου 2009: Παναγιώτης Βοκοτόπουλος, με θέμα: «Ένα όψιμο μνημείο του Δεσποτάτου της Ηπείρου: Η μονή του Αγίου Δημητρίου». δ) 2 Ιουνίου 2009: Βασίλειος Χρηστίδης, με θέμα: «Η αραβοκρατία στην Κρήτη». Κατά το ακαδημαϊκό έτος 2009-2010 πραγματοποιήθηκε η διάλεξη του καθηγητή του Novi Sad κ. Srdan Sarkic, στις 27 Μαίου 2010, με θέμα: «Παρατηρήσεις πάνω στην πρόσληψη του βυζαντινού δικαίου στη Μεσαιωνική Σερβία» και προγραμματίστηκαν για το προσεχές φθινόπωρο οι διαλέξεις των καθηγητών: α) κ. D. Reinsch (Frei Universitat-Berlin) και β) κ. P. Magdalino (St. Andrews-University). 2. Παρουσίαση επιστημονικών εκδοτικών δραστηριοτήτων Στο πλαίσιο οργάνωσης ειδικών εκδηλώσεων στις οποίες παρουσιάζονται δραστηριότητες, ερευνητικά προγράμματα και εκδόσεις, με σκοπό την ενημέρωση των ερευνητών για το επιτελούμενο επιστημονικό έργο, το Κ.Β.Ε. οργάνωσε τις ακόλουθες εκδηλώσεις: α) Παρουσίαση του βιβλίου της Χαράς Κωνσταντινίδου, με τίτλο: «Ο Μελισμός Οι Συλλειτουργούντες Ιεράρχες και οι Άγγελοι-Διάκονοι μπροστά στην Αγία Τράπεζα με τα τίμια δώρα ή τον Ευχαριστιακό Χριστό» σε συνεργασία με τον Εκδοτικό Οργανισμό Π. Κυριακίδη Α.Ε. Το βιβλίο βραβεύτηκε από την Ακαδημία Αθηνών.

25 β) Παρουσίαση του βιβλίου του Θεοχάρη Παζαρά, με τίτλο: «Ανασκαφικές έρευνες στην περιοχή της Επανομής Θεσσαλονίκης: Το νεκροταφείο στο Λιμόρι και η παλαιοχριστιανική βασιλική στο Μπγιαδούδι, Θεσσαλονίκη 2009». γ) Παρουσίαση του βιβλίου του Σωτήρη Καδά: «Τα εικονογραφημένα χειρόγραφα του Αγίου Όρους» σε συνεργασία με τον Εκδοτικό Οργανισμό Π. Κυριακίδη Α.Ε. 3. Εκδηλώσεις μνήμης σε διατελέσαντα μέλη του Κ.Β.Ε. Το Δ.Σ. συνέχισε το θεσμό της απόδοσης τιμής στη μνήμη προσώπων που υπηρέτησαν στο Κ.Β.Ε. και δεν υπάρχουν πια στη ζωή, με την αφιέρωση τόμων του περιοδικού «Βυζαντινά» σε αυτά, ως εξής: α) Ο τόμος αρ. 28 του περιοδικού αφιερώθηκε στη Μνήμη του καθηγητή και ακαδημαϊκού Γεωργίου Λάββα (διετέλεσε ερευνητής, μέλος και Πρόεδρος του Δ.Σ.). β) Ο τόμος αρ. 29 του περιοδικού είναι αφιερωμένος στη Μνήμη του καθηγητή Δημητρίου Τσάμη (διετέλεσε ερευνητής, μέλος και Πρόεδρος του Δ.Σ.). γ) Ο τόμος αρ. 30 του περιοδικού θα είναι αφιερωμένος στη Μνήμη της Βυζαντινολόγου Έρας Βρανούση (διετέλεσε μέλος του Δ.Σ.). δ) Ο τόμος αρ. 31 του περιοδικού θα είναι αφιερωμένος στη Μνήμη του ερευνητή του Κ.Β.Ε., λέκτορα Αναστασίου Καραναστάση. 4. Εκδηλώσεις τιμής σε διατελέσαντες Προέδρους του Δ.Σ. του Κ.Β.Ε., καθώς και διακεκριμένους βυζαντινολόγους Το Δ.Σ. αποφάσισε να τιμήσει επίσης τους εν ζωή ομότιμους καθηγητές που υπηρέτησαν στο Κ.Β.Ε. σε ειδικές τελετές, καθώς και να ενεργοποιήσει τον προβλεπόμενο από το καταστατικό θεσμό του Αντεπιστέλλοντος Εταίρου. Α) Η απόδοση του τίτλου του «Αντεπιστέλλοντος Εταίρου» του Κ.Β.Ε. σε διακεκριμένους βυζαντινολόγους Οργανώθηκαν εκδηλώσεις για να τιμηθούν με την ιδιότητα του «Αντεπιστέλλοντος Εταίρου του Κ.Β.Ε.» οι: α) Σπυρίδων Τρωιάνος, Ομότιμος καθηγητής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών και επίτιμος διδάκτορας του Πανεπιστημίου της Βιέννης, στις 12 Φεβρουαρίου 2009.

26 β) Παναγιώτης Βοκοτόπουλος, Ομότιμος καθηγητής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών και ακαδημαϊκός, στις 28 Μαίου 2009. Έχουν προγραμματιστεί να πραγματοποιηθούν εντός του φθινοπώρου εκδηλώσεις για να τιμηθούν με τον ίδιο τίτλο: α) ο Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και πάσης Ελλάδος κ. Ιερώνυμος, β) ο ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου του Βερολίνου κ. D. Reinsch, γ) ο καθηγητής του Πανεπιστημίου St. Andrews κ. P. Magdalino. Οι ανωτέρω έχουν αποδεχτεί την πρόταση του Κ.Β.Ε. Β) Ο τίτλος του «Επίτιμου Προέδρου» του Κ.Β.Ε. Ο τίτλος απονεμήθηκε: α) Στον Εμμανουήλ Κριαρά, ομότιμο καθηγητή του Α.Π.Θ. και πρώτο Πρόεδρο του Δ.Σ. του Κ.Β.Ε. Η ματαιωθείσα την 10 η Δεκεμβρίου 2008 τελετή πραγματοποιήθηκε την 8 η Απριλίου 2009. Στην εκδήλωση μίλησαν για την προσωπικότητα και το έργο του καθηγητή Εμμανουήλ Κριαρά ο καθηγητής Β. Κατσαρός, Πρόεδρος του Κ.Β.Ε., με θέμα: «Η προσφορά του Εμμανουήλ Κριαρά στις βυζαντινές σπουδές», η καθηγήτρια Κ. Πηδώνια, με θέμα: «Το κρητολογικό έργο του Εμμανουήλ Κριαρά και η καθηγήτρια Ά. Αναστασιάδη-Συμεωνίδη, με τίτλο: «Η συμβολή του Εμμανουήλ Κριαρά στη νεοελληνική γλώσσα» β) Στον Νικόλαο Μουτσόπουλο, ομότιμο καθηγητή του Α.Π.Θ. και διατελέσαντα Πρόεδρο του Κ.Β.Ε. Η εκδήλωση πραγματοποιήθηκε την 1η Δεκεμβρίου 2009. Στην εκδήλωση μίλησαν για την προσωπικότητα και το έργο του καθηγητή Νικολάου Μουτσόπουλου οι κ.κ.: Ντ. Χριστιανόπουλος, Γ. Βελένης και Β. Κατσαρός. 5. Πρόγραμμα εκπαιδευτικών εκδρομών Το Κ.Β.Ε., σε μια προσπάθεια γνωριμίας των μελών και των φίλων που αποβλέπει στη γνωριμία με τους όμορους λαούς των Βαλκανίων στα εδάφη των οποίων αναπτύχθηκε ο βυζαντινός πολιτισμός, αποφάσισε να οργανώνει περιοδικά εκπαιδευτικές εκδρομές προς τα κέντρα βυζαντινής παρουσίας στις χώρες των Βαλκανίων. Εκπαιδευτική εκδρομή στη Σόφια Το Κέντρο Βυζαντινών Ερευνών του Α.Π.Θ. διοργάνωσε επίσκεψη στο Κέντρο Σλαβο-Βυζαντινών Σπουδών «Ivan Dujčev» του Πανεπιστημίου «Sv.

27 Kliment Ohridski» στη Σόφια, στο οποίο φυλάσσονται τα ελληνικά χειρόγραφα της Μονής Τιμίου Προδρόμου Σερρών, της Παναγίας Εικοσιφοινίσσης Παγγαίου και άλλων μοναστηριών της Μακεδονίας και της Θράκης. Στη συλλογή αυτή των χειρογράφων, που καταλογογραφήθηκε στο πλαίσιο του προγράμματος συνεργασίας μεταξύ του Κέντρου «Ivan Dujčev» και του Α.Π.Θ., ξεναγοί μας ήταν οι καθηγητές Axinia Džurova, Διευθύντρια του Κέντρου «Ivan Dujčev», Χαράλαμπος Παπαστάθης, ομότιμος καθηγητής Α.Π.Θ. και Βασίλης Κατσαρός, καθηγητής Α.Π.Θ., οι οποίοι και πρωτοστάτησαν και εργάστηκαν για την έκδοση του καταλόγου. Οι συμμετασχόντες στην εκπαιδευτική αυτή εκδρομή επισκέφθηκαν καταρχήν το Μελένικο στο δρόμο προς τη Σόφια. Ξεναγήθηκαν στο Κέντρο «Ivan Dujčev» και στις εκεί συλλογές των ελληνικών χειρογράφων. Στο δρόμο της επιστροφής επισκέφτηκαν το μοναστήρι της Ρίλα. Η συγκέντρωση ειδικού επιστημονικού προσωπικού και ενδιαφερομένων γύρω από το πρόγραμμα των εκπαιδευτικών εκδρομών θα συντελέσει αργότερα στην προσδοκώμενη ιδέα της δημιουργίας Συλλόγου Φίλων του Κ.Β.Ε. κατά το πρότυπο γνωστών Μουσείων της Πόλης μας, δραστηριότητα που θα συνδέσει την τοπική κοινωνία με το Κέντρο και τους στόχους και το Α.Π.Θ. VIII. ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ Κατά το ακαδημαϊκό έτος 2009-2010 εξακολούθησαν να εργάζονται στη Βιβλιοθήκη του Κ.Β.Ε. οι υπάλληλοι Ι.Δ.Α.Χ. και υποψήφιες διδάκτορες Βυζαντινής Αρχαιολογίας κ. Ε. Γούναρη, Α. Πλιώτα και Ε. Χρυσάφη, οι οποίες, εκτός των άμεσα συνδεδεμένων με τη λειτουργία της Βιβλιοθήκης καθηκόντων, διεκπεραίωσαν και εργασίες σχετιζόμενες με τα σεμινάρια εξειδίκευσης και τη διαχείριση των εκδόσεων του Κέντρου. Η κ. Χ. Παπακυριακού, υπάλληλος Ι.Δ.Α.Χ., τοποθετημένη επίσης στη Βιβλιοθήκη, απουσίασε καθ όλη τη διάρκεια του έτους με άδειες λοχείας και ανατροφής τέκνου. Ο κύριος όγκος των εργασιών συνοψίζεται στα εξής: 1) Μετά την καταστροφική πλημμύρα της 24ης Αυγούστου 2009, η οποία έπληξε το ισόγειο του κτηρίου, όπου στεγάζεται η Βιβλιοθήκη, καταβλήθηκε αρχικά προσπάθεια α) άμεσης αντιμετώπισης και, ακολούθως, β) καταγραφής των ζημιών, που αφορούσαν τόσο στον εξοπλισμό της Βιβλιοθήκης (έπιπλα, ηλεκτρονικούς υπολογιστές), όσο και στα ίδια τα βιβλία. Η Βιβλιοθήκη, με απόφαση του Δ.Σ.,

28 έκλεισε για το κοινό, προκειμένου να αντιμετωπιστούν αποτελεσματικότερα οι έκτακτες συνθήκες. α) Άμεση αντιμετώπιση των ζημιών: το προσωπικό, μετά την απομάκρυνση των βιβλίων που επλήγησαν από την εισροή των υδάτων, ασχολήθηκε με τη χρονοβόρα διαδικασία στεγνώματος των τόμων, καθώς και του μεγάλου αριθμού εγγράφων σχετικών με τη λειτουργία της Βιβλιοθήκης που είχαν βραχεί, υπό την καθοδήγηση των συντηρητών χαρτιού του Μουσείου Βυζαντινού Πολιτισμού Θεσσαλονίκης. Η διαδικασία περιλάμβανε αρχικά την έκθεση των τόμων σελίδα-σελίδα σε θερμό αέρα και απολύμανσή τους με αιθυλική αλκοόλη, προκειμένου να αποτραπεί η περαιτέρω ανάπτυξη της μούχλας. Στη συνέχεια, καταγράφηκαν και κατηγοριοποιήθηκαν τα βιβλία κατά Τμήματα (Αρχαιολογίας και Τέχνης, Δικαίου, Θεολογίας, Ιστορίας, Φιλολογίας) και, ακολούθως, με κριτήριο το είδος και τον βαθμό της φθοράς τους (βιβλία χωρίς σχεδόν κανένα κατάλοιπο φθοράς/ουσιαστικά άθικτα, πλήρως κατεστραμμένα, προς βιβλιοδεσία ή/και αποστολή σε πιεστήριο για την ανάκτηση του αρχικού τους σχήματος). β) Καταγραφή των ζημιών: το προσωπικό κατέβαλε κάθε προσπάθεια, προκειμένου να καταστεί όσο το δυνατόν ταχύτερα εναργής η ποσοτική και ποιοτική εικόνα της καταστροφής, ώστε να ελαχιστοποιηθούν οι συνέπειές της. Οι ευρισκόμενοι στην αποθήκη του ισογείου τόμοι των εκδόσεων του Κέντρου που καταστράφηκαν ολοκληρωτικά από την πλημμύρα καταμετρήθηκαν και απομακρύνθηκαν μετά τη σύνταξη πρωτοκόλλου καταστροφής. Από τις εκδόσεις που προοριζόταν για πώληση και ανταλλαγές με άλλα ερευνητικά ιδρύματα ή δωρεές, το απόθεμα του Κέντρου δεν επλήγη ουσιαστικά και η πλημμύρα δεν επηρέασε παρά ελάχιστα τη διαθεσιμότητα των εκδόσεων του Κέντρου. Ο αριθμός των εισηγμένων στη Βιβλιοθήκη τόμων που υπέστησαν φθορές από την άλλη πλευρά ήταν μεν μεγάλος, το ποσοστό, ωστόσο, των πλήρως κατεστραμμένων βιβλίων είναι σχετικά μικρό (πρόκειται για περίπου 100 τόμους, πολλοί εκ των οποίων είναι πρόσφατα τεύχη περιοδικών, κάτι που καθιστά εύκολη την αντικατάστασή τους). Επίσης, παρόλη τη φθορά που υπέστησαν λόγω της υγρασίας, τα παλαιότερα έγγραφα της Βιβλιοθήκης (σε 21 μεγάλους φακέλους), σώθηκαν στο σύνολό τους,

29 μετά από την κοπιώδη προσπάθεια στεγνώματος που καταβλήθηκε από όλο το προσωπικό. Με την οικονομική συμπαράσταση της Πρυτανείας και τις διευκολύνσεις που μας παρείχε με τη διάθεση προσωπικού ειδικευμένου (μαραγκούς και τεχνίτες διαφόρων ειδικοτήτων) και ανειδίκευτους (μεταφορείς), κατέστη δυνατή η σταδιακή αποκατάσταση των ζημιών στον εξοπλισμό της Βιβλιοθήκης. Τα βιβλιοστάσια που κρίθηκαν εντελώς ακατάλληλα απομακρύνθηκαν και αντικαταστάθηκαν από νέα, ενώ σε άλλα πραγματοποιήθηκαν επεμβάσεις, προκειμένου να ξαναχρησιμοποιηθούν με ασφάλεια. Ιδιαίτερη μνεία αξίζει να γίνει στην πλήρη αντικατάσταση των βιβλιοστασίων της αίθουσας των περιοδικών από συρόμενες μεταλλικές βιβλιοθήκες, με αποτέλεσμα την μεγάλη εξοικονόμηση χώρου, καθώς και στην αγορά 5 υπολογιστών, 3 εκτυπωτών και ενός σαρωτή. 2) Η εισαγωγή βιβλίων (μονογραφιών, τιμητικών και συλλογικών τόμων, πρακτικών συνεδρίων, καταλόγων εκθέσεων) από αγορές και δωρεές στη βιβλιοθήκη, η τακτική ενημέρωση των σειρών και των περιοδικών, καθώς και η πάγια ανταλλαγή του εκδιδόμενου από το Κ.Β.Ε. περιοδικού με αντίστοιχες εκδόσεις ομοειδών ιδρυμάτων του εσωτερικού και του εξωτερικού συνεχίστηκαν με βραδύτερους από τον κανονικό ρυθμούς, λόγω της ανάγκης αντιμετώπισης των έκτακτων προβλημάτων που δημιουργήθηκαν από την πλημμύρα. Αναλυτικότερα: Από αγορές μέσω των κονδυλίων του Πανεπιστημίου εισήχθησαν στη Βιβλιοθήκη 196 τόμοι, εκ των οποίων: 16 στο τμήμα Βυζαντινής Αρχαιολογίας και Ιστορίας της Τέχνης, 20 στο τμήμα Βυζαντινού Δικαίου, 26 στο τμήμα Βυζαντινής Θεολογίας, 17 στο τμήμα Βυζαντινής Ιστορίας, 27 στο τμήμα Μεσαιωνικής Ελληνικής Φιλολογίας, 50 στο Λεξικό της Μεσαιωνικής Ελληνικής Φιλολογίας και 40 (τίτλοι κυρίως περιοδικών) στη Βιβλιοθήκη. Από δωρεές ιδρυμάτων και ιδιωτών εισήχθησαν στη Βιβλιοθήκη περίπου 257 τίτλοι, ακατάγραφοι ακόμη λόγω του φόρτου εργασίας. Από ανταλλαγές των εκδόσεων του Κέντρου με αντίστοιχες ομοειδών ιδρυμάτων του εσωτερικού και εξωτερικού εισήχθησαν περίπου 50 τίτλοι περιοδικών, μερικοί εκ των οποίων για πρώτη φορά. 3) Εξακολούθησε επίσης η δωρεά των εκδόσεων του Κ.Β.Ε. που παραμένουν (παρά τις απώλειες που περιγράφηκαν πιο πάνω) σε μεγάλο απόθεμα στην αποθήκη του Ιδρύματος σε επιλεγμένα Ιδρύματα (πανεπιστημιακά, ερευνητικά ή

30 με πολιτιστική και επιμορφωτική δραστηριότητα) εντός και εκτός Ελλάδος, καθώς και σε φυσικά πρόσωπα (μέλη Δ.Ε.Π., διδάκτορες, υποψήφιους διδάκτορες, μεταπτυχιακούς φοιτητές) της ημεδαπής και αλλοδαπής. Κατά το ακαδημαϊκό έτος 2009-2010 ικανοποιήθηκαν 8 αιτήσεις ιδρυμάτων και 120 αιτήσεις φυσικών προσώπων. 4) Η συνεργασία μεταξύ του Κ.Β.Ε. και του Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τραπέζης (ώστε η εκδοτική παραγωγή του Κ.Β.Ε. να προβάλλεται και να διατίθεται από το Μ.Ι.Ε.Τ. για το ευρύ αναγνωστικό κοινό) συνεχίστηκε με τη διάθεση 10 αντιτύπων προς πώληση. 5) Συνεχίστηκε, επίσης, η συνεργασία με το βιβλιοπωλείο «Πουρναράς», που διέθεσε στο εμπόριο 120 αντίτυπα από τις εκδόσεις του Κέντρου. 6) Παρά το γεγονός ότι η Βιβλιοθήκη ήταν κλειστή για το κοινό λόγω των συνεπειών της πλημμύρας, το προσωπικό κατέβαλε κάθε προσπάθεια να ανταποκριθεί στις ανάγκες των αναγνωστών, όταν κάτι τέτοιο ήταν εφικτό, δεδομένων των συνθηκών. Εξυπηρετήθηκαν, έτσι, 50 περίπου αναγνώστες. 7) Κατά το ακαδημαϊκό έτος 2009-2010, συμπληρώθηκαν, τέλος, και απεστάλησαν ηλεκτρονικά στην Κεντρική Βιβλιοθήκη όλα τα ερωτηματολόγια που υποβλήθηκαν στο ηλεκτρονικό ταχυδρομείο (έντυπα με στατιστικά στοιχεία, ερωτηματολόγιο ΜΟΠΑΒ). Η αρωγή του Μουσείου Βυζαντινού Πολιτισμού Στο αίτημά μας να προστατευθούν τα βιβλία από την υγρασία, η ανταπόκριση του Μουσείου Βυζαντινού Πολιτισμού ήταν άμεση, πολύτιμη και συγκινητική. Ο Διευθυντής του Μουσείου κ. Δημ. Ναλμπάντης και το προσωπικό του Τμήματος συντήρησης χαρτιού, με επικεφαλής τον κ. Ν. Μαλακόζη, ενδιαφέρθηκαν ιδιαίτερα για το πρόβλημα και προσέφεραν πολύτιμη υπηρεσία στο Κ.Β.Ε. Η πρόσκληση της Βιβλιοθήκης της Εταιρείας Σλαβικών Μελετών στη Βιβλιοθήκη του Κ.Β.Ε. Ύστερα από αμοιβαίες ενέργειες του Προέδρου της Εταιρείας Σλαβικών Μελετών κ. Ι. Ταρνανίδη και του Προέδρου του Κ.Β.Ε. κ. Β. Κατσαρού, συμφωνήθηκε επισήμως να παραχωρηθεί στο Κ.Β.Ε. η Βιβλιοθήκη της Εταιρείας (αποτελούμενη από 5.000 περίπου τόμους ειδικής Σλαβολογικής Βιβλιογραφίας).