ΓΡΑΦΕΙΟ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΕΜΠΟΡΙΚΩΝ ΥΠΟΘΕΣΕΩΝ ΠΡΕΣΒΕΙΑΣ ΣΕΡΑΓΕΒΟ ΕΤΗΣΙΑ ΕΚΘΕΣΗ 2008

ΓΡΑΦΕΙΟ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΕΜΠΟΡΙΚΩΝ ΥΠΟΘΕΣΕΩΝ ΠΡΕΣΒΕΙΑΣ ΣΕΡΑΓΕΒΟ ΕΤΗΣΙΑ ΕΚΘΕΣΗ 2008 ΣΕΡΑΓΕΒΟ ΒΟΣΝΙΑ & ΕΡΖΕΓΟΒΙΝΗ ΙΟΥΝΙΟΣ 2009

2 Α. Ε Ι Σ Α Γ Ω Γ Η Β. ΔΗΜΟΣΙΟΝΟΜΙΚΑ και ΜΑΚΡΟ-ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ α. Δημοσιονομικά β. Μακρο-οικονομικοί Δείκτες Γ. ΞΕΝΕΣ ΑΜΕΣΕΣ ΕΠΕΝΔΥΣΕΙΣ ΕΜΠΟΡΙΚΟ ΙΣΟΖΥΓΙΟ α. Ξένες Άμεσες Επενδύσεις-Επιχ. Περιβάλλον-Ιδιωτικοποιήσεις β. Εμπορικό Ισοζύγιο Δ. ΔΙΜΕΡΕΙΣ ΣΧΕΣΕΙΣ α. Διμερείς Εμπορικές Σχέσεις β. Δράσεις για την ενίσχυση των σχέσεων γ. ΕΣΟΑΒ Ε. Σ Υ Μ Π Ε Ρ Α Σ Μ Α Τ Ι Κ Ε Σ Π Α Ρ Α Τ Η Ρ Η Σ Ε Ι Σ Π Α Ρ Α Ρ Τ Η Μ Α 2

Α. Ε Ι Σ Α Γ Ω Γ Η 3 Δεκατρία χρόνια μετά τη Συμφωνία του (Dayton) η μεταπολεμική εξέλιξη της Β&Ε χαρακτηρίζεται από τους ίδιους παράλληλους στόχους: προσπάθεια για ενιαιοποίηση της οικονομίας της, βελτίωση των μακρο-οικονομικών δεικτών της, μετάβασή της από κεντρικά κατευθυνόμενης σε οικονομία της αγοράς, και σταδιακή ενσωμάτωσή της στο περιφερειακό και το παγκόσμιο οικονομικό σύστημα. Ο πρώτος στόχος για ενιαιοποίση της οικονομίας, που είναι κατακερματισμένη σε επίπεδο Οντοτήτων, είναι, ως γνωστόν, η ειδοποιός διαφορά της Β&Ε έναντι των άλλων χωρών της περιοχής, που κατά τα άλλα αντιμετωπίζουν τις ίδιες προκλήσεις και επιδιώκουν τους ίδιους στόχους. Συνίσταται στην προσπάθεια για ενιαιοποίηση της νομοθεσίας, για θέσπιση κρατικών Ρυθμιστικών Αρχών και για συμβατότητα των Διοικητικών Μηχανισμών των Οντοτήτων, ενώ η ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής, η υλοποίηση των κεντρικών αποφάσεων και οι απαιτούμενες αναδιαρθρώσεις και ιδιωτικοποιήσεις παραμένουν στην αποκλειστική αρμοδιότητα των Οντοτήτων. Η επιτυχής είσοδος του ενιαίου Φόρου Προστιθέμενης Αξίας (ΦΠΑ-17%) από 1-1-2006 είναι ένα κλασσικό παράδειγμα του εν θέματι στόχου. Ο δεύτερος στόχος αφορά στις προσπάθειες για βελτίωση των μακρο-οικονομικών δεικτών (ΑΕΠ, Ισοζύγια, Ξένες Άμεσες Επενδύσεις, Συναλλαγματικά Αποθέματα, Εξωτερικό Χρέος, ), ώστε να τεθεί η οικονομία σε μια αυθυποστήρικτη τροχιά αναπτύξεως, να απεξαρτηθεί σταδιακά από τη διεθνή βοήθεια και να εξασφαλίζει ένα καλύτερο βιοτικό επίπεδο για τους πολίτες της. Εν λόγω στόχος συνδέεται άρρηκτα με τους επομένους και κυρίως με εκείνον της μετάβασης σε οικονομία της αγοράς, που αναφέρεται σε φιλελευθεροποιήσεις, αναδιαρθρώσεις και ιδιωτικοποιήσεις στρατηγικών τομέων ή κρατικών επιχειρήσεων, τον εκσυγχρονισμό της Δημόσιας Διοίκησης και τη δημιουργία ευνοϊκού κλίματος για την προσέλκυση ξένων επενδύσεων. Ο τέταρτος στόχος υλοποιείται με την επιδίωξη για ένταξη στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου, όπου έχει υποβληθεί σχετικό αίτημα, με την συμμετοχή στην Ζώνη Ελευθέρων Συναλλαγών των Χωρών της Κεντρικής Ευρώπης(υπεγράφη και τέθηκε σε ισχύ εντός του 2007) και την υπογραφή της Συμφωνίας Σταθεροποιήσεως και 3

4 Συνδέσεως (ΣΣΣ) με την Ε.Ε.. Η ολοκλήρωση των τεχνικών διαπραγματεύσεων για την υπογραφή αυτής της τελευταίας έγινε στα τέλη του 2006, εντούτοις η υπογραφή της καθυστέρησε λόγω μη πληρώσεως, από πλευράς της Β&Ε, των πολιτικών προϋποθέσεων που είχε θέσει το Συμβούλιο Υπουργών της Ε.Ε. (μεταξύ των οποίων και η μεταρρύθμιση της Αστυνομίας). Το 2007 χαρακτηρίσθηκε από μεγάλη δυστοκία για την εξεύρεση λύσης, ήδη όμως υπήρξαν θετικές εξελίξεις επί του θέματος αυτού το 2008 και έτσι η ΣΣΣ υπεγράφη τον Ιούνιο του 2008, ενώ με την Interim Agreement ετέθη σε άμεση εφαρμογή το τμήμα της ΣΣΣ που αφορά στις οικονομικές και εμπορικές σχέσεις. Πρόκειται για εγχειρήματα, δύσκολα από τη φύση τους, τα οποία απαιτούν συνέπεια, συνέχεια και χρόνο για την επίτευξή τους, ιδίως αν ληφθούν υπόψη το πολύπλοκο σύστημα διακυβερνήσεως της χώρας και η συχνή έλλειψη συνεργασίας και διαφάνειας μεταξύ των Οντοτήτων και των Κεντρικών Οργάνων. Η χώρα μας, ως γνωστόν, είναι παρούσα στη μεταπολεμική ανάπτυξη της Β&Ε με συγκεκριμένη πολιτική, υλοποιούμενη στο πλαίσιο του ΕΣΟΑΒ, που περιλαμβάνει το τμήμα Δημοσίων επενδύσεων με έργα ευρείας ορατότητας, το τμήμα μικρών έργων τοπικής εμβέλειας και το τμήμα ιδιωτικών επενδύσεων, για την προώθηση ελληνοβοσνιακών οικονομικών συνεργασιών μέσω συγκεκριμένων κινήτρων. Να σημειωθεί ότι τα δύο πρώτα στοιχεία, που αφορούν στο διακρατικό επίπεδο, εξελίχθηκαν θετικά για το 2008 ( κατάθεση της τελευταίας δόσης για την εξόφληση των εργασιών ανακατασκευής του Κτιρίου Φιλίας μεταξύ της Ελλάδος και της Β&Ε, τεχνική προετοιμασία για την έναρξη της ανακατασκευής του Νοσοκομείου Κάσιντο στο Ανατ. Σεράγεβο, χρηματοδότηση μικρών έργων ),με αποτέλεσμα την βελτίωση της εικόνας της χώρας μας στην τοπική κοινωνία. Τονίζεται, επίσης, ότι το Κοινοβούλιο της Β-Ε επικύρωσε το 2008 τις δύο Συμφωνίες που υπεγράφησαν μεταξύ της Ελλάδος και της Β- Ε τον Ιούλιο του 2007: Συμφωνία Αποφυγής Διπλής Φορολογίας και Συμφωνία Οικονομικής και Τεχνολογικής Συνεργασίας και αναμένεται μόνο η επικύρωσή τους από την Βουλή των Ελλήνων ώστε να τεθούν σε ισχύ. Το Εξωτερικό Εμπόριό της Β&Ε παρουσιάζει τα τελευταία χρόνια σημαντικά ελλείμματα (με τάση χειροτέρευσης το 2008)και μεγάλη γεωγραφική συγκέντρωση, τόσον ως προς τις χώρες προορισμού (εξαγωγές), όσον και τις χώρες εφοδιασμού (εισαγωγές). Αξίζει να αναφερθεί ότι έξη χώρες (Σλοβενία, Γερμανία, Ιταλία, Κροατία, 4

5 Σερβία και Αυστρία) καλύπτουν τα 2/3 περίπου των συνολικών συναλλαγών της. Ευνόητο είναι ότι απομένουν μικρές δυνατότητες για όλες τις υπόλοιπες χώρες. Στο πλαίσιο αυτό και με παραδοσιακό χαρακτήρα το ποσοτικό επίπεδο των διμερών συναλλαγών της Ελλάδος με τη Β&Ε είναι χαμηλό, καταγράφοντας τα τελευταία χρόνια μικρό πλεόνασμα υπέρ της χώρας μας, με μικρή αυξητική τάση κατά τα έτη 2006 και 2007 και θεαματική αύξηση το 2008 (υπερδιπλασιάσθηκε). Β. ΔΗΜΟΣΙΟΝΟΜΙΚΑ και ΜΑΚΡΟ-ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ α. Δημοσιονομικά Συνέπεια του ιδιόμορφου συστήματος της Β&Ε ο γενικός προϋπολογισμός της χώρας συντίθεται από τους επιμέρους προϋπολογισμούς των δύο συστατικών Οντοτήτων (ήτοι της Ομοσπονδίας της Β&Ε/Federation BH και της Σερβικής Δημοκρατίας/Republic of Srpska) καθώς και εκείνον της αυτόνομης περιοχής του Brcko. Ευνόητο είναι, ότι εν απουσία Υπουργείου Οικονομικών σε επίπεδο Κράτους, η συλλογή, η κατανομή και καταχώριση των αντίστοιχων ποσών, δεν είναι εύκολη υπόθεση και αποτελεί σημαντική πηγή αμφισβητήσεων και αντιθέσεων στους Κεντρικούς Θεσμούς και Μηχανισμούς Εποπτείας και Ελέγχου, κατά την τρέχουσα εξελικτική πορεία προς ενιαιοποίηση της οικονομίας. Σημειώνεται, πάντως, ότι σε εφαρμογή των υποδείξεων του ΔΝΤ, όλοι οι πρόσφατοι προϋπολογισμοί είναι ουσιαστικά ισοσκελισμένοι και υλοποιούνται πιστά, με συνέπεια να μην υπάρχουν αξιόλογα ελλείμματα ή πλεονάσματα, τόσο κατά την υιοθέτηση, όσο και κατά την εκτέλεσή τους. Για την ακρίβεια, υπήρξαν πολύ μικρά πλεονάσματα κατά τα έτη 2003-2005 και αξιοσημείωτο πλεόνασμα (περίπου 3% του ΑΕΠ) κατά το 2006, συνέπεια της επιτυχούς εισόδου του ενιαίου ΦΠΑ από 1-1-2006. Εντούτοις για το 2007 εκτίμηση των εμπειρογνωμόνων διεθνών Οργανισμών (κυρίως του ΔΝΤ) είναι ότι υπήρξαν μικρά ελλείμματα, λόγω χαλάρωσης στη δημοσιονομική πολιτική και ότι αντίστοιχα ελλείμματα θα καταγραφούν και για το 2008 κυρίως λόγω της διεθνούς κρίσεως (δεν υπάρχουν μέχρι στιγμής επίσημα απολογιστικά στοιχεία). 5

6 Να σημειωθεί ότι η σχέση του Ευρώ με το τοπικό νόμισμα είναι σταθερή (currency board) και έχει ως εξής: 1 Ευρώ = 1,955830 ΚΜ. Όλοι οι ανωτέρω προϋπολογισμοί έχουν καταναλωτικό χαρακτήρα, αφού το 90% περίπου των εσόδων τους κατευθύνεται σε μισθούς και κοινωνικές εισφορές. Επισημαίνεται, επιπλέον, ότι από 1 ης Ιανουαρίου 2006 εισήχθη ο Φόρος Προστιθέμενης Αξίας (ΦΠΑ-ενιαίος 17%) σε όλη την επικράτεια. Η σχετική Νομοθεσία βασίζεται στην 6 η Οδηγία (Directive) της Ε.Ε. για τον ΦΠΑ. Η εισαγωγή του εν λόγω Φόρου επέδρασε θετικά τόσο στην αύξηση των εξαγωγών ( ως γνωστόν ο ΦΠΑ δεν επιβαρύνει τις εξαγωγές ), όσο και στην αύξηση των φορολογικών εσόδων ( +3% του ΑΕΠ ). Εντούτοις απαιτούνται βελτιώσεις στους μηχανισμούς συλλογής των φόρων και στον περιορισμό της παρα-οικονομίας, η οποία εκτιμάται σε πολύ υψηλά επίπεδα. Τα έσοδα από την έμμεση φορολογία είναι η πιο σημαντική κατηγορία εσόδων της Β-Ε και βαίνει με αυξητική τάση για Τρίτη συνεχή χρονιά, μετά την είσοδο του ενιαίου ΦΠΑ ΤΟ 2006. Ειδικότερα η εξέλιξη της έμμεσης φορολογίας στην Β-Ε για τα έτη 2005-2008 έχει ως ακολούθως ( σε εκατομ. ΚΜ ): ΦΠΑ Σύνολο 2005 1.812 3.402 2006 2.575 4.170 2007 2.697 4.456 2008 3.106 4.884 Ύστερα από πολλές διχογνωμίες, αντιθέσεις και καθυστερήσεις αποφασίσθηκε, τον Ιούνιο του 2008, μια μόνιμη μεθοδολογία ( με βάση συγκεκριμένα κριτήρια ) για την κατανομή των εσόδων εκ της έμμεσης φορολογίας, η οποία για το 2008 έχει ως εξής: Ελάχιστο αποθεματικό 15,93% Θεσμοί Κεντρικής Κυβέρνησης 11,91% Σερβική Δημοκρατία 23,20% Ομοσπονδία 46,79% Brcko 2,54% 6

7 Παράλληλα και ύστερα από μακρά και επίπονη διαδικασία που άρχισε το 2005, το Κοινοβούλιο της Β&Ε υιοθέτησε τον Ιούλιο του 2008 το Νόμο για το Φορολογικό Συμβούλιο της Β&Ε, ως αρμόδιου Οργάνου για τον συντονισμό της φορολογικής πολιτικής προς διατήρηση μακροοικονομικής σταθερότητας και δημοσιονομικής επάρκειας. Ο συντονισμός αυτός έχει ιδιαίτερη σημασία λόγω του συστήματος Currency Board που εφαρμόζει η Β&Ε, το οποίο της περιορίζει σημαντικά τα διαθέσιμα νομισματικά μέτρα. Τα Μόνιμα Μέλη του Φορολογικού Συμβουλίου είναι: ο Πρόεδρος του Υπουργικού Συμβουλίου της Β&Ε, ο Πρωθυπουργός της Σερβικής Δημοκρατίας, ο Πρωθυπουργός της Ομοσπονδίας, ο Υπουργός Οικονομικών της Β&Ε και οι Υπουργοί Οικονομικών της Σερβικής Δημοκρατίας και της Ομοσπονδίας ( 6 ). Επιπροσθέτως των 6 Μόνιμων Μελών στο Φ.Σ. συμμετέχουν ως παρατηρητές ( χωρίς δικαίωμα ψήφου ) ο Διοικητής της Κεντρικής Τράπεζας και ο Πρωθυπουργός της αυτόνομης περιοχής του Brcko. Δεν υπήρξαν, αντιθέτως, για πολλά χρόνια αντίστοιχα βήματα σε ότι αφορά στην άμεση φορολογία, η οποία διέπεται από ένα πολύπλοκο σύστημα, καθώς οι αρμοδιότητες είναι διεσπαρμένες μεταξύ των Οντοτήτων και των Δήμων. Κάθε Οντότητα είχε τη δική της νομοθεσία για την φορολογία επί των κερδών, των ατομικών εισοδημάτων και της ιδιοκτησίας. Η αυτόνομη περιοχή του Brcko έχει ένα πολύ ευνοϊκό σύστημα, με ένα ενιαίο ποσοστό 10% για όλες τις περιπτώσεις. Ένα παρόμοιο καθεστώς(ενιαίο ποσοστό 10% με προοδευτικές αυξήσεις και κάποιες εξαιρέσεις) εισήγαγε η Σερβική Δημοκρατία τον Αύγουστο του 2006. Η Ομοσπονδία της Β&Ε, όμως, καθυστέρησε αρκετά να υιοθετήσει νέα νομοθεσία, με την άμεση φορολογία να παραμένει, μέχρι και το 2007 σε υψηλά επίπεδα (30%). Το θέμα όμως ήδη επιλύθηκε στα μέσα του 2008, με την εναρμόνιση των φορολογικών συντελεστών της με εκείνους της Οντότητας της Σερβικής Δημοκρατίας. 7

β. Μακρο-οικονομικοί δείκτες 8 Παρατίθεται, κατ αρχάς, Πίνακας με τους κυριότερους μακρο-οικονομικούς δείκτες για τα έτη 2005, 2006 και 2007 που είναι τελικά επίσημα στατιστικά στοιχεία. ΠΙΝΑΚΑΣ Α/Α ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ 2005 2006 2007 1 ΑΕΠ (σε εκατομ. ΚΜ) 16.928 (3,9 %) 19.121 (6,7 %) 21.647 (6,8 %) 2 Κατά κεφαλήν ΑΕΠ (σε ΚΜ) 4.404 4.976 5.634 3 Ισοτιμία ΚΜ: -έναντι του ΕΥΡΩ 1ΚΜ=0,51Ευρώ 1ΚΜ=0,51Ευρώ 1ΚΜ=0,51Ευρώ 4 Εξωτερικό χρέος (σε % του ΑΕΠ) 29,6 5 Χρέος Κεντρικής Κυβέρνησης (σε % ΑΕΠ) 25,6 21,3 18,3 6 Συναλλαγματικά αποθέματα: -σε εκατομ. ΚΜ -σε μήνες κάλυψης εισαγωγών 4.196 4,2 5.451 5,1 6.699 5,4 7 Πληθωρισμός ( Δείκτης Κόστους Ζωής ) 3,7 6,1 1,5 8 Ανεργία (% ενεργού πληθυσμού) 43 31 29 9 Βιομηχανική παραγωγή (% αύξησης) 10 11 10 10 Συνολ. Εξαγωγές (σε εκατομ. ΚΜ) 3.783 5.164 5.936 11 Συνολ. Εισαγωγές (σε εκατομ. ΚΜ) 11.180 11.389 13.898 12 Εξαγωγές προς Ελλάδα (σε εκατομ.κμ) 14,4 15,3 10,3 13 Εισαγωγές από Ελλάδα (σε εκατομ.κμ) 71,9 43,95 51,2 14 Ύψος ΞΑΕ ( σε εκατομ. Ευρώ ) 478 564 1.628 Πηγή: Στατιστική Υπηρεσία και Κεντρική Τράπεζα της Β&Ε 8

9 Σύμφωνα με εκτιμήσεις της Κεντρικής Τράπεζας της Β&Ε, που μόλις δημοσιεύθηκαν, η εξέλιξη των μακρο-οικονομικών δεικτών, για το 2008, αναμένεται να καταγραφεί ως εξής: - αύξηση του ΑΕΠ κατά 7,1% - ανάλογη αύξηση του κατά κεφαλήν ΑΕΠ που θα φθάσει τα 6.533 ΚΜ - αύξηση των τιμών (πληθωρισμός) κατά 6,5% περίπου, οφειλόμενη κυρίως στην αύξηση των τιμών του πετρελαίου - μικρή μείωση των συναλλαγματικών αποθεμάτων (κάλυψη 4,4 μηνών εισαγωγών) - παραμονή του εξωτερικού χρέους σε χαμηλά (16,7% του ΑΕΠ) και εύκολα διαχειρίσιμα επίπεδα (2,5% των εξαγωγών) - παραμονή του ελλείμματος του εμπορικού ισοζυγίου σε σημαντικά αρνητικά επίπεδα, 37,6% του ΑΕΠ - μείωση, ως προς το 2007, των Ξένων Άμεσων Επενδύσεων που θα διαμορφωθούν σε 701 εκατομ. Ευρώ - μείωση της ανεργίας που θα κυμανθεί στο επίπεδο του 23,4% ( για περισσότερες πληροφορίες βλέπε Πίνακες Παραρτήματος ). Γ. ΞΕΝΕΣ ΑΜΕΣΕΣ ΕΠΕΝΔΥΣΕΙΣ ( Ιδιωτικοποιήσεις ) - ΕΜΠΟΡΙΚΟ ΙΣΟΖΥΓΙΟ α. Ξένες Άμεσες Επενδύσεις-Επιχ. Περιβάλλον-Ιδιωτικοποιήσεις Αναμένεται να καταγραφεί σημαντική μείωσή τους ως προς το εξαιρετικό 2007 και να διαμορφωθούν στο επίπεδο των 701 εκατομ. Ευρώ περίπου. Στην πραγματικότητα έχουμε επαναφορά τους στα προ του 2007 επίπεδα (αν και κάπως αυξημένα). Υπενθυμίζεται ότι η σημαντική αύξησή τους στο πρωτοφανές ύψος των 1.628 εκατ. Ευρώ κατά το 2007, οφείλετο κυρίως, στην εισροή κεφαλαίων για την υλοποίηση των ιδιωτικοποιήσεων της Οντότητας της Σερβικής Δημοκρατίας που είχαν, ως γνωστόν, αποφασισθεί στα τέλη του 2006 (ή/και τις αρχές του 2007). Επισημαίνεται, ότι δεν υπάρχει ενιαία πολιτική ιδιωτικοποιήσεων στη Βοσνία- Ερζεγοβίνη, αφού πρόκειται για θέμα αποκλειστικής αρμοδιότητας των Οντοτήτων που την απαρτίζουν ( Ομοσπονδία, Σερβική Δημοκρατία, Αυτόνομη Περιοχή BRCKO ). 9

10 Σημειώνουμε, επιπλέον, ότι τα υφιστάμενα περιθώρια των προϋπολογισμών ( σε όλες τις Οντότητες της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης ), για δημόσιες ή για ενίσχυση ιδιωτικών επενδύσεων, είναι πολύ περιορισμένα, αφού το 90% περίπου των εσόδων τους κατευθύνεται σε ανελαστικές δαπάνες (μισθούς, συντάξεις, κοινωνικές αποζημιώσεις). Στο πλαίσιο αυτό οι ιδιωτικοποιήσεις συνιστούν σημαντικό μοχλό εκσυγχρονισμού της οικονομίας, ελάφρυνσης των προϋπολογισμών και εξεύρεσης πόρων για την προώθηση των επενδύσεων. Την αναγκαιότητα για εφαρμογή γενναίων προγραμμάτων ιδιωτικοποιήσεων και φιλελευθεροποιήσεων, σε όλες τις Οντότητες, τονίζουν συχνά και με κάθε ευκαιρία, προς όλες τις πλευρές, αρμόδιοι Διεθνών Οργανισμών ( κυρίως ΔΝΤ και ΔΤ ) και της Αντιπροσωπείας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Όπως καταγράφεται στην πράξη, η Οντότητα της Σερβικής Δημοκρατίας παρουσιάσθηκε πολύ πιο δραστήρια και τολμηρή, στον υπό συζήτηση τομέα, από την αντίστοιχη της Ομοσπονδίας. Αναλυτικά, οι κυριότερες ιδιωτικοποιήσεις στην Οντότητα της Σερβικής Δημοκρατίας στη Β&Ε ( Republika Srpska ), που υλοποιήθηκαν το 2007, αφορούν στους τομείς της ενέργειας και των τηλεπικοινωνιών, ως ακολούθως: α. τομέας ενέργειας: - πώληση των διϋλιστιρίων στο Brod και στη Modrica και της εταιρείας Πετρελαιοειδών της Banja Luka σε Ρωσική Εταιρεία, αντί του ποσού των 121 εκατομ. Ευρώ. - εκσυγχρονισμός και ανάπτυξη της εταιρείας GACKO, με την δημιουργία εταιρείας joint venture με την τσέχικη εταιρεία «Cez», η οποία θα κατέχει το 51% και το Δημόσιο της ΣΔ το 49%, β. τομέας τηλεπικοινωνιών: - πώληση του 65% των μετοχών της κρατικής εταιρείας «Telekom Srpske» στην πλειοδότρια εταιρεία τηλεπικοινωνιών της Σερβίας, αντί του ποσού των 646 εκατομ. Ευρώ, μέσω ανοικτού διαγωνισμού (σημειώνεται ότι στην εταιρεία τηλεπικοινωνιών της Σερβίας συμμετέχει και ο ΟΤΕ με 20%). 10

11 Στην Οντότητα της Ομοσπονδίας της Β&Ε ( Federation ) οι πρόσφατες προσπάθειες ιδιωτικοποιήσεων ή εκσυγχρονισμών, αφορούσαν: - στην ιδιωτικοποίηση της εταιρείας αλουμινίου στο Mostar, μέσω ανοικτού διαγωνισμού, όπου πλειοδότησε η κοινοπραξία εταιρειών με κύριο εκπρόσωπο την ελβετική Glencore και ακολούθησαν η ρωσική εταιρεία En+Group και η ελληνική εταιρεία Mytilineos Aluminium. Και οι τρεις εν λόγω εταιρείες κατέθεσαν τις προσφορές τους με την προϋπόθεση ότι θα αγοράζουν το ηλεκτρικό ρεύμα σε τιμές πολύ χαμηλές ( στο ήμισυ περίπου της αγοραίας τιμής ) κάτι που δεν γίνεται αποδεκτό από τις αρμόδιες Αρχές της Οντότητας της Ομοσπονδίας. Ένα άλλο σημαντικό πρόβλημα είναι η αντιμετώπιση των περιβαλλοντικών προβλημάτων που ανακύπτουν. Για τα δύο αυτά θέματα διεξάγονται προς το παρόν διαπραγματεύσεις με την πλειοδότρια εταιρεία και αν δεν ευοδωθούν θα ακολουθήσουν αντίστοιχες και κατά σειρά με τις δύο επόμενες. Αν όλες αποβούν άκαρπες ο διαγωνισμός θα ακυρωθεί και θα ακολουθήσει νέα διαδικασία προσφορών. - σε ότι αφορά στον τομέα της ενέργειας η πολιτική βούληση στηρίζει όχι τις ιδιωτικοποιήσεις αλλά την συνεργασία με στρατηγικούς επενδυτές για την υλοποίηση κοινών επενδυτικών σχεδίων. Στο πλαίσιο αυτό και εντός του 2007 επελέγησαν τρεις ξένες εταιρείες ( μία γερμανική μία αυστριακή και μία από το καζακστάν ) για την ανάπτυξη των παραγωγικών ικανοτήτων των υφιστάμενων μονάδων αλλά δεν έχουν υπογραφεί ακόμη σχετικά συμβόλαια ( ανεμένετο να διαμορφωθούν και υπογραφούν εντός του 2008 ). - σε ότι αφορά στις τηλεπικοινωνίες η Κυβέρνηση είχε αποφασίσει την πώληση της κρατικής εταιρείας τηλεπικοινωνιών, απόφαση που δεν έχει, όμως, επικυρωθεί από το Κοινοβούλιο. Ο σχετικός διαγωνισμός ανεμένετο να δημοσιευθεί τον Ιούνιο και η όλη διαδικασία ιδιωτικοποιήσεως να ολοκληρωθεί εντός του 2008. Όλες, όμως, οι παραπάνω προσπάθειες ιδιωτικοποιήσεων έχουν παγώσει στο Κοινοβούλιο της Ομοσπονδίας της Β-Ε και δεν φαίνεται ότι θα προχωρήσουν εύκολα ( έλλειψη πολιτικής βούλησης ). Η μόνη ιδιωτικοποίηση η οποία πραγματοποιήθηκε στην Ομοσπονδία της Β&Ε, αφορά στη μετοχοποίηση και πώληση του 49% των μετοχών της «εταιρείας των 11

12 Βοσνιακών Αερογραμμών» στις «Τουρκικές Αερογραμμές» αντί του ποσού των 5 εκατομμυρίων Ευρώ, με ταυτόχρονη δέσμευση των τελευταίων για επένδυση άλλων 5 εκατομ. Ευρώ για ενοικίαση ( leasing ) δύο αεροσκαφών ( jet planes ). Στο σχετικό διαγωνισμό συμμετείχαν επίσης οι εταιρείες Mango Group από την Ιορδανία και Comintel από τη Μαλαισία, με τις «τουρκικές αερογραμμές» να κάνουν την καλύτερη προσφορά. Υπενθυμίζεται ότι τα προηγούμενα χρόνια οι ΞΑΕ έχουν, σε εκατομ. Ευρώ, ως ακολούθως ( στοιχεία του Οργανισμού Προσέλκυσης Ξένων Επενδύσεων ) : Έτος Ποσό σε εκατομ. Ευρώ 1999 166 2000 159 2001 133 2002 282 2003 338 2004 567 2005 478 2006 564 2007 1.628 2008 701 (προσωρινά στοιχεία) Κυριότερες χώρες προέλευσης ( σωρευτικά ) των επενδύσεων ( με κριτήριο την χώρα προέλευσης των χρημάτων ) είναι, κατά σειρά: η Αυστρία, η Σερβία, η Κροατία, η Σλοβενία, η Ελβετία, η Γερμανία, η Ολλανδία και η Ιταλία. Το θεσμικό πλαίσιο προσέλκυσης των ΞΑΕ μπορεί να χαρακτηρισθεί γενικά θετικό, αφού προβλέπει κίνητρα όπως: δασμολογικές και φορολογικές απαλλαγές, απρόσκοπτη δυνατότητα εξαγωγής των κερδών, πλήρη έλεγχο της διοίκησης των επιχειρήσεων, προστασία και αποζημιώσεις σε περιπτώσεις εθνικοποιήσεων για λόγους εθνικού συμφέροντος, δυνατότητα πρόσληψης αλλοδαπών, δικαίωμα ανοίγματος λ/σμών σε εγχώριο ή ξένο νόμισμα. Ο μόνος περιορισμός που υπάρχει, αφορά στις εταιρίες που ασχολούνται με όπλα/στρατιωτικά εφόδια και τα ΜΜΕ, όπου οι ξένοι επενδυτές περιορίζονται να κατέχουν έως το 49% της εταιρίας. 12

13 Σημειώνεται, επιπλέον, η ύπαρξη 5 λειτουργικών Ζωνών Ελευθέρου Εμπορίου ( εκκρεμούν αιτήσεις δημιουργίας και άλλων ), στις οποίες οι επενδύσεις απαλλάσσονται από δασμούς και φόρους και επωφελούνται απλοποιημένων διαδικασιών. Ως γνωστόν στις εν λόγω Ζώνες τα εισαγόμενα προϊόντα ( πρώτες ύλες ) είναι υπό καθεστώς τελωνειακής παρακολουθήσεως ( μη υποκείμενα σε δασμούς ), ενώ τα τελικά προϊόντα προορίζονται για εξαγωγές. Σε αντίθεση με το θεσμικό πλαίσιο προσέλκυσης των ΞΑΕ, το επιχειρηματικό περιβάλλον, που επηρεάζει σημαντικά τους επενδυτές, δεν είναι ενιαίο ούτε αποδεικνύεται το πιο αποτελεσματικό. Αυτό βαρύνει ιδιαίτερα την Ομοσπονδία της Β-Ε, όπου το κοινωνικό κόστος της εργασίας είναι σε σημαντικά υψηλότερα επίπεδα. Το ίδιο συμβαίνει και με τα διαδικαστικά στάδια ιδρύσεως μιας εταιρίας, που είναι πολλά και χρονοβόρα. Η κατάσταση είναι πολύ καλύτερη στη Σερβική Δημοκρατία, όπου το κοινωνικό κόστος της εργασίας είναι χαμηλότερο και υπάρχει βούληση για μείωση και απλοποίηση των αντίστοιχων διαδικασιών. Ευνόητο είναι, επίσης, ότι η θεσμική πολυπλοκότητα, το μικρό μέγεθος της αγοράς, ο κατακερματισμός των αρμοδιοτήτων και η καθυστέρηση στην υπογραφή της Συμφωνίας Σταθεροποιήσεως και Συνδέσεως με την Ε.Ε. (λόγω μη ικανοποιήσεως των πολιτικών κριτηρίων) έδρασαν αρνητικά, προκαλόντας την διστακτικότητα ή την επιφυλακτικότητα των εν δυνάμει επενδυτών. Στο ως άνω πλαίσιο η γενικότερη εκτίμηση των εμπειρογνωμόνων Δ.Ο και Ε.Ε. είναι ότι οι ΞΑΕ συνδέονται κατά κυρίαρχο τρόπο με την προώθηση γενναίων προγραμμάτων ιδιωτικοποιήσεων και παράλληλα με το κτίσιμο μηχανισμών ελεύθερης και ανταγωνιστικής αγοράς. Οι ιδιωτικοποιήσεις είναι θέμα αποκλειστικής αρμοδιότητας των συστατικών Οντοτήτων, η δε προώθησή τους αποτέλεσμα της πολιτικής βούλησης των Κυβερνήσεών τους. Φαίνεται δε καθαρά τα τελευταία χρόνια, ότι στη Σερβική Δημοκρατία είναι θέμα προτεραιότητας η προώθησή τους στους στρατηγικούς τομείς, δια της δημιουργίας κοινοπραξιών και κοινών επενδυτικών σχεδίων με επιχειρήσεις από άλλες χώρες ( συμφωνίες με επιχειρήσεις από Σερβία, Ρωσία, Τσεχία ενώ συζητούν και με αμερικάνικες και Ευρωπαϊκές ), ενώ στην Ομοσπονδία της Β&Ε καταγράφονται διστακτικότητα ή επιφυλάξεις. 13

β. Εμπορικό Ισοζύγιο 14 Με βάση τα στοιχεία της Στατιστικής Υπηρεσίας της Β&Ε η εξέλιξή του τα τελευταία χρόνια καταγράφεται, σε εκατομμύρια ΚΜ (1 Ευρώ = 1,955830 ΚΜ), ως εξής: Έτος Εξαγωγές Εισαγωγές Ε. Ι. % Εξαγ./Εισαγ. 2000 2.264 6.582-4.318 34,4 2001 2.341 6.630-4.288 35,3 2002 2.089 7.894-5.805 26,5 2003 2.428 8.365-5.936 29 2004 3.012 9.422-6.410 32 2005 3.783 11.180-7.397 33,8 2006 5.164 11.389-6.225 45 2007 5.936 13.898-7.962 42,7 2008 6.712 16.286-9.524 41,2% Από τον ανωτέρω Πίνακα προκύπτει ότι το 2008 ήταν ένα καλό έτος για τις εξαγωγές της Β-Ε, που σημείωσαν σημαντική αύξηση ( 13,1% ). Η θετική αυτή εξέλιξη όμως συνδυάσθηκε με μεγαλύτερη αύξηση των συνολικών εισαγωγών ( 17,2% ), εξέλιξη η οποία οδήγησε σε χειροτέρευση του Εμπορικού Ισοζυγίου, το έλλειμμα του οποίου παραμένει πολύ υψηλό ( 37,6% του ΑΕΠ ) και αποτελεί σημαντικό περιοριστικό παράγοντα στην οικονομική ανάπτυξή της. Η ανάλυση των εξαγωγών και των εισαγωγών του 2008 ως προς τα σχετικά τελωνειακά καθεστώτα, υπό τα οποία πραγματοποιήθηκαν, έχει ως εξής: Εξαγωγές % Κανονικές 48,2 Για παθητική τελειοποίηση 1,9 Ύστερα από ενεργητική τελειοποίηση 49,9 ( 3.348 εκατ. ΚΜ ) 14

Εισαγωγές 15 Κανονικές 85,8 Μετά από παθητική τελειοποίηση 0,4 Για ενεργητική τελειοποίηση 13,8 ( 2.187 εκατ. ΚΜ ) Η ανάλυση αυτή δείχνει ότι το μεγαλύτερο μέρος των εξαγωγών ( 54,9% ) πραγματοποιείται ως συνέπεια ενεργητικής τελειοποίησης, με όλα όσα ( γνωστά ) αυτό συνεπάγεται. Οι χώρες της Ε.Ε. κάλυψαν το 2008 το 55,6% των εξαγωγών και το 47% των εισαγωγών της Β&Ε, ενώ συνέχισε η ίδια μεγάλη γεωγραφική συγκέντρωση με 6 χώρες ( Κροατία, Σερβία, Σλοβενία, Γερμανία, Ιταλία και Αυστρία ) να καλύπτουν περίπου τα 2/3 του συνολικού εξωτερικού εμπορίου της ( Για περισσότερες και αναλυτικότερες πληροφορίες βλέπε σχετικό Παράρτημα ). Δ. ΔΙΜΕΡΕΙΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΕΛΛΑΔΟΣ και Β-Ε α. Διμερείς Εμπορικές Σχέσεις Είναι γνωστό ότι, παραδοσιακά, η παρουσία μας στην οικονομία και την αγορά της Β&Ε είναι πενιχρή. Υπάρχουν λίγες Ελληνικές επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται μόνιμα και με έδρα τη Β&Ε ( συνήθως Μικρο-μεσαίες ) ενώ δεν έχει, μέχρι σήμερα, υλοποιηθεί κανένα σχέδιο ιδιωτικής συνεργασίας στο πλαίσιο του ΕΣΟΑΒ ( αν και υπήρξαν το 2008 κάποιες αιτήσεις για χρηματοδότηση ), παρόλο ότι προβλέπεται επιδότηση 30% της συνολικής επένδυσης. Σε πολύ χαμηλά επίπεδα κινούνταν και οι εμπορικές συναλλαγές μας ( βλέπε συνημμένους Πίνακες με εμπορικά στοιχεία ), που κατέγραψαν τα τελευταία 3 χρόνια μικρό πλεόνασμα ( με αυξητική τάση) υπέρ της χώρα μας. Ωστόσο, σύμφωνα με τα τελικά στοιχεία της Στατιστικής Υπηρεσίας της Β&Ε, το 2008 μπορεί να χαρακτηρισθεί ως ένα εξαιρετικό έτος για τη χώρα μας. Ειδικότερα, οι εξαγωγές της Β&Ε προς Ελλάδα ανήλθαν σε 8,3 εκατομ. ΚΜ ( μείωση 19,4% ως προς το 2007 ) ενώ οι εισαγωγές από Ελλάδα σε 106,3 εκατομ. ΚΜ ( αύξηση 107,8% ως προς το 15

16 2007 ). Το εμπορικό πλεόνασμα υπέρ της χώρας μας διαμορφώθηκε σε 98 εκατ. ΚΜ ή 50,1 εκατ. Ευρώ, δηλαδή 2,4 φορές μεγαλύτερο από το αντίστοιχο του 2007. Το σημαντικότερο είναι ότι η πολύ θετική αυτή τάση, συνεχίζεται και το πρώτο 3μηνο του 2009, με τις εξαγωγές μας να καταγράφουν άνοδο 76% περίπου, ενώ παράλληλα συνεχίζεται η μείωση των εισαγωγών μας από την Β-Ε ( -35,7% ). Κυριότερα προϊόντα εισαγόμενα από Ελλάδα είναι μεταποιημένα βιομηχανικά, προϊόντα διατροφής, προϊόντα αλουμινίου, σιδήρου, χαλκού, χημικά-αρωματικά, οπωροκηπευτικά, ορυκτέλαια-καύσιμα και μηχανικός εξοπλισμός ενώ οι εξαγωγές της Β&Ε προς Ελλάδα καλύπτουν κυρίως πρώτες ύλες, μη σιδηρούχα μέταλλα, ξυλεία, μεταποιημένα και ζωϊκά προϊόντα ( δυστυχώς η κατηγοριοποίηση των στατιστικών στοιχείων της Β&Ε δεν επιτρέπει περαιτέρω ανάλυση ενώ υπάρχουν και επιφυλάξεις ως προς την αξιοπιστία και την πληρότητά τους ). Αν και στην εποχή μας η πρόσβαση και εξειδίκευση στις αγορές δεν είναι διατομεακή αλλά ενδοτομεακή υπόθεση, θα μπορούσε να ισχυρισθεί κανείς ότι στη Β&Ε υπάρχουν καλές προοπτικές: - για κοινά επενδυτικά σχέδια ( joint ventures ) στους τομείς: του ξύλου, του χαρτιού και των χαρτικών, του αλουμινίου, των πρώτων υλών, των ορυκτών υδάτων, της δερματοποιϊας - υποδηματοποιϊας, της κτηνοτροφίας, των γαλακτοκομικών προϊόντων, της αγροτικής μεταποίησης, του χειμερινού τουρισμού, της ενέργειας και των κατασκευών, και - για εξαγωγές επιτραπέζιας εληάς και ελαιολάδου, νωπών και μεταποιημένων οπωροκηπευτικών, εσπεριδοειδών, χυμών, λοιπών προϊόντων διατροφής, πλαστικών, προϊόντων χαλκού, προϊόντων αλουμινίου, Επισημαίνεται, ότι λόγω των χαμηλών εισοδημάτων και του γενικού επιπέδου της χώρας το στοιχείο «τιμή» είναι κυρίαρχο στην αγορά, με την ποιότητα να έρχεται σε δεύτερη μοίρα. 16

β. Δράσεις για την ενίσχυση των Διμερών Οικονομικών Σχέσεων 17 - Σε ευρωπαϊκό επίπεδο: η υπογραφή Συμφωνίας Σταθεροποίησης και Σύνδεσης (ΣΣΣ) της Β&Ε με την Ε.Ε. Υπογράφηκε ( με σημαντική καθυστέρηση λόγω μη πλήρωσης των γνωστών πολιτικών προϋποθέσεων που είχε θέσει το Συμβούλιο Υπουργών της Ε.Ε. ) τον Ιούνιο του 2008 και θα τεθεί σε εφαρμογή μετά την επικύρωσή της από τα εθνικά Κοινοβούλια. Παράλληλα υπογράφηκε η Interim Agreement με την οποία τέθηκε σε άμεση εφαρμογή, από 1 ης Ιουλίου 2008, το οικονομικό-εμπορικό τμήμα της ΣΣΣ. Αυτό πρακτικά σημαίνει την έναρξη της διαδικασίας για την σταδιακή ( εντός 5ετίας ) μείωση των υφιστάμενων δασμών εισαγωγής, που επιβάλλονται στα εισαγόμενα ευρωπαϊκά προϊόντα(βελτίωση της πρόσβασης στην τοπική αγορά) καθώς και την έναρξη της προετοιμασίας της Β&Ε ( συμβατική υποχρέωση ) για εναρμόνισή της σε όλους τους τομείς με το κοινοτικό κεκτημένο ( ανταγωνισμός, προστασία πνευματικών δικαιωμάτων- TRIPS, προστασία Προϊόντων Ονομασίας Προελεύσεως και Γεωγραφικών Ενδείξεων, κ.ά.). Ειδικά σε ό,τι αφορά στην προστασία της «φέτας» ( προστασία ΠΟΠ και ΓΕ ) και δεδομένου ότι κυκλοφορούν στην τοπική αγορά διάφορα προϊόντα παραγόμενα σε άλλες χώρες με την «ονομασία» αυτή, η χώρα μας έκανε διάβημα στις αρμόδιες Αρχές της Β&Ε στα τέλη του 2008 και έλαβε την διαβεβαίωση ότι το θέμα θα επιλυθεί πριν από την εκπνοή της προβλεπόμενης μεταβατικής περιόδου ( τέλη του 2013 ). - Σε διακρατικό επίπεδο: η συμπλήρωση του διμερούς θεσμικού πλαισίου: ήδη συμπληρώθηκε με την υπογραφή των δύο διμερών Συμφωνιών ( Ιούλιος 2007 ): για την Αποφυγή Διπλής Φορολογίας και Οικονομικής και Τεχνολογικής Συνεργασίας, που θέτουν τα πλαίσια μιας συστηματικής οργάνωσης και συνεχούς παρακολούθησης της ανάπτυξης των διμερών οικονομικών μας σχέσεων, τόσο σε πολιτικό όσο και σε τεχνικό επίπεδο. Οι διαδικασίες επικυρώσεως ολοκληρώθηκαν στην Β&Ε, στα μέσα του 2008 και δεν απομένει παρά η επικύρωσή τους από το Ελληνικό Κοινοβούλιο για να τεθούν σε εφαρμογή. Σκόπιμο θα ήταν μετά την ολοκλήρωση των διαδικασιών επικυρώσεως να πραγματοποιηθεί Δι-υπουργική Επιτροπή με παράλληλη συμμετοχή επιχειρηματιών για την κατάστρωση σχεδίου συνεργασιών ( action plan ) σε τομείς αμοιβαία επωφελείς ( π.χ. ενέργεια, κατασκευές, διαγωνισμοί, joint ventures,.. ) 17

18 - Σε επίπεδο επιχειρήσεων επιδιώκονται : - η συστηματική συμμετοχή επιτόπιων επιχειρηματιών στις επιμέρους Εκθέσεις της HELEXPO, Η δράση αυτή συνεχίσθηκε συστηματικά σε συνεργασία με τα επιτόπια Εμπορικά Επιμελητήρια αλλά και μεμονωμένους επιχειρηματίες, με πολύ θετικά αποτελέσματα, αφού κατά το 2008 πραγματοποιήθηκαν ( συνεργασία του Γραφείου μας με Helexpo και επιτόπια Επιμελητήρια ) οργανωμένες επιχειρηματικές αποστολές από Β&Ε στις εξής τομεακές Εκθέσεις της HELEXPO : - Furnidec Business 2008 ( 25 28/1/2008 ) - Agrotica ( 6 10/2/2008 ) - Infacoma ( 21 24/2/2008 ) - Artozyma ( 14 17/3/2008 ) - Biologica ( 29/5 ου - 1/6/2008 ) - Hotelia/Philoxenia ( 30/10 ου - 2/11/2008 ). - η πραγματοποίηση ελληνικής Επιχειρηματικής Αποστολής στη Β&Ε, εγένοντο σχετικές ενέργειες αλλά παρά τις πρώτες θετικές εντυπώσεις δεν κατέστη δυνατή η πραγματοποίησή της εντός του 2008. Πιο πιθανή φάνηκε αρχικά η διοργάνωση επιχειρηματικού συνεδρίου στο Σεράγεβο για την προώθηση κοινών επενδυτικών σχεδίων ( joint ventures ) μεταξύ Ελλήνων και επιτόπιων επιχειρηματιών ( σε συνδυασμό με την εκμετάλλευση των οικονομικών κινήτρων που προβλέπονται στο ΕΣΟΑΒ για την προώθηση των ιδιωτικών επενδύσεων ). Σχετική πρόταση είχε γίνει από τον Εθνικό Συντονιστή της Β&Ε για το ΕΣΟΑΒ, Υφυπουργό 0ικονομικών κ. Kasumovic και τον Πρόεδρο του Επιμελητηρίου Εξωτερικού Εμπορίου κ Lovric προς τον Υφυπουργό κ. Δούκα και τον Γεν. Γραμματέα ΔΟΣ&ΑΣ κ. Σκυλακάκη, αντίστοιχα, οι οποίοι το αντιμετώπισαν θετικά. - συνεχής ενημέρωση Ελλήνων και επιτόπιων Φορέων και μεμονωμένων επιχειρηματιών για ανάπτυξη οικονομικών και εμπορικών συνεργασιών ( εγένοντο γραπτές και προφορικές ενημερώσεις Επιμελητηρίων και άλλων αρμόδιων Φορέων ). 18

γ. ΕΣΟΑΒ 19 Προβλέπει, ως γνωστόν, για τη Β&Ε συνολική πίστωση 19.530.000 Ευρώ, που κατανέμεται ως ακολούθως : - Δημόσιες επενδύσεις: 15.428.700 Ευρώ (79%) - Ιδιωτικές επενδύσεις: 3.906.000 Ευρώ (20%), και - Ταμείο Μικρών Έργων: 195.300 Ευρώ (1%). Οι Δημόσιες Επενδύσεις καλύπτουν την ανακατασκευή του κτιρίου των Κοινών Θεσμών ( Κτιρίου Φιλίας μεταξύ Ελλάδος και Β&Ε ), με προβλεπόμενη ελληνική συμμετοχή 13,5 περίπου εκατομ. Ευρώ, ήτοι 80% της συνολικής δαπάνης ανερχομένης σε 16,8 εκατομ. Ευρώ περίπου. Οι εργασίες της εν λόγω ανακατασκευής ολοκληρώθηκαν τον Ιούνιο 2007 και τα εγκαίνια του κτιρίου εγένοντο στις 23 Ιουλίου 2007από κοινού από τον Πρωθυπουργό κ. Καραμανλή και τον Πρόεδρο του Υπουργικού Συμβουλίου της Β&Ε κ. Spiric. Το 2008 έγινε η καταβολή της τελευταίας δόσεως για την εξόφληση των εργασιών που πραγματοποιήθηκαν. Το ποσό που απομένει ( περίπου 2 εκατομ. Ευρώ ) αναμένεται ( έχει ήδη προεπιλεγεί και εξετάζονται τα αρχιτεκτονικά σχέδια ) να χρησιμοποιηθεί για την ανακατασκευή του Νοσοκομείου Kasindo στο Ανατολικό Σεράγεβο ( Οντότητα Σερβικής Δημοκρατίας ). Σε ό,τι αφορά στο Ταμείο Μικρών Έργων, είχαν ήδη υλοποιηθεί για την Β&Ε τέσσερα μικρά έργα, ως ακολούθως : - Μερική χρηματοδότηση δικτύου ηλεκτροδότησης κεντρικού δρόμου Κοινότητας Civcije Bukovacke, Οντότητας ΣΔ, ύψους, 9.972 Ευρώ, - Προμήθεια εξοπλισμού εργαστηρίων φυσικής και χημείας τεσσάρων τάξεων Δημοτικού Σχολείου «Γεώργιος Παπανδρέου» στο Λάκτασι, Οντότητας ΣΔ, ύψους 6.300 Ευρώ, - Προμήθεια ηλεκτρονικού εξοπλισμού Οργανισμού Προώθησης Ξένων Επενδύσεων Β-Ε, ύψους 7.949 Ευρώ, και - Προμήθεια ηλεκτρονικού εξοπλισμού για Συνταγματικό Δικαστήριο Β-Ε, ύψους 20.394 Ευρώ. 19

20 Το ύψος της εκταμιευθείσης δαπάνης για ως άνω μικρά έργα ανερχόταν σε 44.615 Ευρώ ενώ, ως γνωστόν, η συνολικά προβλεπόμενη δαπάνη για την Β&Ε είναι 195.300 Ευρώ. Κατά το 2007 έγινε δωρεά δύο Ασθενοφόρων Οχημάτων προς κάλυψη επειγουσών αναγκών του Νοσοκομείου Kasindo στο Ανατολικό Σεράγεβο, ύψους 66.626 Ευρώ. Το υφιστάμενο υπόλοιπο ανερχόμενο σε 84.169 Ευρώ, χορηγήθηκε το 2008 για την ανακαίνιση του Λυκείου της Σρεμπρένιτσα ( 50.000 Ευρώ σε συνεργασία με το UNDP ), για την εγκατάσταση θέρμανσης στο Σερβορθόδοξο Μητροπολιτικό Ναό του Σεράγεβο ( 30.000 Ευρώ ) και για την εικονική αναπαράσταση του Ναού της Αγίας Τριάδος στο Μόσταρ σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο του Σεράγεβο ( 4.000 Ευρώ ). Επισημαίνεται, τέλος, ότι δεν έχει μέχρι τώρα χρηματοδοτηθεί ( η προβλεπόμενη επιδότηση ανέρχεται μέχρι 30% της συνολικής δαπάνης ) κανένα σχέδιο συνεργασίας στον τομέα προωθήσεως των ιδιωτικών επενδύσεων ( η προβλεπόμενη πίστωση των 3.906.000 Ευρώ παραμένει ανέπαφη ) γι αυτό και γίνονται ενέργειες και δράσεις προς ενημέρωση των ενδιαφερόμενων επιχειρηματιών ( Ελλήνων και Επιτόπιων ). Εξ όσων γνωρίζουμε εντός του 2008 κατατέθηκαν 3-4 αιτήσεις για χρηματοδότηση αντίστοιχων projects στους τομείς της ξυλείας, των ζωϊκών και γαλακτοκομικών προϊόντων. Ε. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ - ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ Από τα παραπάνω στοιχεία προκύπτει, ότι κτίζεται σταδιακά στη Β-Ε ένα σταθερό, θετικό και μόνιμο οικονομικό πλαίσιο ( σε διμερές, ευρωπαϊκό και πολυμερές επίπεδο ), το οποίο συμβάλλει στην ανάπτυξη οικονομικών και εμπορικών συνεργασιών μεταξύ των επιχειρήσεων. Επισημαίνεται, ιδιαίτερα, ότι παρόλες τις πολιτικές διαφωνίες των Οντοτήτων για την ενιαιοποίηση της οικονομίας καθώς και τη βελτίωση και απλοποίηση των Πολιτικών και Διοικητικών Θεσμών, ο στρατηγικός στόχος της ενσωμάτωσης και ένταξης στην Ευρωπαϊκή Ένωση είναι κοινός και πρώτης προτεραιότητας για όλους. Στο πλαίσιο αυτό η υπογραφή της Συμφωνίας Σταθεροποιήσεως και Συνδέσεως ( ΣΣΣ ) και της Interm Agreement με την Ε.Ε. είναι καθοριστική, αφενός μεν γιατί δείχνει την πολιτική βούληση όλων να προχωρήσουν στις αναγκαίες πολιτικές μεταρρυθμίσεις και αφετέρου γιατί δημιουργεί το απαραίτητο ευρύ συμβατικό πλαίσιο για μια συντεταγμένη φιλελευθεροποίηση και ανάπτυξη των οικονομικών συναλλαγών. 20

21 Υπενθυμίζεται ότι το 2007 δεν υπήρξαν ουσιαστικές εξελίξεις δεδομένου ότι δεν υπήρξε πρόοδος στην Β&Ε σε ό,τι αφορά στην πλήρωση των πολιτικών όρων που είχε θέσει το Συμβούλιο Υπουργών της Ε.Ε. για την υπογραφή και ιδιαίτερα εκείνου που σχετίζεται με την μεταρρύθμιση της Αστυνομίας. Με την συμφωνία επί του θέματος των Συστατικών Οντοτήτων της Β&Ε, τον Μάϊο του 2008 ο όρος αυτός ικανοποιήθηκε και έγινε δυνατή η υπογραφή της ΣΣΣ στις 16 Ιουνίου 2008. Σημειώνεται ότι παράλληλα υπεγράφη και η Ενδιάμεση ( Interim ) Συμφωνία μεταξύ της ΕΕ και της Β&Ε με την οποία τίθεται σε άμεση εφαρμογή ( από 1 ης Ιουλίου 2008 ) το Οικονομικό Τμήμα της ΣΣΣ, που προβλέπει μεταξύ των άλλων την προοδευτική μείωση και εξάλειψη των δασμών της Β&Ε ( σε μια 5ετία ) έναντι των ευρωπαϊκών προϊόντων. Οι μακρο-οικονομικές εξελίξεις στη Β&Ε δείχνουν συνέχιση του υψηλού ρυθμού αυξήσεως του ΑΕΠ, μικρή χειροτέρευση της εικόνας των συναλλαγματικών αποθεμάτων, μείωση των ξένων άμεσων επενδύσεων, συνεχιζόμενο υψηλό ποσοστό ανεργίας, μεγάλο εσωτερικό χρέος, παραμονή του ελλείμματος του Ισοζυγίου Τρεχουσών Συναλλαγών σε δυσβάστακτα επίπεδα, μη προώθηση των ιδιωτικοποιήσεων στην Οντότητα της Ομοσπονδίας και μεγάλες δυσκολίες προώθησης της ενιαιοποίησης της οικονομίας. Επισημαίνεται ότι όλοι οι μακροοικονομικοί δείκτες παρουσιάζουν σημαντική χειροτέρευση στο τελευταίο 3μηνο του έτους, ως συνέπεια της διεθνούς κρίσεως. Το εμπορικό ισοζύγιο όπως ήδη αναφέρθηκε κατέγραψε αρνητική εξέλιξη, συνεχίζοντας να παρουσιάζει μεγάλη γεωγραφική συγκέντρωση τόσο ως προς τις χώρες όσο και ως προς τα προϊόντα των συναλλαγών. Επισημαίνεται ότι 6 χώρες, συνέχισαν να καλύπτουν το 2/3 περίπου των συνολικών συναλλαγών ( Κροατία, Σλοβενία, Σερβία, Γερμανία, Ιταλία, Αυστρία ). Ευνόητο είναι ότι σε ένα τέτοιο πλαίσιο ο χώρος που απομένει για τις υπόλοιπες χώρες είναι πολύ περιορισμένος. Η χώρα μας ως γνωστόν έχει παραδοσιακά μικρή παρουσία στην αγορά και την οικονομία της Β-Ε. Το έτος 2008, ωστόσο, μπορεί να χαρακτηρισθεί ως εξαιρετικό έτος, δημιουργίας μιας θετικής δυναμικής για ένα καλύτερο μέλλον στις διμερείς μας σχέσεις, λόγω των δράσεων που πραγματοποιήθηκαν και αφορούν τόσο στη συμπλήρωση του ευρωπαϊκού και διμερούς θεσμικού πλαισίου, όσο και της ενίσχυσης της επιχειρηματικής πληροφόρησης και κινητικότητας. Το αποτέλεσμα ήταν η σημαντική αύξηση του εμπορικού πλεονάσματος υπέρ της χώρας μας κατά το 2008, αλλά και η 21

22 επιβεβαίωση της θετικής αυτής τάσεως κατά το πρώτο 3μηνο του 2009. Ευνόητο είναι, ότι η πρόσφατη υπογραφή της ΣΣΣ και η θέση σε άμεση ισχύ της Ενδιάμεσης Συμφωνίας με την προοδευτική μείωση των δασμών έναντι των ευρωπαϊκών προϊόντων ( άρα και των ελληνικών ) αναμένεται να έχει θετική επίδραση στις εξαγωγικές επιδόσεις μας. 22

23 Π Α Ρ Α Ρ Τ Η Μ Α Αναλυτικοί Στατιστικοί Πίνακες 23

Main Economic Indicators 2004 2005 2006 2007 2008 Nominal GDP BH1) (in millions of BAM), current prices 15786 16928 19121 21647 25100 Real GDP1 (growth rate in percents) 6.27 3.92 6.88 5.97 5.5 Retail prices growth rate in BH2 (percent change) 0.4 3.751277 6.12 1.5 7.4 Revenue of General Government3 (as a percentage of GDP) 40.4 42.1 44.9 45.42495 /////////// Expenditure of General Government3)4) (as a percentage of GDP) 38.8 39.6 42 44.13607 /////////// Overall balance of General Government3) (as a percentage of GDP) 1.6 2.4 2.9 1.284261 //////////// Broad Money (M2) (as a percentage of GDP) 43.3 47.7 52.7 56.6 50.9 Credit to Non-Government Sector (as a percentage of GDP) 37.3 44.3 48.3 54.6 56.9 Gross Official Reserves (in Millions of BAM) 3479 4225 5452 6699 6296 Gross Official Reserves (in Millions of US Dollars) 2208 2686 3496 4686 4710 Gross Official Reserves (in Months of Imports of goods and services) 3.742369 4.066736 5.171735 5.353986 4.399512 Current Account Balance (in Millions of BAM) -2579-2934 -1505-2253 -3675 Current Account Balance (in Millions of US Dollars) -1638-1846 -981-1595 -2851 Current Account Balance (as a percentage of GDP) -16.3348-17.3318-7.87197-10.409-14.6418 Trade Balance (in Millions of BAM) -7193-7749 -6661-8101 -9426 Trade Balance (in Millions of US Dollars) -4568-4901 -4296-5699 -7088 Trade Balance (as a percentage of GDP) -45.5639-45.776-34.836-37.4242-37.553 External Debt of Government Sector (in Millions of BAM) 4040 4347 4079 3969 4193 External Debt of Government Sector (in Millions of US Dollars) 2810 2622 2747 2981 3023 External Debt of Government Sector (as a percentage of GDP) 25.59155 25.6768 21.33342 18.33535 16.70662 External Debt Servicing (in Millions of BAM) 227 230 270 239 230 External Debt Servicing (in Millions of US Dollars) 144 146 173 167 172 External Debt Servicing (as a percentage of exports of goods and services) 4.890871 4.114269 3.846811 2.94422 2.53026 Note: 1) BH Agency for Statistics. GDP data for 2008 is estimate of CBBH and is to be use as a preliminary data until BH Agency for Statistics publish official GDP data. 2) Growth rate of Retail prices is presented until 2006, but for 2006 and following periods in the table is presented consumer price (CP) growth rate. For RP rates weights used represent FBiH and RS shares in BH GDP. 3) Source: BH Central Bank, until 2002 IMF estimates. 4) Expenditure also includes net acquisition of fixed assets. Last update: March 27, 2009.

Macroeconomic Indicators Bosnia and Herzegovina has the most stabile macroeconomic climate in South East Europe, characterised by sustained economic growth, stable currency and low inflation. Expected GDP for 2008 is 12,5 billion EUR with the real growth rate of 7.1 percent, continuing the underlying trend of growth of around 5.5 percent. The currency of Bosnia and Herzegovina is the konvertibilina marka / convertible mark (KM), officially designated BAM. BiH operates a Currency Board arrangement supervised by the Central Bank of BiH under which the currency is pegged to the Euro at a fixed exchange rate of KM 1 = 0.51129. GENERAL ECONOMIC INDICATORS Indicators 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Nominal GDP (billion EUR) 5,5 5,9 6,6 7,4 8,1 8,7 9,8 11,1 12.5* GDP per capita (EUR) 1,660 1,786 1,958 2,214 2,388 2,561 2,873 3,254 3,648* Real GDP growth rate (%) 5.5 4.5 5.5 3.0 6.3 3.9 6.7 6.8 7.1* Industrial production growth rate (%) 8.8 12.2 9.2 4.8 9.0 10.0 11.0 10.0 9.2* Average net wages (EUR) 190 209 228 247 258 275 300 322 385 Annual inflation rate (%) 4.8 3.1 0.4 0.6 0.4 3.7 6.1 1.5 6.5* Annual unemployment rate (%) 39.7 40.3 40.9 42.0 43.2 43.0 31.0 29.0 23.4 Currency reserves (million EUR) 522 1,379 1,270 1,428 1,779 2,160 2,787 3,425 3,219 Trade balance (billion EUR) -3.00-3.31-3,52-3,67-3,68-4,01-3,41-4,14-4.89 Total FDI (million EUR) 159 133 282 338 567 478 564 1,628 701* FDI contribution to GDP (%) 2.9 2.2 4.3 4.6 7.0 5.5 5.8 14.7 5.6* Deposits of households in Commercial Banks, mill EUR 267 740 829 985 1,273 1,629 2,097 2,641 2,662 Popullation (in million) 3.30 3.32 3.35 3.35 3.38 3.38 3.40 3.40 3.44 * Source: Central Bank of BiH, Agency for Statistics of BiH, * FIPA estimation

GODINA / YEAR IV SARAJEVO, 22. 01. 2009. BROJ / NUMBER: 12 STATISTIKA VANJSKE/SPOLJNE TRGOVINE External Trade Statistics IZVOZ I UVOZ PO STATISTI KIM PROCEDURAMA, I- EXPORTS & IMPORTS ACCORDING TO STATISTICAL PROCEDURES, I- Šifra procedure Code of procedure Naziv statisti ke procedure Title of statistical procedure u hilj./tis. KM in thousands of KM U eš e u procentima Share in percent % 1 3 5 UKUPAN IZVOZ TOTAL EXPORTS Redovan/Redovit izvoz Normal exports Izvoz na vanjsku obradu Exports for outward processing Izvoz nakon unutrašnje/unutarnje obrade, sistem suspenzije Exports after inward processing, suspension system 6.711.690 100,0 3.231.769 48,2 129.912 1,9 3.348.427 49,9 6 Izvoz nakon unutrašnje/unutarnje obrade, sistem povrata Exports after inward processing, drawback system 1.582 0,0 1 3 UKUPAN UVOZ TOTAL IMPORTS Redovan/Redovit uvoz Normal imports Uvoz nakon vanjske obrade Imports after outward processing 16.286.056 100,0 13.975.989 85,8 73.040 0,4 5 Uvoz na unutrašnju/unutarnju obradu, sistem suspenzije Imports for inward processing, suspension system 2.236.927 13,8 6 Uvoz na unutrašnju/unutarnju obradu, sistem povrata Imports for inward processing, drawback system 100 0,0 Izvor podataka: Uprava za indirektno oporezivanje BiH Source of data: Indirect Taxation Authority of BiH Prethodni podaci Preliminary data

IZVOZ I UVOZ PO PODRU JIMA I ODJELJCIMA KD - PROIZVODNI PRINCIP EXPORTS & IMPORTS ACCORDING TO NACE Rev.1.1 - PRODUCTION PRINCIPLE u hilj./tis. KM in thousands of KM UKUPNO TOTAL KD/NACE IZVOZ/EXPORTS XI 2008 I- I- I-XII 2007 XI 2008 UVOZ/IMPORTS I- I- I-XII 2007 444.657 82,6 6.711.690 113,1 1.176.142 95,6 16.286.056 117,2 A POLJOPRIVREDA, LOV I ŠUMARSTVO AGRICULTURE, HUNT AND FORESTRY 5.905 80,7 90.466 109,0 60.210 97,9 735.886 123,7 A01 A02 Poljoprivreda lov i odgovaraju e uslužne djelatnosti Agriculture, hunting and related service activities Šumarstvo i iskorištavanje šuma i pripadaju e uslužne djelatnosti Forestry, logging and related service activities 2.786 109,2 41.358 126,8 59.181 99,1 714.066 121,5 3.119 65,5 49.109 97,5 1.029 57,1 21.820 293,3 B C RIBARSTVO FISHERIES VA ENJE RUDA I KAMENA MINING AND QUARRYING 2.014 155,9 9.457 95,0 233 279,8 3.334 127,4 8.470 55,6 157.066 81,6 62.599 79,2 667.771 188,5 C10 Va enje ugljena i lignita; va enje treseta Mining of coal and lignite; extraction of peat 3.644 120,7 30.812 132,1 17.894 59,3 381.158 196,8 C11 C13 C14 Va enje sirove nafte i prirodnog plina; pripadaju e uslužne djelatnosti, osim istraživa kih radova Extraction of crude petroleum and natural gas;service activities incidental to oil and gas extraction,excluding surveyin Va enje ruda metala Mining of metal ores Va enje ostalih ruda i kamena Other mining and quarrying - - - - 41.790 106,5 223.331 165,1 1.096 13,6 85.978 68,7 747 12,3 33.709 6.490,8 3.730 90,0 40.275 91,8 2.168 60,2 29.561 119,6 D PRERA IVA KA INDUSTRIJA MANUFACTURING 387.482 80,0 6.085.114 112,2 1.032.452 96,5 14.666.393 115,3 D15 D16 D17 D18 D19 Proizvodnja prehrambenih proizvoda i pi a Manufacture of food products and beverages Proizvodnja duhanskih proizvoda Manufacture of tobacco products Proizvodnja tekstila Manufacture of textiles Proizvodnja odjevnih predmeta; dorada i bojanje krzna Manufacture of wearing apparel;dressing and dyeing of fur Štavljenje i obrada kože; proizvodnja kofera, ru nih torbi, sedlarskih i sara kih proizvoda i obu e Tanning and dressing of leather; manufacture of luggage, handbags, saddlery, harness and footwear 36.699 98,2 400.041 118,5 158.228 106,0 1.813.129 115,6 2.072 204,6 8.237 111,6 12.743 104,1 142.533 110,4 6.852 92,2 87.695 179,5 39.178 99,9 472.406 104,9 17.662 91,2 259.559 107,2 14.685 81,2 258.115 109,6 31.652 97,1 417.720 106,9 28.997 98,6 411.048 104,8 Izvor podataka: Uprava za indirektno oporezivanje BiH Source of data: Indirect Taxation Authority of BiH 3 Prethodni podaci Preliminary data

u hilj./tis. KM in thousands of KM KD/NACE IZVOZ/EXPORTS XI 2008 I- I- I-XII 2007 XI 2008 UVOZ/IMPORTS I- I- I-XII 2007 D20 D21 D22 D23 D24 D25 D26 D27 D28 Prerada drveta i proizvodnja proizvoda od drveta osim namještaja;proizvodnja predmeta od slame i pletarskih materijala Manufacture of wood and of products of wood and cork,except furniture;manufacture of articles of straw and plaiting mate Proizvodnja celuloze, papira i proizvoda od papira Manufacture of pulp, paper and paper products Nakladni ka djelatnost, tiskanje i umnažanje (reprodukcija) snimljenih zapisa Publishing, printing and reproduction of recorded media Proizvodnja koksa, naftnih derivata i nuklearnog goriva Manufacture of coke, refined petroleum products and nuclear fuel Proizvodnja kemikalija i kemijskih proizvoda Manufacture of chemicals and chemical products Proizvodnja proizvoda od gume i plasti nih masa Manufacture of rubber and plastic products Proizvodnja ostalih proizvoda od nemetalnih minerala Manufacture of other non-metalic mineral products Proizvodnja baznih metala Manufacture of basic metals Proizvodnja metalnih proizvoda, osim strojeva i opreme Manufacture of fabricated metal products except machinery and equipment 26.759 78,4 441.468 93,9 12.743 85,7 189.541 111,8 10.478 105,5 125.137 123,2 25.943 103,2 302.069 106,2 1.413 128,6 20.052 154,7 9.273 79,5 99.687 124,0 8.104 36,3 251.266 120,3 94.324 75,7 1.885.075 133,3 21.395 88,7 314.819 132,9 115.381 109,1 1.487.481 114,6 7.309 71,4 126.694 117,1 36.278 76,4 561.866 113,7 5.701 77,4 107.665 105,5 30.388 91,8 505.119 101,5 67.652 79,1 1.375.732 106,6 68.850 98,6 1.372.877 105,7 43.233 89,4 592.396 118,6 43.662 86,2 600.443 109,5 D29 D30 D31 D32 Proizvodnja mašina/strojeva i ure aja d.n. Manufacture of machinery and equipment n.e.c Proizvodnja kancelarijskih mašina/strojeva i kompjutera/ra unala Manufacture of office equipment and computers Proizvodnja elektri nih mašina/strojeva i aparata, d.n. Manufacture of electrical machinery and apparatus n.e.c Proizvodnja radio, televizijske i komunikacijske opreme i aparata Manufacture of radio, television and communication equipment and apparatus 25.638 73,1 419.622 125,1 105.602 93,2 1.578.293 119,4 459 41,9 10.311 152,9 23.419 96,6 230.142 107,0 9.198 73,6 162.041 124,3 40.986 115,5 439.047 115,4 699 81,7 8.157 124,4 31.577 82,1 370.092 141,2 Izvor podataka: Uprava za indirektno oporezivanje BiH Source of data: Indirect Taxation Authority of BiH 4 Prethodni podaci Preliminary data

u hilj./tis. KM in thousands of KM KD/NACE IZVOZ/EXPORTS XI 2008 I- I- I-XII 2007 XI 2008 UVOZ/IMPORTS I- I- I-XII 2007 D33 D34 D35 D36 Proizvodnja medicinskih, preciznih, opti kih instrumenata, satova Manufacture of medical, precision and optical instruments, watches and clocks Proizvodnja motornih vozila, prikolica i poluprikolica Manufacture of motor vehicles, trailers and semi-trailers Proizvodnja ostalih saobra ajnih/prometnih sredstava Manufacture of other transport equipment Proizvodnja namještaja; ostala prera iva ka industrija, d.n. Manufacture of furniture; manufacturing n.e.c 2.229 74,9 22.451 126,4 33.498 157,2 245.387 143,6 11.715 62,5 348.095 82,9 78.100 101,2 1.288.794 112,3 15.891 53,3 95.798 718,9 3.802 246,7 93.268 166,3 34.671 81,8 490.159 112,9 24.796 91,6 319.982 106,9 E PROIZVODNJA I OPSKRBA ELEKTRI NOM ENERGIJOM, PLINOM I VODOM ELECTRICITY, GAS AND WATER SUPPLY 40.290 134,4 365.449 162,1 16.573 119,5 167.928 88,8 E40 Proizvodnja i opskrba elektri nom energijom, plinom, parom i toplom vodom Electricity, gas, steam and hot water supply 40.290 134,4 365.449 162,1 16.573 119,5 167.928 88,8 K POSLOVANJE NEKRETNINAMA, IZNAJMLJIVANJE I POSLOVNE DJELATNOSTI REAL ESTATE, RENTING AND BUSINESS ACTIVITIES 143 382,7 1.732 439,9 1.454 33,2 27.398 101,2 O Z OSTALE JAVNE KOMUNALNE, DRUŠTVENE I OSOBNE USLUŽNE DJELATNOSTI OTHER COMMUNITY, SOCIAL AND PERSONAL SERVICE ACTIVITIES Neraspore eno Not elsewhere classified 350 372,1 1.985 54,1 2.450 273,6 16.828 119,5 5 114,4 421 222,8 171 1.294,5 518 43,8 Izvor podataka: Uprava za indirektno oporezivanje BiH Source of data: Indirect Taxation Authority of BiH 5 Prethodni podaci Preliminary data

IZVOZ I UVOZ PO GLAVNIM INDUSTRIJSKIM GRUPACIJAMA PREMA EKONOMSKOJ NAMJENI, I- EXPORTS & IMPORTS BY MAIN INDUSTRIAL GROUPINGS,BY INTENDED USE, I- GIG/MIG IZVOZ EXPORTS u hilj./tis. KM in thousands of KM UVOZ IMPORTS UKUPNO/TOTAL 6.711.690 16.286.056 AE Energija / Energy 647.527 2.657.503 AI Intermedijarni proizvodi, osim energije / Intermediate goods, except energy 2.726.596 4.626.299 B Kapitalni proizvodi / Capital goods 1.463.277 3.907.574 CD Trajni proizvodi za široku potrošnju / Durable consumer goods 537.687 756.206 CN Netrajni proizvodi za široku potrošnju / Non-durable consumer goods 1.232.542 3.554.508 X Neraspore eno / Not elsewhere classified 104.061 783.965 IZVOZ I UVOZ PO GLAVNIM INDUSTRIJSKIM GRUPACIJAMA PREMA EKONOMSKOJ NAMJENI, I- EXPORTS & IMPORTS BY MAIN INDUSTRIAL GROUPINGS,BY INTENDED USE, I- Kurs/Te aj USD za period 01-12.2008.godine: 1.3367 KM za 1 USD GIG/MIG IZVOZ EXPORTS u hilj./tis. USD in thousands of USD UVOZ IMPORTS Ukupno / Total 5.021.089 12.183.778 AE Energija / Energy 484.422 1.988.107 AI Intermedijarni proizvodi, osim energije / Intermediate goods, except energy 2.039.796 3.460.986 B Kapitalni proizvodi / Capital goods 1.094.693 2.923.299 CD Trajni proizvodi za široku potrošnju / Durable consumer goods 402.250 565.726 CN Netrajni proizvodi za široku potrošnju / Non-durable consumer goods 922.079 2.659.167 X Neraspore eno / Not elsewhere classified 77.849 586.493 Izvor podataka: Uprava za indirektno oporezivanje BiH Source of data: Indirect Taxation Authority of BiH 9 Prethodni podaci Preliminary data

IZVOZ I UVOZ PO ZEMLJI NAMJENE I PORIJEKLA EXPORTS & IMPORTS ACCORDING TO COUNTRY OF DESTINATION AND ORIGIN u hilj./tis. KM in thousands of KM DRŽAVE/COUNTRIES IZVOZ/EXPORTS XI 2008 I- I- I-XII 2007 UVOZ/IMPORTS XI 2008 I- I- I-XII 2007 UKUPNO TOTAL RAZVIJENE ZEMLJE DEVELOPED COUNTRIES ZEMLJE EU EU COUNTRIES AUSTRIJA AUSTRIA BELGIJA BELGIUM BUGARSKA BULGARIA CIPAR CYPRUS EŠKA CZECH REPUBLIC DANSKA DENMARK ESTONIJA ESTONIA FINSKA FINLAND FRANCUSKA FRANCE GR KA GREECE IRSKA IRELAND ITALIJA ITALY LATVIJA LATVIA LITVANIJA LITHUANIA LUKSEMBURG LUXEMBOURG MA ARSKA HUNGARY MALTA MALTA NIZOZEMSKA / HOLANDIJA NETHERLANDS NJEMA KA GERMANY POLJSKA POLAND PORTUGAL PORTUGAL RUMUNIJA ROMANIA 444.657 82,6 6.711.690 113,1 1.176.142 95,6 16.286.056 117,2 234.787 73,7 4.081.779 109,9 685.262 93,2 9.610.714 116,8 216.901 73,0 3.703.290 108,9 589.203 93,0 7.814.757 117,7 24.758 74,5 415.216 112,3 41.251 89,6 606.180 113,1 2.529 93,7 41.524 111,1 6.673 89,4 99.504 105,8 1.970 117,5 30.927 61,3 16.524 195,2 83.982 221,5 24 39,5 739 83,0 492 383,0 4.655 131,8 1.859 24,6 74.738 124,8 19.513 87,5 295.524 97,4 564 144,5 6.628 83,4 2.631 96,9 42.312 117,2 - - 182 20,5 277 108,7 3.787 155,1 47 351,0 1.701 609,7 479 27,3 18.199 76,2 5.308 25,1 99.530 108,5 22.806 76,6 350.474 121,3 906 225,4 8.326 80,6 12.963 141,7 106.339 207,8 49 50,8 2.609 120,6 4.173 128,7 43.350 119,8 55.844 84,9 843.063 108,2 125.701 91,0 1.520.287 121,0 - - 205 289,3 19 68,6 171 206,6 216 593,7 1.597 46,0 336 620,1 2.206 186,2 1.662 79,4 27.729 106,6 222 27,7 4.446 77,6 7.004 52,2 203.892 92,9 48.012 72,8 719.266 150,2 14-774 - 10 290,3 104 176,5 5.542 106,7 75.910 133,5 24.844 233,3 181.943 128,3 59.851 84,7 913.488 119,9 124.882 91,3 1.913.668 109,8 2.754 52,7 59.435 85,8 19.695 110,3 205.577 121,6 43 17,4 7.471 79,6 669 118,8 26.520 117,9 6.350 64,5 89.143 158,4 6.744 79,4 140.175 117,7 Izvor podataka: Uprava za indirektno oporezivanje BiH Source of data: Indirect Taxation Authority of BiH 10 Prethodni podaci Preliminary data