ΕΜΠ ΣΧΟΛΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΤΟΜΕΑΣ Ι ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ Μάθημα: ΑΚΑΔ. ΕΤΟΣ 2013-2014 1ο ΧΕΙΜΕΡΙΝΟ ΕΞΑΜΗΝΟ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ 1 Εισαγωγή στην Αρχιτεκτονική Σύνθεση Συντονίστριες μαθήματος: Μαργαρίτα Γραφάκου, καθηγήτρια Μαρία Μαρλαντή, λέκτορας Διδάσκοντες : Γιώργος Αγγελής, εκλεγμένος λέκτορας Τηλέμαχος Ανδριανόπουλος, εκλεγμένος λέκτορας Μπίλυ Γιαννούτσου, εκλεγμένη λέκτορας Μαργαρίτα Γραφάκου, καθηγήτρια Γιάννης Ζαχαριάδης, εκλεγμένος λέκτορας Ελένη Μαΐστρου, καθηγήτρια Μαρία Μαρλαντή, λέκτορας Ελένη Πορτάλιου, καθηγήτρια Οι διδάσκοντες στο μάθημα «Εισαγωγή στην Αρχιτεκτονική Σύνθεση», καλωσορίζουμε τους φοιτητές και τις φοιτήτριες του πρώτου έτους στην Αρχιτεκτονική Σχολή της Αθήνας. Γνωρίζουμε τη μεγάλη προσπάθεια την οποία καταβάλατε για την εισαγωγή σας στη σχολή και κατανοούμε τον ενθουσιασμό της επιτυχίας αλλά και την ανησυχία, που ίσως αισθάνεστε, μπροστά στον άγνωστο ακόμα δρόμο των αρχιτεκτονικών σπουδών. Είμαστε εδώ για να ενισχύσουμε τον ενθουσιασμό σας πολύτιμο σύμμαχο στην εκπαιδευτική διαδικασία και στην αρχιτεκτονική δημιουργία. Με τη βοήθειά μας θα διαλυθούν οι όποιες ανησυχίες και θα δοθεί σε όλους σας ο χρόνος για να ξεδιπλώσετε και για να πολλαπλασιάσετε τις ενδιάθετες δυνατότητές σας. Βέβαια, γνωρίζετε ελάχιστα για τις αρχιτεκτονικές σπουδές και για τη δουλειά του αρχιτέκτονα. Το σύστημα και οι γνώσεις της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, δεν προσφέρουν κάποια εφόδια επαφής με την αρχιτεκτονική, πολύ περισσότερο με την αρχιτεκτονική σύνθεση. Η περιρρέουσα κοινωνική αντίληψη για την αρχιτεκτονική στη χώρα μας και η σχετική απαξίωσή της στους δημόσιους θεσμούς, δεν επιτρέπουν εύκολα την εξοικείωση σε μη ειδικούς. Έχουμε ν ανασκευάσουμε πολλά στερεότυπα και να δούμε στοχαστικά τον δομημένο χώρο και το φυσικό περιβάλλον. Η αρχιτεκτονική αντανακλά σε ένα μεγάλο βαθμό το επίπεδο πολιτισμού κάθε κοινωνίας. Συνθέτει από τη μια, αντιλήψεις για την ανθρώπινη κατοίκηση, τις κοινωνικές και διαπροσωπικές σχέσεις και από την άλλη, τεχνολογικές δυνατότητες και αισθητικές προσεγγίσεις. Η αρχιτεκτονική κατοικεί στα μεμονωμένα κτίρια, στο σύνολο και στα επιμέρους τμήματα της πόλης και κάθε οικισμού. Μπορούμε να τη βρούμε για παράδειγμα, τόσο στο πολυσυζητημένο Νέο Μουσείο της Ακρόπολης, όσο και στην ταπεινή κατοικία ενός αγρότη. Η αρχιτεκτονική μπορεί να είναι έντεχνη, που σημαίνει ότι σχεδιάζεται από τους αρχιτέκτονες, ή λαϊκή (ή ανώνυμη), που σημαίνει ότι παράγεται αυτοσχέδια από τεχνίτες και χρήστες. Σε κάθε ιστορική εποχή τίθενται συγκεκριμένα θέματα της αρχιτεκτονικής. Στη διάρκεια των σπουδών προκύπτουν ερωτήματα και προβληματισμοί πάνω στα επίκαιρα μεγάλα θέματα που την αφορούν. Διότι η αρχιτεκτονική εμπλέκεται σε σημαντικά σύγχρονα προβλήματα, όπως η έλλειψη στέγης για ορισμένες κοινωνικές ομάδες, η υποβάθμιση των πόλεων, η αλλοίωση της φύσης, η οικολογική κρίση κ.ά. 1
1. ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΣΥΝΘΕΣΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΣΥΝΘΕΣΗ Με το μάθημα «Εισαγωγή στην Αρχιτεκτονική Σύνθεση» αρχίζει η εξαιρετικά ενδιαφέρουσα και σημαντική διαδρομή, το ταξίδι στα συνθετικά μαθήματα (ή στα μαθήματα Αρχιτεκτονικών Συνθέσεων), τα οποία αποτελούν τον κορμό της αρχιτεκτονικής σπουδής και διατρέχουν όλα τα εξάμηνα. Το 1ο έτος σπουδών εισάγει σε μια πρώτη προσέγγιση της Αρχιτεκτονικής Σύνθεσης. Πρόκειται για τη διαδικασία της τρισδιάστατης σύλληψης και έκφρασης, μέσω των παραστάσεων/αναπαραστάσεων του χώρου, ο οποίος χαρακτηρίζεται από συμβιωτικά ή/και αντιθετικά εννοιολογικά δίπολα όπως δημόσιο/ιδιωτικό, κτισμένο/άκτιστο, φυσικό/τεχνητό κ.λπ. Ένα σύνολο στοιχείων κοινωνικών, προγραμματικών, δομικών και μορφολογικών, αποτελούν το υπόβαθρο της συνθετικής διαδικασίας που βρίσκει την τελική της έκφραση απόδοση σε έντεχνες χωρικές διατάξεις. Η σύνθεση υποστηρίζεται επίσης από το ιστορικό και θεωρητικό υπόβαθρο (ιστορία, θεωρία/ες) και εξελίσσεται με βάση μεθοδολογικές προσεγγίσεις οι οποίες διαρκώς ελέγχονται. Δεν υπάρχει μία και μοναδική απάντηση σε κάθε συνθετικό πρόβλημα, καθώς το τελικό αποτέλεσμα διαμεσολαβείται από τις προηγούμενες διαδικασίες και αποδίδεται σε χωρική μορφή μέσα (και) από την προσωπική δημιουργικότητα. Η σύνθεση προχωρεί χωρίς πολλές βεβαιότητες, με συνεχείς προσεγγιστικές δοκιμές και εξελίσσεται συνεχώς από το επίπεδο των παραστάσεων/αναπαραστάσεων μέχρι το τελικό αποτέλεσμα του σχεδιασμένου και του πραγματοποιημένου έργου. 2. ΜΕΘΟΔΟΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ Ο τρόπος διδασκαλίας των Αρχιτεκτονικών Συνθέσεων βασίζεται στο διάλογο ανάμεσα στο διδάσκοντα/διδάσκουσα και στους σπουδαστές και των σπουδαστών μεταξύ τους, οι οποίοι χωρίζονται σε μικρές ομάδες, που επιτρέπουν την άμεση επικοινωνία, τη γενική συζήτηση και τον σχολιασμό και κριτική κάθε ατομικού θέματος. Ο διάλογος είναι συστατικό στοιχείο της αρχιτεκτονικής σπουδής γιατί και η ίδια η αρχιτεκτονική δεν είναι ένας μονόλογος του δημιουργού, αλλά ένας διάλογος με το περιβάλλον, την κοινωνία, τις ανθρώπινες ανάγκες και επιθυμίες, καθώς και με την προϋπάρχουσα γνώση και την ιστορία. Η κατά ομάδες διδασκαλία συμπληρώνεται με διαλέξεις στο σύνολο ή σε μέρος της τάξης, με επισκέψεις στην πόλη και στην ύπαιθρο και με την επαφή με κτίρια, με σχετική βιβλιογραφία και με την παρακολούθηση του συνολικού έργου της Σχολής (εκθέσεις θεμάτων, διαλέξεις, διπλωματικές, κ.λπ.). Μέρος της διδασκαλίας αποτελεί η εξοικείωση και η κατάκτηση των μέσων παράστασης/αναπαράστασης του χώρου: σκίτσο, γραμμικό σχέδιο (ορθές προβολές κατόψεις, όψεις, τομές τρισδιάστατο), φωτογραφία, κολάζ, μακέτες. Επίσης, στη Σχολή διδάσκεται η χρήση του υπολογιστή, που συμπληρώνει τα μέσα απόδοσης του αρχιτεκτονικού έργου. Η παρακολούθηση είναι μέρος της εκπαιδευτικής διαδικασίας καθώς ο χαρακτήρας του μαθήματος βασίζεται στη συλλογικότητα και στην ατομική συμβολή, επομένως οι σπουδαστές/τριες πρέπει να παρευρίσκονται στο μάθημα και να συμμετέχουν ενεργά. Το τετράδιο σκίτσων και σημειώσεων Είναι εξαιρετικά βοηθητικό για τους σπουδαστές, όπως άλλωστε και για τους αρχιτέκτονες, το να κρατούν σημειώσεις με σκίτσα (εκ του φυσικού ή από μνήμης ) ή μικρά κείμενα πάνω σε σκέψεις, ιδέες, ή θέματα που ενδιαφέρουν, με τρόπο γρήγορο, αβίαστο και ελεύθερο. Για τον σκοπό αυτό χρειαζόμαστε ένα τετράδιο, διαστάσεων περίπου 15Χ20 εκ. : το τετράδιο σκίτσων και σημειώσεων, που μπορεί να μας συνοδεύει στη δουλειά, στη σχολή, στα ταξίδια και στους περιπάτους. Στη διάρκεια των σπουδών και για τα συνθετικά μαθήματα, οι σπουδαστές μπορούν να δημιουργήσουν, με σκίτσα και σημειώσεις, μια ανοιχτή, συνεχιζόμενη σειρά τετραδίων. Στο 1 ο και 2ο εξάμηνα το τετράδιο θα αποτελέσει βασικό μέσο καταγραφής της συνθετικής πορείας. 2
3. 1Ο ΚΑΙ 2Ο ΕΞΑΜΗΝΑ ΣΠΟΥΔΩΝ Το πρώτο έτος σπουδών αποτελεί την εισαγωγή σε βασικά ζητήματα της σύνθεσης και των μέσων παράστασης/αναπαράστασης του χώρου. Το περιεχόμενο του μαθήματος αποδίδεται στο 1 ο και 2ο εξάμηνο σε θέματα ασκήσεων με διαφορετική χρονική διάρκεια, απαιτήσεις και στόχους, που διαδέχονται η μία την άλλη. 3.1. ΠΡΩΤΟ ΘΕΜΑ Η ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΜΑΤΙΑ Σ ΕΝΑ ΧΩΡΟ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ Σκίτσα του Le Corbusier, 1911 Το πρώτο θέμα αναδεικνύει τη σημασία του βλέμματος του αρχιτέκτονα. Ο αρχιτέκτονας «βλέπει» με τον ιδιαίτερο τρόπο (τρόπους) που η εκπαίδευση και η τέχνη του τον διδάσκουν και τον ασκούν. Παρατηρεί, σημειώνει, αναλύει, κατανοεί, ταξινομεί, εμβαθύνει και αναπαριστά με σκίτσα, φωτογραφίες και κείμενα τον χώρο που εξετάζει. Η αρχιτεκτονική ματιά εστιάζει, ανάλογα με το θέμα που ερευνά, σε σύνολα, στοιχεία μέλη, λεπτομέρειες. Αποδίδουμε αυτά που βλέπουμε με την ιδιαίτερη γλώσσα των μέσων αναπαράστασης του χώρου : σκίτσα, κατόψεις, τομές-όψεις, προπλάσματα, εικαστικές εκφράσεις (φωτογραφία, κολάζ, κ.λπ.). Παρατηρούμε με διαφορετικούς τρόπους με βάση μια εννοιολογική ή χωρική εστίαση. Στο πρώτο θέμα επισκεπτόμαστε ένα μέρος της πόλης. Το «βλέπουμε», το «διαβάζουμε» με τα διάφορα κριτήρια ανάγνωσης που μας προσφέρουν η βιωμένη εμπειρία, η πρόσληψη του χώρου δια των αισθήσεων, η ιστορική γνώση, η λειτουργία και οι δράσεις που εξυπηρετούνται, η ανθρώπινη κίνηση, ο κτισμένος και άκτιστος χώρος, ο καθημερινός 3
χρόνος, οι συμβολικές διαστάσεις, το φως, οι επιδράσεις της πόλης κ.λπ. Κατανοούμε έτσι πως όταν «ξέρεις», «βλέπεις αλλιώς», πως κάθε παράμετρος ανάγνωσης αποκαλύπτει διαφορετικές πτυχές του χώρου. Πιο συγκεκριμένα. Στην πρώτη φάση του θέματος θα γίνει αναγνώριση, κατανόηση και καταγραφή με σημειώσεις, με σκίτσα (τρισδιάστατα, δισδιάστατα) των χαρακτηριστικών της περιοχής μελέτης και στοιχείων της ή γεγονότων που κινούν το ενδιαφέρον (δρόμοι, κτίρια, αντικείμενα, φυσικά στοιχεία, άνθρωποι, κίνηση, σκηνές ζωής). Τα σκίτσα θα είναι γρήγορα και θα συμπληρωθούν από φωτογραφίες. Στη δεύτερη φάση, κάθε σπουδαστής/τρια θα παρουσιάσει σε 1 ή 2 άκαμπτους πίνακες διαστάσεων 50Χ70 ένα κεντρικό θέμα που θα επιλέξει από την πρώτη φάση εργασίας, με χρήση μέσων και τεχνικών που τον/την εκφράζουν καλύτερα και αποδίδουν εποπτικά το κεντρικό θέμα. Ανακοινώσεις σχετικές με το μάθημα θα αναρτώνται: Πίνακας ανακοινώσεων έξω από τα γραφεία των Συνθέσεων (Τ 201, 2ος όροφος) Πίνακας ανακοινώσεων Τομέα Ι, στο ισόγειο του κτ. Τοσίτσα Στην ιστοσελίδα του μαθήματος www.arch.ntua.gr επιλέγετε: Σπουδές ιστοσελίδες μαθημάτων 1ο εξάμηνο προπτυχιακές αρχιτεκτονικός σχεδιασμός ανακοινώσεις ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Ελληνική Βιβλιογραφία 1. Μπίρης, Τάσος, Αρχιτεκτονικής σημάδια & διδάγματα. Στο ίχνος της συνθετικής δομής, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, Αθήνα 1996. (ΔΊΔΕΤΑΙ ΑΠΌ ΤΗ ΣΧΟΛΉ) [720.1 ΜΠΙ] 2. Λαμπράκη-Πλάκα, Μαρίνα, Μπαουχάους: Από τον ιδεαλισμό στον φονξιοναλισμό, εκδ. Νεφέλη, Αθήνα 1986 [709.04 ΛΑΜ] 3. Παπαϊωάννου, Τάσης, «Ο κύβος και το κείμενο. Ένα μάθημα αρχιτεκτονικών συνθέσεων» Αρχιτεκτονικά Θέματα, 32/1998. (ΦΩΤΟΑΝΤΙΓΡΑΦΟ) 4. Πικιώνης, Δημήτρης, Κείμενα, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τράπεζας, Αθήνα 1985. [720.92 ΠΙΚ] 5. Τζώνης, Αλέξανδρος, «Μετασχηματισμοί της αρχικής δομής», Αρχιτεκτονικά Θέματα, 6/1972. (ΦΩΤΟΑΝΤΙΓΡΑΦΟ) 6. Φατούρος, Δημήτρης Α., «Οργάνωση του χώρου & γεωμετρική οργάνωση. Η συντακτική δομή της αρχιτεκτονικής», Σημειώσεις Μαθημάτων, Θεσσαλονίκη 1979. [720.1 ΦΑΤ] 7. Φιλιππίδης, Δημήτρης, Νεοελληνική αρχιτεκτονική, εκδ. Μέλισσα, Αθήνα 1984. (ΔΊΔΕΤΑΙ ΑΠΌ ΤΗ ΣΧΟΛΉ) [724.23 ΦΙΛ] 4
Ξένη Βιβλιογραφία 1. Arnheim, Rudolf, Τέχνη και οπτική αντίληψη. Η ψυχολογία της δημιουργικής όρασης, εκδόσεις Θεμέλιο, Αθήνα 2004 [701.15 ΑRΝ] 2. Berger, John, Η εικόνα και το βλέμμα, μτφ. Ζαν Κονταράτου, εκδ. Οδυσσέας, Αθήνα 1993 [759.94 BER] 3. Ching, Francis: Αρχιτεκτονική: μορφή, χώρος και διάταξη, μτφ. Δ.Φακίρη, Αθήνα, εκδ. Ίων, 2006 [720 CHI] 4. Hertzberger, Herman, Μαθήματα για σπουδαστές Αρχιτεκτονικής, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Ε.Μ.Π., Αθήνα 2002. (ΔΊΔΕΤΑΙ ΑΠΌ ΤΗ ΣΧΟΛΉ) [720.7 HER] 5. Kandinsky, Wassily, Σημείο γραμμή επίπεδο. Συμβολή στην ανάλυση των ζωγραφικών στοιχείων, εκδ. Δωδώνη, Αθήνα 1996. [750.18 KAN] 6. Κλέε, Πάουλ, Η εικαστική σκέψη. Θεωρία της μορφής και της μορφοπλαστικής διαδικασίας. Τα μαθήματα στη Σχολή Μπαουχάους, εκδ. Μέλισσα, Αθήνα 1989. (ΔΊΔΕΤΑΙ ΑΠΌ ΤΗ ΣΧΟΛΉ) [759.9494 KLE] 7. Le Corbusier, Συζήτηση με τους φοιτητές της αρχιτεκτονικής, μτφ. Σουζάνα Αντωνακάκη, εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα 1971. (ΕΞΑΝΤΛΗΜΈΝΟ, ΜΌΝΟ ΣΤΗ ΒΙΒΛΙΟΘΉΚΗ) [724.6 LeC] 8. Le Corbusier, Le Modulor. Δοκίμιο για ένα αρμονικό μέτρο σε ανθρώπινη κλίμακα με παγκόσμια εφαρμογή στην αρχιτεκτονική & στη μηχανική, εκδ. Παπαζήση, Αθήνα 1971. [729.23 LeC] 9. Le Corbusier, Κείμενα για την Ελλάδα, μτφ. Δ.Φιλιππίδης, Αθήνα, εκδ. Άγρα, 1987 [914.95 LeC] 10. Rapoport, Amos, Ανώνυμη αρχιτεκτονική και πολιτιστικοί παράγοντες, μτφ. Δ.Φιλιππίδης, έκδοση Αρχιτεκτονικών Θεμάτων, Αθήνα 1976 (ΦΩΤΟΑΝΤΙΓΡΑΦΟ) [728 RAP] 11. Tanizaki, Junichiro, Το εγκώμιο της σκιάς, μτφ. Παναγιώτης Ευαγγελίδης, εκδ. Άγρα, Αθήνα 1995. 12. Valery, Paul, Ευπαλίνος ή ο αρχιτέκτων, μτφ. Έλλη Λαμπρίδη, εκδ. Άγρα, Αθήνα 1993 [720.1 VAL] 13. Wang, Thomas C., Pencil Sketching, John Wiley and Sons Inc., New York, 2001, [υπάρχει στο διαδίκτυο - αρχείο PDF- ελεύθερα προσβάσιμο] Σημείωση: Τα στοιχεία σε αγκύλες, για παράδειγμα [728 RAP], αντιστοιχούν στα στοιχεία του βιβλίου, αναφορικά με το βιβλιογραφικό κατάλογο της βιβλιοθήκης ΕΜΠ. 5
ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΕΣ 1. Ε.Μ.Π. 2. Τ.Ε.Ε. 3. Ελληνοαμερικανικής Ένωσης 4. Εθνική Βιβλιοθήκη 5. Γεννάδιος Βιβλιοθήκη ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΤΑΙΝΙΕΣ Fritz Lang, Metropolis (1927) Peter Greenaway, Η κοιλιά του Αρχιτέκτονα (1987) και Prospero s books (1991) Terry Gilliam, Brazil (1985) David Fincher, Alien 3 (1992). Conceptual architect: Lebbeus Woods Ridley Scott, Blade Runner (1982) Peter Weir, The Truman Show (1998). Michelangello Antonioni, Επάγγελμα ρεπόρτερ (1975) Lars Fon Trier, Dogville (2003) Nathaniel Kahn, Ο αρχιτέκτονάς μου (2003) 6