Περιβαλλοντικό πρόγραμμα «Θερμό νερό που αναβλύζεις: Περί των δράσεων των θερμών και ψυχρών λουτρών επί του σώματος»

Transcript

1 ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΚΕΡΑΤΕΑΣ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ Περιβαλλοντικό πρόγραμμα «Θερμό νερό που αναβλύζεις: Περί των δράσεων των θερμών και ψυχρών λουτρών επί του σώματος» Περιβαλλοντική ομάδα Β Τάξης Γυμνασίου Κερατέα

2 Κεφάλαιο 1 ο : Ιστορία των ιαματικών λουτρών Τα «θαυματουργά» ιαματικά νερά Η φύση, εκτός από σπάνια τοπία και ιδιαίτερες φυσικές ομορφιές, «χάρισε» στην Ελλάδα και πηγές με σημαντικές θεραπευτικές ιδιότητες. Τα ιαματικά λουτρά αποτελούν μέρος του εθνικού πλούτου της χώρας, ενώ οι θεραπευτικές τους ιδιότητες ήταν γνωστές, ήδη, από τους αρχαίους χρόνους. Οι ιαματικοί φυσικοί πόροι είναι διάσπαρτοι στην Ελληνική επικράτεια, ενώ τα νερά των συγκεκριμένων πηγών διαφέρουν από τα συνηθισμένα, είτε λόγω της υψηλής τους θερμοκρασίας, είτε λόγω της παρουσίας σπάνιων δραστικών συστατικών. Τα νερά αυτά χαρακτηρίζονται ως μεταλλικά, εξαιτίας της θερμοκρασίας ή της γενικής τους χημικής σύστασης. Εκτός από τις ψυχρές μεταλλικές πηγές υπάρχουν και οι θερμοπηγές, με τις οποίες οικοδομήθηκε ένας κλάδος θεραπευτικής αγωγής, η ιαματική υδροθεραπεία, (θερμαλισμός). Ιστορική ανασκόπηση Οι θεραπευτικές ιδιότητες του νερού ήταν γνωστές από πολύ παλαιά. Το 2000 π.χ. οι Βαβυλώνιοι είχαν «συνδέσει την έννοια του γιατρού με «αυτόν που γνώριζε πολύ καλά το νερό». Στην Ελληνική μυθολογία αναφέρονται, συχνά, οι θαυματουργές θεραπευτικές ιδιότητες πολλών πηγών και τον 5ο αιώνα π.χ. η εμπιστοσύνη αυτή προς το Ιαματικό Νερό εκφράζεται με την ίδρυση των Aσκληπιείων που κτίζονται κοντά στις Ιαματικές πηγές. Ο πρώτος παρατηρητής των Ιαματικών νερών με θεραπευτικές ιδιότητες ήταν ο ιστορικός Ηρόδοτος ( π.χ., που αναφέρει και συνιστά τη λουτροθεραπεία και ο Ιπποκράτης από την Κω ( π.χ.) που καθορίζει τις παθήσεις για τις οποίες ενδείκνυται η χρήση των Ιαματικών νερών. Ο Ιπποκράτης, που θεωρείται ο θεμελιωτής της ιατρικής επιστήμης και πατέρας της υδροθεραπείας ασχολήθηκε πολύ με τα διάφορα φυσικά νερά, που τα διέκρινε σε ελώδη, εννοώντας τα νερά που υπάρχουν στα έλη και στις λίμνες, σε όμβρια, που σχηματίζονται από τη βροχή και σε εκείνα που αναβλύζουν από πετρώματα, δηλαδή τα μεταλλικά. Αυτά τα συγκεκριμένα νερά αναβλύζουν θερμά και περιέχουν σίδηρο, χαλκό, άργυρο, χρυσό, θείο και άλλα μεταλλικά στοιχεία. Επίσης, ο ίδιος περιέγραψε ορισμένες ιαματικές πηγές και συνιστούσε η λουτροθεραπεία να γίνεται κατά τη διάρκεια ορισμένων εποχών του έτους και για 21 συνεχείς ημέρες. Παράλληλα με τις ποικίλες αναφορές στην Αγία Γραφή, κατά τη Ρωμαϊκή εποχή και τους Βυζαντινούς χρόνους, πολλοί ιατροί ασχολήθηκαν νε την υδροθεραπεία και την Ιαματική λουτροθεραπεία. Τέτοιοι ήταν ο Ηρόφιλος, ο Ερασίστρατος, ο Ασκληπιάδης, ο Αγάθινος, ο Γαληνός, ο Ορειβάσιος, ο Παύλος ο Αιγινήτης και άλλοι. Από όλους αυτούς τους γιατρούς τονιζόταν η ιαματική επίδραση ορισμένων φυσικών πηγών. Ένας, μάλιστα, μαθητής του Αγάθινου, έγραψε τον 1ο μ.χ. αιώνα για τις θεραπευτικές ιδιότητες των ιαματικών πηγών και διατύπωσε την άποψη ότι δεν είναι δυνατό να καθοριστεί επακριβώς ο τρόπος που 2

3 αναπτύσσουν τις θεραπευτικές τους ιδιότητες, κάθε μια από τις πηγές χωριστά, γιατί απαιτούνται μακροχρόνιες παρατηρήσεις και πειραματισμοί. Αυτό ισχύει και μέχρι σήμερα. Κατά τη Ρωμαϊκή εποχή οι Έλληνες γιατροί, οπαδοί της Ιατρικής του Ιπποκράτη, ασχολούνται με την Υδροθεραπεία. Ο Στράβων, ο Πλούταρχος, ο Παυσανίας περιγράφουν πολλές ιαματικές πηγές και τον τρόπο εμφάνισής τους. Κατά τα Βυζαντινά χρόνια και μέχρι τον 6ο αιώνα μ.χ. εξακολουθεί να γίνεται χρήση των Ιαματικών Υδάτων. Το Μεσαίωνα ο θερμαλισμός παρακμάζει και αναβιώνει πάλι στις αρχές του 16ου αιώνα. Στους νεότερους χρόνους η κυβέρνηση Καποδίστρια επέδειξε ενδιαφέρον για τις πηγές και το 1830 ποικίλοι ιατροί επισκέφθηκαν την Κύθνο, όπου και μελέτησαν τις πηγές. Κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Όθωνα δημιουργήθηκε το Υδροθεραπευτήριο στα Λουτρά της Κύθνου. Η αξιοποίηση των περισσότερων Λουτροπόλεων που λειτουργούν και σήμερα υλοποιήθηκε στη δεκαετία του 1930 στη χώρα μας. Ο χημικός Περτέσης, κατά το χρονικό διάστημα από το , μελέτησε τη φυσικοχημική σύσταση των μεταλλικών νερών των περισσότερων Πηγών της Ελλάδας. Το 1927 συστήθηκε ο κλάδος των μόνιμων υδρολόγων ιατρών και το 1938 συστήθηκε στο Πανεπιστήμιο Αθηνών έδρα κλινικής Υδροθεραπείας και Ιατρικής κλιματολογίας. ΣΗΜΕΡΑ Στη σημερινή εποχή η «Λουτροθεραπεία» εξελίσσεται και λαμβάνει τη μορφή του «Ιαματικού Τουρισμού» και ο ασθενής γίνεται, σταδιακά, και τουρίστας. Η επαναληπτική μορφή που έχει η Υδροθεραπεία για να ολοκληρωθεί η θεραπεία θέτει στη διάθεση του ασθενούς πολύ χρόνο και για άλλες δραστηριότητες. Έτσι δημιουργήθηκαν τα θέρετρα του Ιαματικού τουρισμού (SPAS) που συνδυάζουν εκτός της υγείας και την ψυχαγωγία. Σύμφωνα με στοιχεία του Ινστιτούτου Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών (ΙΓΜΕ) υπάρχουν καταγεγραμμένες 822 πηγές θερμομεταλλικών νερών στην Ελλάδα, από αυτές οι 752 πηγές είναι δυνατό να αξιοποιηθούν. Σήμερα, χρησιμοποιούνται οι 348 ιαματικές πηγές σε μεγάλο ή μικρό βαθμό και επίσημα ανακηρυγμένες είναι οι 77 από αυτές. Ιαματικές πηγές. Πορεία στο χρόνο και στο μύθο Καϊάφας Είναι το μέρος όπου ο μύθος θέλει τον κένταυρο Νέεσο να ξεπλύνει την πληγή που του προκλήθηκε μετά από χτύπημα βέλους από τον Ηρακλή. Δίπλα ακριβώς στα λουτρά υπάρχει μία υπαίθρια μικρή λιμνούλα, η οποία κάθε απόγευμα είναι δωρεάν για το κοινό. Λαγκαδάς Το 900 π.χ. περίπου ο γιατρός του Βυζαντίου Ιουστινιανός κατασκεύασε το μαρμάρινο ομαδικό λουτήρα και άλλες εγκαταστάσεις λουτροθεραπείας στο Λαγκαδά, δίπλα στη λίμνη που πήρε το όνομα Κορώνεια, από τη μητέρα του Ασκληπιού, θεού της Ιατρικής και της Υγείας. 3

4 Λουτράκι Η πρώτη αναφορά στα νερά του Λουτρακίου γίνεται στον Ξενοφώντα. Οι πηγές ισχυρίζονται ότι χάρη σε αυτά θεραπεύτηκε ο Σύλλας και σύντομα το μυστικό διαδόθηκε στη Ρωμαϊκή Επικράτεια. Οι Θέρμες, το σημερινό Λουτράκι, θεωρείται η αρχαιότερη Ελληνική λουτρόπολη. Το πρώτο δημοτικό «λουτρικό κατάστημα» έγινε το Τα λουτρά, που είναι το σημερινό υδροθεραπευτήριο Θερμά, κτίστηκαν το Θεσμός έχει γίνει στο Λουτράκι το Μεσογειακό Συνέδριο Ιαματικής Ιατρικής. Μήλος Τα ιαματικά λουτρά του νησιού ήταν γνωστά από την αρχαιότητα. Ο Ιπποκράτης τα αναφέρει στο Ε βιβλίο του «Περί Επιδημιών». Αναφορά σε αυτά τα Ιαματικά νερά κάνει πολύ αργότερα και ο Γάλλος καθηγητής της Βοτανικής Pittonde Tournefort στα «περιηγητικά»του κείμενα. Σήμερα, λίγες πηγές χρησιμοποιούνται και αυτές είναι ελάχιστα αξιοποιημένες. Νίσυρος Τα λουτρά λειτουργούν από το 1870 και πηγαίνουν άνθρωποι που ταλαιπωρούνται από διάφορες παθήσεις, όπως ρευματισμούς αρθρίτιδες, αυχενικά κατάγματα και άλλα. Η θερμοκρασία του νερού φθάνει στους 50 βαθμούς Κελσίου, ενώ λέγεται ότι το νησί επισκεπτόταν, συχνά, για θεραπευτικούς λόγους ο Ιπποκράτης. Ιστορία και μυθολογική διερεύνηση των ιαματικών νερών 1) Περιοχής Μεθάνων Οι θερμές ιαματικές πηγές των Μεθάνων κατέχουν εξέχουσα θέση στη μακραίωνη ιστορία της περιοχής. Ήταν γνωστές, ήδη, από τους αρχαίους χρόνους και μερικές χρησιμοποιούνται από τότε. Σχετικές αναφορές γίνονται από το γεωγράφο Στράβωνα, το Λατίνο περιηγητή Παυσανία (2ος αιώνας μ. Χ.). Ο Παυσανίας, μάλιστα, φαίνεται ότι αναφέρεται στις πηγές του Αγίου Νικολάου Παλαιών Λουτρών, που μέχρι σήμερα είναι γνωστές ως «Λουτρά του Παυσανία». Τα συγκεκριμένα αυτά λουτρά, πάντα, σύμφωνα με τον περιηγητή Παυσανία, εμφανίστηκαν μετά από έκρηξη του ηφαιστείου των Μεθάνων, την εποχή που Βασιλιάς της Μακεδονίας ήταν ο Αντίγονος Β Γονατάς. Τη δεκαετία του 1870 αρχίζουν οι πρώτες προσπάθειες συστηματικής αξιοποίησης των ιαματικών πηγών. Το 1906 κατασκευάζονται τα πρώτα υδροθεραπευτήρια στις θειούχες πηγές των Αγίων Αναργύρων και ακολουθούν άλλα, το 1912 στις χλωριονατριούχες πηγές του Αγίου Νικολάου, το 1930 κατασκευάστηκε το πρώτο δημόσιο υδροθεραπευτήριο. Την ίδια περίοδο οικοδομούνται και επιβλητικά ξενοδοχεία. Σήμερα, τα Μέθανα εξελίσσονται πλέον σε σημαντικό κέντρο αναζωογόνησης. Οι πηγές είναι κατάλληλες για τη θεραπεία πολλών παθήσεων, καθώς και για αναζωογόνηση του ανθρώπινου οργανισμού. 4

5 5

6 2) Ιαματικά νερά Αιδηψού Η περιοχή της Αιδηψού έχει μία ξεχωριστή θέση στη μυθολογία. Η θεά Αθηνά ζήτησε από το θεό της φωτιάς, Ήφαιστο, να φέρει στην επιφάνεια της γης νερά θερμά, που να ξπροσφέρουν αναζωογόνηση και να έχουν ταυτόχρονα και θεραπευτικές ιδιότητες, ώστε ο προστατευόμενός της ήρωας Ηρακλής να ξεκουράζεται, μετά από κάθε άθλο. Χτύπησε, τότε, ο Ήφαιστος το θεϊκό σφυρί του στα έγκατα της γης και αμέσως ξεπήδησαν τα θερμά ιαματικά νερά. Σύμφωνα, πάντα, με τη μυθολογία οι πρώτοι που εγκαταστάθηκαν στην Εύβοια και στην αρχαία Αιδηψό ήταν οι Κουρητές που καθιέρωσαν τη λατρεία του Δία. Η Αιδηψός συμμετείχε στην Άλωση της Τροίας. Ο γεωγράφος Στράβων χαρακτηρίζει τις πηγές ως ελληνικές από τότε που ο γιος του Ίωνα κατέλαβε όλη την ευρύτερη περιοχή μαζί με την υπόλοιπη Ιστιαία. Ο ίδιος ο Στράβων κάνει αναφορά στους σεισμούς της Αιδηψού αναφέροντας ότι το μεγαλύτεορ μέρος των Λιχαδών νησιών και του Κηναίου ακρωτηρίου βυθίστηκε, όπως και οι θέρμες της Αιδηψού. Επίσης, η περιοχή ήταν γνωστή για τα χαλκουργεία της, πράγμα που δικαιολογεί την ύπαρξη δικού της νομίσματος. Το νόμισμα αυτό το αναφέρει ο Ρήγας Φερραίος, το οποίο είχε χαραγμένο στη μία πλευρά κάβουρα και στην άλλη ψάρι, συμβολίζοντας, με τον τρόπο αυτό το θαλάσσιο πλούτο της περιοχής. Σύμφωνα με ντόπια λαϊκή παράδοση, η Αιδηψός δεν ήταν παρά κάτι σαν τα αντίστοιχα Σόδομα και Γόμορα, που μνημονεύονται στην Αγία Γραφή. Είχε ταυτιστεί, δηλαδή, με την πόλη της αμαρτίας, εξαιτίας της αμαρτωλής ζωής των επισκεπτών της. Έτσι, εξηγήθηκε και η καταστροφή της πόλης που προήλθε από το γεγονός ότι η γη «βούλιαξε». Διασώζεται, βέβαια, και κάποια άλλη παράδοση που ταυτίζει την Αιδηψό με τη Βιβλική «Βαβέλ». 3) Κασταλία Πηγή Η ίδρυσή της Κασταλίας πηγής χρονολογείται από τον 7ο αιώνα π.χ. Πρόκειται για ένα πέτρινο ορθογώνιο οικοδόμημα, στο Βόρειο μέρος του οποίου υπάρχουν οι υδατοδεξαμενές και στο νότιο οι βρύσες. Σύμφωνα με ορισμένες μαρτυρίες τον 3ο αιώνα υπήρχαν 7 χάλκινες βρύσες σε σχήμα λεοντοκεφαλής, πάνω στις οποίες είχαν λαξευθεί ειδικές κόγχες για να τοποθετούνται τα αναθήματα των προσκυνητών. Η Κασταλία πηγή ανακαλύφθηκε το 1870 και επισημάνθηκε από τους αρχαιολόγους το Στους Ελληνιστικούς και Ρωμαϊκούς χρόνους πίστευαν πως το νερό της Κασταλίας προκαλούσε σε όσους το έπιναν ποιητικές, προφητικές και μαντικές εμπνεύσεις. Αυτός ήταν ο λόγος που η πηγή ήταν αφιερωμένη στις Μούσες, οι οποίες ονομάζονταν Κασταλίδες Νύμφες. 6

7 Κεφάλαιο 2 ο : Γεωθερμία Φυσικά γεωθερμικά πεδία Προέλευση ιαματικών νερών - Ιαματικές πηγές στην Ελλάδα. Τι ονομάζουμε ιαματικές πηγές Ιαματικές πηγές ονομάζονται οι πηγές τα νερά των οποίων έχουν θεραπευτικές ιδιότητες. Τα ιαματικά νερά πηγάζουν μέσα από πετρώματα και κατά τη διαδρομή τους μέχρι την επιφάνεια της Γης, αποκτούν τα μεταλλικά συστατικά τους στα οποία οφείλεται και η θεραπευτική τους δράση. Οι πηγές αυτές είναι αποτελέσματα των εξής δραστηριοτήτων: α) Τεκτονικός προσανατολισμός β) Ηφαιστειότητα γ) Τοπικές γεωλογικές συνθήκες Τι είναι οι ιαματικοί πόροι Οι ιαματικοί φυσικοί πόροι προέκυψαν από την κοσμογονική εξέλιξη. Αφορά τα θερμά ή ψυχρά μεταλλικά υδατικά ή γεωθερμικά συστήματα. Τα συστήματα αυτά καθώς και οι μηχανισμοί τους προέκυψαν από τις τοπικές γεωλογικές, μορφολογικές, γεωχημικές, υδρολογικές, κλιματικές, οικολογικές, γεωθερμικές κ.α. συνθήκες. Έχουν συγκεκριμένο μηχανισμό λειτουργίας (κύκλο) και φυσικοχημικές ιδιότητες που εξαρτώνται: α) από τα πετρώματα με τα οποία έρχεται σε επαφή το νερό, β) από τον τύπο του νερού που εισρέει στη ζώνη τροφοδοσίας του συστήματος, γ) από το γενικότερο μηχανισμό και τις συνθήκες κίνησης του νερού στο υπέδαφος. Έννοιες και ορισμοί Ιαματικοί Φυσικοί Πόροι: Με την έννοια ιαματικοί φυσικοί αναφερόμαστε σε όλα τα γήινα φυσικά υλικά που στην αυθεντική τους κατάσταση εμφανίζουν ή και αποδεικνύουν την ικανότητα να ασκούν ιδιαίτερες βιολογικές δράσεις οι οποίες και αξιοποιούνται στη θεραπεία. Κατηγορίες Ιαματικών Φυσικών Πόρων α) Στερεά β) Υγρά γ)αεριούχα δ)σύνθετα Ιαματική Πηγή: Είναι φυσική ανάβλυση ή και άντληση ιαματικού νερού ή και αερίου, μαζί με τα τυχόν έργα υδροληψίας. Ιαματικά νερά και ιαματικά αέρια: Είναι υπόγεια ή πηγαία νερά ή και αέρια που αναβλύζουν με φυσικό τρόπο ή λαμβάνονται με τεχνικό έργο, τα οποία έχουν ιαματικές ιδιότητες. Υδροφόρο σύστημα ιαματικής πηγής: Είναι το πέτρωμα μαζί με τους πόρους, τις ρωγμές ή και τα διάκενα που υπάρχουν. Υδρογεωλογική λεκάνη ιαματικής πηγής: Είναι η περιοχή από την οποία: 7

8 α) ανανεώνεται το υπόγειο νερό του υδροφόρου συστήματος ιαματικής πηγής β) κινείται το υπόγειο νερό ή και τα αέρια προς τις εγκαταστάσεις απόληψης. γ) προσλαμβάνονται τα διαλυμένα άλατα καθώς και τα αέρια Περιοχή προστασίας ιαματικής πηγής: Είναι η περιοχή μέσα στα όρια της οποίας ελέγχονται οι παράγοντες που μπορεί να αποτελέσουν απειλή για την ιαματική πηγή. Πηγές Ρύπανσης: Είναι οτιδήποτε μπορεί να προκαλέσει αλλοίωση της χημικής σύστασης ή και των φυσικών ιδιοτήτων των ιαματικών νερών και αερίων. Ηλικία του ιαματικού νερού: Είναι ο χρόνος παραμονής του νερού στο υπέδαφος, μέχρι την επανεμφάνισή του στην επιφάνεια. Θεραπευτικός πηλός: Είναι μίγμα υπέρθερμο ή υπερθερμαινόμενο το οποίο προέρχεται από την ανάμειξη ενός στερεού συστατικού, κατεξοχήν αργιλικού με φυσικό θερμό νερό και χρησιμοποιείται στις λουτροπόλεις. Ιαματικός τουρισμός: Είναι η εναλλακτική μορφή τουρισμού. Μονάδες ιαματικής θεραπείας: Είναι ειδικές εγκαταστάσεις με κατάλληλη υποδομή και εξοπλισμό στις οποίες γίνεται χρήση ιαματικών φυσικών πόρων. Θερμαλισμός: Είναι το ευρύ πεδίο θεραπευτικών και προληπτικών για την υγεία εφαρμογών, οι οποίες πραγματοποιούνται με τη χρήση φυσικών ιαματικών πόρων. Θερμαλιστική Θεραπεία: Είναι ένα σύνολο ενεργειών και σχέσεων με το ιαματικό νερό, τον πηλό, τους υδρατμούς και το περιβάλλον, που συγκροτούν, για συγκεκριμένη χρονική διάρκεια σε ένα θερμαλιστικό κέντρο. Θερμαλιστικό κέντρο: Είναι χώρος, στον οποίο ο επισκέπτης φροντίζει την υγεία του με τη χρήση ιαματικών φυσικών πόρων. Γεωγραφική κατανομή ιαματικών φυσικών πόρων Στην χώρα μας από το 1920 μέχρι και το 2007, αναγνωρίσθηκαν 88 ιαματικοί φυσικοί πόροι. Από αυτούς, 2 αναφέρονται σε ιαματικό πηλό, η μία αναγνώριση αφορά εκπομπές υδρατμών ενώ 85 ιαματικοί φυσικοί πόροι είναι θερμές ή ψυχρές νεροπηγές, ενώ πολλές περιέχουν και αέρια κυρίως CO2 και υδρόθειο. Οι περισσότερες ιαματικές πηγές βρίσκονται κοντά στις ακτές. Το γεγονός αυτό δείχνει ότι η γεωγραφική κατανομή στην Ελλάδα δεν είναι τυχαία. Συνδέεται με τη μορφολογία της Ελλάδας. Στερεά Ελλάδα (156) ( 57 ) Θεσσαλία ( 56 ) Ήπειρος ( 115 ) Μακεδονία ( 25 ) Θράκη ( 114 ) Πελοπόννησος ( 229 ) Νησιά 8

9 Κατηγορίες ιαματικών πηγών Υδρολογικά χαρακτηριστικά Ιαματικές πηγές ονομάζονται εκείνες από τις οποίες αναβλύζει ιαματικό νερό. Οι ιαματικές πηγές χωρίζονται στις εξής κατηγορίες: Α) Αλιπηγές: Οι αλιπηγές προέρχονται από το θαλασσινό νερό και για το λόγο αυτό είναι πλουσιότερες σε χλωριούχο νάτριο, από όλες τις άλλες μεταλλικές πηγές. Αξίζει να σημειωθεί ότι λόγω της θαλάσσιας προέλευσής τους τα νερά αυτά είναι ανεξάντλητα σε παροχή όγκου νερού. Κατά την υπόγεια διαδρομή τους προς την επιφάνεια αποκτούν συστατικά των πετρωμάτων και παίρνουν χαρακτηρισμούς όπως οι: α) θειούχες αλιπηγές Μεθάνων, β) σιδηρούχες Θέρμης Λέσβου, γ) ραδιούχες πηγές Θερμών και Αγίου Κηρύκου Ικαρίας. Β) Υδροθειούχες: Δεν παρουσιάζουν κάποιο ιδιαίτερο εμπλουτισμό σε στερεά συστατικά. Οι πηγές αυτές περιέχουν απλώς υδροθειούχο νάτριο και ελεύθερο υδρόθειο, και είναι υπόθερμες. Γ) Χλωριονατριουχές πηγές: Οι περισσότερες χλωριονατριούχες πηγές είναι παραθαλάσσιες και ένα μεγάλο ποσοστό του όγκου νερού που αναβλύζουν προέρχεται από θαλάσσιο νερό. Τέτοιες είναι του Αγίου Νικολάου Μεθάνων, της Βουλιαγμένης Αττικής, του Καϊάφα, της Κυλλήνης Πελοποννήσου, της Κύθνου, και του Λουτρακίου. Η περιεκτικότητα σε ιόντα ασβεστίου και υδροανθρακικού οξέος των υδροχλωριονατριούχων θερμομεταλλικών πηγών σε σχέση με το θαλασσινό νερό είναι μεγαλύτερη. Δ) Αλκαλικές πηγές: Η προέλευση των νερών αυτών προέρχεται από τα βρόχινα ύδατα. Εμφανίζονται στο εσωτερικό της χώρας, μακριά από ακτές. Είναι δυνατόν να εμπλουτίζονται με ελεύθερο ανθρακικό οξύ οπότε και ονομάζονται οξυπηγές, καθώς επίσης και με υδρόθειο. Η θερμοκρασία των αλκαλικών πηγών ποικίλλει από υπόθερμες σε υπέρθερμες. Οι υπέρθερμες μπορούν να φθάσουν έως 55 ο C. Ε) Απλές οξυπηγές: Τα μεταλλικά νερά της τάξεως των οξυπηγών έχουν αισθητά υπόξινη γεύση. Οι πηγές αυτές περιέχουν ελεύθερο διοξείδιο του άνθρακα και διαλυμένα άλατα. ΣΤ) Ραδιούχες πηγές: Ραδιούχες ονομάζονται οι πηγές οι οποίες έχουν μετρηθεί και είναι από 3,5 μmache και άνω ανεξαρτήτως της χημικής τους σύστασης και θερμοκρασίας. Υποδιαιρούνται σε μικρής, μεσαίας και υψηλής περιεκτικότητας σε ράδιο. Οι περισσότερες πηγές της Ικαρίας είναι υψηλής και μέτριας περιεκτικότητας σε ράδιο, υπέρθερμες ραδιούχες αλιπηγές. Χαμηλής περιεκτικότητας είναι οι πηγές της Λευκάδος και του Σπηλαίου. Ζ) Θειοπηγές: Ονομάζονται έτσι διότι περιέχουν αυξημένες ποσότητες θειικού άλατος στη σύστασή τους. Υποδιαιρούνται ανάλογα με το είδος των επικρατούντων διαλυμένων συστατικών. Έτσι έχουμε τις θειούχες αλιπηγές, τις υδροθειοχλωριούχες και τις αλκαλικές θειοπηγές. Η) Ακρατοθερμές πηγές: Η προέλευση των νερών αυτών προέρχεται από τα βρόχινα νερά. Η θερμοκρασία τους δεν είναι υπερβολική, 37 ο C 39 ο C είναι το μέγιστο της πηγής του Λαγκαδά. Τα νερά αυτά δεν προέρχονται από μεγάλα βάθη. Λόγω του μικρού βαθμού θερμοκρασίας τους δεν εμπλουτίζονται με στερεά και διαλυτά στοιχεία από τη γεωλογική σύσταση του υπεδάφους. 9

10 Οι κυριότερες ιαματικές πηγές Αιδηψός: Τα ιαματικά λουτρά της Αιδηψού, είναι γνωστά από τα αρχαιοελληνικά χρόνια. Οι ιαματικές πηγές της Αιδηψού έχουν ιστορία μεγαλύτερη των ετών! Νερό θερμοκρασίας 37 C μπορούν να εκμεταλλευτούν όσοι πάσχουν από ρευματοειδή αρθρίτιδα, χρόνια ρευματική αρθροπάθεια, και γενικά αρθροπάθειες, χολολιθιάσεις, νεφρολιθιάσεις, λοιμώξεις αιμοφόρων οδών, εκζέματα και δερματοπάθειες, τόσο στους ατομικούς λουτήρες όσο και στη μεγάλη πισίνα και στις άκρες του θερμοποτάμου σε φυσικά ανοίγματα (γούρνες). Έβρος Τραϊανούπολη: Οι παθήσεις που θεραπεύει η πηγή της Τραϊανούπολης είναι: ρευματισμοί, νευρίτιδες και νευραλγίες, δερματοπάθειες και γυναικολογικά προβλήματα, παθήσεις των νεφρών, του ήπατος και της χολής, αναπνευστικές δυσλειτουργίες, κ.ά. Ζάκυνθος: Στην περιοχή Καρώνης, στο δημοτικό διαμέρισμα των Ορθονίων, βρίσκεται μία πανέμορφη μικρή παραλία με βότσαλο, τα Ξύγγια, 20 χλμ. βόρεια της πόλης της Ζακύνθου. Η θάλασσα γύρω από τη θειούχα πηγή έχει χρώμα λευκό, το οποίο οφείλεται στις κροκίδες κολλοειδούς θείου, που προέρχονται από την αναγωγή θειικών και θειούχων ενώσεων. Που κάνει καλό; Απαλύνει το δέρμα, εξαλείφει τις ρυτίδες, θεραπεύει δερματικές παθήσεις. Ικαρία: Οι πηγές στην Ικαρία, θεωρούνται μεταξύ των πλέον ραδιενεργών πηγών της υδρογείου. Το ραδόνιο εισπνεόμενο ή προσροφόμενο από το δέρμα φθάνει λόγω της διαλυτότητας του στα λιποειδή των νεύρων επιδρώντας ευεργετικά στις οδυνηρές νευρίτιδες και νευραλγίες. Συντελεί στην αποβολή του ουρικού οξέως δηλαδή θεραπεύει την ουρική αρθρίτιδα. Οι ιαματικές πηγές της Ικαρίας είναι της κατηγορίας των αλιπηγών ραδιενεργών. Περισσότερο ραδιενεργές είναι της Αρτέμιδος (754 Mache, 50,4 C), του Απόλλωνος (557 Mache, 45,4 C), Μουσταφά-Λίτζα (350 Mache, 43 C), Κράτσα (240 Mache, 46,8 C) κ.ά. Θερμότερη από όλες (58,7 C), αλλά φτωχότερη σε ραδιενέργεια (8,2 9 Mache) είναι η πηγή Θερμό. Στην περιοχή έχουν βρεθεί ερείπια από αρχαία λουτρά. Καϊάφας: Κάνουν καλό: Στις αρθριτικές, δερματικές και γυναικολογικές παθήσεις, στις χολολιθιάσεις και ηπατίτιδες, στις παθήσεις του γαστρεντερικού συστήματος, στις υποτονικές δυσπεψίες και στις ατονικές δυσκοιλιότητες από χολική ανεπάρκεια. Στα λουτρά του Γερανίου Καϊάφα, νοτιοανατολικά του Πύργου Ηλείας, το σινάφι των καρδιοπαθών ανταμώνει στα χαλκοπράσινα νερά μιας μικρότερης σπηλιάς με 32 C, αφού η καρδιά τους δεν αντέχει μεγαλύτερη θερμοκρασία. Καμένα Βούρλα: Οι παθήσεις που θεραπεύονται είναι εκείνες του κυκλοφοριακού συστήματος, οι ρευματισμοί, οι δερματοπάθειες και τα γυναικολογικά προβλήματα. Κιλκίς Πικρολίμνη: Στη λίμνη έκτασης στρεμμάτων, οι θειούχες λάσπες περιέχουν σημαντική ποσότητα θειούχων ενώσεων και νιτρικών αλάτων που όταν θερμαίνονται διεισδύουν στον οργανισμό μέσω του δέρματος επιδρώντας στις απολήξεις των νεύρων. Στις όχθες της εδρεύει το πρώτο, σύγχρονο κέντρο πηλοθεραπείας στα Βαλκάνια που φροντίζει για την υγεία, την ομορφιά και επιδρά καταπραϋντικά σε μυοσκελετικά προβλήματα, ρευματισμούς, αρθριτικά, οσφυαλγία, ισχιαλγία, δισκοκήλη, δερματοπάθειες (ακμή κ.λ.π), σαλπιγγίτιδες. 10

11 Κως: Τα καυτά νερά καταλήγουν στη θάλασσα κι έχουν μεγάλη περιεκτικότητα σε θειάφι. Κάνουν καλό: Σε αρθρίτιδες, δερματοπάθειες, εφιδρωματικές καταστάσεις, κυκλοφορικές διαταραχές, νευρώσεις, παραλύσεις, ρευματισμοί. Η περιοχή χρειάζεται φροντίδα για τον εκσυγχρονισμό της κυρίως ως προς τις συνθήκες λειτουργίας του όλου χώρου, αλλά και βελτίωση στο δρόμο που οδηγεί στα Θερμά. Λουτράκι: Η θεραπεία στο Λουτράκι, δεν ενδείκνυται για όσους πάσχουν από έλκη, ηπατικές ανεπάρκειες, μη αντισταθμιζόμενες παθήσεις της καρδιάς, πρόσφατη εγκεφαλική συμφόρηση, μεγάλη αρτηριακή υπέρταση, προχωρημένες γενικά νεφρίτιδες και λιθιάσεις. Μέθανα: Έχουν ευεργετικές θεραπευτικές ιδιότητες για πολλές παθήσεις όπως αρθροπάθεια, δισκοπάθεια, σπονδυλαρθρίτιδα, ρευματοπάθεια, κατάγματα, γυναικολογικές παθήσεις, στειρότητα, νευρώσεις, κοπώσεις, παθήσεις αναπνευστικού συστήματος, χρόνιες βρογχίτιδες, δερματικά νοσήματα κλπ. Πέλλα Λουτράκι: Οι θεραπευτικές ενδείξεις είναι απεριόριστες- ενδεικτικά αναφέρονται οι παθήσεις του αναπνευστικού συστήματος, οι ρευματοπάθειες, οι αρθροπάθειες, οι ισχιαλγίες, οι δερματοπάθειες, τα προβλήματα του πεπτικού και κυκλοφορικού συστήματος κ.ά. Πόζαρ: Λουτρόπολη της Αριδαίας πριν την Έδεσσα. Κάποιοι πίνουν νερό για τις νεφρολιθιάσεις. Πρέβεζα: Εκτός των κλασικών θεραπειών τα λουτρά προσφέρουν πλήρη ανάνηψη από τις ραχίτιδες. Σέρρες Σιδηρόκαστρο: Οι ιδιότητες του νερού είναι τέτοιες που μπορούν να θεραπεύουν πλήρως τις παθήσεις και τα προβλήματα των άκρων, χρόνια ή μη, καθώς και κάποια γυναικολογικά προβλήματα. Ιαματικές πηγές της Φθιώτιδας Οι λουτροπόλεις της Φθιώτιδας συνδυάζουν το βουνό, τη θάλασσα, την ηλιοφάνεια και το γαλάζιο ελληνικό ουρανό. Σε αντίθεση με τις ιαματικές πηγές άλλων χωρών, δεν έχουν ραδιενεργά κατάλοιπα ή βιομηχανικά λύματα. Λουτρά Καμένων Βούρλων Οι ιαματικές πηγές των Καμένων Boύρλων βρίσκονται επί της εθνικής οδού Λαμίας - Αθηνών, 38 χιλιόμετρα από τη Λαμία και 165 από την Αθήνα, στους πρόποδες του βουνού Κνημίδα. Αναβλύζουν από τους πρόποδες του βουνού και έχουν την ίδια χημική σύσταση, αλλά διαφορετική θερμοκρασία και ραδιενέργεια. Εκτός από τις ραδιενεργές πηγές, υπάρχει η υδροθειοχλωριονατριούχος πηγή, μια σιδηρούχος και η καλλυντική πηγή της Αφροδίτης, που περιέχει κολλοειδές θείον. Οι θεραπευτικές ιδιότητές τους ενδείκνυνται για: χρόνιες ρευματοπάθειες, παραμορφωτική αρθρίτιδα, γυναικολογικές και αγγειακές παθήσεις κ.ά. Λουτρά Κονιαβίτη Βρίσκονται ένα χιλιόμετρο από τα Καμένα Βούρλα προς Λαμία. Η λουτροθεραπεία στις πηγές αυτές είναι ωφέλιμη για: χρόνιο άσθμα, βροχίτιδες, χρόνιες ρινίτιδες. Η πηγή είναι υδροθειοχλωριο - νατριούχος και η θερμοκρασία της 32 βαθμοί Κελσίου. 11

12 Λουτρά Θερμοπυλών Απέχουν 15 χιλιόμετρα από τη Λαμία και 199 χιλιόμετρα από την Αθήνα. Βρίσκονται επί της εθνικής οδού Αθηνών -Λαμίας, στους πρόποδες του Καλλίδρομου. Οι πηγές είναι υδροθειοχλωριονατριούχες και έχουν οσμή υδρόθειου. Είναι ωφέλιμες για γυναικολογικές παθήσεις, ρευματοπάθειες, αρθρίτιδες, φλεβίτιδες, αιμορροΐδες, χρόνιες παθήσεις του αναπνευστικού συστήματος κ.ά. Λουτρά Καλλίδρομου Οι λουτροπηγές του Καλλίδρομου βρίσκονται έξι χιλιόμετρα από τη Λαμία, κάτω από την εθνική οδό, προς το Μπράλο. Είναι γνωστές λόγω των θεραπευτικών ιδιοτήτων τους σε παθήσεις του δέρματος και ρευματοπάθειες. Είναι υδροθειούχες και έχουν θερμοκρασία 35 βαθμών Κελσίου. Λουτρά Υπάτης Η πηγή της Υπάτης αναβλύζει από βάθος 18 μέτρων, μέσα σε μια κατάφυτη περιοχή της πεδιάδας του Σπερχειού. Είναι υδροθειοχλωριονατριούχος και αλκαλικών γαιών οξυπηγή, με θερμοκρασία 33,5 βαθμών Κελσίου. Από άποψη θερμοκρασίας, τα νερά κατατάσσονται μεταξύ των ισόθερμων και ομοιόθερμων, δηλαδή έχουν θερμοκρασία παραπλήσια του ανθρώπινου σώματος, ώστε καρδιοπαθείς και υπερτασικοί να κάνουν θεραπευτική χρήση χωρίς κίνδυνο. Τα λουτρά της Υπάτης ωφελούν σε διαταραχές της καρδιακής λειτουργίας, υπέρταση, χρόνιες παθήσεις του νευρικού συστήματος, μετατραυματικές καταστάσεις, κ.ά. Λουτρά Πλατύστομου Τα λουτρά βρίσκονται στον εθνικό δρόμο Λαμίας - Καρπενησίου, σε υψόμετρο 420 μέτρων, στους πρόποδες της Όθρυος, σ' ένα καταπράσινο κάμπο που διασχίζει ο Σπερχειός ποταμός. 'Έχουν δύο πηγές, που απέχουν μέτρα από το χωριό Πλατύστομο. Η πρώτη είναι αλκαλοπηγή, με θερμοκρασία 33,6 βαθμούς Κελσίου για λουτροθεραπεία. Η δεύτερη πηγή με κρύο νερό, θερμοκρασίας 25,5 βαθμών, το νερό της οποίας είναι πόσιμο και χρησιμοποιείται για παθήσεις του στομάχου, της χολής, του ήπατος, των νεφρών, του ζαχαροδιαβήτη κ.λπ. Λουτρά Παλαιοβράχας Τα λουτρά βρίσκονται κοντά στη Σπερχειάδα και διαθέτουν δύο σύγχρονες πισίνες. Ωφελούν σε παθήσεις ρευματοπάθειας, ισχιαλγίες, κ.λ.π.. Ιαματικός τουρισμός Οι μικρές πηγές προτιμούνται περισσότερο από τον τοπικό πληθυσμό και λιγότερο από τον πληθυσμό της υπόλοιπης χώρας γιατί απαιτούν μικρότερη μετακίνηση των ατόμων ενώ τις μεγάλες λουτροπόλεις τις επισκέπτονται συνήθως άτομα από άλλα μέρη της Ελλάδας που συνδυάζουν την υδροθεραπεία με τις καλοκαιρινές διακοπές τους. 12

13 Ο μέσος όρος παραμονής των ατόμων είναι γύρω στις ημέρες δηλαδή περίπου ότι συμβαίνει και στον υπόλοιπο τουρισμό. Όσον αφορά την ηλικία και το φύλο των λουομένων παρατηρείται ότι συνήθως είναι άτομα της τρίτης ηλικίας και οι γυναίκες αποτελούν το μεγαλύτερο ποσοστό (περίπου το 60-65% ). Ο αριθμός ατόμων που χρησιμοποιεί τις ιαματικές πηγές αναλογεί στο 1,4% (1993) του ελληνικού πληθυσμού, ενώ το ποσοστό αυτό ήταν μεγαλύτερο, γύρω στο 1,7% κατά τα έτη 1961 και Θα λέγαμε για τις ελληνικές λουτροπόλεις ότι ο σημερινός προορισμός τους που είναι κυρίως μόνο για θεραπευτικούς σκοπούς θα έπρεπε να επεκταθεί. Πρωταρχικός σκοπός είναι να αξιοποιηθούν οι δυνατότητες που προσφέρουν, ώστε να διευρυνθεί το πεδίο των δραστηριοτήτων τους και να αποτελέσουν κέντρα έλξης τουριστών όλων των ηλικιών για τους περισσότερους μήνες του χρόνου. Οι περισσότερες πηγές συνδυάζουν βουνό, θάλασσα, και θερμό κλίμα. Αυτό αποτελεί ιδανικό προνόμιο με πολλά περιθώρια αξιοποίησης και ανάδειξης τους σε αξιόλογα τουριστικά κέντρα υγείας για τουρισμό μακράς παραμονής για όλες τις ηλικίες. Μπορεί ο ασθενής να βρει τη σχετική θεραπεία στις λουτροπηγές μας, ή αυτές πρέπει να οργανωθούν ώστε να ανταποκρίνονται καλύτερα στις σύγχρονες απόψεις για την αποτελεσματικότητα της ιαματικής λουτροθεραπείας; Η απάντηση είναι σαφής. Οι Ελληνικές λουτροπόλεις δεν έχουν σωστή επιστημονική εκμετάλλευση. Πρέπει να γίνουν δύο πράγματα: 1. Επιστημονικός τομέας, που περιλαμβάνει: α) Τεχνικά έργα. Τα υδροθεραπευτήρια και άλλα βοηθητικά έργα πρέπει να προσαρμόζονται στους τρόπους χρησιμοποίησης του μεταλλικού νερού, δηλ. δεν αρκούν μόνο οι συνηθισμένοι λουτήρες, αλλά εξοπλισμοί για ατμόλουτρα, λασπόλουτρα, καταιονήσεις, πισίνες κατάλληλα κατασκευασμένες, εσωτερικές και υπαίθριες, χώροι καλλιέργειας της λάσπης, εγκαταστάσεις για εισπνευσοθεραπεία και ποσιθεραπεία. β) Το ιατρικό έργο να αναλαμβάνεται από γιατρούς που να γνωρίζουν τις δυνατότητες της ιαματικής λουτροθεραπείας. ΟΙ τεχνικές μέθοδοι θα πρέπει να εφαρμόζονται από ειδικούς, από κατάλληλες σχολές, λουτρονόμους. Το ιατρικό έργο να συμπληρώνεται με τη δημιουργία κέντρων φυσικοθεραπείας, εργασιοθεραπείας και επαγγελματικού αναπροσανατολισμού του αρρώστου. 2. Ένας δεύτερος τομέας στην οργάνωση των λουτροπόλεων είναι ο τουριστικός. Εδώ το πεδίο δράσης είναι μεγάλο. Ειδικά στη χώρα μας οι δυνατότητες τουριστικής αξιοποίησης είναι τεράστιες, αφού οι πιο πολλές λουτροπηγές βρίσκονται κοντά στη θάλασσα και το κλίμα είναι ήπιο, ώστε η λειτουργία των υδροθεραπευτηρίων να μπορεί να διαρκεί όλο το χρόνο. Ίσως είναι σκόπιμο να αναλάβει την ευθύνη η τοπική αυτοδιοίκηση σε συνεργασία με τις τουριστικές και πολιτιστικές υπηρεσίες της χώρας. Ρύπανση ιαματικών πηγών Οι ιαματικές πηγές, παρά την ομορφιά τους, ρυπαίνονται. Οι λόγοι για τους οποίους μια ιαματική πηγή ρυπαίνεται είναι οι εξής: Ανθρωπογενείς δραστηριότητες 13

14 Στερεά απορρίμματα Υγρά απόβλητα Ανθρωπογενείς δραστηριότητες Γύρω από τις ιαματικές πηγές, υπάρχουν οικισμοί, όπου ζουν άνθρωποι. Η εκπομπή καυσαερίων από τα ΜΜΜ και των τζακιών σε συνδυασμό με τα χημικά στοιχεία που αποτελείται μία ιαματική πηγή συμβάλλουν στην ρύπανσή της και στην αλλοίωση των συστατικών που αποτελείται. Στερεά απορρίμματα Δεν είναι λίγες φορές όπου οι άνθρωποι, ιδιαίτερα κατά την τουριστική περίοδο πετούν απορρίμματα στις ιαματικές πηγές. Τα στερεά απορρίμματα μέσα σε αυτές συμβάλλουν στην αισθητική υποβάθμιση των πηγών αυτών και κατ επέκταση στη μείωση του ιαματικού τουρισμού. Υγρά απόβλητα Σε αρκετές περιοχές, διάφορα απόβλητα καταλήγουν και στις ιαματικές πηγές. Οι συνέπειες είναι εξίσου ίδιες με αυτές των στερεών αποβλήτων, δηλαδή αισθητική υποβάθμιση των πηγών και μείωση του ιαματικού τουρισμού. Συνοψίζοντας Οι παράγοντες που επηρεάζουν την ομορφιά των ιαματικών πηγών είναι: Οι ανθρωπογενείς δραστηριότητες Στερεά απορρίμματα Υγρά απόβλητα Οι ενέργειες αυτές προκαλούν: Αλλοίωση των ιαματικών πηγών Αισθητική υποβάθμιση 14

15 Κεφάλαιο 3 ο : Θεραπευτικές ενδείξεις και αντενδείξεις ιαματικής υδροθεραπείας. Ασθένειες που μπορούν να αντιμετωπιστούν Τα ιαματικά λουτρά βοηθούν τον ασθενή να αντιμετωπίσει ικανοποιητικά έναν μεγάλο αριθμό ασθενειών. Σχεδόν πάντα σε συνδυασμό με τη φαρμακευτική αγωγή που δίνει ο γιατρός η επίσκεψη σε κάποιο κέντρο θερμαλισμού στην Ελλάδα υπόσχεται εξαιρετικά αποτελέσματα. Παρακάτω παρουσιάζονται οι ασθένειες για τις οποίες ενδείκνυται η θεραπεία σε ιαματικά λουτρά και οι πηγές στις οποίες η αντιμετώπισή τους είναι καλύτερη. Αυχενικό σύνδρομο Γυναικολογικές παθήσεις Καρδιολογικά προβλήματα Δερματοπάθειες Τραυματισμοί και εκφυλιστικές εκβάσεις τραυμάτων Παθήσεις Εντέρου Ημικρανίες και πονοκέφαλοι Παχυσαρκία Ρευματικά νοσήματα Παθήσεις κυκλοφορικού Αυχενικό σύνδρομο Το αυχενικό σύνδρομο είναι ένας όρος που χρησιμοποιείται για να περιγράψει μια σειρά από συμπτώματα στην περιοχή του αυχένα και γύρω από αυτή. Γυναικολογικές παθήσεις Κάποιες από αυτές είναι οι φλεγμονώδεις παθήσεις των γεννητικών οργάνων, η λευκόρροια, η σαλπιγγίτιδα, οι διαταραχές του έμμηνου κύκλου, η εμμηνόρροια, οι ενοχλήσεις έπειτα από γυναικολογική επέμβαση, η αιδοιοΐτιδα, η κολπίτιδα και η πυελοπεριτονίτιδα. Οι ειδικοί σημειώνουν ότι τα ιαματικά λουτρά βοηθούν στις γυναικολογικές παθήσεις με δύο τρόπους: 1)Πρώτα από όλα το ζεστό νερό δρα μυοχαλαρωτικά και μπορεί να απαλύνει τους πόνους που προκαλούνται στο κάτω μέρος της κοιλιάς λόγω χρόνιας φλεγμονής. 2) Ο δεύτερος τρόπος είναι μέσω της γενικότερης ψυχολογικής ανάτασης που προσφέρουν οι διακοπές λίγων ημερών στα ιαματικά λουτρά, αφού είναι αποδεδειγμένο ότι κάποια γυναικολογικά προβλήματα δεν είναι τίποτα περισσότερο από συμπτώματα του σύγχρονου τρόπου ζωής και των καθημερινών προβλημάτων. 15

16 Καρδιολογικά προβλήματα Η θετική επίδραση των ιαματικών λουτρών στην καρδιακή λειτουργία των ασθενών προέρχεται από τη χαλάρωση των μυών που παρατηρείται κατά τη διάρκεια του λουτρού. Με τη χαλάρωση των μυών πέφτει και η αρτηριακή πίεση. Έτσι παρατηρούνται ευεργετικές επιδράσεις τόσο στην καρδιά όσο και στα στεφανιαία αγγεία. Οι θετικές επιπτώσεις είναι εμφανείς για αρκετά μεγάλο χρονικό διάστημα κυρίως σε ηλικιωμένους που κατά τη διάρκεια του χειμώνα δεν έχουν τόσο μεγάλη ανάγκη για αντιφλεγμονώδη φάρμακα. Δερματοπάθειες Το έκζεμα, η νεανική ακμή, η ψωρίαση, οι τοπικές δερματίτιδες και το πρήξιμο από διάφορες αιτίες είναι μερικές από αυτές. Για να έχει καλύτερα αποτελέσματα, ο ασθενής θα πρέπει να επισκεφτεί πηγές που είναι πλούσιες σε θειούχα. Τραυματισμοί και εκφυλιστικές εκβάσεις τραυμάτων Οι ιαματικές πηγές είναι ιδιαίτερα δημοφιλής προορισμός για όσους βρίσκονται στο στάδιο της αποθεραπείας από κάποιο τραύμα. Οι ιαματικές πηγές επιδρούν θετικά κυρίως στα κατάγματα, τα διαστρέμματα αλλά και τις αγκυλώσεις που πιθανά έχουν εμφανιστεί σε κάποιο τραυματισμένο μέλος. Παθήσεις του εντέρου Αυτό που πρέπει να επισημανθεί οπωσδήποτε, ωστόσο, είναι ότι τα ιαματικά λουτρά απαγορεύονται αυστηρά στην περίπτωση που τα τραύματα είναι ακόμα ανοιχτά. Στα κατάγματα, τα ιαματικά λουτρά αποτελούν ένα είδος εναλλακτικής φυσικοθεραπείας που γίνεται με λιγότερο πόνο σε σχέση με την παραδοσιακή μέθοδο αφενός επειδή ο ασθενής βρίσκεται μέσα στο νερό και αφετέρου επειδή το ζεστό νερό χαλαρώνει περισσότερο το τραυματισμένο μέλος. Ημικρανίες και πονοκέφαλοι Σε ότι αφορά στις ημικρανίες και στους πονοκεφάλους τα ιαματικά λουτρά μπορούν να βοηθήσουν μόνο όταν αυτοί δεν αποτελούν συμπτώματα κάποιας οργανικής πάθησης. Παχυσαρκία Η πραγματικότητα είναι ότι τα ιαματικά λουτρά δεν περιέχουν μέταλλα ή άλλα στοιχεία που βοηθούν τα παχύσαρκα άτομα να χάσουν τα περιττά κιλά. Ο μοναδικός τρόπος που ο θερμαλισμός βοηθά στην περίπτωση αυτή είναι οι ασκήσεις μέσα στο νερό, η δίαιτα και ο τρόπος ζωής που ακολουθούν όσοι επισκέπτονται τα ιαματικά λουτρά. Ρευματικά νοσήματα Ασθένειες όπως οι ρευματισμοί, η ρευματοειδής και παραμορφωτική αρθρίτιδα, η σπονδυλοαρθρίτιδα και η ραχίτιδα αντιμετωπίζονται πολύ ικανοποιητικά στο ζεστό νερό των ιαματικών πηγών. 16

17 Παθήσεις κυκλοφορικού Για τις περιπτώσεις αγγειοπάθειας και χρόνιας αποφρακτικής αρτηριοπάθειας οι ειδικοί εκτιμούν ότι οι βλάβες είναι οργανικές και η αντιμετώπισή τους μπορεί να είναι αποτελεσματικότερη με θεραπευτική ή χειρουργική αγωγή. Εκεί που βοηθούν τα ιαματικά λουτρά, ωστόσο, είναι στις κράμπες οι οποίες αποτελούν ένα από τα συμπτώματα της περιφερικής αποφρακτικής αρτηριοπάθειας. Στην περίπτωση αυτή, η λουτροθεραπεία με θερμά ιαματικά λουτρά βοηθά πάρα πολύ στην αποφυγή και αντιμετώπιση του συγκεκριμένου συμπτώματος. ΙΑΜΑΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΕΣ ΕΝΔΕΙΞΕΙΣ ΑΙΔΗΨΟΥ ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑ ΝΕΡΟΥ: βαθμοί ΕΝΔΕΙΞΕΙΣ: Υδροθεραπεία για χρόνιους ρευματισμούς, παραμορφωτική αρθρίτιδα, σπονδυλοαρθρίτιδα, νευρίτιδες, ισχιαλγίες, οσφυαλγίες, μετατραυματικές αγκυλώσεις και δυσμορφίες, γυναικολογικές παθήσεις. ΚΑΜΜΕΝΩΝ ΒΟΥΡΛΩΝ ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑ ΝΕΡΟΥ: βαθμοί ΕΝΔΕΙΞΕΙΣ: Υδροθεραπεία για χρόνιους ρευματισμούς, αρθρίτιδες, νεφρίτιδες, γυναικολογικές παθήσεις, δερματοπάθειες, παθήσεις του κυκλοφορικού συστήματος. ΥΠΑΤΗΣ ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑ ΝΕΡΟΥ: 33,5 βαθμοί ΕΝΔΕΙΞΕΙΣ: Υδροθεραπεία για διαταραχές και ενοχλήσεις της καρδιακής λειτουργίας, υπέρταση, ρευματοπάθειες, αρθροπάθειες, ημικρανίες, μετατραυματικές καταστάσεις, χρόνιες παθήσεις του νευρικού συστήματος. ΜΕΘΑΝΩΝ ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑ ΝΕΡΟΥ: 34,4 βαθμοί ΕΝΔΕΙΞΕΙΣ: Ρευματοπάθειες, αρθροπάθειες, δερματοπάθειες, γυναικολογικές παθήσεις. ΙΑΜΑΤΙΚΗ ΠΗΓΗ ΣΜΟΚΟΒΟΥ ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑ ΝΕΡΟΥ: βαθμοί ΕΝΔΕΙΞΕΙΣ: Παθήσεις αναπνευστικού συστήματος, ρευματοπάθειες, αρθρίτιδες, νευραλγίες, μυαλγίες, δερματοπάθειες, γυναικολογικές παθήσεις. ΙΚΑΡΙΑΣ ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑ ΝΕΡΟΥ: 35,5-55,5 βαθμοί ΕΝΔΕΙΞΕΙΣ: Παθήσεις αρθρώσεων, σπονδυλοαρθρίτιδες, παραμορφωτικές αρθρίτιδες, αγκυλώσεις, παθήσεις νευρικού συστήματος, ρευματοπάθειες, γυναικολογικές παθήσεις. ΛΟΥΤΡΑΚΙΟΥ ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑ ΝΕΡΟΥ: 30,4 βαθμοί ΕΝΔΕΙΞΕΙΣ: Υδροθεραπεία: Χρόνιες ρευματοπάθειες, χρόνιες ρευματικές αρθροπάθειες, σπονδυλοαρθρίτιδες, οσφυαλγίες, φλεγμονές του δέρματος, αλλεργικές δερματοπάθειες, ψωρίαση, έκζεμα. Ποσιθεραπεία: άτυπες ανεπάρκειες πέψης, χολολιθίαση, δυσκινησίες των χοληφόρων οδών, νεφρολιθίαση, λοιμώξεις ουροφόρων οδών, απλή χρόνια δυσκοιλιότητα, διάρροια, ασαφείς χρόνιες πρωκτίτιδες. ΛΑΓΚΑΔΑ ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑ ΝΕΡΟΥ: 39 βαθμοί ΕΝΔΕΙΞΕΙΣ: Λουτροθεραπεία για ρευματοπάθειες, αρθροπάθειες, γυναικολογικές παθήσεις, δερματοπάθειες, παθήσεις των νεφρών. ΚΑΪΑΦΑ ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑ ΝΕΡΟΥ: 32 βαθμοί ΕΝΔΕΙΞΕΙΣ: Χρόνιες ρευματοπάθειες, μυοσίτιδες, χρόνιες εκφυλιστικές εκβάσεις τραυμάτων. ΕΛΕΥΘΕΡΩΝ ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑ ΝΕΡΟΥ: βαθμοί ΕΝΔΕΙΞΕΙΣ: Ρευματοπάθειες, αρθροπάθειες, οσφυαλγίες, ισχιαλγίες, παθήσεις των ουροφόρων οδών, του ήπατος και των χοληφόρων οδών. 17

18 ΘΕΡΜΟΠΥΛΩΝ ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑ ΝΕΡΟΥ: 40 βαθμοί ΕΝΔΕΙΞΕΙΣ: Ρευματικές, γυναικολογικές και παθήσεις περιφερειακών νεύρων. ΠΛΑΤΥΣΤΟΜΟΥ ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑ ΝΕΡΟΥ: 33 βαθμοί ΕΝΔΕΙΞΕΙΣ: Υδροθεραπεία για ρευματοπάθειες, αρθροπάθειες, δερματοπάθειες, γυναικολογικές παθήσεις. Ποσιθεραπεία για παθήσεις ήπατος, χοληφόρων οδών, πεπτικού συστήματος και ουροφόρων οδών. ΚΥΘΝΟΥ ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑ ΝΕΡΟΥ: Δύο πηγές, 39 και 52 βαθμοί ΕΝΔΕΙΞΕΙΣ: Χρόνιοι και υποξείς ρευματισμοί, γυναικολογικές παθήσεις, αρθροπάθειες, νευραλγίες, δερματοπάθειες. Φαρμακοδυναμική και βιολογική δράση των ιαματικών πηγών Ηρόδοτος ( π.χ.): περιγράφει μερικές ιαματικές πηγές και συνιστά να γίνεται η λουτροθεραπεία την άνοιξη σε θερμά λουτρά, το δε καλοκαίρι σε ψυχρά. Επίσης καθορίζει τη διάρκεια της λουτροθεραπείας σε 21 ημέρες. Ιπποκράτης ( π.χ.): στο σημαντικότερο σύγγραμμα του "Περί αέρων, υδάτων και τόπων", καθορίζει τις δράσεις των ψυχρών και θερμών λουτρών επί του σώματος, καθώς και τις παθήσεις για τις οποίες ενδείκνυται η χρήση τους. Ρωμαίοι: χρησιμοποιούσαν τα λουτρά για θεραπευτικές αγωγές ορθοπεδικών προβλημάτων. Γενικά κατά την αρχαία ελληνική και ρωμαϊκή περίοδο πολλοί Έλληνες συγγραφείς, ιστορικοί και γεωγράφοι ασχολήθηκαν με την περιγραφή των ιαματικών πηγών. Μετά την περίοδο των Ρωμαίων (476 μ.χ.) η λουτροθεραπεία παρήκμασε κι' αυτή, αλλά τον 16 ο αιώνα ανακαλύφθηκε ξανά. Έκτοτε εφαρμόζεται ανελλιπώς για τη διαχείριση μυοσκελετικών προβλημάτων. Από την ιστορική αναδρομή γίνεται σαφές ότι η λουτροθεραπεία ανήκει σ αυτούς τους κλάδους των επιστημών στις οποίες η πρακτική εμπειρία προηγήθηκε της επιστημονικής γνώσης. Έτσι η επιστημονική έρευνα επικεντρώθηκε καταρχήν στο να εξηγήσει επιστημονικά τα προηγηθέντα εμπειρικά αποτελέσματα και να τα στηρίξει. Υδροθεραπεία είναι η χρήση του νερού για θεραπευτικούς σκοπούς. Χωρίζεται σε εξωτερική και εσωτερική υδροθεραπεία. Οι πιο συνηθισμένοι τρόποι εφαρμογής τους είναι: Λουτροθεραπεία Ποσιθεραπεία. Εισπνευσιοθεραπεία. 18

19 Λουτροθεραπεία Λουτροθεραπεία είναι η εμβύθιση ολοκλήρου του σώματος ή μέρους του σώματος σε κάποιο υλικό (νερό, λάσπη) για θεραπευτικούς σκοπούς. Η λουτροθεραπεία μπορεί να πραγματοποιηθεί με: Ιαματικά λουτρά. Καταιονήσεις. Λασπόλουτρα - Επιθέματα - Περιτυλίξεις. Υδρομάλαξη - Δινόλουτρα. Μηχανισμοί βιολογικής δράσης των ιαματικών πηγών Κατά τη λουτροθεραπεία επιδρούν τρία είδη ερεθισμάτων : Α) μηχανικά, Β) θερμικά, Γ) χημικά. Μηχανικά ερεθίσματα Τα μηχανικά ερεθίσματα οφείλονται στις φυσικές ιδιότητες του νερού. Το ανθρώπινο σώμα εμβαπτιζόμενο σε ένα λουτρό υφίσταται την επίδραση δύο μηχανικών παραγόντων: της άνωσης και της υδροστατικής πίεσης. Για την μελέτη της μηχανικής δράσης χρησιμοποιήθηκε νερό της βρύσης, για να μην υπάρχουν χημικά ερεθίσματα, και θερμοκρασία C, ονομαζόμενη και αδιάφορος, επειδή οι εμβαπτιζόμενοι σε τέτοια θερμοκρασία δεν αισθάνονται ούτε κρύο ούτε ζέστη. Έτσι αποκλείονται και τα θερμικά ερεθίσματα. Άνωση Ένας άνθρωπος 80 κιλών, μέσα στο γλυκό νερό ζυγίζει μόνον 20 kg, ενώ στη θάλασσα 8 kg. Εξυπακούεται ότι και στα μεταλλικά νερά η άνωση είναι τόσο μεγαλύτερη, όσο πυκνότερο είναι το διάλυμα των αλάτων που περιέχουν. Άμεσα αποτελέσματα: η χαλάρωση του κινητικού συστήματος και η ευχερέστερη κινητικότητα των αρθρώσεων, επομένως ανακούφιση από τον πόνο στις οδυνηρές ρευματοπαθείς αρθρώσεις. Η επίδραση αυτή είναι χαρακτηριστικότερη σε περιπτώσεις μυοτονίας ή πόνων που εντοπίζονται στα μαλακά μόρια των αρθρώσεων ή των μυών, όπως επί μυαλγιών, αρθραλγιών ή ρευματισμών. Υδροστατική πίεση Η υδροστατική πίεση προκαλεί: α) ελάττωση της περιμέτρου του θώρακα κατά 2-4 cm και ελάττωση της περιμέτρου των κοιλιακών τοιχωμάτων με αποτέλεσμα την άνοδο του διαφράγματος και τη διευκόλυνση της κένωσης των φλεβών της κοιλίας. Η σμίκρυνση του θώρακα και η άνοδος του διαφράγματος 19

20 προκαλούν αύξηση της ενδοθωρακικής πιέσεως η οποία βοηθά στην αποβολή μέρους του εφεδρικού αέρα και στην αύξηση της αναπνευστικής εφεδρείας. Η παραπάνω επίδραση βοηθά πολύ στο πνευμονικό εμφύσημα. β) αύξηση της φλεβικής πίεσης στα άκρα και μετατόπιση των υγρών από τα άκρα στον κορμό, προκαλώντας έτσι αραίωση του αίματος και αυξημένη διούρηση. Έχει μετρηθεί ότι βύθιση στο νερό για μια ώρα αυξάνει την αποβολή νερού περίπου κατά 50%. Σε πειράματα εμβύθισης υγιών ατόμων σε ιαματικό νερό 35, μετρήθηκε η νεφρική, αιματολογική και καρδιαγγειακή τους ανταπόκριση και συγκρίθηκαν οι τιμές τους πριν και μετά το λουτρό. Παρατηρήθηκαν οι εξής σημαντικές αυξήσεις: - Διπλασιασμός της διούρησης και νατριούρησης, - 5% αραίωση του αίματος και - 50% αύξηση του καρδιακού δείκτη μετά το λουτρό (αυξάνει ο όγκος παλμού και ο ΚΛΟΑ (κατά λεπτό όγκο αίματος)). Μεγάλης σημασίας πτώση συνέβη στις συγκεντρώσεις όλων των δεικτών των ερυθρών αιμοσφαιρίων. Παρατηρήθηκε πτώση της συγκέντρωσης της αιμοσφαιρίνης, του αριθμού των ερυθρών αιμοσφαιρίων και της λευκωματίνης. Η βύθιση στο νερό μετακινεί εξωκυτταρικό υγρό στον αγγειακό χώρο και αυτό το ισοοσμωτικό διάλυμα αραιώνει τις μεταβλητές των ερυθροκυττάρων και τη συγκέντρωση της λευκωματίνης. Η υδροστατική πίεση του νερού στα άκρα κινητοποιεί το οίδημα και μ' αυτόν τον τρόπο μπορεί να δρα ευεργετικά σε πολλές ασθένειες. Θερμικά ερεθίσματα Τα θερμικά ερεθίσματα οφείλονται στη θερμότητα του νερού. Για την εξήγηση του φαινομένου αυτού διατυπώθηκαν οι παρακάτω θεωρίες: 1) Η νευρογενής, σύμφωνα με την οποία το ερέθισμα διεγείρει τις αισθητικές απολήξεις του δέρματος. Για την αίσθηση του θερμού είναι υπεύθυνα τα σωμάτια του Raffini και για την αίσθηση του ψυχρού οι τελικές κορύνες του Krause. Από αυτές φέρεται προς τα γάγγλια και το νωτιαίο μυελό. Από εκεί στέλνεται απάντηση στην περιφέρεια και προκαλείται ανάλογα αγγειοδιαστολή ή αγγειοσυστολή. 2) Η χυμική, σύμφωνα με την οποία από κάποια κύτταρα του δέρματος παράγονται χυμικές ουσίες οι οποίες μπορούν να δράσουν είτε τοπικά στα αγγεία είτε σε απομακρυσμένα όργανα του σώματος τροποποιώντας τις λειτουργίες τους μετά από την είσοδό τους στην κυκλοφορία. Έτσι τα θερμά λουτρά θεωρείται ότι αυξάνουν την ακετυλοχολίνη η οποία προκαλεί τοπικά αγγειοδιαστολή και ερυθρότητα. Τα ψυχρά λουτρά θεωρείται ότι αυξάνουν την ισταμίνη η οποία προκαλεί αγγειοσυστολή και γενικά δρα αντίθετα από την ακετυλοχολίνη. Τα θερμά λουτρά προκαλούν: - αγγειοδιαστολή και υπεραιμία του δέρματος, 20

21 - αγγειοσύσπαση στα σπλάχνα και μικρή μείωση της πιέσεως του αίματος. Οι μεταβολές αυτές έχουν σαν αποτέλεσμα: - τη διέγερση της καρδιακής λειτουργίας και την αύξηση του κυκλοφορούντος αίματος. Αυτό διευκολύνει τη απορρόφηση διιδρωμάτων, εξιδρωμάτων και λανθανόντων οιδημάτων και αυξάνει τη διούρηση. Τα θερμά ερεθίσματα όταν δρουν στην καρδιά ελαττώνουν τη συστολική και τη διαστολική πίεση. Τα ψυχρά λουτρά προκαλούν αγγειοσύσπαση στο δέρμα και αυξάνουν τη συστολική και διαστολική πίεση γι αυτό αντενδείκνυνται σε υπερτασικούς. Θερμική δράση στο πεπτικό σύστημα Τα θερμικά ερεθίσματα επιδρούν στην εκκριτική και την κινητική λειτουργία του πεπτικού σωλήνα. Ο περισταλτισμός μπορεί να αυξηθεί από ερεθισμό των νεύρων που νευρώνουν τα σπλάχνα ή από αύξηση του ρέοντος αίματος στα αγγεία του μεσεντερίου. Έτσι το ψυχρό λουτρό του σώματος αυξάνει την έκκριση στο στομάχι και κυρίως την έκκριση του HCl, ενώ το θερμό παρουσιάζει αντίθετη δράση ελαττώνοντάς την. Τα ψυχρά επιθέματα δρουν ερεθιστικά στα νεύρα των σπλάχνων, αυξάνουν την αιμάτωση στα αγγεία του μεσεντερίου και αυξάνουν τον περισταλτισμό. Τα θερμά επιθέματα έχουν αντίθετη δράση γιατί έχουν κατασταλτική δράση στα νεύρα. Αν εφαρμοσθεί πολύ ψυχρό ερέθισμα (πάγος) στην κοιλιακή χώρα τότε παρατηρείται ελάττωση των περισταλτικών κινήσεων και μείωση της εκκρίσεως HCl. Έτσι είναι προφανές ότι σε σκωληκοειδίτιδα, παροξυσμό έλκους του στομάχου, αιμορραγία του πεπτικού σωλήνα, χολοκυστίτιδα, εντερίτιδα και γενικά σε φλεγμονές του εντέρου η τοποθέτηση πάγου στο κοιλιακό τοίχωμα έχει θετική επίδραση. Αντίθετα, τα θερμά επιθέματα είναι χρήσιμα σε σπασμούς του εντέρου όπως σε χολολιθίαση και σε κωλικούς του ήπατος και του εντέρου. Θερμική δράση σε άλλα συστήματα Σχετικά με το αναπνευστικό τα ψυχρά ερεθίσματα προκαλούν αύξηση του μεγέθους της αναπνοής. Τα υπέρθερμα προκαλούν εξασθένηση αυτής και σπάνια μπορεί να προκαλέσουν αναπνοή Cheyne - Stokes (αναπνοή που χαρακτηρίζεται από εναλλασσόμενες περιόδους αναπνοών με προοδευτικά αυξανόμενο και εν συνεχεία μειούμενο εύρος και περιόδους άπνοιας) και θάνατο. Όσον αφορά στο νευρικό σύστημα τα ψυχρά ερεθίσματα αυξάνουν τη διεγερσιμότητα του νευρικού συστήματος με αποτέλεσμα να αυξάνουν την εγρήγορση του ατόμου. Τα θερμά ερεθίσματα έχουν αντίθετο αποτέλεσμα και γι αυτό χρησιμοποιούνται για αναλγητική δράση σε διάφορα επώδυνα σύνδρομα. Τα θερμικά ερεθίσματα επιδρούν και στο αίμα. Έτσι τα θερμά λουτρά προκαλούν αλκάλωση ενώ τα ψυχρά οξέωση. Τα θερμά προκαλούν αραίωση του αίματος ενώ τα ψυχρά προκαλούν πύκνωση του αίματος με φαινομενική αύξηση του αριθμού των ερυθρών 21

22 αιμοσφαιρίων. Τα ψυχρά λουτρά προκαλούν και αύξηση του σακχάρου γι αυτό αντενδείκνυται σε διαβητικούς. Τα θερμά λουτρά αυξάνουν τη λειτουργική ικανότητα των μυών μειώνοντας την κόπωση και δίνοντας το αίσθημα της ευεξίας. Αλλά τα πολύ θερμά και παρατεταμένα ερεθίσματα προκαλούν εξάντληση. Είναι ακόμα γνωστό, ότι ο μυϊκός σπασμός που προέρχεται από την βλάβη του υποκείμενου σκελετού, των αρθρώσεων ή των νεύρων, ανακουφίζεται από τη θερμοκρασία, πιθανώς λόγω λύσεως του μυϊκού αυτού σπασμού. Άλλη ευεργετική επίδραση από τη θερμική διέγερση είναι αυτή που έχει η ζέστη στην εκτατικότητα των ιστών των πλούσιων σε κολλαγόνα, όπως π.χ. στους τένοντες, στις θήκες των αρθρώσεων, στον ουλοποιημένο και παχυμένο αρθρικό υμένα, κ.ά. Έτσι βελτιώνεται η ακτίνα κινήσεως των αρθρώσεων με τις οποίες εμπλέκονται. Η θερμοκρασία επιδρά και στις γλοιελαστικές ιδιότητες των ιστών. Έτσι ελαττώνεται η ελαστική δυσκαμψία γεγονός που έχει ευνοϊκή επίδραση στους ασθενείς με ρευματοειδή αρθρίτιδα. Η υπερθερμία μειώνει επίσης το ιξώδες του αρθρικού υγρού, δηλ. το καθιστά ρευστότερο. Αναλγητική και ενδοκρινική δράση Είναι γνωστό ότι βραχυπρόθεσμη εφαρμογή ζέστης ανακουφίζει από τον πόνο. Η αναλγητική δράση της μπορεί να εξηγηθεί, τουλάχιστον μερικά, από τις αυξανόμενες συγκεντρώσεις β-ενδορφίνης. Οι εργαστηριακές μετρήσεις, μετά την εφαρμογή της θερμότητας, παρουσιάζουν αυξημένη την έκκριση νοραδρεναλίνης, κορτιζόλης και αυξητικής ορμόνης. Είναι δε πολύ γνωστή η αντιφλεγμονώδης δράση της κορτιζόλης και των κατεχολαμινών. Έχει αναφερθεί επίσης ότι μετά από ένα λουτρό σάουνα ανεβαίνει κατά 14 φορές το επίπεδο της προλακτίνης. Είναι επίσης γνωστό ότι η εφαρμογή ζεστών επιθεμάτων λάσπης ή το λουτρό σε θερμό νερό C, μπορεί να αυξήσει τη θερμοκρασία του σώματος κατά 1-2 C. Μ' αυτό τον τρόπο επηρεάζεται πολύ η ανταλλαγή της ύλης, γίνεται ειδικά καλύτερη καύση του αζώτου των τροφών. Έτσι αυξάνεται η ποσότητα της αποβαλλόμενης ουρίας και του ουρικού οξέος. Χημικά ερεθίσματα Το χημικό ερέθισμα προκαλείται από τα στοιχεία που είναι διαλυμένα στα μεταλλικά νερά. Μια άποψη είναι ότι το συστατικά αυτά του νερού απορροφώνται καταρχήν οπό την εξωτερική νεκρή στοιβάδα του δέρματος. Στη συνέχεια εισχωρούν βαθύτερα στο δέρμα και μέσω αυτού στην κυκλοφορία του αίματος, από όπου ασκούν τη φαρμακοδυναμική τους ενέργεια. 22

23 Διαδερμική απορρόφηση Η διαδερμική απορρόφηση των μεταλλικών στοιχειών επηρεάζεται από τους παρακάτω παράγοντες: α) Την κατάσταση της κερατίνης στιβάδας. Η απορρόφηση είναι αντιστρόφως ανάλογη με το πάχος της κεράτινης στιβάδας (το οποίο λυμαίνεται γύρω στα 15μm με εξαίρεση τις παλάμες και τα πέλματα όπου είναι σαφώς παχύτερη). Η αύξηση της θερμοκρασίας του δέρματος αυξάνει την απορρόφηση, διευκολύνοντας τη διέλευση των μορίων στο εσωτερικό της κερατίνης και αφετέρου τη μετακίνησή του από την επιδερμίδα προς το χόριο. Η ενυδάτωση της κερατίνης ευνοεί σημαντικά την απορρόφηση αλλά και διευκολύνει τη διέλευση των μορίων στο εσωτερικό του επιθηλίου καθώς και τη μετάβασή τους στο θηλώδες στρώμα του χορίου. β) Αγγείωση του χορίου. Η έντονη σωματική κυκλοφορία ευνοεί τη διαπερατότητα. γ) Η ηλικία του ατόμου. Το νεογνό έχει πολύ λεπτή κερατίνη στιβάδα και πλούσια αγγείωση του υποκείμενου χορίου. Έτσι η απορροφητική ικανότητα είναι διπλάσια απ αυτήν του ενηλίκου. δ) Τη χημική σύσταση της ουσίας. Έχει αποδειχθεί ότι ο συντελεστής διαχύσεως είναι αντιστρόφως ανάλογος προς την κυβική ρίζα του μοριακού βάρους. Πρακτικά δεν είναι δυνατή η είσοδος ουσιών με μοριακό βάρος μεγαλύτερο από Τα στοιχεία που διέρχονται το δέρμα είναι απαραίτητα λιποδιαλυτά ή καθίστανται λιποδιαλυτά με την ένωσή τους με λιποειδή του δέρματος. Λιποδιαλυτά είναι το CO 2, το H 2 S, το Ι - και το ραδόνιο τα οποία διέρχονται διαμέσου του δέρματος. Στοιχεία που δεν είναι λιποδιαλυτά και καθίστανται λιποδιαλυτά μετά από ένωση με λιποειδή του δέρματος είναι τα Ag, Ba, Fe, Cu και το Mn. Αυτά εισέρχονται στην κυκλοφορία με ιοντική μορφή διαμέσου του δέρματος. Τα στοιχεία που φέρονται στην κυκλοφορία στη συνέχεια φθάνουν στα όργανα στόχους όπου ασκούν την εκλεκτική οργανοτρόπο δράση τους. Τα στοιχεία που μένουν στο δέρμα ερεθίζουν τις νευρικές απολήξεις αυτού. Από αυτές ξεκινάει νέο ερέθισμα που διαμέσου του φυτικού νευρικού συστήματος αλλάζει η εσωτερική κατάσταση του οργανισμού. Από μεταγενέστερες έρευνες διαπιστώθηκε ότι το δέρμα μπορεί να καταστεί διαπερατό σε μεταλλικά και άλλα ιόντα, τα οποία φθάνουν "κατά συνέχεια ιστού" σε βαθύτερο μόρια, όπως π.χ. οι αρθρώσεις, ενώ αντίθετα τα επίπεδα στο αίμα παραμένουν ασήμαντα από φαρμακολογικής απόψεως. Ως γνωστό, στη διαπερατότητα του δέρματος από ορισμένες φαρμακευτικές ουσίες, με τα κατάλληλα έκδοχα, βασίζεται και το ονομαζόμενο «διαδερματικό θεραπευτικό σύστημα", που χρησιμοποιείται ευρέως για ορισμένες ασθένειες, όπως στη στεφανιαία ανεπάρκεια (τα νιτρώδη), λαβυρινθικές διαταραχές (σκοπολαμίνη) κ.ά. Διαποτισμός του δέρματος Τα στοιχεία που διαποτίζουν το δέρμα είναι στοιχεία μη λιποδιαλυτά σε ιοντική ή μοριακή μορφή. Σε ιοντική μορφή είναι το Ca, Mg και Si ενώ σε μοριακή μορφή το χλωριούχο νάτριο, τα φωσφορικά και θειικά άλατα. 23

24 Ο διαποτισμός του δέρματος επηρεάζεται από τους παρακάτω παράγοντες: α) Το ηλεκτρικό φορτίο του μεταλλικού νερού. Το μεταλλικό νερό είναι θετικά φορτισμένο ενώ η επιδερμίδα είναι αρνητικά φορτισμένη. Έτσι κατιόντα του δέρματος εισδύουν στο δέρμα σε ιοντική μορφή, μερικά όμως από αυτά παρασύρουν και ανιόντα και σχηματίζονται άλατα που διαποτίζουν το δέρμα. β) Η θερμοκρασία του νερού. Ισόθερμα ή υπέρθερμα νερά διευκολύνουν τη δίοδο. γ) Ο χρόνος δράσεως του ιαματικού νερού. δ) Η σύσταση του νερού. ε) Το ph του δέρματος. Όταν τείνει να είναι όξινο διευκολύνεται η δίοδος και ο διαποτισμός. Μη ειδική ερεθισματοθεραπεία Το δέρμα προσλαμβάνει την μικρή επικάθιση των χημικών ιόντων, σαν ερέθισμα που το οδηγεί σε δευτερογενείς ενέργειες, π.χ. στην παραγωγή νέων ουσιών όπως η ακετυλοχολίνη ή η ισταμίνη, οι οποίες δρουν μέσω της κυκλοφορίας του αίματος. Όλες οι έρευνες συμφωνούν, ότι σ' όσους ασθενείς έκαναν λουτρά σε ιαματικά νερά, υπήρχε σημαντική μακροχρόνια βελτίωση σε όλους τους κλινικούς δείκτες, όπως πρωινή ακαμψία, αύξηση της κινητικότητας της σπονδυλικής στήλης, ενώ η βελτίωση ήταν ασήμαντη στις ομάδες ελέγχου. Η λουτροθεραπεία γινόταν παράλληλα και χωρίς να διακόπτεται η φαρμακευτική αγωγή του κάθε ασθενούς. Γενικά η λουτροθεραπεία απευθύνεται καταρχήν στην αιτία των χρόνιων παθήσεων και έχει σκοπό την τροποποίηση του νοσηρού εδάφους επί του οποίου αναπτύσσεται η νόσος. Αφετέρου, με τα λουτρά επιδιώκεται η βελτίωση των βλαβών που προκλήθηκαν στα διάφορα όργανα και τους ιστούς του οργανισμού κατά την εξέλιξη της παθήσεως. Λασπόλουτρα- Επιθέματα Περιτυλίξεις Τα λασπόλουτρα εφαρμόζονται με το βύθισμα του ασθενούς στην ιαματική λάσπη και η θεραπευτική τους δράση οφείλεται στο θεραπευτικό πηλό. Έτσι θεραπευτικός πηλός είναι ο πηλός που όταν χρησιμοποιείται στον ανθρώπινο οργανισμό παρουσιάζει βιολογική δράση. Ονομάζονται και πηλοειδή από τον "πηλό" και είναι η συλλογική ονομασία ουσιών που δημιουργούνται είτε από γεωλογικές διεργασίες είτε από αποικοδόμηση φυτικών οργανισμών. Ο πηλός των θερμών πηγών αποτελεί ένα φυσικό θεραπευτικό πηλό και είναι ο μόνος πηλός στη φύση που μπορεί να χρησιμοποιηθεί για πηλοθεραπεία αυτούσιος. Σχηματίζεται γύρω από τις θερμές πηγές από οργανικά και ανόργανα συστατικά, που είναι διαλυμένα ή αιωρούνται στο θερμό νερό και τα οποία καθιζάνουν και αποτίθενται γύρω από την πηγή. Ταξινόμηση Οι πηλοί μπορούν να ταξινομηθούν με τους παρακάτω τρόπους: α) σε ανόργανους και οργανικούς, με βάση την αναλογία ανοργάνων - οργανικών συστατικών, β) με βάση τη χημική σύσταση του νερού που είναι διαποτισμένοι μπορούν να ταξινομηθούν όπως τα ιαματικά νερά σε χλωριονατριούχους, θειούχους, ιωδιούχους, ραδιενεργούς κλπ. 24