«ΓΕΩΘΕΡΜΙΑ Η ΘΕΡΜΙΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΤΗΣ ΓΗΣ ΩΣ ΛΥΣΗ ΣΤΟ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ ΜΑΣ»

2 ο ΛΥΚΕΙΟ ΛΑΜΙΑΣ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ: «ΓΕΩΘΕΡΜΙΑ Η ΘΕΡΜΙΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΤΗΣ ΓΗΣ ΩΣ ΛΥΣΗ ΣΤΟ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ ΜΑΣ» ΤΑΞΗ: Α ΛΥΚΕΙΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ: 2013-2014 ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ:ΓΕΩΘΕΡΜΙΚΟ ΔΥΝΑΜΙΚΟ ΦΘΙΩΤΙΔΑΣ- ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΠΗΓΩΝ ΚΑΜΕΝΩΝ ΒΟΥΡΛΩΝ ΚΑΙ ΘΕΡΜΟΠΥΛΩΝ ΟΜΑΔΑ 3 ΜΕΛΗ : Παναγιώτου Κωνσταντίνα Παναγοπούλου Παναγιώτα Πανάγου Χρυσή Ραχούτη Δήμητρα Σφήκας Ιωάννης Τσιρώνη Αθηνά ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: Πλάκας Ηλίας 1

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Εισαγωγή..σελ.3 Ιαματικές πηγές-χαρακτηριστικά..σελ.4 Ιστορική ανασκόπηση.σελ.5 Μορφές Λουτροθεραπείας.σελ.10 Οφέλη ιαματικού νερού.σελ.14 Αντενδείξεις ιατρικής υδροθεραπείας..σελ.16 Γενικοί κανόνες λουτροθεραπείας σελ.23 10 Μύθοι ιαματικών λουτρών..σελ.25 Ιαματικές πηγές Φθιώτιδας.σελ.30 Πηγές Καμένων Βούρλων.σελ.30 Πηγές Θερμοπυλών..σελ.42 Προτάσεις αξιοποίησης πηγών..σελ.47 Συμπεράσματα..σελ.48 Βιβλιογραφία.σελ.50 Διαδυκτιακές πηγές..σελ.51 2

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η φύση εκτός από σπάνια τοπία και ιδιαίτερες φυσικές ομορφιές, «χάρισε» στην Ελλάδα και πηγές με σημαντικές θεραπευτικές ιδιότητες. Τα ιαματικά λουτρά αποτελούν μέρος του εθνικού πλούτου της χώρας, ενώ οι θεραπευτικές τους ιδιότητες ήταν γνωστές, ήδη, από τους αρχαίους χρόνους. Στα πλαίσια, λοιπόν της ερευνητικής μας εργασίας θα αναζητήσουμε και θα γνωρίσουμε τον πλούτο των ιαματικών λουτρών επικεντρώνοντας το ενδιαφέρον μας, κυρίως, στις πηγές του νομού μας, του Ν.Φθιώτιδας και συγκεκριμένα της ευρύτερης περιοχής των Θερμοπυλών και των Καμένων Βούρλων. 3

ΙΑΜΑΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ- ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ-ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ Ιαματικές πηγές ονομάζονται οι πηγές,τα νερά των οποίων έχουν θεραπευτικές ιδιότητες. Τα ιαματικά νερά πηγάζουν μέσα από πετρώματα και κατά τη διαδρομή τους μέχρι την επιφάνεια της Γης, αποκτούν τα μεταλλικά συστατικά τους στα οποία οφείλεται και η θεραπευτική τους δράση. Τα νερά αυτά βρίσκονται σε μεγάλα βάθη λόγω τεκτονικών ρηγμάτων (καταβύθιση Αιγηίδος) ή λόγω ηφαιστειακών εκρήξεων. Οι μεγάλες θερμοκρασίες που επικρατούν στα βάθη αυτά, τα ωθούν προς την επιφάνεια και στη διαδρομή συμπαρασύρουν ιχνοστοιχεία (σίδηρο, θείο, μαγνήσιο, ράδιο, νάτριο, χλώριο, βρώμιο, ιώδιο κ.α.) και αέρια (διοξείδιο του άνθρακα, οξυγόνο, υδρογόνο, υδρόθειο κ.α.) Τα νερά αυτά έχουν διάφορο βαθμό οξύτητας και είναι ή όξινα ή αλκαλικά ή και ουδέτερα. Έτσι συχνά ακούμε ότι μία πηγή είναι θειούχος αλκαλική ή χλωρονατριούχος ή οξυπηγή ή ραδιούχος.αυτό σημαίνει ότι στην πηγή αυτή υπερισχύει ένα συστατικό περισσότερο από τ άλλα. Η θερμοκρασία των φυσικών πηγών είναι διάφορη επίσης και φτάνει μέχρι και τους 60oc και ακόμα περισσότερο. Ανάλογα με τη σύνθεση των μεταλλικών νερών τους, οι ιαματικές πηγές μπορούν να ορισθούν ως αλκαλικές, σιδηρούχες, θειούχες, ραδιενεργές κλπ. Η θεραπευτική τους δράση είναι τριπλής φύσεως: μηχανική, θερμική και χημική. Η μηχανική δράση οφείλεται κυρίως στην άνωση και στην υδροστατική πίεση. Η θερμική δράση οφείλεται στη διαφορά θερμοκρασίας μεταξύ νερού και ανθρώπινου σώματος. Η χημική δράση οφείλεται στην επαφή του δέρματος με τα μεταλλικά στοιχεία του νερού καθώς και στην διείσδυσή τους σε αυτό. 4

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ Οι θεραπευτικές ιδιότητες του νερού ήταν γνωστές από πολύ παλιά. Το 2.000 π.χ. οι Βαβυλώνιοι είχαν συνδέσει την έννοια του γιατρού με αυτόν που γνώριζε πολύ καλά το νερό. Στην Ελληνική μυθολογία αναφέρονται συχνά οι θαυματουργές θεραπευτικές ιδιότητες πολλών πηγών και το 5ο π.χ. Αιώνα η εμπιστοσύνη αυτή προς το Ιαματικό νερό εκφράζεται με την ίδρυση των Ασκληπιείων που κτίζονται κοντά στις Ιαματικές Πηγές. Ο πρώτος παρατηρητής των των Ιαματικών νερών με θεραπευτικές ιδιότητες ήταν ο ιστορικός Ηρόδοτος (484-410π.Χ.) που αναφέρει και συνιστά την λουτροθεραπεία και ο Ιπποκράτης από την Κω (460-375π.Χ.) που καθορίζει τις παθήσεις για τις οποίες ενδείκνυται η χρήση τους. Ο Ιπποκράτης που θεωρείται ο θεμελιωτής της ιατρικής επιστήμης και πατέρας της υδροθεραπείας, ασχολήθηκε πολύ με τα διάφορα φυσικά νερά, που τα διέκρινε σε ελώδη, εννοώντας τα νερά που υπάρχουν στα έλη και στις λίμνες, σε όμβρια, που σχηματίζονται από τη βροχή και σε εκείνα που αναβλύζουν από πετρώματα, δηλ. τα μεταλλικά. Αυτά, λέγει, αναβλύζουν θερμά και περιέχουν σίδηρο, χαλκό, αργυρό, χρυσό, θείο και άλλα μεταλλικά στοιχεία. Επίσης, ο ίδιος περιέγραψε ορισμένες ιαματικές πηγές και συνιστούσε, κάνοντας λίγο και το γιατρό, η λουτροθεραπεία να γίνεται σε ορισμένες εποχές του χρόνου και για 21 συνεχείς μέρες. Εκτός από τις διάφορες γνωστές αναφορές στην Αγία Γραφή, κατά τη ρωμαϊκή εποχή και τους βυζαντινούς χρόνους πολλοί γιατροί ασχολήθηκαν με την υδροθεραπεία και την Ιαματική Λουτροθεραπεία. Τέτοιοι ήταν ο Ηρόφιλος, ο Ερασίστρατος, ο Ασκληπιάδης, Αγάθινος, ο Γαληνός, ο Ορειβάσιος, ο Παύλος ο Αιγινήτης κ.α. Από όλους αυτούς τους γιατρούς ήταν παραδεκτή η ιαματική επίδραση ορισμένων φυσικών πηγών. Ένας μαθητής μάλιστα του Αγαθίνου, έγραψε, τον 1ο μ.χ. αιώνα, για τις θεραπευτικές ιδιότητες των ιαματικών πηγών και είπε ότι δεν είναι δυνατόν να καθοριστεί επακριβώς ο τρόπος που αναπτύσσουν τις θεραπευτικές τους ιδιότητες, κάθε μια από τις πηγές ξεχωριστά, γιατί 5

χρειάζονται γι αυτό μακροχρόνιες παρατηρήσεις και πειραματισμοί. Κατά τη Ρωμαϊκή εποχή Έλληνες γιατροί, οπαδοί της Ιατρικής του Ιπποκράτη, ασχολούνται με την Υδροθεραπεία. Ο Στράβων, ο Πλούταρχος, ο Παυσανίας περιγράφουν πολλές Ιαματικές Πηγές. Κατά τα Βυζαντινά χρόνια μέχρι και τον 6ον μ.χ. αιώνα εξακολουθεί να γίνεται χρήση των Ιαματικών Υδάτων. Το Μεσαίωνα ο Θερμαλισμός παρακμάζει και αναβιώνει πάλι στις αρχές του 16ου αιώνα. Στους νεότερους χρόνους η Κυβέρνηση Καποδίστρια επέδειξε ενδιαφέρον για τις πηγές, το δε έτος 1830 Ιατροί της επισκέφθηκαν την Κύθνο όπου και μελέτησαν τις πηγές. Επί βασιλείας του Όθωνα δημιουργήθηκε το Υδροθεραπευτήριο στα Λουτρά της Κύθνου. Η αξιοποίηση των περισσοτέρων Λουτροπόλεων έγινε την δεκαετία του 1930. Ο Χημικός Περτέσης κατά το χρονικό διάστημα από 1923-1953 μελέτησε την φυσικοχημική σύσταση των μεταλλικών νερών των περισσοτέρων Πηγών της Ελλάδος. Το έτος 1927 συστήθηκε ο κλάδος των μονίμων υδρολόγων ιατρών και το 1938 συστήθηκε στο Πανεπιστήμιο Αθηνών έδρα κλινικής Υδροθεραπείας και Ιατρικής κλιματολογίας. Η εξέλιξη των Ιαματικών Πηγών είναι στενά συνδεδεμένη με τις αντιλήψεις της Ιατρικής Παθολογίας. Σε εποχές όπου η Ιατρική επιστήμη εφαρμόζει φυσικά μέσα θεραπείας των διαφόρων παθήσεων παρατηρούμε και ανάπτυξη των Ιαματικών Πηγών. Με την έκρηξη της Χημικής Φαρμακολογίας και την εξέλιξη της χειρουργικής, εγκαταλείπεται και η αντίληψη μερί Ιαματικότητας των πηγών. Αποτέλεσμα αυτών των ισορροπιών είναι η παρακμή των λουτροπόλεων μας, οι οποίες άνθισαν μετά το 1930 και η μετατροπή τους σε γερουντοπόλεις παραδοσιακής πελατείας. Γνωστά παραμένουν, σαν ιστορικά μνημεία, αρχιτεκτονικής σε όλη την Ευρώπη αλλά και στην Ελλάδα, τα ρωμαϊκά λουτρά. Η Ιαματική 6

Λουτροθεραπεία βρίσκει ευρύτερη εφαρμογή τους δύο τελευταίους αιώνες. Σε πολλές χώρες της Ευρώπης ( Γερμανία, Αυστρία, Γαλλία, Ιταλία, Ουγγαρία,Τσεχία, Σλοβακία) κατασκευάστηκαν νέα λουτροθεραπευτήρια που αντικατέστησαν τις παλιές Ρωμαϊκές Θέρμες. Μετά το 2ο παγκόσμιο πόλεμο έγιναν βελτιώσεις ή ακόμη καινούργια ιδρύματα των οποίων η λειτουργία εναρμονίζεται με τις σύγχρονες ιατρικές αντιλήψεις. Οι χημικές αναλύσεις του νερού των πηγών άρχισαν να γίνονται στην ελεύθερη Ελλάδα από την εποχή του Καποδίστρια και του Όθωνα (1830 1833). Η αρχή στην οργάνωση των λουτροπόλεων έγινε στις αρχές του αιώνα μας. Το 1918 έγινε για πρώτη φορά ιδιαίτερη υπηρεσία ιαματικών πηγών στο τότε Υπουργείο Εθνικής Οικονομίας. Το 1936 οι ιαματικές πηγές της χώρας μας μπήκαν στην αρμοδιότητα του τότε Υφυπουργείου. Το 1945 περιήλθαν στη Γενική Γραμματεία Τουρισμού και από το 1950 μέχρι σήμερα υπάγονται στις αρμοδιότητες του Ελληνικού Οργανισμού Τουρισμού (ΕΟΤ), που ιδρύθηκε το χρόνο εκείνο. ΣΗΜΕΡΑ Στην σημερινή εποχή η Λουτροθεραπεία εξελίσσεται και λαμβάνει τη μορφή του Ιαματικού Τουρισμού ο δε ασθενής γίνεται σταδιακά και Τουρίστας. Η επαναληπτική μορφή που έχει η Υδροθεραπεία ( ορισμένος αριθμός λούσεων σε ορισμένο χρονικό διάστημα), για να ολοκληρωθεί η θεραπεία, θέτει στη διάθεση του ασθενούς πολύ χρόνο και για άλλες δραστηριότητες. Έτσι δημιουργήθηκαν τα θέρετρα του Ιαματικού Τουρισμού (SPAS) που συνδυάζουν εκτός της υγείας και την ψυχαγωγία. Ο Τουρισμός Υγείας ο οποίος συνεχώς εξελίσσεται, σε πολλές Ευρωπαϊκές χώρες περιλαμβάνει όλες τις υπηρεσίες που έχουν σχέση με την υγεία όπως τον Ιατρικό έλεγχο, την ειδική διαιτητική, την θεραπεία με βιταμίνες, τις βοτανοθεραπείες, τη γυμναστική, τις ειδικές θεραπείες όπως αντικαπνική, θεραπεία τον άγχους, ψυχοθεραπεία, κινησιοθεραπεία, χαλάρωση, εκμάθηση ύπνου, έρευνα της σωστής γραμμής του σώματος 7

αισθητική. Τα κέντρα Υδροθεραπείας σήμερα κατατάσσονται σε δύο κατηγορίες. Στα κέντρα Ιαματικού Τουρισμού (SPAS), από το όνομα της πόλης του Βελγίου όπου λειτούργησε επιτυχώς το πρώτο οργανωμένο κέντρο. Σύμφωνα με στοιχεία του Ινστιτούτου Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών (ΙΓΜΕ) υπάρχουν καταγεγραμμένες 822 Πηγές Θερμομεταλλικών Νερών στην Ελλάδα, από αυτές οι 752 δύνανται να αξιοποιηθούν. Σήμερα από τις 752 πηγές χρησιμοποιούνται οι 348 (42%) σε μεγάλο ή μικρό βαθμό, είναι δε επίσημα ανακηρυγμένες οι 77 από αυτές. Οι Γεωγραφική κατανομή των Ι.Π. έχει ως εξής. Στερεά Ελλάδα 156, Θεσσαλία 57, Ήπειρος 56, Μακεδονία 115,Θράκη 25, Πελοπόννησος 114, Νησιά 229 Η καθεμία έχει τα δικά της χαρακτηριστικά (σύσταση, θερμοκρασία) και επιδρά τελείως διαφορετικά στον κάθε ασθενή. Μπορεί να υπάρχουν γενικεύσεις για τη θεραπευτική δράση των συγκεκριμένων ιαματικών νερών, αλλά μόνο αν κανείς δοκιμάσει τη συγκεκριμένη πηγή, θα διαπιστώσει αν του ταιριάζει απόλυτα, μερικώς ή καθόλου. Τα ιαματικά νερά δουν μέσω της θερμοκρασίας τους και της χημικής επίδρασης των διαλυμένων ουσιών. Δρουν στις δερματικές νευρικές απολήξεις και μέσω της απορρόφησης των ουσιών από το δέρμα και το αναπνευστικό σε όλο τον οργανισμό. 8

Τα ιαματικά μεταλλικά νερά περιέχουν διαλυμένα στερεά συστατικά σε ποσότητα μεγαλύτερη του 1 γραμμαρίου σε 1 κιλό νερού. Τα όρια που διαχωρίζουν τα κοινά νερά από τα ιαματικά είναι τα παρακάτω: Ολικό ποσό διαλυμένων στερεών ουσιών 1 g σε 1Kg νερού: Ελεύθερο CO2 0,25g Ιόν Λιθίου Li 0,001g Ιόν Στροντίου Sr. 0,01g Ιόν Βαρίου Ba 0,005g Ιόντα Σιδήρου Fe 0,01g Ιόντα Βρωμίου Br 0,005g Ιόν Ιωδίου I 0,001g Ιόν Φθορίου F1 0,002g Υδροαρσενικικό Ιόν HasO4 0,0013g Ολικό Θείο 0,001g Μεταβορικό οξύ HBO2 0,005g Εκπομπή Ραδίου Mache Θερμοκρασία των 20 ο C 3,5 Μονάδες Μεγαλύτερη 9

ΜΟΡΦΕΣ ΛΟΥΤΡΟΘΕΡΑΠΕΙΑΣ Η ιαματική υδροθεραπεία έχει διάφορες μορφές, τρόπο, διάρκεια και συχνότητα εφαρμογής που επιλέγονται και διαμορφώνονται ανά περίπτωση. Έχουμε την εσωτερική υδροθεραπεία, όταν τα ιαματικά νερά χρησιμοποιούνται για πόση (ποσιθεραπεία) και την εξωτερική υδροθεραπεία, όταν τα ιαματικά νερά χρησιμοποιούνται για λουτρό (λουτροθεραπεία). ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ ΥΔΡΟΘΕΡΑΠΕΙΑ Λουτρά Ο πιο απλός τρόπος αξιοποίησης των θεραπευτικών νερών. Το άτομο βυθίζεται ολόκληρο ή μέχρι τη μέση (ημίλουτρο) σε ατομικό λουτήρα, ομαδική πισίνα ή φυσική πηγή με ιαματικό νερό θερμοκρασίας 34-38C μία φορά τη μέρα για περιορισμένο χρόνο που διαμορφώνεται ανάλογα με το ιατρικό του ιστορικό. Το λουτρό μπορεί να συνδυάζεται με καταιονήσεις ή υδρομαλάξεις (βλ. παρακάτω). Απαραίτητη προϋπόθεση να έχει ολοκληρωθεί η χώνεψη πριν και να ακολουθήσει 30λεπτη ανάπαυση μετά τη θεραπεία. 10

Συνιστάται: Η σύσταση των νερών είναι αυτή που καθορίζει την ιατρική πάθηση που μπορεί να ωφελήσει ή αντίθετα να επιδεινώσει. Γι αυτό και στα στοιχεία κάθε ιαματικής πηγής αναφέρονται οι παθήσεις για τις οποίες ενδείκνυται. Αποφεύγεται: Οπως σε όλες τις μορφές υδροθεραπείας ανά περίπτωση, ανάλογα με τη σύσταση των νερών και τη φυσική κατάσταση του επισκέπτη. Υδροκινησιοθεραπεία Ο συνδυασμός λουτροθεραπείας με κινήσεις που έχει υποδείξει ειδικός (κινησιοθεραπεία) μέσα στο νερό, ώστε να ενισχυθούν τα αποτελέσματα του ιαματικού μπάνιου. Μια χρήσιμη συμπληρωματική μέθοδος θεραπευτικής αγωγής για τις ρευματικές παθήσεις και τις παθήσεις του μυοσκελετικού συστήματος. Καταιονήσεις «Ντους» με ιαματικό νερό. Οι καταιονήσεις μπορεί να είναι ψυχρές, χλιαρές, θερμές και υπέρθερμες. Για παράδειγμα, στις ρευματοπάθειες χρησιμοποιούνται μόνο οι θερμές και οι υπέρθερμες καταιονήσεις που καταπραΰνουν από τον πόνο κ.ο.κ. Χωρίζονται σε καταιονήσεις υψηλής πίεσης και σε καταιονήσεις χαμηλής πίεσης. Ατμόλουτρο Η χρήση του ιαματικού νερού σε μορφή ατμών (χαμάμ). Υδρομαλάξεις Μορφή θεραπείας που βασίζεται στην άσκηση πίεσης, ενώ το σώμα βρίσκεται βυθισμένο ολόκληρο ή τμηματικά στο νερό. Πηλοθεραπεία (λασπόλουτρα) Το άτομο βυθίζεται ολόκληρο ή τμηματικά στον ιαματικό πηλό. Η πηλοθεραπεία εφαρμόζεται και με τοπικές επαλείψεις του θεραπευτικού ώριμου πηλού, που δρα εξωτερικά (π.χ. δερματοπάθειες), αλλά και εσωτερικά, αφού τα συστατικά του διεισδύουν στον οργανισμό. Η ιαματική 11

λάσπη πάντως, δεν είναι πάντα το «χώμα» από τον πυθμένα ή τις όχθες της ιαματικής πηγής. Ορισμένες φορές πρόκειται για χώμα που συλλέγεται από ηφαιστειογενή εδάφη, προσχώσεις και έλη, και έπειτα από μακροχρόνια καλλιέργεια με ιαματικό νερό (μήνες ή χρόνια) γίνεται ο πολύτιμος πηλός με τις γνωστές θεραπευτικές τους ιδιότητες. Μετά τη θεραπεία ξεπλένεται με ιαματικό νερό. Συνιστάται: Ρευματολογικές και τραυματολογικές διαταραχές, αρθροπάθειες, νευραλγίες, δισκοπάθεια, ρευματισμούς, μετατραυματική αγωγή, γυναικολογικές παθήσεις, καρδιοαγγειακές και παθήσεις αναπνευστικού συστήματος, δερματοπάθειες (ψωρίαση, έκζεμα κ.ά.), παχυσαρκία, στην αισθητική σαν καλλυντικό. Σύμφωνα με στοιχεία του Ινστιτούτου Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών (ΙΓΜΕ), οι καταγεγραμμένες πηγές θερμομεταλλικών νερών στην Ελλάδα ανέρχονται συνολικά σε 822, από τις οποίες οι 752 (91,5%) είναι αξιοποιήσιμες σε σχέση με τις ιαματικές ιδιότητές τους, για το ενεργειακό δυναμικό τους (γεωθερμία) ή την καταλληλότητά τους για πόση ύδατος. Σήμερα, χρησιμοποιούνται 348 (42%) θερμομεταλλικές πηγές. Από αυτές, οι 200 (57.5%) για λουτροθεραπεία και 148 (42.5%) για πόση ύδατος, ενώ 20 χρησιμοποιούνται και για τους δύο σκοπούς. ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΥΔΡΟΘΕΡΑΠΕΙΑ Πλύσεις Η χρήση ιαματικού νερού για ρινικές, στοματικές και γυναικολογικές πλύσεις. Εισπνοθεραπεία Είναι η μοναδική μορφή υδροθεραπείας που εφαρμόζεται για την αντιμετώπιση παθήσεων του αναπνευστικού. 12

Το ιαματικό νερό μετατρέπεται σε μικροσταγονίδια των οποίων τα αέρια το άτομο εισπνέει με τη βοήθεια ειδικής συσκευής κι έτσι τα θεραπευτικά στοιχεία του νερού εισάγονται στον οργανισμό. Ενδείκνυται: Παθήσεις του αναπνευστικού συστήματος, όπως βρογχικό άσθμα και χρόνιες βρογχίτιδες, χρόνιες φλεγμονές κ.ά. Αποφεύγεται: Φυματίωση, αρτηριακή υπέρταση όταν δεν ρυθμίζεται, σακχαρώδη διαβήτη, νεφρική, ηπατική καρδιακή ανεπάρκεια, καρκίνο, οξείες λοιμώξεις. Ποσιθεραπεία Η κατάποση ιαματικού νερού για θεραπευτικούς λόγους. Ενδείκνυται: Παχυσαρκία, παθήσεις του ουροποιητικού συστήματος (π.χ. πέτρες στα νεφρά), του ήπατος και των χοληφόρων οδών (π.χ. χρόνια χολοκυστίτιδα, λιθίαση της χοληδόχου κύστεως, μικρή ηπατική ανεπάρκεια), του πεπτικού συστήματος κ.ά. Αποφεύγεται: Σε ασθενείς με προηγηθείσες φλεγμονές ή συμφύσεις. Οπως προκύπτει από στοιχεία του ΕΟΤ καμία πηγή τουριστικής σημασίας δεν συνδυάζει τη λουτροθεραπεία και με τις τρεις άλλες μορφές θεραπείας (ποσιθεραπεία, εισπνοθεραπεία, πηλοθεραπεία) μαζί. Ειδικότερα, 11 (45,8%) πηγές προσφέρουν αποκλειστικά λουτροθεραπεία, 4 (16,6%) συνδυάζουν τη λουτροθεραπεία με την ποσιθεραπεία, 3 (12,5%) προσφέρουν λουτροθεραπεία και εισπνοθεραπεία, 1 πηγή (4,1%) προσφέρει λουτροθεραπεία, ποσιθεραπεία και εισπνοθεραπεία, ενώ καμία πηγή τουριστικής σημασίας δεν προσφέρει πηλοθεραπεία. 13

ΤΑ ΟΦΕΛΗ ΤΟΥ ΙΑΜΑΤΙΚΟΥ ΝΕΡΟΥ Στις ρευματοπάθειες Η πλειονότητα των λουομένων επισκέπτεται τις ιαματικές πηγές -κυρίως με ραδιούχα θερμά νερά- για την ανακούφιση από τις ρευματοπάθειες (ρευματοειδή αρθρίτιδα, αρθρίτιδα ώμου, γόνατος κλπ.). Μάλιστα, σε μελέτη του Υδροθεραπευτηρίου Λουτρακίου διαπιστώθηκε ότι, μετά τις 21 ημέρες θεραπείας, οι λουόμενοι με ρευματοπάθειες ανέφεραν μείωση του πόνου και αύξηση της κινητικότητας του πάσχοντος μέλους. Στις Δερματοπάθειες Το έκζεμα και η ψωρίαση είναι οι κυριότερες δερματοπάθειες για τις οποίες γίνεται λουτροθεραπεία (κυρίως με νατριούχα, μέτριας περιεκτικότητας σε ράδιο νερά). Σύμφωνα μάλιστα με ανακοίνωση των ιταλικών Πανεπιστημίων της Νάπολης και της Πάρμας, μετά από 4ετή παρακολούθηση 50 λουομένων με ψωρίαση, παρατηρήθηκε μείωση της ερυθρότητας καθώς και των ψωριασικών πλακών του δέρματός τους. Στο μυοσκελετικό σύστημα Οι λουόμενοι με οσφυαλγία και ισχιαλγία αναφέρουν υποχώρηση του πόνου και βελτίωση της κινητικότητάς τους, ενώ οι πάσχοντες από αυχενικό σύνδρομο αναφέρουν επιπλέον και μείωση της κεφαλαλγίας. Στο άσθμα Σύμφωνα με μελέτη του ιταλικού Πανεπιστημίου της Πάρμας σε 1.514 λουομένους, διαπιστώθηκε ότι τη χρονιά μετά την εισπνοθεραπεία ιαματικού νερού (κυρίως θειούχου νερού χωρίς ραδόνιο) μειώθηκε από 95% σε 39% το ποσοστό όσων είχαν ανάγκη λήψης εισπνεόμενων φαρμάκων. Στη χώρα μας δεν είναι ανεπτυγμένη η εισπνοθεραπεία, εν αντιθέσει με την Ευρώπη. 14

Στις πέτρες στα νεφρά Ήδη από το 1957 είχε ανακοινωθεί σε ελληνικό ιατρικό συμπόσιο ότι η ποσιθεραπεία με το νερό του Λουτρακίου διαλύει τις πέτρες στα νεφρά, διευκολύνοντας την αποβολή τους από τον οργανισμό. Παρόμοια δράση έχει παρατηρηθεί και για τις πέτρες στη χολή (πάντως, η ποσιθεραπεία απαγορεύεται όταν υπάρχει έλκος του στομάχου ή του βολβού του δωδεκαδακτύλου). Στην υπέρταση Σύμφωνα με μελέτες των Πανεπιστημίων της Νάπολης και του Μιλάνου, η λουτροθεραπεία επιφέρει μείωση της πίεσης, λόγω της αγγειοδιαστολής που προκαλεί. Στη Χοληστερίνη Στις θερμαλιστικές θεραπείες ανήκει και η πηλοθεραπεία (ανάμειξη φυσικού αργίλου με ιαματικό νερό). Σύμφωνα μάλιστα με τις πρώτες ανακοινώσεις του τμήματος Χημείας του Πανεπιστημίου Αθηνών, φαίνεται ότι η πηλοθεραπεία δεν ανακουφίζει μόνο το μυοσκελετικό σύστημα και τις δερματοπάθειες, αλλά μειώνει και τη χοληστερίνη! Ωστόσο, ο τρόπος δράσης του πηλού ακόμη διερευνάται. Πάντως, στο ίδιο συμπέρασμα κατέληξε και ιταλική μελέτη του Πανεπιστημίου της Πάρμας σε 90 ασθενείς, 37-86 ετών, με μυοσκελετικά προβλήματα (διαπιστώθηκε, δηλαδή, μείωση του πόνου, ελάττωση της πίεσης και της χοληστερίνης). Στη χώρα μας πηλοθεραπεία γίνεται σε περιοχές όπου υπάρχει φυσικός πηλός (Κρηνίδες Καβάλας, Πικρολίμνη Θεσ σαλονίκης), αλλά και σε σύγχρονα υδροθεραπευτήρια. Στις Γυναικείες φλεγμονές Τα ιαματικά νερά θεωρούνται ευεργετικά για τις γυναικείες φλεγμονές, αν και η δράση τους αυτή δεν έχει μελετηθεί εκτενώς. Σε μελέτη, πάντως, των Πανεπιστημίων της Πάδοβας και της Πάρμας σε 50 γυναίκες -εκ των οποίων οι μισές έκαναν λουτροθεραπεία και οι άλλες μισές έπαιρναν αγωγή για φλεγμονές, όπως η σαλπιγγίτιδα, η τραχηλίτιδα και η κολπίτιδα-, διαπιστώθηκε ότι τα λουτρά ήταν εξίσου θεραπευτικά με τα φάρμακα. 15

ΑΝΤΕΝΔΕΙΞΕΙΣ ΤΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΥΔΡΟΘΕΡΑΠΕΙΑΣ ΑΝΤΕΝΔΕΙΞΕΙΣ ΛΟΥΤΡΟΘΕΡΑΠΕΙΑΣ 1. Παθήσεις της καρδιάς, όταν δεν αντισταθμίζονται καλά και παρουσιάζουν φαινόμενα στάσης και οιδήματα των κάτω άκρων προχωρημένη αρτηριοσκλήρωση ιδίως των εγκεφαλικών αγγείων. Πρόσφατες εγκεφαλικές αιμορραγίες, θρομβώσεις των αγγείων πριν την έλευση 6 τουλάχιστον μηνών από την προσβολή. 2. Ανεπάρκεια στεφανιαίων (στηθάγχη, έμφραγμα) με συχνές κρίσεις ή σοβαρές βλάβες του μυοκαρδίου. 3. Αιμορραγίες διαφόρων οργάνων- βαριές μορφές διαβήτου με έκδηλη εξασθένιση του οργανισμού. Ενεργός φυματίωση. Κακοήθεις νεοπλασίες βαριές νευρικές και ψυχικές παθήσεις - εγκυμοσύνη μετά τον έκτο μήνα. 4. Η Λουτροθεραπεία διακόπτεται επίσης : - Όταν παρουσιαστεί κατά την διάρκεια των λουτρών παρόξυνση της χρόνιας πάθησης - Κατά τις μέρες της εμμήνου ρύσης και - Όταν αυτή δεν γίνεται καλώς ανεχτή από τον λουόμενο ΑΝΤΕΝΔΕΙΞΕΙΣ ΠΟΣΙΘΕΡΑΠΕΙΑΣ 1. Λιθιάσεις των νεφρών ή της κύστης με συχνές κρίσεις ή αιματουρία ή με ογκώδεις λίθους, νεφρίτιδες, πυελίτιδες ή κυστίτιδες σε οξεία φάση. 2. Χολολιθιάσεις με συχνούς κολικούς ή μεγάλους λίθους, χολοκυστίτης στην οξεία φάση, πρόσφατο έλκος του στομάχου ή του δωδεκαδακτύλου. 16

ΑΝΤΕΝΔΕΙΞΕΙΣ ΕΙΣΠΝΕΥΣΟΘΕΡΑΠΕΙΑΣ Παθήσεις του αναπνευστικού συστήματος σε οξεία φάση. ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΠΑΘΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΕΝΔΕΙΚΝΥΟΜΕΝΕΣ ΙΑΜΑΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ ΕΛΛΑΔΟΣ ΠΑΘΗΣΕΙΣ - ΙΑΜΑΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ Ρευματικές: Καμένα Βούρλα, Αιδηψός, Θερμοπύλες, Θερμή Λέσβου, Ικαρία, Κύθνος, Λαγκαδάς, Ν.Απολλωνία. Αναπνευστικού συστήματος:θερμοπύλες, Σμόκοβο,Κυλλήνη. Γυναικολογικές: Θερμοπύλες, Μέθανα, Λαγκαδάς, Ν. Απολλωνία, Υπάτη, Δέρματος: Αριδαία,Υπάτη, Καϊάφα, Θερμοπύλες, Ήπατος και χοληδόχου: Πλατύστομο, Λουτράκι, Καϊάφα, Καλλιθέα Ρόδου, Θρέψης: Πλατύστομο, Λουτράκι, Καλλιθέα Ρόδου, Κυκλοφορικού Συστήματος:Υπάτη, Λαγκαδάς, Νεφρών και Ουροφόρων Οδών: Πλατύστομο, Λουτράκι, Καλλιθέα Ρόδου, Περιφερικών Νεύρων: Καμένα Βούρλα, Θερμοπύλες, Κύθνος, Μέθανα, Αιδηψός, Στομάχου και εντέρων: Πλατύστομο, Λουτράκι, Καλλιθέα Ρόδου, ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΑΝΤΙΛΗΨΕΙΣ ΓΙΑ ΕΝΔΕΙΞΕΙΣ ΚΑΙ ΑΝΤΕΝΔΕΙΞΕΙΣ ΤΗΣ ΙΑΜΑΤΙΚΗΣ ΛΟΥΤΡΟΘΕΡΑΠΕΙΑΣ ΣΤΙΣ ΡΕΥΜΑΤΙΚΕΣ ΠΑΘΗΣΕΙΣ Όπως προανέφερα η εφαρμογή της Ιαματικής Λουτροθεραπείας στις ρευματικές παθήσεις είναι κατά πολύ συχνότερη απ ότι σε παθήσεις άλλων συστημάτων. Γι αυτό το λόγο θα ήθελα να αναφερθώ περισσότερο σ αυτές. Η ρευματική νόσος θεωρείται σήμερα μια από τις μεγαλύτερες κοινωνικές πληγές, όπως παλαιότερα ήταν η ελονοσία και η φυματίωση. Από άποψη κοινωνικοοικονομικών επιπτώσεων έρχεται στην πρώτη θέση, συναγωνιζόμενη τα ψυχικά νοσήματα. Δεν υπάρχει άλλη ομάδα νοσημάτων 17

που να προκαλεί τόσο πόνο σε τόσα πολλά άτομα και για τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα. Οι Ρευματικές παθήσεις αντιπροσωπεύουν το 20% της χρόνιας ανικανότητας για εργασία σε βιομηχανικές κοινωνίες κάθε χρόνο. Οι Ρευματικές παθήσεις δημιουργούν με τη θεραπεία τους, την αποκατάσταση, τις ημεραργίες και την πρώιμη αναπηρία, τις υψηλότερες δαπάνες για την εθνική οικονομία στο χώρο της υγειονομικής περίθαλψης,αν τις συγκρίνει κανείς με τις πιο συχνές αρρώστιες, όπως είναι της καρδιάς και των αγγείων, του καρκίνου και του διαβήτη. Οι Ρευματοπάθειες, προϋποθέτουν ημεραργίες και αναπηρία, όσο όλα τα ατυχήματα μαζί. Μεταξύ των αντικειμενικών σκοπών της ανάπτυξης μιας χώρας διακρίνεται η υγεία και η παραγωγικότητα. Οι Ρευματοπάθειες όπως προαναφέρθηκε έχουν ως επακόλουθο την πρώιμη φθορά του εργατικού δυναμικού με δυσμενείς επιπτώσεις, όπως στην αύξηση ημεραργιών λόγω ανικανότητας για εργασία, διόγκωση της ιατρο-φαρμακο-νοσοκομειακής περίθαλψης, καθώς επίσης την ανύψωση του δείκτη αναπηρίας, πρόσκαιρης ή μόνιμης. Σε Εθνικό επίπεδο η απώλεια εργασίας επηρεάζει την όλη οικονομία, η κακή υγεία την πλήττει σημαντικά και αν η μειωμένη αυτή απόδοση πολλαπλασιαστεί με 100, με 1000, με δεκάδες χιλιάδες, όσοι και οι ρευματοπαθείς, που ασθενούν, βλέπουμε ότι η ασθένεια τραυματίζει την προσπάθεια για την εθνική οικονομία. ΠΟΙΕΣ ΡΕΥΜΑΤΙΚΕΣ ΠΑΘΗΣΕΙΣ ΩΦΕΛΟΥΝΤΑΙ ΑΠΌ ΤΗΝ ΙΑΜΑΤΙΚΗ ΛΟΥΤΡΟΘΕΡΑΠΕΙΑ Μπορεί να πει κανείς ότι όλες οι Ρευματικές παθήσεις έχουν ένδειξη για Ιαματική Λουτροθεραπεία. Κατά κανόνα αποφεύγεται η θεραπεία σε μορφές ενεργείς, σε μορφές με εξάρσεις, ή βαριές αλλοιώσεις. Η ουρική αρθρίτιδα και η εκφυλιστική αρθροπάθεια ευνοούνται περισσότερο από την Ιαματική Λουτροθεραπεία. Σ αυτήν είναι πολύ πιθανή, σε κάποιο βαθμό τουλάχιστον, η γενική επίδραση επί του οργανισμού με την έννοια των 18

μεταβολών στην ανταλλαγή της ύλης και τροποποίηση του εδάφους, καταστάσεις που έχουν σχέση με τις δύο αυτές μορφές. Με την προϋπόθεση της επιλογής του μεταλλικού νερού και την εφαρμογή του προσφορότερου τρόπου χρησιμοποίησής του, τα θεραπευτικά αποτελέσματα αποβαίνουν περισσότερο ή λιγότερο ικανοποιητικά. Ετσι στις φλεγμονώδεις Ρευματικές παθήσεις (ρευματοειδής αρθρίτιδα, αγκυλωτική σπονδυλαρθρίτιδα) συνιστώνται τα ολιγομεταλλικά νερά, οι θειούχες πηγές με ή χωρίς ραδιενέργεια, τα λασπόλουτρα και η υδροκινησιοθεραπεία. Η Ιαματική Λουτροθεραπεία αποφεύγεται στις πολύ βαριές και πολύ ενεργείς μορφές με εξελικτικό χαρακτήρα. Προτιμούνται οι ήπιες και σταθεροποιημένες μορφές έστω και με υψηλή ΤΚΕ με την προϋπόθεση ο άρρωστος να κατευθύνεται από γνώστη γιατρό, οι τεχνικές που εφαρμόζονται να επιλέγονται και ο λουτρονόμος να είναι προσεκτικός. Στην εκφυλιστική αρθροπάθεια η ένδειξη για Ιαματική Λουτροθεραπεία είναι σαφής. Όλα τα ιαματικά νερά βρίσκουν εφαρμογή ( θειούχα, χλωριονατριούχα, ραδιενεργά ).Ιδιαίτερο ενδιαφέρον εμφανίζουν η χρησιμοποίηση υψηλής θερμοκρασίας και ορισμένες τεχνικές όπως είναι τα τοπικά λασπόλουτρα, τα ατμόλουτρα οι υδρομαλάξεις, οι καταιονισμοί και η υδροκινησιοθεραπεία. Το ζεστό νερό δρα αναλγητικά και αντισπασμωδικά, το θείο αποτελεί συστατικό του αρθρικού χόνδρου, η υδροκινησιοθεραπεία καταπολεμά την δυσκαμψία και τις ατροφίες, τα υπέρθερμα ραδιενεργά νερά και τα λασπόλουτρα έχουν σε επώδυνες ιδίως μορφές ανακουφιστική δράση. Οι σπονδυλαρθροπάθειες και δισκοπάθειες που εκδηλώνονται με τοπικό ή ριζιτικό πόνο (αυχεναλγία, οσφυαλγία, ισχιαλγία κτλ.) ωφελούνται σε ποσοστό 70-80%. Ο πόνος υποχωρεί και η σπονδυλική στήλη γίνεται πιο εύκαμπτη. Στην εκφυλιστική αρθροπάθεια του ισχίου και του γόνατος με πρωτοπαθή αιτιολογία υπάρχει ομοφωνία για εφαρμογή υδροκινησιοθεραπείας. Σαφής ένδειξη είναι τα τοπικά λασπόλουτρα. Όσο κι αν η εκφυλιστική αρθροπάθεια του ισχίου έχει χειρουργική ένδειξη, αυτή δεν μπορεί πάντοτε να γίνει. Τότε ο άρρωστος αντιμετωπίζεται συντηρητικά με φάρμακα και φυσικοθεραπεία, στην οποία εντάσσεται και η Ιαματική Λουτροθεραπεία. Διαπιστώνεται ότι ο άρρωστος πονάει λιγότερο, βαδίζει καλύτερα, έχει πιο ελεύθερες κινήσεις και καταναλώνει λιγότερα φάρμακα. 19

Αναφέρθηκε προηγούμενα και η ουρική αρθρίτιδα. Σ αυτήν εκτός από τις εξωτερικές τεχνικές (λουτρό, ατμόλουτρο, τοπικό λασπόλουτρο ) εφαρμόζεται και η ποσιθεραπεία. Η Ιαματική Λουτροθεραπεία εφαρμόζεται για πρόληψη κλινικών εκδηλώσεων σε άτομα με προδιάθεση ή για πρόληψη των κρίσεων, καθώς επίσης και σε μορφές με τόφους ή χρόνια αρθρίτιδα ή και σε συμμετοχή του νεφρού. Άλλη μορφή ρευματοπάθειας που έχει ένδειξη για Ιαματική Λουτροθεραπεία είναι ο καλούμενος Εξωαρθρικός Ρευματισμός καθώς και ο Ψυχογενής Ρευματισμός. Στον εξωαρθρικό ρευματισμό εντάσσονται οι παθήσεις των μαλακών μορίων, δηλ. των τενόντων, των ελύτρων αυτών ή των ορογόνων θυλάκων. Είναι : η κάθε μορφή περιαρθρίτιδας, του ώμου, του ισχίου, του γόνατος, οι τενοντοελυτρίτιδες και οι ορογονίτιδες. Οσες από αυτές χρονίζουν ή συνοδεύονται από δυσκαμψία (όπως συμβαίνει στην περιαρθρίτιδα του ώμου) υπάρχει ένδειξη για Ιαματική Λουτροθεραπεία. Είναι έργο του γιατρού που γνωρίζει το αντικείμενο να κατευθύνει σωστά την Ιαματική Λουτροθεραπεία. Στους ψυχογενείς εξ άλλου ρευματισμούς εντάσσονται διάφορες μορφές ινοσίτιδας, κυτταρίτιδας, καθώς και οι καλούμενες λειτουργικές ραχιαλγίες. Και οι μορφές αυτές έχουν ένδειξη για Ιαματική Λουτροθεραπεία. ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΗΣ ΙΑΜΑΤΙΚΗΣ ΛΟΥΤΡΟΘΕΡΑΠΕΙΑΣ ΣΕ ΜΕΤΑΤΡΑΥΜΑΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΜΕΤΕΓΧΕΙΡΗΤΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ Υπολειμματικοί πόνοι και δυσκαμψίες :σε κατάγματα, διαστρέμματα, εξαρθρήματα ή εγχειρήσεις ή και σε αντανακλαστικά αλγοδυστροφικά σύνδρομα (πχ. το σύνδρομο SUDECK-LERICHE, το σύνδρομο ώμου χειρός ) η Ιαματική Λουτροθεραπεία έχει σαφή ένδειξη με την προϋπόθεση της σωστής επιλογής των τεχνικών μεθόδων, το ευεργετικό αποτέλεσμα μπορεί να φτάσει μέχρι 90% των περιπτώσεων. Μπορούν να αναφερθούν εδώ σαν τεχνικές επιλογές το ατμόλουτρο, το λασπόλουτρο, οι καταιονισμοί με νερό, η υδροκινησιοθεραπεία. 20

ΜΠΟΡΕΙ ΚΑΝΕΙΣ ΝΑ ΥΠΟΛΟΓΙΣΕΙ ΚΑΙ ΣΕ ΑΛΛΟΥΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ ΤΗΣ ΙΑΜΑΤΙΚΗΣ ΛΟΥΤΡΟΘΕΡΑΠΕΙΑΣ; Ασφαλώς ευνοεί η σωματική και ψυχική ανάπαυση για τις τρεις εβδομάδες που διαρκεί η Ιαματική Λουτροθεραπεία και με την απομάκρυνση από το χώρο των καθημερινών προβλημάτων. Στο διάστημα αυτό εκτελείται και ένα είδος ψυχοθεραπείας με τις καθημερινές φροντίδες και την κανονική ιατρική παρακολούθηση. Ακόμη με την παραμονή σε ένα ήπιο κλίμα, σε επιμελημένα ξενοδοχεία και χώρους με ποικίλες εξυπηρετήσεις και πολιτιστικές εκδηλώσεις που βρίσκει ο λουόμενος. Όλα αυτά αποτελούν πρόσθετο στοιχείο για το επιτυχές αποτέλεσμα της ιαματικής Λουτροθεραπείας. Είναι εξ άλλου πιθανό ότι το STRESS της Ιαματικής Λουτροθεραπείας δρα μέσω του συστήματος υπόφυση επινεφρίδια. Ο ΑΡΡΩΣΤΟΣ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΒΡΕΙ ΤΗ ΣΧΕΤΙΚΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΣΤΙΣ ΛΟΥΤΡΟΠΗΓΕΣ ΜΑΣ Η ΑΥΤΕΣ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΟΡΓΑΝΩΘΟΥΝ ΩΣΤΕ ΝΑ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΝΟΝΤΑΙ ΚΑΛΥΤΕΡΑ ΣΤΙΣ ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΑΠΟΨΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΙΑΜΑΤΙΚΗΣ ΛΟΥΤΡΟΘΕΡΑΠΕΙΑΣ; Η απάντηση είναι σαφής. Οι Ελληνικές λουτροπόλεις δεν έχουν σωστή επιστημονική εκμετάλλευση. Πρέπει να γίνουν δύο πράγματα : 1. Επιστημονικός τομέας περιλαμβάνει: α) Τεχνικά έργα. Τα υδροθεραπευτήρια και άλλα βοηθητικά έργα πρέπει να προσαρμόζονται στους τρόπους χρησιμοποίησης του μεταλλικού νερού, δηλ. δεν αρκούν μόνο οι συνηθισμένοι λουτήρες, αλλά εξοπλισμοί για ατμόλουτρα, λασπόλουτρα, καταιονήσεις, πισίνες κατάλληλα κατασκευασμένες, εσωτερικές και υπαίθριες, χώροι καλλιέργειας της λάσπης, εγκαταστάσεις για εισπνευσοθεραπεία και ποσιθεραπεία. β) Το ιατρικό έργο να αναλαμβάνεται από γιατρούς που να γνωρίζουν τις δυνατότητες της Ιαματικής 21

Λουτροθεραπείας. Εφαρμογείς των τεχνικών μεθόδων θα είναι ειδικοί, από κατάλληλες σχολές λουτρονόμοι. Το ιατρικό έργο συμπληρώνεται με τη δημιουργία κέντρων φυσικοθεραπείας, εργασιοθεραπείας και επαγγελματικού αναπροσανατολισμού του αρρώστου. 2. Ένας δεύτερος τομέας στην οργάνωση των λουτροπόλεων είναι ο τουριστικός. Εδώ το πεδίο δράσης είναι μεγάλο. Ειδικά στη χώρα μας οι δυνατότητες τουριστικής αξιοποίησης είναι τεράστιες, αφού οι πιο πολλές λουτροπηγές βρίσκονται κοντά στη θάλασσα και το κλίμα είναι ήπιο, ώστε η λειτουργία των υδροθεραπευτηρίων να μπορεί να διαρκεί όλο το χρόνο. Ίσως είναι σκόπιμο να αναλάβει την ευθύνη η τοπική αυτοδιοίκηση σε συνεργασία με τις τουριστικές και πολιτιστικές υπηρεσίες της χώρας. ΤΡΟΠΟΣ ΧΡΗΣΗΣ ΥΔΑΤΩΝ ΤΩΝ ΚΥΡΙΟΤΕΡΩΝ ΣΕ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΙΑΜΑΤΙΚΩΝ ΠΗΓΩΝ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ 1. Λουτροθεραπεία: Καμένα Βούρλα, Υπάτη, Αιδηψός, Βουλιαγμένη, Θερμή Λέσβου, Κύθνος, Λαγκαδάς, Μέθανα, Ν. Απολλωνία, Ικαρία, 2. Λουτροθεραπεία-Ποσιθεραπεία: Πλατύστομο, Λουτράκι, Καϊάφα, Νιγρίτα, 3. Ποσιθεραπεία: Kαλλιθέα Ρόδου. 4. Λουτροθεραπεία Εισπνευσοθεραπεία: Θερμοπύλες, Σμόκοβο, Κυλλήνη. 22

ΓΕΝΙΚΟΙ ΚΑΝΟΝΕΣ ΤΗΣ ΛΟΥΤΡΟΘΕΡΑΠΕΙΑΣ Απ όσα ακούσαμε μέχρι τώρα φαίνεται να μην είναι τόσο απλή υπόθεση η εφαρμογή της Ιαματικής Λουτροθεραπείας. Βέβαια δεν είναι απλό πράγμα. Υπάρχουν γενικοί κανόνες που ακολουθεί η Ιαματική Λουτροθεραπεία : 1. Πριν την έναρξη της θεραπείας θα μελετηθεί η συνύπαρξη άλλων παθήσεων που αποκλείουν ή περιορίζουν την Ιαματική Λουτροθεραπεία όσον αφορά τη διάρκεια, τη θερμοκρασία, τους τρόπους εφαρμογής κτλ. 2. Θα μελετηθεί η Ρευματική Νόσος και ανάλογα θα καθοριστούν η διάρκεια, η θερμοκρασία, το είδος της θεραπείας, (δηλ λουτρό, καταιονισμοί,υδρομαλάξεις,ατμόλουτρα,λασπόλουτρα,υδροκινησιοθερα πεία,) καθώς και η περιοχή εφαρμογής τους, (πχ. αυχένας, μέση, ώμος, χέρια, ισχίο, γόνατο κτλ.). 3. Εξετάζεται αν ο άρρωστος ακολουθεί κάποια θεραπεία που συνήθως δεν πρέπει να διακόπτεται. 4. Γίνεται επανεξέταση στη μέση της θεραπείας που διαρκεί τρεις εβδομάδες και στο τέλος. Ο άρρωστος εφοδιάζεται με επιστολή του γιατρού των λουτρών με τις παρατηρήσεις του για τον θεράποντα γιατρό. 5. Οι διάφορες θεραπείες γίνονται συνήθως το πρωί και διαρκούν λίγα λεπτά μέχρι και μία ώρα ανάλογα με το είδος. Το ευεργετικό αποτέλεσμα έρχεται συνήθως σε λίγες εβδομάδες από τη λήξη της Ιαματικής Λουτροθεραπείας αλλά συχνά στη διάρκειά της. Από μερικούς συνίσταται η τμηματική Ιαματική Λουτροθεραπεία στην αρχή και στο τέλος της Λουτρικής περιόδου. Μπορεί να χρειαστεί καμιά φορά συμπληρωματική φυσικοθεραπεία πχ. μηχανοθεραπεία ή εργαστηριακή διερεύνηση του αρρώστου. Υπόψη πρέπει να έχει ο ασχολούμενος με το αντικείμενο, την ενδεχόμενη λουτρική αντίδραση. Αυτή μπορεί να παρουσιαστεί τις πρώτες 5 ως 10 μέρες της Ιαματικής Λουτροθεραπείας και συνίσταται σε μια ολιγοήμερη και παροδική κλινική επιδείνωση της γενικής κατάστασης του αρρώστου, ενδεχομένως με 23