Εισαγωγή... 11. Επιστήμη και Ψυχολογία των Οικονομικών Σεναρίων. Κεφάλαιο 5:... 105 Όταν τα Οικονομικά Σενάρια σας Κρατούν Νοητικά Φτωχούς

Περιεχόμενα Ευχαριστίες... 9 Εισαγωγή... 11 Κεφάλαιο 1:... 19 Επιστήμη και Ψυχολογία των Οικονομικών Σεναρίων Κεφάλαιο 2:... 33 Τα Δέκα Κυριότερα Οικονομικά Σενάρια που Καταστρέφουν την Οικονομική Ζωή των Ανθρώπων Κεφάλαιο 3:... 47 Η Οικονομική Ζώνη Άνεσης: Μήπως Πρέπει να Απελευθερωθείτε; Κεφάλαιο 4:... 71 Όταν τα Οικονομικά Σενάρια σας Κρατούν Φτωχούς Κεφάλαιο 5:... 105 Όταν τα Οικονομικά Σενάρια σας Κρατούν Νοητικά Φτωχούς Κεφάλαιο 6:... 121 Οικονομικά Σενάρια που Προάγουν τον Πλούτο Κεφάλαιο 7:... 125 Οικονομικά Σενάρια: Ποια είναι η Οικογενειακή σας Κληρονομιά; Κεφάλαιο 8:... 149 Οικονομική «Αποτοξίνωση»: Αναπρογραμματίστε τα οικονομικά σας Σενάρια Η Διαδικασία των Πέντε Βημάτων Κεφάλαιο 9:... 179 Αντίθετα Οικονομικά Σενάρια και Συγκρούσεις Ζευγαριών

Κεφάλαιο 10:... 203 Πώς να Μεγαλώσετε Οικονομικώς Υγιή Παιδιά Κεφάλαιο 11:... 219 Αλλάξτε Οικονομική Νοοτροπία και Χαρείτε τη Ζωή που Θέλετε

Ευχαριστίες Θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε όλους εκείνους που στήριξαν και συνεχίζουν να στηρίζουν τη δουλειά μας. Πρώτα απ όλα, τις συζύγους μας, Τζόνι Γουάντα, Μάρτζι Ζούγκιτς και Μάρσια Κάλερ. Χωρίς την αγάπη, την υπομονή, την εμψύχωση και τη στήριξή σας, αυτό το βιβλίο δεν θα είχε ολοκληρωθεί. Ο Μπραντ θέλει επίσης να ευχαριστήσει τα μέλη της οικογένειάς του Γουάντα και Τζέιμς Τέρνερ και Τζον και Νταϊάν Γουάντα για τη συνεχή τους υποστήριξη. Ο Τεντ ευχαριστεί την κόρη του Μπρέντα που έχει αναλάβει το χειρισμό όλων των σημαντικών καθημερινών ζητημάτων, όπως επίσης την εγγονή του Μόργκαν, τη νύφη του Τζόνι, και το γαμπρό του Αντουάν για το όραμα και τη στήριξή τους. Ο Ρικ είναι ευγνώμων στην κόρη του Λόντον και το γιο του Ντέιβιντ, που είναι το λαμπρό φως της ζωής του. Ευχαριστεί τους πιστούς του συνεργάτες Ντάρλα Κριλ και Λίντσεϊ Λούπερ που στήριξαν και φρόντισαν τους πελάτες του. Θα θέλαμε επίσης να ευχαριστήσουμε τους πολλούς οικονομικούς μάνατζερ, προπονητές, θεραπευτές και πελάτες μας με τους οποίους έχουμε συνεργαστεί και από τους οποίους έχουμε μάθει όλα αυτά τα χρόνια. Ήσαστε οι μεγαλύτεροι δάσκαλοι για εμάς. Είμαστε ευγνώμονες στην εκδότριά μας, Κάθλιν Φοξ, για τις συνεισφορές της, την ευσυνειδησία και τη σκληρή δουλειά της. Ευχαριστούμε το δρα Άλεξ Μπίβενς για τη βοήθειά του στην ανάλυση των δεδομένων της έρευνάς μας. Ευχαριστούμε επίσης το υπέροχο προσωπικό της Health Communications και ιδιαίτερα τον Πίτερ Βέγκσο, τον Γκάρι Σέιντλερ, την Άλισον Τζάνσε και την Κιμ Γουάις. Επίσης, θέλουμε να ευχαριστήσουμε και να τιμήσουμε ο ένας τον άλλο. Η συνεργασία, το κοινό μας όραμα και η δέσμευσή μας, μας βοήθησαν να δημιουργήσουμε μια νέα κατεύθυνση στην ενοποίηση του οικονομικού προγραμματισμού με την ψυχολογία, και η φιλία μας συνεχίζει πάντα να κάνει πιο πλούσια τη ζωή μας.

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ποιο είναι το μυστικό για να γίνει κανείς πλούσιος; Αν και μπορούμε να μάθουμε πολλά μελετώντας τις μεθόδους ανθρώπων που κατάφεραν να γίνουν πλούσιοι, πολλοί από αυτούς θα δυσκολευτούν να μας πουν τι ακριβώς έκαναν για να το πετύχουν. Απλώς δούλευαν πολλές ώρες, συνέχισαν να προσπαθούν, δεν τα παράτησαν και πέτυχαν. Καθένας είναι διαφορετικός και είναι πολύ δύσκολο να αντιγράψει κανείς τη μέθοδο επιτυχίας κάποιου άλλου. Μολονότι το «μυστικό» για να γίνει κανείς πλούσιος δεν μπορεί να απομονωθεί σε μια συνταγή που να ισχύει για όλους, η αλήθεια είναι ότι οι πλούσιοι σκέφτονται και ενεργούν διαφορετικά απ όλους τους άλλους. Πραγματικά, υπάρχουν ευδιάκριτα πρότυπα οικονομικών πεποιθήσεων και συμπεριφορών που σχετίζονται με τον πλούτο, όπως υπάρχουν πρότυπα που σχετίζονται με τη φτώχεια και το οικονομικό χάος. Αυτά τα πρότυπα αντιπροσωπεύουν τις «οικονομικές νοητικές προδιαθέσεις» σας ή την «οικονομική νοοτροπία» σας, δηλαδή τον τρόπο με τον οποίο σκέφτεστε και ενεργείτε σε σχέση με το χρήμα. Το καλό είναι ότι μπορείτε να αλλάξετε αυτή τη νοοτροπία. Αν ο τρόπος σκέψης σας σχετίζεται με καταστροφικές οικονομικές συμπεριφορές και με οικονομική απελπισία και φτώχεια, μπορείτε να τον αντικαταστήσετε με έναν διαφορετικό τρόπο σκέψης που συνδέεται με τον πλούτο. Ανεξάρτητα από την αφετηρία σας ή την οικονομική σας κατάσταση, μπορείτε κυριολεκτικά να αναπρογραμματίσετε το νου σας ώστε να γίνετε πλούσιοι. Αυτό το βιβλίο θα σας δείξει πώς να το επιτύχετε. Η αλλαγή της οικονομικής νοοτροπίας σας δεν είναι κάποιο κόλπο. Είναι μια διαδικασία, βασισμένη σε αρχές της ψυχολογίας και έρευνες, που θα σας βοηθήσει να αναγνωρίσετε και να ξεπεράσετε τα νοητικά και συναισθηματικά εμπόδια που σας φράζουν το δρόμο προς την επιτυχία. Αν και αυτή η διαδικασία έχει σκοπό να σας βοηθήσει να βγάλετε περισσότερα χρήματα, θα σας δώσει επίσης την

12 Η ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΧΡΗΜΑΤΟΣ ευκαιρία να αποκτήσετε πραγματικό πλούτο. Φυσικά, το να έχετε αρκετά χρήματα αποτελεί βασικό μέρος του αυθεντικού πλούτου. Παρ όλα αυτά, πολλές μελέτες συστηματικά δείχνουν αυτό που όλοι γνωρίζουμε βαθιά μέσα μας: ότι τα χρήματα και τα υλικά αγαθά δεν προσφέρουν παρά μόνο εφήμερη ευτυχία. Είναι πολύ σημαντικό να μπορείτε να φροντίσετε την οικογένειά σας, να μπορείτε να αποκτήσετε και να κάνετε αυτά που θεωρείτε σημαντικά, και να έχετε οικονομική ασφάλεια. Οι συμβουλές και οι ασκήσεις αυτού του βιβλίου θα σας βοηθήσουν να ξεπεράσετε τα εμπόδια που δεν σας αφήνουν να γίνετε πλούσιοι. Εξίσου σημαντική όμως είναι η ικανότητα να χρησιμοποιήσετε αυτό τον πλούτο για να δημιουργήσετε μια ισορροπημένη, πλήρη και γεμάτη ζωή. Η οικονομική επιτυχία είναι μόνο ένα από τα πολλά οφέλη που μπορείτε να αποκομίσετε αλλάζοντας την οικονομική σας νοοτροπία. Η αλλαγή αυτή θα σας βοηθήσει επίσης να απολαύσετε τον πλούτο που ενδεχομένως ήδη έχετε. Αναπρογραμματίζοντας τις οικονομικές πεποιθήσεις που σας εμποδίζουν να πετύχετε, θα μπορείτε να κάνετε πιο συνετές οικονομικές επιλογές, να έχετε μεγαλύτερη οικονομική ισορροπία, να βελτιώσετε τις σχέσεις σας με τους άλλους και να αυξήσετε τον πλούτο και την οικονομική σας άνεση. Όσο σημαντικά και αν είναι τα παραπάνω οφέλη, η αλλαγή της οικονομικής σας νοοτροπίας θα έχει ακόμη μεγαλύτερο θετικό αντίκτυπο στη ζωή σας, λόγω κυρίως των επιβαρυντικών επιπτώσεων του άγχους που προκαλούν τα οικονομικά προβλήματα. Όταν τα χρήματα είναι πηγή στρες, αυτό το στρες επηρεάζει κάθε πλευρά της ζωής μας. Πρόσφατες έρευνες έχουν δείξει ότι το άγχος για τα οικονομικά ζητήματα δεν επηρεάζει μόνο την πνευματική μας κατάσταση αλλά και την υγεία μας. Δημοσκόπηση που έγινε τον Ιούνιο του 2008 από το Ασοσιέιτεντ Πρες δείχνει ότι το άγχος από οικονομικά ζητήματα παίζει σημαντικό ρόλο στην υγεία μας. Όσοι ανησυχούν για τα οικονομικά τους, παρουσιάζουν περισσότερες ημικρανίες, έλκη, άγχος και περιστατικά βαριάς κατάθλιψης. Έχουμε περιορισμένο έλεγχο στους περισσότερους εξωτερικούς παράγοντες

εισαγωγη 13 που επηρεάζουν το οικονομικό μας περιβάλλον (για παράδειγμα, ανεργία, οικονομική ύφεση, χρηματιστηριακές φούσκες, κρίση επισφαλών δανείων). Εκείνα που μπορούμε να ελέγξουμε όμως, είναι οι σκέψεις μας και οι πράξεις μας (ή η απουσία πράξεων) σε αυτό το περιβάλλον. Σύμφωνα με την κλινική, επαγγελματική και προσωπική μας εμπειρία, αυτοί οι εσωτερικοί παράγοντες είναι που καθορίζουν κυρίως την τελική μας επιτυχία. Το να αποδεχτείτε ότι πράγματι ευθύνεστε για την οικονομική σας κατάσταση είναι το πρώτο βήμα για να διασφαλίσετε ότι δεν θα συνεχίσετε να κάνετε τα ίδια λάθη. Χρησιμοποιώντας τα εργαλεία αυτού του βιβλίου μπορείτε να εξετάσετε, και να μάθετε να αλλάζετε, τις πεποιθήσεις που έχετε για το χρήμα και οι οποίες δεν σας ωφελούν. Μπορείτε να αναπρογραμματίσετε τις πεποιθήσεις αυτές για να σας οδηγήσουν στο δρόμο της οικονομικής επιτυχίας και του μειωμένου οικονομικού στρες. Το βιβλίο Η ψυχολογία του χρήματος βασίζεται σε συνδυασμό εμπειρίας και έρευνας. Είμαστε πρωτοπόροι στην πρακτική εφαρμογή της ψυχολογίας της προσωπικής οικονομίας και του προσωπικού πλούτου. Ο δρ Μπραντ Κλοντζ είναι κλινικός ψυχολόγος, ψυχοθεραπευτής και ερευνητής. Ο δρ Τεντ Κλοντζ είναι ψυχοθεραπευτής και σύμβουλος επιτυχίας για περισσότερο από τριάντα πέντε χρόνια. Ο Ρικ Κάλερ είναι σύμβουλος οικονομικού προγραμματισμού εδώ και είκοσι πέντε χρόνια. Όλοι μας δουλεύουμε με πελάτες σε καθημερινή βάση, και αθροιστικά έχουμε δεκαετίες πείρας στο να τους βοηθάμε να γίνουν πλούσιοι, να αλλάζουν αυτοπεριοριστικά πρότυπα συμπεριφοράς και να κάνουν τη ζωή τους πιο πλήρη. Πολλές από τις εργασίες στον ανερχόμενο κλάδο της νευροοικονομικής, ο οποίος συνδυάζει τα πεδία της ψυχολογίας και των οικονομικών, στηρίζονται σε εργαστηριακές μελέτες που επισημαίνουν τα πιο συχνά νοητικά σφάλματα που κάνουμε. Αυτές οι έρευνες χρησιμοποιούνται για να βοηθήσουν τους ανθρώπους να παίρνουν καλύτερες επενδυτικές αποφάσεις. Το βιβλίο Η ψυχολογία του χρήματος προχωρεί πολύ πιο πέρα από τις εξειδικευμένες επενδυτικές συμβουλές και τα νοητικά.

14 Η ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΧΡΗΜΑΤΟΣ τεχνάσματα. Σκοπός μας είναι να αλλάξουμε εντελώς τη σχέση σας με το χρήμα, ώστε να το κάνουμε έναν γενναιόδωρο συνεργάτη σας που να στηρίζει τους στόχους σας. Αντί να παρουσιάσουμε τα κοινά νοητικά σφάλματα των επενδυτών, θα δώσουμε δοκιμασμένες ασκήσεις μετασχηματισμού, που θα σας επιτρέψουν να εξετάσετε και να αλλάξετε τις περιοριστικές σας οικονομικές νοοτροπίες. Σε αυτό το βιβλίο επιχειρήσαμε επίσης κάτι εντελώς νέο στο πεδίο της οικονομικής συμβουλευτικής: κάναμε έρευνα. Αντί να στηριχτούμε σε υποθέσεις για το ποια είναι η νοοτροπία που οδηγεί στον πλούτο, ή να σας δώσουμε απλώς τη γνώμη μας για το τι είχε αποτέλεσμα για εμάς και τους πελάτες μας, ερευνήσαμε τις οικονομικές πεποιθήσεις και συμπεριφορές όσων είναι πλούσιοι και όσων δεν είναι. Ο στόχος μας ήταν να μάθουμε αν υπάρχει κάτι που ξεχωρίζει τον τρόπο σκέψης των μεν από τους δε, και αν ναι, τι ακριβώς είναι. Ανακαλύψαμε μια ξεκάθαρη σύνδεση μεταξύ πεποιθήσεων και πλούτου, όπως και μερικά απρόσμενα αποτελέσματα. Αν και η οικονομική παιδεία, ο θετικός τρόπος σκέψης και ο θετικός οραματισμός είναι όλα πολύτιμα, αυτές οι τεχνικές είναι η αρχή, και όχι το τέλος, της διαδικασίας αναπρογραμματισμού. Για τους περισσότερους από εμάς, οι πληροφορίες από μόνες τους δεν είναι αρκετές για να μας αλλάξουν συμπεριφορά. Για παράδειγμα, όλοι μας γνωρίζουμε ότι πρέπει να αποταμιεύουμε για το μέλλον και να μην ξοδεύουμε περισσότερα απ όσα βγάζουμε. Παρ όλα αυτά, τα τελευταία χρόνια ολοένα και πιο μεγάλη μερίδα ανθρώπων συσσωρεύει μεγάλα προσωπικά χρέη και αποταμιεύει ελάχιστα. Παρόλο που γνωρίζουμε το σωστό, είναι προφανές ότι δεν το κάνουμε. Σε πολλές περιπτώσεις, κάτι μας εμποδίζει να μετατρέψουμε τη γνώση μας σε δράση. Έτσι, μέχρι να αντιμετωπίσετε αυτό το εμπόδιο, δεν πρόκειται να αλλάξει τίποτα. Το εμπόδιο δεν αποτελείται μόνο από αυτοπεριοριστικές πεποιθήσεις, αλλά και από κοινωνικούς, οικογενειακούς και ψυχολογικούς παράγοντες. Για να σας βοηθήσουμε να αντιμετωπίσετε αυτό το πρόβλημα, αναπτύξαμε μια διαδικασία αλλαγής που ενοποιεί τα πεδία του

εισαγωγη 15 οικονομικού προγραμματισμού και της οικονομικής ψυχολογίας, και θα σας βοηθήσει να μειώσετε το οικονομικό στρες και να βελτιώσετε την οικονομική σας υγεία. Η ενοποίηση της εμπειρίας των δύο αυτών τομέων είναι αυτή που ξεχωρίζει το έργο μας από τη συνηθισμένη οικονομική συμβουλευτική. Η δουλειά μας πρωτοπαρουσιάστηκε στη στήλη του Τζεφ Ζάσλοου Moving On στη Wall Street Journal το 2003. Από τότε έχει βρεθεί στο επίκεντρο της προσοχής στα πεδία της οικονομικής επιστήμης και της ψυχολογίας, και έχει παρουσιαστεί σε όλα τα μέσα μαζικής επικοινωνίας ανάμεσά τους στο Today Show του NBC, το εθνικό ραδιόφωνο, τους New York Times, τη Washington Post, το περιοδικό Money και την εκπομπή Good Morning America. Η διαδικασία μετασχηματισμού που δίνουμε εδώ, είναι κάτι περισσότερο από μια θεωρία. Έχουμε παρακολουθήσει την επιτυχημένη μεταμόρφωση πολλών πελατών μας, σε μερικούς από τους οποίους ανήκουν οι ιστορίες που συμπεριλάβαμε σε αυτό το βιβλίο. Ερευνήσαμε επίσης επιστημονικά το κατά πόσο οι άνθρωποι αλλάζουν πραγματικά μέσα από μια διαδικασία οικονομικού μετασχηματισμού. Αυτή η κλινική μελέτη, που πραγματοποιήθηκε από το 2004 έως το 2006, ήταν μία από τις πρώτες με αντικείμενο την αλλαγή των οικονομικών πεποιθήσεων και συμπεριφορών του πελάτη. Η μελέτη αξιολόγησε ανθρώπους που συμμετείχαν σε οικονομική θεραπεία μέσω μιας διαδικασίας σαν αυτή που περιγράφεται στο βιβλίο, στην οποία αναπρογραμματίζονται οι οικονομικές νοοτροπίες τους μέσα από τον προσδιορισμό των οικονομικών τους πεποιθήσεων, την εξέταση των οικονομικών τους συμπεριφορών, τη διερεύνηση των οικονομικών εμπειριών τους στο παρελθόν, και τον αναπρογραμματισμό των οικονομικών τους πεποιθήσεων. Αυτά τα άτομα σημείωσαν σημαντικές και μόνιμες θετικές αλλαγές, όπως βελτίωση της διάθεσης, μείωση του άγχους για τα χρήματα και καλυτέρευση της γενικότερης οικονομικής και ψυχολογικής τους υγείας.. Η μελέτη δημοσιεύτηκε στο τεύχος Αυγούστου 2008 του περιοδικού Psychological Services της Αμερικανικής Ένωσης Ψυχολόγων.

16 Η ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΧΡΗΜΑΤΟΣ Η τελευταία μας έρευνα περιλαμβάνει μια εκτεταμένη μελέτη οικονομικών πεποιθήσεων και συμπεριφορών που κάναμε από τον Μάιο μέχρι τον Ιούλιο του 2008. Εξετάσαμε τις πεποιθήσεις και συμπεριφορές 422 ανθρώπων όλων των κατηγοριών και όλων των επιπέδων εισοδήματος και περιουσίας. Παραθέτουμε εδώ μερικά γενικά στατιστικά στοιχεία για τους συμμετέχοντες:. Το ηλικιακό εύρος ήταν από δεκαοκτώ μέχρι ογδόντα ετών, το 70 τοις εκατό των οποίων είναι μεταξύ τριάντα ενός και εξήντα ετών.. Οι γυναίκες αποτελούσαν το 65 τοις εκατό του συνόλου και οι άντρες το 35 τοις εκατό.. Οι περισσότεροι είχαν πτυχίο πανεπιστημίου ή υψηλότερη μόρφωση.. Οι περισσότεροι είχαν εργασία πλήρους απασχόλησης ή δική τους επιχείρηση.. Το εύρος του ετήσιου εισοδήματος ήταν από 15.000 ευρώ και λιγότερο, έως άνω του 1,5 εκατομμυρίου ευρώ.. Το εύρος της συνολικής περιουσίας ξεκινούσε από κάτω του μηδενός (όταν χρωστούσαν περισσότερα από τη συνολική αξία των περιουσιακών τους στοιχείων) και έφτανε πάνω από 15 εκατομμύρια ευρώ.. Το 40 τοις εκατό είχε χρέη σε πιστωτικές κάρτες τον προηγούμενο μήνα.. Για το 10 τοις εκατό, το χρέος σε πιστωτικές κάρτες τον προηγούμενο μήνα ξεπερνούσε τα 15.000 ευρώ.. Το 7 τοις εκατό είχε κάνει αίτηση χρεοκοπίας κάποια στιγμή στο παρελθόν.. Από άποψη κοινωνικοοικονομικού επίπεδου, το 40 τοις εκατό είχε μεγαλώσει σε μεσοαστικές οικογένειες, το 32 τοις εκατό σε οικογένειες της χαμηλής μεσαίας τάξης ή της εργατικής τάξης, το 21 τοις εκατό σε οικογένειες της υψηλότερης μεσαίας τάξης, το 5 τοις εκατό σε φτωχές οικογένειες και το 2 τοις εκατό σε πλούσιες οικογένειες.

εισαγωγη 17. Από πλευράς ιδιοκτησίας ακινήτων, το 54 τοις εκατό ήταν ιδιοκτήτες κατοικίας με δάνειο, το 18 τοις εκατό ιδιοκτήτες κατοικίας χωρίς δάνειο και το 19 τοις εκατό ήταν. ενοικιαστές.. Σε ό,τι αφορά την οικογενειακή κατάσταση, το 56 τοις εκατό ήταν παντρεμένοι, το 8 τοις εκατό δεν ήταν παντρεμένοι αλλά συζούσαν με το σύντροφό τους, το 20 τοις εκατό δεν είχαν παντρευτεί ποτέ και το 16 τοις εκατό ήταν σε διάσταση, χωρισμένοι ή χήροι. Αυτή η έρευνα αποκάλυψε αξιοσημείωτες διαφορές ανάμεσα στις πεποιθήσεις των πλούσιων και στις πεποιθήσεις όσων αντιμετωπίζουν οικονομικές δυσκολίες. Ανακαλύψαμε επίσης σημαντικές. διαφορές στις πεποιθήσεις και τη συμπεριφορά ανάμεσα σε άντρες και γυναίκες, και ανάμεσα σε νεότερους και ηλικιωμένους και μερικές από αυτές τις πεποιθήσεις δεν προμήνυαν καλά αποτελέσματα ούτε για την απερχόμενη γενιά των «μπέιμπι μπούμερ» 1 ούτε για την ανερχόμενη γενιά των «μπούμερανγκ». 2 Αυτό δεν πρέπει να προκαλεί έκπληξη, αν αναλογιστούμε την πρόσφατη ραγδαία αύξηση του καταναλωτισμού, την ευκολία απόκτησης καταναλωτικής πίστωσης και την κουλτούρα που επιτάσσει «το θέλω τώρα». Στο βιβλίο αυτό, θα αποδομήσουμε τις νοητικές προδιαθέσεις των πλούσιων και των φτωχών, και θα σας διδάξουμε πώς να αναπρογραμματίσετε τον τρόπο σκέψης σας αναφορικά με το χρήμα. Με τη χρήση πραγματικών παραδειγμάτων από υποθέσεις πελατών μας, θα σας δείξουμε πώς να αναγνωρίζετε τα πρότυπα επιζήμιας οικονομικής συμπεριφοράς και θα σας προσφέρουμε τα εργαλεία για να μεταμορφώσετε τον εαυτό σας από οικονομικής άποψης. Πριν προχωρήσετε στην ανάγνωση του βιβλίου, σας προτείνουμε να κάνετε το τεστ οικονομικών πεποιθήσεων που θα βρείτε 1 Όσοι γεννήθηκαν κατά την έκρηξη γεννήσεων («baby boom») μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. (ΣτΜ) 2 Ονομασία της σημερινής γενιάς νέων οι οποίοι συχνά επιστρέφουν (ως μπούμερανγκ) στο πατρικό τους σπίτι και ζουν με τους γονείς τους. (ΣτΜ)

18 Η ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΧΡΗΜΑΤΟΣ αμέσως μετά, στην αρχή του Κεφαλαίου 1 (σελ. 20). Οι απαντήσεις σας θα αποκαλύψουν αν ο τρόπος σκέψης σας ως προς το χρήμα βρίσκεται πιο κοντά στον τρόπο σκέψης εκείνων που είναι πλούσιοι ή εκείνων που δεν είναι. Όπως αποδεικνύουν τα αποτελέσματα της έρευνάς μας, οι επιτυχημένοι και οι αποτυχημένοι άνθρωποι έχουν διαφορετικό τρόπο σκέψης για το χρήμα. Οι σκέψεις και οι πεποιθήσεις σας για το χρήμα έχουν σημαντικό αντίκτυπο στην οικονομική σας κατάσταση και στη δυνατότητα που έχετε να επιτύχετε και να πλουτίσετε. Θα σας δείξουμε όχι μόνο πώς και γιατί αποκτήσατε αυτές τις οικονομικές πεποιθήσεις, αλλά και πώς μπορείτε να τις αναπρογραμματίσετε για να δημιουργήσετε νέα πρότυπα που θα σας βοηθήσουν να αποκτήσετε πραγματικό πλούτο και ευημερία στη ζωή σας.

Κεφάλαιο 1 ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΚΑΙ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΣΕΝΑΡΙΩΝ Παρακαλούμε αφιερώστε λίγα λεπτά για να συμπληρώσετε το ερωτηματολόγιο που ακολουθεί, το οποίο προέρχεται από τη δημοσκόπηση που χρησιμοποιήσαμε στην έρευνά μας. Κάθε στοιχείο του ερωτηματολογίου αποτελεί ένα «οικονομικό σενάριο», δηλαδή μια οικονομική πεποίθηση. Αργότερα θα έχετε την ευκαιρία να συγκρίνετε τις απαντήσεις σας με τα ευρήματα της έρευνας. Οι απαντήσεις σας μπορεί να αποκαλύψουν πολλά για τη δυνατότητά σας να πλουτίσετε. Σημειώστε ένα Χ στο κουτί που περιγράφει καλύτερα το βαθμό με τον οποίο συμφωνείτε ή διαφωνείτε με καθεμία από τις προτάσεις. Παρακαλούμε να απαντήσετε σε όλες τις ερωτήσεις.

20 Η ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΧΡΗΜΑΤΟΣ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΣΕΝΑΡΙΩΝ Συμφωνώ πολύ Συμφωνώ Συμφωνώ λίγο Διαφωνώ λίγο Διαφωνώ Διαφωνώ πολύ 1. Η αποταμίευση για μια δύσκολη μέρα είναι σημαντική. 2. Είναι καλό να δανείζουμε χρήματα στους άλλους. 3. Τα χρήματα δίνουν ελευθερία. 4. Πρέπει να δουλεύω σκληρά για να έχω αρκετά χρήματα. 5. Μου αξίζει να έχω χρήματα. 6. Η ατομική αξία μου είναι ίση με την αξία της περιουσίας μου. 7. Δεν είναι κακό να κρατά κανείς οικονομικά μυστικά από το σύντροφό του. 8. Με περισσότερα χρήματα θα ήμουν πιο ευτυχισμένος. 9. Δεν αξίζω πολλά χρήματα όταν υπάρχουν άλλοι που έχουν πολύ λιγότερα. 10. Δεν θα μπορέσω ποτέ να αποκτήσω αυτά που θέλω πραγματικά στη ζωή μου. 11. Τα πράγματα θα ήταν καλύτερα αν είχα περισσότερα χρήματα. 12. Αν είμαι καλός, οι οικονομικές μου ανάγκες θα καλυφθούν. 13. Χρειάζονται χρήματα για να βγάλεις χρήματα. 14. Αν χρειαζόταν να δανειστώ για να πάρω αυτό που θέλω, θα το έκανα. 15. Δεν μπορείς να εμπιστεύεσαι κανέναν σε ό,τι έχει σχέση με το χρήμα.

ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΚΑΙ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΣΕΝΑΡΙΩΝ 21 Τώρα που έχετε κάποια ιδέα των οικονομικών σας πεποιθήσεων, ας ερευνήσουμε την έννοια των οικονομικών σεναρίων. ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΣΕΝΑΡΙΑ Η Ναταλία δεν διστάζει να παραδεχτεί ότι «Απλούστατα, δεν μπορώ να διαχειριστώ σωστά τα χρήματά μου». Πληρώνει το νοίκι της, τους λογαριασμούς της και τη δόση του αυτοκινήτου της κάθε μήνα, αλλά πολλές φορές καθυστερεί στις πληρωμές. Για όλα τα άλλα χρησιμοποιεί την κάρτα αναλήψεων, από την οποία συσσωρεύονται χρέη από υπεραναλήψεις σχεδόν κάθε μήνα γιατί δεν έχει ιδέα πόσα χρήματα έχει ο λογαριασμός της. Ένα από τα συρτάρια της τουαλέτας της είναι γεμάτο με αντίγραφα κινήσεων του λογαριασμού της που δεν τα έχει ανοίξει ποτέ. Η Ναταλία είναι νοσοκόμα και βγάζει αρκετά χρήματα για να ζει άνετα, αλλά πάντα καταφέρνει να βρίσκεται σε οικονομική κρίση. Πρόσφατα της κατάσχεσαν το αυτοκίνητό της επειδή είχε αφήσει απλήρωτες για έναν ολόκληρο χρόνο τις κλήσεις που είχε πάρει. Αναγκάστηκε να ζητήσει από τους γονείς της να πληρώσουν τις κλήσεις, τα τέλη κατάσχεσης και το υψηλό πρόστιμο για να πάρει πίσω το αυτοκίνητό της. Το συνολικό κόστος ήταν σχεδόν ίσο με την αξία του αυτοκινήτου. Οι γονείς της της έστειλαν μια επιταγή, μαζί με ένα τετρασέλιδο γράμμα στο οποίο τη μάλωναν επειδή φέρθηκε τόσο ανόητα. Ταπεινώθηκε ακόμη περισσότερο όταν εμφανίστηκε στο δικαστήριο και την επέπληξε και ο δικαστής. Μετά τη δίκη, πήγε στο εμπορικό κέντρο και αγόρασε δύο ζευγάρια παπούτσια. Τα ψώνια πάντα έκαναν τη Ναταλία να νιώθει καλύτερα. Όπως η Ναταλία, έτσι και πολλοί από εμάς δεν διαχειριζόμαστε καλά τα οικονομικά μας. Οι Αμερικανοί, για παράδειγμα, έχουν ρεκόρ στα χρέη και τη χαμηλή αποταμίευση και κατατάσσονται στις

22 Η ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΧΡΗΜΑΤΟΣ χειρότερα αναπτυγμένες χώρες σε αυτό τον τομέα. Ο λόγος δεν είναι ότι το εισόδημά τους είναι χαμηλό. Αντιθέτως σε παγκόσμια κλίμακα έχουν ένα από τα μεγαλύτερα κατά κεφαλήν εισοδήματα. Παρ όλα αυτά, με μέσο όρο αποταμίευσης το 2005 μείον 0,5 τοις εκατό το χαμηλότερο από την εποχή του Μεγάλου Κραχ του 29 ο μέσος Αμερικανός ξοδεύει περισσότερα χρήματα απ όσα κερδίζει. Σύμφωνα με αναφορά του Υπουργείου Εργασίας, μια μελέτη του 2005 που έγινε από τη Σάρον Ντεβάνεϊ και τη Σοφία Σιρέμπα του Πανεπιστημίου Περντού αποκάλυψε ότι 19 τοις εκατό των συμμετεχόντων είχαν ξοδέψει περισσότερα από το εισόδημά τους και 56 τοις εκατό από τη γενιά των μπέιμπι μπούμερ συνήθως ξόδευαν όλα όσα κέρδιζαν, ή και περισσότερα ακόμη. Είναι φανερό ότι πολλοί άνθρωποι βρίσκονται σε κακή οικονομική κατάσταση. Όμως, οι βασικές αρχές της οικονομικής υγείας είναι στην πραγματικότητα αρκετά απλές: ξόδευε λιγότερα απ όσα βγάζεις και επένδυσε τη διαφορά για το μέλλον. Φυσικά, όλοι μας ξέρουμε ότι πρέπει να ζούμε μέσα στα όρια που μας επιτρέπει το εισόδημά μας, να αποταμιεύουμε για τις δύσκολες μέρες και να χρηματοδοτούμε το πρόγραμμα συνταξιοδότησής μας. Κάποιος σαν τη Ναταλία θα παραδεχόταν χωρίς δισταγμό ότι θα έπρεπε να κάνει προϋπολογισμό, να δίνει μεγαλύτερη σημασία στα οικονομικά της, να ξοδεύει λιγότερα και να αποταμιεύει περισσότερα. Αφού γνωρίζουμε τι πρέπει να κάνουμε για να διαχειριστούμε τα οικονομικά μας πιο συνετά, γιατί μόνο τόσο λίγοι από εμάς το εφαρμόζουν; Αν η οικονομική συμπεριφορά μας μας προκαλεί τόσο άγχος, γιατί δεν κάνουμε αυτό που γνωρίζουμε ότι πρέπει να κάνουμε; Η Ναταλία είναι έξυπνη γυναίκα. Γιατί δεν μπορεί να μάθει από τα ακριβοπληρωμένα λάθη της και από την ταπείνωση, και να αρχίσει να συμπεριφέρεται πιο υπεύθυνα στη διαχείριση των χρημάτων της; Δεν είναι λογικό να συνεχίζει κανείς να κάνει τις ίδιες καταστροφικές οικονομικές επιλογές ξανά και ξανά ενώ γνωρίζει ότι πρέπει να σταματήσει.