Διπλωματική Εργασία του φοιτητή του Τμήματος Ηλεκτρολόγων Μηχανικών και Τεχνολογίας Υπολογιστών της Πολυτεχνικής Σχολής του Πανεπιστημίου Πατρών

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΤΜΗΜΑ ΗΛΕΚΤΡΟΛΟΓΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΚΑΙ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΩΝ ΤΟΜΕΑΣ: ΤΟΜΕΑΣ ΤΗΛΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΩΝ ΚΑΙ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΣ (Τ&ΤΠ) ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΕΝΣΥΡΜΑΤΗΣ ΤΗΛΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ Διπλωματική Εργασία του φοιτητή του Τμήματος Ηλεκτρολόγων Μηχανικών και Τεχνολογίας Υπολογιστών της Πολυτεχνικής Σχολής του Πανεπιστημίου Πατρών Νικητόπουλου Ευάγγελου του Βασιλείου Αριθμός Μητρώου: 4011 Θέμα «Κατασκευή και παρουσίαση εκπαιδευτικού υλικού σε περιβάλλον e class» Επιβλέπων Δερματάς Ευάγγελος Αριθμός Διπλωματικής Εργασίας: Πάτρα, Οκτώβριος 2009

ΠΙΣΤΟΠΟΙΗΣΗ Πιστοποιείται ότι η Διπλωματική Εργασία με θέμα «Κατασκευή και παρουσίαση εκπαιδευτικού υλικού σε περιβάλλον e class» Του φοιτητή του Τμήματος Ηλεκτρολόγων Μηχανικών και Τεχνολογίας Υπολογιστών Νικητόπουλου Ευάγγελου του Βασιλείου Αριθμός Μητρώου:4011 Παρουσιάστηκε δημόσια και εξετάστηκε στο Τμήμα Ηλεκτρολόγων Μηχανικών και Τεχνολογίας Υπολογιστών στις 16/10/2009. Ο Επιβλέπων Ευάγγελος Δερματάς Αναπληρωτής καθηγητής Ο Διευθυντής του Τομέα Νικόλαος Φακωτάκης Καθηγητής

Αριθμός Διπλωματικής Εργασίας: Θέμα: ««Κατασκευή και παρουσίαση εκπαιδευτικού υλικού σε περιβάλλον e class» Φοιτητής : Νικητόπουλος Ευάγγελος Επιβλέπων : Δερματάς Ευάγγελος Περίληψη Σε αυτή τη διπλωματική εργασία έγινε μια προσπάθεια να περιγραφούν τα σύγχρονα μοντέλα τηλεκπαίδευσης και τα εκπαιδευτικά πρότυπα που εφαρμόζονται στη καθημερινή ακαδημαϊκή πρακτική και γενικότερα στην εκπαιδευτική διαδικασία. Η συγκεκριμένη διπλωματική εργασία διαρθρώνεται σε τρείς θεματικές περιοχές. Στην πρώτη θεματική περιοχή γίνεται εκτεταμένη βιβλιογραφική μελέτη όσον αφορά τις τρέχουσες τεχνολογίες πλατφόρμων τηλεκατάρτισης. Συγκεκριμένα αναλύθηκαν τα πρότυπα και τα πρωτόκολλα τόσο των σύγχρονων,όσο και των ασύγχρονων πλατφόρμων τηλεκατάρτισης καθώς κι έγινε συγκριτική θεώρηση αυτών. Στην δεύτερη θεματική περιοχή έγινε μια εκτεταμένη παρουσίαση της πλατφόρμας ασύγχρονης εκπαίδευσης (e class) του Πανεπιστημίου Πατρών, τόσο από την οπτική του διδάσκοντα Καθηγητή, όσο και από την οπτική του εκπαιδευόμενου φοιτητή. Επίσης παρουσιάστηκαν κάποιες προτάσεις για πιθανή βελτίωση της μελλοντικά. Στην Τρίτη θεματική περιοχή δημιουργήθηκε εκπαιδευτικό υλικό για το μάθημα Εισαγωγή στους Υπολογιστές ΙΙ. Συγκεκριμένα έγινε η επιμέλεια συγγραφή του διδασκόμενου συγγράματος (σελ.347) καθώς και η δημιουργία των διαφανειών παρουσιάσεων (187 παρουσιάσεις) και των ασκήσεων (σελ.30) που χρησιμοποιήθηκαν από τους διδάσκοντες στις παραδόσεις του μαθήματος. Στην συνέχεια δημιουργήθηκε η σελίδα του μαθήματος στην πλατφόρμα e class και ενσωματώθηκε το δημιουργηθέν εκπαιδευτικό υλικό ώστε να διανέμεται στους φοιτητές και σε ψηφιακή μορφή.

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1.ΕΙΣΑΓΩΓΗ..1 1.1 Γενικά... 1 1.2 Ορισμός της τηλεκπαιδευσης... 3 1.3 Στόχοι της τηλεκπαίδευσης και πλεονεκτήματα. 4 1.4 Ανασταλτικοί παράγοντες στην τηλεκπαίδευση 6 2.ΜΟΝΤΕΛΑ ΤΗΛΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ.8 2.1 Γενικά 8 2.2 Μοντέλα ως προς την εκπαιδευτική προσέγγιση..8 2.2.1 Μοντέλο ιδεατής τάξης (Virtual lassroom)..9 2.2.2 Μοντέλο υποστηριζόμενης αυτοεκμάθησης 10 2.2.3 Μοντέλο συνεργατικής εκμάθησης...10 2.3 Διάκριση σε σύγχρονες και ασύγχρονες υπηρεσίες..11 2.3.1 Μοντέλο σύγχρονης διδασκαλίας 11 2.3.2 Μοντέλο ασύγχρονης διδασκαλίας. 12 2.3.3 Σύγκριση σύγχρονου και ασύγχρονου μοντέλου.12 2.4 Διάκριση ως προς το είδος της σύγχρονης επικοινωνίας...14 2.4.1 Διάσκεψη σημείου προς σημείο..14 2.4.2 Διάσκεψη πολλαπλών σημείων.15 2.4.3 Μέθοδος μετάδοσης απλής εκπoμπής (unicast)..17 2.4.4 Μέθοδος μετάδοσης πολλαπλής εκπoμπής (multicast).. 17 2.4.5 Μετάδοση δεδομένων σε πραγματικό χρόνο η κατ απαίτηση 18 3.ΑΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΣΤΗΝ ΤΗΛΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ..20 3.1 Γενικά.20 3.2 Υπηρεσία World Wide Web WWW...21 3.2.1 Τυποποιήσεις.. 22 3.2.2 Εφαρμογές πελάτη WWW.. 22 3.2.3 Εφαρμογές εξυπηρετητή WWW..23 3.2.4 Ο ρόλος του WWW στην εκπαίδευση από απόσταση..24 3.3 Υπηρεσία ηλεκτρονικού ταχυδρομείου..26 3.3.1 Εφαρμογές πελάτη ηλεκτρονικού ταχυδρομείου. 26 3.3.2 Εφαρμογές εξυπηρετητή ηλεκτρονικού ταχυδρομείου 27 3.3.3 Αρχιτεκτονική..27 3.3.4 Πρωτόκολλα.29 3.3.5 Ο ρόλος του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου στην τηλ/δευση..32 3.4 Υπηρεσία ειδήσεων newsgroup..34 3.4.1 Πρωτόκολλα. 34 3.4.2 Εφαρμογές πελάτη εξυπηρετητή 35 3.4.3 Ο ρόλος της υπηρεσίας ειδήσεων στην εκ/ση από απόσταση..35 3.5 Ασύγχρονη τηλεκπαιδευση.36 3.5.1 Πλατφόρμες ασύγχρονης διδασκαλίας.36 3.5.2 Πρώτυπα 38 4.ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΣΤΗΝ ΤΗΛΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ 41 4.1 Γενικά...41 4.2 Διάσκεψη βασισμένη στο κείμενο...43 4.2.1 Πρωτόκολλα...44 4.2.2 Εξυπηρετητές και πελάτες συνδιάλεξης.44 4.2.3 Ο ρόλος της συνδιάλεξης στην τηλεκπαίδευση..45 4.3 Διάσκεψη με ανταλλαγή δεδομένων (data conference)...46

4.3.1.T.120-Πρότυπο για τη διάσκεψη δεδομένων..46 4.4 Διάσκεψη με ανταλλαγή ηχητικής πληροφορίας...50 4.4.1 Audio codecs...50 4.5 Διάσκεψη με μετάδοση εικόνων 52 4.5.1 Video codecs...52 4.6 Πρότυπα στην τηλεδιάσκεψη.54 4.6.1 Η.324 Τηλεδιάσκεψη στο αναλογικό δίκτυο 56 4.6.2 Η.320 Τηλεδιάσκεψη στα ψηφιακά δίκτυα ευρείας ζώνης...57 4.6.3 Η.321 Τηλεδιάσκεψη στα ψηφιακά δίκτυα στενής ζώνης 58 4.6.4 Η.322 Τηλεδιάσκεψη σε δίκτυα μεταγωγής πακέτου GQoS 58 4.7 Τηλεδιάσκεψη πάνω από δίκτυα μεταγωγής πακέτου Η.323.59 4.7.1 Αρχιτεκτονική Η.323...61 4.7.1.1 Τερματικά Η.323......62 4.7.1.2 Gareway (πύλη)....64 4.7.1.3 Gatekeeper (φρουρός πύλης)....65 4.7.1.4 Multipoint ontrol Unit MU.....66 4.7.1.5 Τύποι διασκέψεων πολλών σημείων....67 4.7.2 Δέσμη πρωκόλλων Η323.69 4.8 SIP(Session Initiation Protocol).73 4.8.1 Αρχιτεκτονική..74 4.8.2 Λειτουργίες του SIP.75 4.8.3 Το SIP στην αγορά και η σχέση του με το Η323.77 5.ΠΡΩΤΟΚΟΛΛΑ MULTIAST ΔΡΟΜΟΛΟΓΗΣΗΣ ΚΑΙ ΜΕΤΑΦΟΡΑΣ ΣΕ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ ΧΡΟΝΟ ΣΤΙΣ ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ 80 5.1 Δίκτυα πολυμέσων.80 5.2 Multicasting 81 5.2.1 Αρχιτεκτονική δικτύου πολλαπλής εκπομπής..82 5.2.2 Mbone...84 5.3 Πρωτόκολλα δρομολόγησης πολλαπλής εκπομπής...84 5.3.1 DVMRP(Distance Vector Multicast Routing Protocol)...85 5.3.2 MOSPF (Multicast Open Shortest Path First)..88 5.3.3 PIM (Protocol Independent Multicast).89 5.3.4 BT (ore Based Trees)..92 5.3.5 Συμπεράσματα..93 5.4 Πρωτόκολλα μεταφοράς σε πραγματικό χρόνο.93 5.4.1 RTP (Real Time Transport Protocol)...93 5.4.1.1 Τρόπος λειτουργίας.94 5.4.2 RTP 96 5.4.3 RTSP(Real Time Streaming Protocol).98 5.4.3.1 Λειτουργίες του RTSP.99 5.4.4 RSVP (Resource Reservation Protocol).101 5.4.4.1 Τρόπος Λειτουργίας...101 5.4.4.2 Χαρακτηριστικά του RSVP 103 5.4.5 ST2 9Internet Streaming Protcol Version 2)..105 6.ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΗΣ ΠΛΑΤΦΟΡΜΑΣ E LASS ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΠΑΤΡΩΝ.108 6.1 Εισαγωγή..108 6.2 Υπηρεσίες που παρέχονται στον εκπαιδευτή-διδάσκοντα...109 6.2.1 Επι μέρους παρουσίαση των εργαλείων που παρέχει το e class του πανεπιστημίου Πατρών στον διδάσκοντα..109

6.2.2 Ένα τυπικό παράδειγμα εφαρμογής..112 6.3.1 Επι μέρους παρουσίαση των εργαλείων που παρέχει το e class του πανεπιστημίου Πατρών στον φοιτητή...126 6.3.2 Αρχική σελίδα υποδοχής του χρήστη 126 6.4 Συπεράσματα 133 7 ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΥΛΙΚΟΥ.135 7.1 Γενικά..135 7.2 Κατασκευή Διαφανειών και Ασκήσεων...135 7.3 Συγγραφή και Επιμέλεια Διδακτικού Συγγράματος.143 8 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 144 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ..175

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1.1 ΓΕΝΙΚΑ Για να συνειδητοποιήσουμε τους λόγους για τους οποίους υπάρχει αυτή η ραγδαία ανάπτυξη λογισμικών τηλεκπαίδευσης σήμερα, είναι αναγκαίο να γίνει κατανοητή η έννοια της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης. Η εκπαίδευση από απόσταση, είναι μια εκπαιδευτική διαδικασία, η οποία δεν λαμβάνει χώρα σε μια τάξη, προϋποθέτοντας έτσι τη φυσική παρουσία του δασκάλου και του μαθητή. Αντιθέτως, είναι η διαδικασία κατά την οποία ο μαθητής μελετά του υλικό που του έχει διανεμηθεί, κάποια χρονική στιγμή και με κάποιο τρόπο από το δάσκαλο, ο οποίος παίζει το ρόλο ενός μακρινού παρατηρητή με σκοπό να συμβουλεύει, να βοηθάει και να εμψυχώνει περιστασιακά το μαθητή. Το εκπαιδευτικό υλικό διανέμεται είτε ταχυδρομικά, είτε ηλεκτρονικά, ενώ η επικοινωνία με το διδάσκοντα γίνεται μέσω ταχυδρομείου (μαθήματα δι' αλληλογραφίας), τηλεφώνου ή με e-mail. Όπως γίνεται φανερό, το κυριότερο χαρακτηριστικό της εκπαίδευσης από απόσταση είναι ότι οι εκπαιδευτές και οι εκπαιδευόμενοι, έχουν τη δυνατότητα να ολοκληρώνουν τις εκπαιδευτικές και μαθησιακές λειτουργίες αντίστοιχα, ενώ βρίσκονται σε διαφορετικό χώρο αλλά και χρόνο. Ο διδάσκων και ο μαθητής, είναι πιθανό να βρίσκονται στην ίδια πόλη, όμως μπορεί να βρίσκονται και σε απόσταση εκατοντάδων χιλιομέτρων. Βασικός παράγοντας επιτυχίας σε ένα μη συμβατικό σύστημα εκπαίδευσης είναι, η δυνατότητα η γεωγραφική απόσταση να μην καταργεί συνθήκες που 1

κρίνονται απαραίτητες για τη μάθηση. Για παράδειγμα, θα πρέπει να είναι εφικτή η συνεχής καθοδήγηση και στήριξη του μαθητή από το δάσκαλο, έτσι ώστε ο πρώτος να μην παραιτηθεί με την πρώτη δυσκολία. Απαραίτητη κρίνεται και η ύπαρξη ελέγχου εκ μέρους του εκπαιδευτή, προκειμένου να μην καταργούνται οι προκαθορισμένοι ρόλοι του διδάσκοντα και του διδασκομένου. Αυτή η τελευταία συνθήκη, μπορεί να διαφυλαχθεί μέσω της διαδικασίας συνεχούς αυτοξιολόγησης του μαθητή. Τα τελευταία χρόνια με την συνεχή εξέλιξη της τεχνολογίας, παρατηρούνται σημαντικές αλλαγές στην εκπαίδευση από απόσταση. Η αλματώδης ανάπτυξη του Internet, πρόσφερε πλήθος δυνατοτήτων και εφαρμογών, στους τρόπους επικοινωνίας. Μια τέτοια, πολύ σημαντική εφαρμογή, η τηλεδιάσκεψη, ήταν αυτή που έδωσε νέες διαστάσεις, στην εκπαίδευση από απόσταση. Με τον όρο τηλεδιάσκεψη, χαρακτηρίζεται η οπτική και ηχητική επικοινωνία, πραγματικού χρόνου, μεταξύ ατόμων που βρίσκονται σε διαφορετικές τοποθεσίες. Βέβαια, με την ανάπτυξη του διαδικτύου, αλλαγές επήλθαν και στον τρόπο που γίνεται η παρουσίαση και διανομή του εκπαιδευτικού υλικού. Υπάρχει πλέον, πλήθος εφαρμογών που εξυπηρετούν τις παραπάνω διαδικασίες και μαζί με τις εφαρμογές τηλεδιάσκεψης θα εξετασθούν αναλυτικά στα παρακάτω κεφάλαια. Συμπερασματικά όμως μπορούμε να πούμε, ότι οι εφαρμογές που αναπτύχθηκαν, εισήγαγαν ένα καινούριο μοντέλο στην εκπαίδευση από απόσταση, την τηλεκπαίδευση (tele-education ή tele-teaching) και ενίσχυσαν τις δυνατότητες παροχής εκπαιδευτικού υλικού σε ψηφιακή μορφή. Η έννοια της ηλεκτρονικής μάθησης e-learning είναι αρκετά γενική και περικλείει οποιαδήποτε μορφή παροχής εκπαιδευτικού υλικού σε ψηφιακή μορφή που χρησιμοποιεί τόσο τους πόρους του δικτύου, όσο και γενικότερα τις δυνατότητες της υπολογιστικής τεχνολογίας. Με την ανάπτυξη συστημάτων τηλεκπαίδευσης η ηλεκτρονική μάθηση προσλαμβάνει πλέον έναν πιο δυναμικό χαρακτήρα, αφού οι εκπαιδευτικοί πόροι σε εμπλουτισμένη μορφή ανοίγουν νέες προοπτικές στην αντιμετώπιση πολλών παιδαγωγικών θεμάτων (δια βίου εκπαίδευση, συνεργατική μάθηση). Η θεωρητική και 2

πρακτική συνεισφορά της Τηλεκπαίδευσης στο χώρο της παροχής εκπαιδευτικών υπηρεσιών ήταν φυσικό να ανανεώσει και την προβληματική γύρω από την εκπαιδευτική πράξη και να επανακαθορίσει τους σκοπούς της. Τα κοινωνικά συμφραζόμενα της εφαρμογής της Τηλεκπαίδευσης απασχολούν αρκετούς ερευνητές τα τελευταία χρόνια, καθώς οι αλλαγές στα πολιτισμικά πρότυπα που η Τηλεκπαίδευση επάγει οροθετούν συμπεριφορές και πρακτικές σε καθημερινό επίπεδο (εργασία, κατάρτιση, κοινωνικές σχέσεις κλπ). Στα όρια της εργασίας αυτής δεν θα αναφερθούμε στις κοινωνιολογικές και ανθρωπολογικές συνιστώσες του προβλήματος αυτού, ούτε στην υφέρπουσα κοινωνική λογική που τα σημασιολογεί και τα αξιολογεί. Η εργασία μας εστιάζεται στη μελέτη της τεχνολογικής υποδομής και στην επάλληλη σχέση που την καθορίζει με τις εκπαιδευτικές εφαρμογές. 1.2 ΟΡΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΤΗΛΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ Η τηλεκπαιδευση, είναι η εκπαιδευτική διαδικασία από απόσταση, η οποία όμως πραγματοποιείται με τη χρήση των νέων τεχνολογιών και συνδέεται άρρηκτα με τις επικοινωνιακές δυνατότητες που προσφέρει σήμερα το Διαδίκτυο. Η τηλεκπαιδευση χρησιμοποιεί εργαλεία που βασίζονται σε ένα πλήθος εφαρμογών της πληροφορικής, με απώτερο σκοπό να μετατρέψει τις σελίδες ενός βιβλίου σε μαθησιακό υλικό πολλαπλών αναπαραστάσεων, συνδυάζοντας ήχο, εικόνα, video. Η τηλεκπαιδευση, μπορούμε να πούμε ότι έχει πολλές ομοιότητες με την παραδοσιακή μορφή διδασκαλίας. Έννοιες όπως αίθουσα διδασκαλίας, συμμαθητές, πίνακας εξακολουθούν να υπάρχουν. Η συμβατική διάταξη της αίθουσας όμως, αντικαθίσταται από ένα κατανεμημένο περιβάλλον μάθησης όπως θα δούμε στη συνέχεια, όπου περιγράφεται η δομή ορισμένων συστημάτων τηλεκπαίδευσης. Επιπλέον, επιτρέπει στον εκπαιδευόμενο να παρακολουθήσει ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα από υπολογιστή, είτε στο χώρο εργασίας του, είτε 3

σε μια αίθουσα διδασκαλίας και να δέχεται βοήθεια, όποτε αυτό είναι απαραίτητο, από έναν εκπαιδευτή. Συνοπτικά, μπορούμε να πούμε ότι η τηλεκπαιδευση διεξάγεται με τις εξής λειτουργίες: Κατασκευή ιστοσελίδας, στην οποία ο εκπαιδευόμενος μπορεί να βρει και να διαβάσει ανακοινώσεις σχετικά με τη διεξαγωγή του μαθήματος, την ύλη, τις εξετάσεις κτλ. Ύπαρξη δικτυακού τόπου στον οποίο, ο εκπαιδευόμενος θα μπορεί να βρει τις παραδόσεις, καθώς και υλικό προς μελέτη. Ύπαρξη δικτυακού τόπου στον οποίο θα δίνονται πληροφορίες σχετικά με το πρόγραμμα σπουδών, το χρονοδιάγραμμα εργασιών κτλ. Επιπλέον, απαραίτητη κρίνεται η χρήση λογισμικών που θα εξυπηρετούν τη σύγχρονη και ασύγχρονη επικοινωνία, μεταξύ των εκπαιδευομένων και του εκπαιδευτή. Δηλαδή, είναι απαραίτητη η χρήση εφαρμογών τηλεδιάσκεψης για την περίπτωση της σύγχρονης επικοινωνίας και ηλεκτρονικού ταχυδρομείου για την ασύγχρονη. 1.3 ΣΤΟΧΟΙ ΤΗΣ ΤΗΛΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΚΑΙ ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ Η τηλεκπαίδευση μακροπρόθεσμα, θέτει ένα πολύ συγκεκριμένο στόχο: την ανάπτυξη και προώθηση κατάλληλων μεθόδων και τεχνικών, σχεδιασμένων έτσι ώστε να βελτιώσουν την ποιότητα, την αποτελεσματικότητα και την ευελιξία της εκπαίδευσης. Ο στόχος αυτός μπορεί να πραγματοποιηθεί με τη βελτίωση και την ανάπτυξη υπηρεσιών εκπαίδευσης από απόσταση, με χρήση υπολογιστικών και δικτυακών τεχνολογιών. Αναλυτικά οι στόχοι που θέτει η τηλεκπαίδευση είναι οι εξής: 4

> Ανάπτυξη περιβαλλόντων διδασκαλίας και μεθόδων, ικανών να ενσωματώσουν την τεχνολογία πληροφοριών σε διαφορετικά στάδια εκπαίδευσης. > Βελτίωση του περιβάλλοντος, της ποιότητας και τεχνολογίας των εφαρμογών πολυμέσων του οργανισμού στο οποίο εφαρμόζονται αυτές οι νέες μέθοδοι. > Ενθάρρυνση του κοινού στη χρήση των νέων τεχνολογιών και υπηρεσιών της εξ' αποστάσεως εκπαίδευσης. > Ανανέωση των παιδαγωγικών μεθόδων στα εκπαιδευτικά ιδρύματα. > Δημιουργία κινήτρων για τη διάχυση και ανταλλαγή πληροφοριών και εκπαιδευτικού υλικού μεταξύ εκπαιδευτικών ιδρυμάτων ανά τον κόσμο. > Αποτελεσματική μετάδοση και διανομή του εκπαιδευτικού υλικού στους εκπαιδευόμενους. > Καθορισμός προτύπων και προδιαγραφών για εφαρμογή μεθόδων και ανάπτυξη περιεχομένου. Η διαδικασία της επιμόρφωσης στα εκπαιδευτικά ιδρύματα, τα προγράμματα επαγγελματικής κατάρτισης ή ακόμα και η κατάρτιση στο χώρο εργασίας, είναι δυνατόν και πρέπει να υποστηριχθούν από μια καλά σχεδιασμένη εισαγωγή της χρήσης των υπολογιστικών και δικτυακών τεχνολογιών. Η χρήση των τεχνολογιών αυτών μπορεί να εξασφαλίσει: > ίσες ευκαιρίες για όλους τους εκπαιδευόμενους, ανεξαρτήτως την απόστασης από το κέντρο εκπαίδευσης, αλλά και την επιλογή του χρόνου εκπαίδευσης. Πρέπει να τονιστεί ότι οι ίσες ευκαιρίες αφορούν, επιπλέον άτομα με κινητικά προβλήματα. > Ίσες ευκαιρίες ανεξαρτήτως οικονομικών δυνατοτήτων. Οικονομικά οφέλη για κάθε εμπλεκόμενο με τη δυνατότητα ελαχιστοποίησης κόστους προς απόδοση (cost effectiveness). > Συνεχιζόμενη κατάρτιση και εκπαίδευση για τη βελτίωση των ικανοτήτων των εκπαιδευομένων. 5

> Εύκολη και άμεση διασύνδεση των ατόμων με εξωτερικές πηγές γνώσεων (ηλεκτρονικές βιβλιοθήκες, μουσεία κλπ). > Συνεχή ενημέρωση (update) του εκπαιδευτικού υλικού. > Επιτάχυνση της διαδικασίας μεταφοράς γνώσης από τους εκπαιδευτές προς τους εκπαιδευόμενους. > Αυξημένες δυνατότητες συνεργασίας μεταξύ εκπαιδευομένων, ομάδων εκπαιδευομένων και ομάδων εκπαιδευομένων και εκπαιδευτών, οι οποίοι είναι γεωγραφικά διασπαρμένοι. > Μετασχηματίζουν το εκπαιδευτικό τοπίο και τους εκπαιδευτικούς ρόλους, καθιστώντας το δάσκαλο οργανωτή της διαδικασίας μάθησης κάι αξιολόγησης και διαφοροποιώντας το περιεχόμενο μάθησης στις ανάγκες TOJV μαθητών. > Δημιουργία μιας ηλεκτρονικής τάξης, στην οποία εξομοιώνονται όλες οι λειτουργίες μιας παραδοσιακής τάξης (παράδοση διαλέξεων, επίλυση - διόρθωση ασκήσεων, υποβολή ερωτήσεων κλπ.). > Εξοικονόμηση χρόνου και εκπαιδευτικού προσωπικού. > Αύξηση του αριθμού των εκπαιδευομένων με ταυτόχρονη μείωση των λειτουργικών αναγκών. > Παρέχει τη δυνατότητα οργάνωσης κοινοτήτων μάθησης, προωθώντας τη συνεργατική μάθηση και την διεκπεραίωση κοινών σχεδίων (projects), χωρίς χωρικούς περιορισμούς. 1.4 ΑΝΑΣΤΑΛΤΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΣΤΗΝ ΤΗΛΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ Όπως είδαμε παραπάνω, η εισαγωγή περιβαλλόντων τηλεκπαίδευσης στις εκπαιδευτικές διαδικασίες, προσφέρει πολλές δυνατότητες. Παρόλα αυτά, είναι φανερό ότι υπάρχουν παράγοντες που επιβραδύνουν την ευρύτερη διάδοση της εκπαιδευτικής αυτής μεθόδου. Ένας βασικός λόγος, για τον οποίο η τηλεκπαίδευση δεν έχει βρει την προσδοκώμενη ανταπόκριση στην αγορά, είναι το υψηλό αρχικό κόστος. Η δημιουργία περιβαλλόντων τηλεκπαίδευσης αποτελεί μια δαπανηρή 6

επένδυση, για τον οργανισμό - παροχέα των εκπαιδευτικών διαδικασιών. Απαιτείται, όχι μόνο εγκατάσταση του κατάλληλου εξοπλισμού (σε επίπεδο hardware και software), αλλά και συνεχής συντήρηση και ανανέωση των λειτουργιών των υπολογιστικών και δικτυακών συστημάτων. Επιπλέον, η πρόσβαση στην υπηρεσία της τηλεκπαίδευσης αποτελεί δαπάνη και από την μεριά του εκπαιδευομένου, όσον αφορά την απόκτηση του κατάλληλου εξοπλισμού. Τέλος, δεν θα πρέπει να ξεχνάμε ότι ανασταλτικό ρόλο παίζει και ο ανθρώπινος παράγοντας στην διάδοση της τηλεκπαίδευσης. Πρώτον, διότι πολλά άτομα, διακατέχονται από ένα είδος «τεχνοφοβίας», δηλαδή προκατάληψης ως "προς τη χρήση της τεχνολογίας. Δεύτερον, σημαντικά, αρνητικό ρόλο παίζει και η φοβία ότι ο δάσκαλος θα υποκατασταθεί από μια μηχανή, έναν άψυχο υπολογιστή. Τέλος, αξίζει να τονιστεί ότι εξακολουθεί να υπάρχει ακόμη και στις μέρες μας, ένα σημαντικό ποσοστό «πληροφοριακού αναλφαβητισμού» που εμποδίζει την ταχύτερη εξάπλωση των περιβαλλόντων τηλεκπαίδευσης. 7

2. ΜΟΝΤΕΛΑ ΤΗΛΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ 2.1 ΓΕΝΙΚΑ Στο κεφάλαιο αυτό, θα προσπαθήσουμε να διακρίνουμε τα διάφορα μοντέλα τηλεκπαίδευσης που επικρατούν, εφαρμόζοντας τρία διαφορετικά κριτήρια: > Ως προς την εκπαιδευτική προσέγγιση > Ως προς την διάκριση σε σύγχρονες και ασύγχρονες υπηρεσίες > Ως προς το είδος της επικοινωνίας 2.2 ΜΟΝΤΕΛΑ ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ Σύμφωνα με αυτή την προσέγγιση, τα περιβάλλοντα τηλεκπαίδευσης, διακρίνονται σε τρία μοντέλα. 8

2.2.1 Μοντέλο ιδεατής τάξης (Virtual lassroom) Το μοντέλο αυτό βασίζεται στην πραγματοποίηση τηλεδιασκέψεων σε πραγματικό χρόνο. Η δυνατότητα μετάδοσης εικόνας και ήχου συγχρόνως σε πολλούς χρήστες, έκανε εφικτή την πραγματοποίηση μιας εικονικής αίθουσας διδασκαλίας, στην οποία οι μαθητές παρακολουθούν την παράδοση του καθηγητή μέσα από την οθόνη του υπολογιστή τους. Το σενάριο που ακολουθεί μια τέτοια τάξη περιγράφεται ως εξής: Στην ιδεατή τάξη, ο καθηγητής είναι αυτός που καθορίζει τις εκπαιδευτικές διαδικασίες. Πρόκειται, δηλαδή για μια δασκαλοκεντρική τάξη (trainer centered), αφού ο εκπαιδευτής βρίσκεται στο επίκεντρο της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Οι εκπαιδευόμενοι παρακολουθούν την παράδοση, ατομικά ή σε ομάδες, σε ένα ή περισσότερα δωμάτια, τα οποία έχουν την κατάλληλη και απαραίτητη τεχνολογικά υποδομή. Οι τηλεδιασκέψεις πραγματοποιούνται από εκπαιδευτές-ειδικούς, σε ορισμένο και από πριν κανονισμένο χρόνο, με σκοπό την παράδοση του μαθήματος. Επιπλέον εκπαιδευτικό υλικό, όπως συμπληρωματικές σημειώσεις, ασκήσεις και θέματα αυτοαξιολόγησης μπορούν να προσπελαστούν μέσω off-line ή on-line τεχνολογιών. Στην πρώτη περίπτωση (off-line), το υλικό δίνεται πριν από το μάθημα, σε έντυπη ή ηλεκτρονική μορφή (cd-rom), ενώ στην on-line διανομή μέσω του πρωτοκόλλου μεταφοράς αρχείων (FTP), του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου (email) και της υπηρεσίας ηλεκτρονικού πίνακα ανακοινώσεων (BBS). Ακόμη, οι εκπαιδευόμενοι έχουν τη δυνατότητα να μπορούν να θέτουν και να απαντούν ερωτήσεις, έμμεσα μέσω e-mail ή και άμεσα κατά την τηλεδιάσκεψη.οι ίδιες μέθοδοι μπορούν να χρησιμοποιηθούν και από τους εκπαιδευτές, για την παροχή ανατροφοδότησης στους μαθητές. Συνοψίζοντας μπορούμε να πούμε ότι στο μοντέλο αυτό χρησιμοποιούνται τόσο, on-line τεχνολογίες: τηλεδιασκέψεις, FTP, WWW, e-mail, όσο και off-line τεχνολογίες όπως broadcasting, audio/video κασσέτες, D-ROM, συγγραφικό και διδακτικό λογισμικό. 9

2.2.2 Μοντέλο υποστηριζόμενης αυτοεκμάθησης Στην περίπτωση του μοντέλου υποστηριζόμενης αυτοεκμάθησης, ο μαθητής είναι συγχρόνως ο παράγων και ο χρήστης του μαθήματος και συνεπώς η στρατηγική είναι μαθητοκεντρική (learner centered). Ο μαθητής καθοδηγεί τον εαυτό του στην διαδικασία της αυτοεκμάθησης. Αν και το μοντέλο της αυτοεκμάθησης ταυτίζεται με την έννοια της αυτονομίας και της ανεξαρτησίας, δεν παύει να υποστηρίζεται από έναν εκπαιδευτικό φορέα ο οποίος παρέχει τα εργαλεία για την παράδοση του εκπαιδευτικού υλικού, τη διδακτική υποστήριξη και το σύστημα αξιολόγησης. Ακριβώς, επειδή το σενάριο αυτό χαρακτηρίζεται από μεγάλη αυτονομία, η σωστή προετοιμασία των μαθημάτων κρίνεται πολύ σημαντική. 2.2.3 Μοντέλο Συνεργατικής Εκμάθησης Οι διαδικασίες που λαμβάνουν χώρα στο συγκεκριμένο μοντέλο, ξεκινούν όταν μια ομάδα από ανθρώπους με κοινούς στόχους και ανάγκες, αποφασίζουν να συνεργαστούν. Έτσι, πραγματοποιείται μια πρώτη εικονική συνάντηση (χρησιμοποιώντας e-mail, newsgroups, τηλεδιάσκεψη), όπου η ομάδα προσδιορίζει τις δραστηριότητες που πρέπει να εκτελεστούν, προκείμενουν να επιτευχθεί ο προκαθορισμένος στόχος, δηλαδή η μάθηση. Στη συνέχεια, οι συμμετέχοντες, επιτελούν ο καθένας την εργασία του, έχοντας όμως τη δυνατότητα να έρθουν ανά πάσα στιγμή σε επικοινωνία με τους υπολοίπους και να ζητήσουν συμβουλές και υποστήριξη. Ο τελικός σκοπός είναι να συνεισφέρουν όλοι στο τελικό προϊόν. Η δυναμική ροή επικοινωνίας γίνεται με τη μορφή ένας προς έναν, ένας προς πολλούς, ή και πολλοί προς πολλούς. Κάθε συμμετέχων, έχει τη δυνατότητα αποστολής μηνυμάτων, αλλά και πρόσβαση στα μηνύματα των άλλων, ενώ η συνεργασία πραγματοποιείται και με τη βοήθεια διασκέψεων on-line. Η στρατηγική που ακολουθείται είναι λοιπόν, ομαδοκεντρική (group-centered), 10

ενώ δεν υπάρχουν περιορισμοί όσον άφορα το χώρο και το χρόνο της προσωπικής εργασίας του κάθε μέλους. Συνεπώς με την συνεργαζόμενη εκμάθηση από απόσταση, δίνεται η ευκαιρία στους ενδιαφερόμενους να ασχολούνται με την εκπαίδευση, χωρίς δεσμεύσεις σε βάροςτων επαγγελματικών και προσωπικών τους καθηκόντων. 2.3 ΔΙΑΚΡΙΣΗ ΣΕ ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΚΑΙ ΑΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ 2.3.1 Μοντέλο σύγχρονης διδασκαλίας Αναφερόμενοι στη σύγχρονη τηλεκπαίδευση, θα πρέπει να επισημάνουμε την απαίτηση για ταυτόχρονη συμμετοχή διδασκομένων και διδασκόντων. Δηλαδή, όλοι οι συμμετέχοντες αλληλεπιδρούν σε «πραγματικό χρόνο», ανταλλάσοντας απόψεις και εκπαιδευτικό υλικό. Η επίτευξη του συγχρονισμού αυτού, γίνεται με τη βοήθεια audio ή και video conference, εφαρμογών ανταλλαγής αρχείων και του ηλεκτρονικού πίνακα. Είναι φανερό ότι η συμμετοχή στο μάθημα, προϋποθέτει σύνδεση του προσωπικού υπολογιστή, μέσω καταλλήλου λογισμικού, στο server, όπου διεξάγεται το μάθημα, σε καθορισμένη χρονική στιγμή. Έτσι λοιπόν, οι διδασκόμενοι έχουν τη δυνατότητα να παρεμβαίνουν δυναμικά στη ροή του μαθήματος,προκειμενουν να λύσουν άμεσα τυχόν απορίες, με αποτέλεσμα να είναι ευκολότερη η κατανόηση του εκπαιδευτικού υλικού. Η υλοποίηση ενός συγχρόνου σεναρίου τηλεκπαίδευσης, γίνεται είτε με τη βοήθεια λογισμικών που έχουν αναπτυχθεί για αυτό το σκοπό, είτε με τη βοήθεια της υπηρεσίας της τηλεδιάσκεψης σε συνδυασμό με κάποιες συμπληρωματικές υπηρεσίες, προκειμένου να αυξηθεί ο βαθμός της αλληλεπίδρασης μεταξύ εκπαιδευομένων και εκπαιδευτών. 11

2.3.2 Μοντέλο ασύγχρονης διδασκαλίας Η ασύγχρονη εκπαίδευση, όπως φανερώνει και το όνομα της, δεν απαιτεί ταυτόχρονη συμμετοχή μαθητών και εκπαιδευτών. Ο καθένας μπορεί να επιλέγει μόνος του, το χρονικό διάγραμμα που θα υιοθετήσει κατά την εκπαίδευση του. Στην περίπτωση αυτή, το εκπαιδευτικό υλικό, βρίσκεται αποθηκευμένο σε ορισμένο δικτυακό τόπο. Έτσι, ο εκπαιδευόμενος, τη στιγμή που επιθυμεί, προσπελαύνει το ηλεκτρονικό υλικό, που μπορεί να είναι συνδυασμός κειμένου, γραφικών, βίντεο και ήχου. Είναι φανερό, ότι στην περίπτωση αυτή, οποιεσδήποτε απορίες και σχόλια μεταξύ μαθητών και εισηγητών δεν γίνονται σε πραγματικό χρόνο, αλλά χρησιμοποιώντας κάποιο άλλο μέσο, όπως e-mail και πίνακες ανακοινώσεων. 2.3.3 Σύγκριση σύγχρονου και ασύγχρονου μοντέλου Τα δυό παραπάνω μοντέλα, αποτελούν σήμερα τις δύο αντιπροσωπευτικές δυνατές οργανώσεις της τηλεκπαίδευσης. Όπως φαίνεται από τις περιγραφές και τα δύο μοντέλα, έχουν θετικά και αρνητικά στοιχεία. Στην πρώτη περίπτωση, της σύγχρονης εκπαίδευσης, είναι σημαντική η ταυτόχρονη επικοινωνία με τον εισηγητή, για τη καλύτερη κατανόηση του μαθήματος, ενώ επιπλέον προσφέρεται μια άμεση επαφή μεταξύ των συμμετοχόντων, δημιουργώντας έτσι, την αίσθηση της πραγματικής τάξης. Στην ασύγχρονη διδασκαλία, από την άλλη μεριά, δεν υπάρχουν χρονικοί περιορισμοί, καθιστώντας την πιο προσιτή στα άτομα με πολλές υποχρεώσεις. Επίσης, δίνεται η δυνατότητα να εμπλουτιστεί το πρωτογενές υλικό (μαγνητοσκοπημένη παράδοση), με επιπλέον παραπομπές σε σχετική βιβλιογραφία, ιστοσελίδες ή και να γίνουν συζητήσεις, που δεν θα υπήρχε χρόνος να γίνουν με το σύγχρονο τρόπο. 12

Είναι φανερό, ότι η σύγχρονη και η ασύγχρονη τηλεκπαίδευση δεν είναι αλληλοσυγκρουόμενες έννοιες, αλλά συμπληρώνει η μια την άλλη. Γι αυτό και το μοντέλο που, σε γενικές γραμμές, τείνει να επικρατήσει είναι αυτό που θα ενσωματώνει λειτουργίες και των δυο μοντέλων. Για παράδειγμα, ασύγχρονη παρακολούθηση ενός μαθήματος και παράλληλα σύγχρονες συναντήσεις των συμμετεχόντων για επίλυση αποριών, συζητήσεις κ.λ.π. Το μοντέλο σύγχρονης και ασύγχρονης τηλεκπαίδευσης δημιουργεί έτσι, μια web-based αίθουσα, όπου η μεταφορά (αποστολή/λήψη) του εκπαιδευτικού υλικού γίνεται από απόσταση αλλά και η εκπαιδευτική πράξη και επικοινωνία συντελείται μέσα από ασύγχρονες (e-mail, Web, discussion groups) και σύγχρονες (chat, audioconferencing, videoconferencing, file sharing, application sharing, whiteboard) επικοινωνιακές δυνατότητες που προσφέρει το σημερινό τεχνολογικό επίπεδο των δικτύων μεταφοράς δεδομένων και της τεχνολογίας των πολυμέσων. Επιπλέον, στον πίνακα 2.1, δίνεται η συσχέτιση της σύγχρονης και ασύγχρονης διδασκαλίας, με τα εκπαιδευτικά μοντέλα που αναφέρθηκαν παραπάνω, προκειμένου να γίνει φανερή η ολοκλήρωση της εκπαιδευτικής διαδικασίας με σύγχρονη και ασύγχρονη επικοινωνία. Πίνακας 2.1 Μοντέλο ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΑΣΥΓΧΡΟΝΗ Ιδεατή τάξη Υποστηριζόμενη αυτοεκμάθηση Συνεργατική Μάθηση 13

2.4 ΔΙΑΚΡ!ΣΗ ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΙΔΟΣ ΤΗΣ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ Ανάλογα με τη περίπτωση και την εφαρμογή που χρησιμοποιείται η συνδιάσκεψη (ήχου και εικόνας) μπορεί να πραγματοποιηθεί, είτε μεταξύ δύο συμμετεχόντων (διάσκεψη σημείο-προς-σημείο), είτε μεταξύ περισσότερων συμμετεχόντων (διάσκεψη πολλαπλών σημείων). Επιπλέον, για τα αρχεία πολυμέσων, υπάρχουν δύο τρόποι εκπομπής, η μέθοδος μονής εκπομπής και η μέθοδος πολλαπλής εκπομπής. Μια ακόμη διάκριση, που γίνεται όσον αφορά στη μετάδοση είναι η μετάδοση σε πραγματικό χρόνο και η μετάδοση ύστερα από απαίτηση του χρήστη. Ας εξετάσουμε όμως, τις παραπάνω περιπτώσεις αναλυτικότερα. 2.4.1 Διάσκεψη σημείου προς σημείο Η διάσκεψη σημείου προς σημείο, είναι η πιο απλή μορφή συνδιάσκεψης και λαμβάνει χώρα μεταξύ δυο σταθμών εργασίας, εκ των οποίων ο ένας είναι ο εκπομπός πληροφορίας(σταθμός του εκπαιδευτή) και ο άλλος ο δέκτης (σταθμός των εκπαιδευομένων). Αυτός ο τύπος επικοινωνίας, ονομάζεται διεθνώς point-to-point. Η διάσκεψη σημείου προς σημείο, μπορεί να πραγματοποιηθεί με τους εξής τρόπους: Ο ένας σταθμός καλεί τον άλλο, μέσω μιας μοναδικής διεύθυνσης δικτύου (DNS όνομα ή IP διεύθυνση) ή μέσω τηλεφωνικού αριθμού. Στην περίπτωση αυτή, η κλήση πραγματοποιείται γρήγορα, όμως δεν είναι δυνατό ο ένας χρήστης να γνωρίζει εκ των προτέρων, αν ο καλούμενος έχει ανοιχτό υπολογιστή κι έχει ξεκινήσει την εφαρμογή συνδιάσκεψης. 14

Η κλήση πραγματοποιείται μέσω υπηρεσιών καταλόγου ILS (Internet Location Server). Στην περίπτωση αυτή, κατά την εκκίνηση της εφαρμογής, ο χρήστης συνδέεται αυτόματα με έναν εξυπηρετητή, όπου αποστέλλει πληροφορίες αναγνώρισης (όνομα χρήστη, e-mail, IP, χώρα κλπ.), ενώ ταυτόχρονα λαμβάνει πληροφορίες για τους υπόλοιπους σταθμούς που είναι εκείνη τη στιγμή συνδεδεμένοι. Έτσι, έχει τη δυνατότητα να διαλέξει το χρήστη που θέλει να καλέσει, ενώ δεν είναι απαραίτητο να γνωρίζει τη διεύθυνση δικτύου. Σχ.2.1 Επικοινωνία point-to-point 2.4.2 Διάσκεψη πολλαπλών σημείων Στην περίπτωση αυτή, συντελείται ροή πληροφορίας, από ένα σταθμό εργασίας, προς πολλούς σταθμούς. Ο τύπος αυτός επικοινωνίας, χαρακτηρίζεται διεθνώς ως multipoint. Η πραγματοποίηση μιας διάσκεψης, με συμμετοχή πολλών σημείων, απαιτεί την ύπαρξη μιας Μονάδας Ελέγχου Πολλαπλών Σημείων, MU (Multipoint ontrol Unit), η οποία έχει την ευθύνη της μετάδοσης του ήχου και της εικόνας μεταξύ των χρηστών. Η MU, λειτουργεί ως κεντρικό σημείο, όπου συγκεντρώνονται τα δεδομένα όλων των 15

συμμετεχόντων και στη συνέχεια διαμοιράζονται τα δεδομένα του εκάστοτε εκπομπού. Για τη συμμετοχή σε μια συνδιάσκεψη πολλαπλών σημείων, οι συμμετέχοντες θα πρέπει να γνωρίζουν τη διεύθυνση δικτύου της MU, στην οποία θα συνδεθούν για να επιλέξουν στη συνέχεια τη διάσκεψη, στην οποία επιθυμούν να συμμετέχουν. Η MU, είναι δυνατό να υλοποιείται είτε ως software MU, είτε ως hardware MU. Στην πρώτη περίπτωση, η MU αποτελείται από έναν υπολογιστή, που εκτελεί συγκεκριμένο λογισμικό. Παράδειγμα τέτοιου λογισμικού, αποτελεί το MeetingPoint της WhitePine και ο Exchange onference Server 2000 της Microsoft. Υλοποιήσεις hardware MU αποτελούν προϊόντα, γνωστών εταιρειών στον τεχνολογικό κόσμο, όπως η RadVision και η Accord. Όπως είναι φανερό, η περίπτωση της διάσκεψης πολλαπλών σημείων, παρουσιάζει περισσότερο ενδιαφέρον, καθώς προσφέρει περισσότερες δυνατότητες αλληλεπίδρασης, σε σχέση με την point-to-point. Εξάλλου, η σημείο - προς- σημείο επικοινωνία αποτελεί υποπερίπτωση της διάσκεψης πολλαπλών σημειων. Γι'αυτό όπως, θα δούμε στην συνέχεια, είναι ο τύπος επικοινωνίας που κυρίως χρησιμοποιείται στα συστήματα τηλεκπαίδευσης. Σχ.2.2Επικοινωνία multipoint 16

2.4.3 Μέθοδος μετάδοσης απλής εκπομπής (unicast) Με τη βοήθεια της μεθόδου unicast, η διαβίβαση δεδομένων πολυμέσων, σε μια ομάδα χρηστών, μέσω ενός δικτύου, γίνεται είτε στέλνοντας κάθε πανομοιότυπο αντίγραφο σε κάθε αποδέκτη, είτε μεταθέτοντας το πρόβλημα στο δίκτυο και κάνοντας χρήση ενός ανακλαστή (reflector), που θα δημιουργεί αντίγραφα για κάθε αποδέκτη. Όπως είναι φανερό, το μειονέκτημα της απλής εκπομπής, είναι ότι αποστέλλονται πανομοιότυπα αντίγραφα, τα οποία πλεονάζουν, καθώς οι διαδρομές μεταξύ αποστολέα και παραληπτών έχουν κοινά σημεία. Το αποτέλεσμα είναι να αχρηστεύεται πολύτιμο εύρος ζώνης. 2.4.4 Μέθοδος μετάδοσης πολλαπλής εκπομπής (multicast) Το πρόβλημα της απλής εκπομπής, έλυσε η μέθοδος μετάδοσης multicast. Ο αποστολέας στέλνει μία μόνο φορά τα δεδομένα στο δίκτυο. Πανομοιότυπα αντίγραφα δημιουργούνται, μόνο όπου χρειάζεται, αποφεύγοντας έτσι τη δημιουργία περιττών αντιγράφων που θα επιβαρύνουν το δίκτυο. Απαραίτητη προϋπόθεση είναι οι δρομολογητές να έχουν ενεργοποιημένη την υπηρεσία multicast. Η μετάδοση multicast, αναλύεται λεπτομερώς σε επόμενο κεφάλαιο. Η διάκριση μεταξύ unicast και multicast μετάδοσης, παριστάνεται στο σχ.2.3. 17

Σχ.2.3 Διάκριση μεταξύ μονής και πολλαπλής εκπομπής 2.4.5 Μετάδοση δεδομένων σε πραγματικό χρόνο ή κατ' απαίτηση Η μετάδοση πολυμεσικών δεδομένων, όπως για παράδειγμα μια παρουσίαση, είναι δυνατό να λάβει χώρα σε πραγματικό χρόνο (real time). Αυτό σημαίνει, ότι η παρουσίαση διεξάγεται και μεταδίδεται, ακριβώς τη στιγμή που εμείς την παρακολουθούμε. Το πλεονέκτημα αυτής της μεθόδου είναι ότι δίνει τη δυνατότητα στους συμμετέχοντες να αλληλεπιδρούν, δηλαδή να είναι ενεργά μέλη, θέτοντας απορίες και παρατηρήσεις στον ομιλητή. Ταυτόχρονα ο ομιλητής παρέχει ανατροφοδότηση, απαντώντας στις απορίες και σχολιάζοντας τις παρατηρήσεις. Η μετάδοση πολυμέσων, μετά από απαίτηση του χρήστη (on - demand), συμβαίνει όταν η παρουσίαση, δεν πραγματοποιείται εκείνη τη στιγμή, αλλά είναι μαγνητοσκοπημένη και αποθηκευμένη στο δίκτυο και στη διάθεση του χρήστη, οποιαδήποτε χρονική στιγμή αυτός το επιθυμήσει. Στην περίπτωση αυτή, ο χρήστης προσπελαύνει το υλικό με τη βοήθεια ενός Video on Demand 18

server. Είναι φανερό, ότι με αυτό τον τρόπο, εξυπηρετούνται σενάρια ασύγχρονης τηλεκπαίδευσης. 19

3. ΑΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΣΤΗΝ ΤΗΛΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ 3.1 ΓΕΝΙΚΑ Στο κεφάλαιο αυτό θα αναφερθούμε αναλυτικά στις ασύγχρονες υπηρεσίες που χρησιμοποιούνται σε μια διαδικασία ασύγχρονης τηλεκπαίδευσης, διακρίνοντας το ρόλο και τη σημασία της καθεμίας, μέσα σε ένα τέτοιο σύστημα. Επιπλέον, θα γίνει μια διερεύνηση στις τυποποιήσεις που χρησιμοποιεί κάθε υπηρεσία και μια σύντομη περιγραφή των πιο γνωστών εφαρμογών που τις υλοποιούν. Οι υπηρεσίες αυτές είναι: Πρόσβαση στο εκπαιδευτικό υλικό (μέσω σελίδων web -WWW) Ηλεκτρονικό ταχυδρομείο (e-mail) Υπηρεσία ειδήσεων (newsgroups) Τέλος, θα γίνει μια σύντομη αναφορά και στις ασύγχρονες πλατφόρμες τηλεκπαίδευσης, οι οποίες ενσωματώνουν τις παραπάνω υπηρεσίες καθώς και στα πρότυπα με τα οποία συμμορφώνονται. 20

3.2 ΥΠΗΡΕΣΙΑ WORLD WIDE WEB-WWW To WWW ή World Wide Web (Παγκόσμιος Ιστός) ή απλά Web, είναι η βασικότερη υπηρεσία του Internet. To WWW γεννήθηκε στο εργαστήριο ERN, της Ελβετίας το 1993 και αποτελεί ένα ισχυρό και εύχρηστο μέσο για την προσπέλαση, αναζήτηση και ανεύρεση πληροφοριών στο Internet. To WWW διασυνδέει πληροφορίες που είναι αποθηκευμένες, σε χιλιάδες υπολογιστές του Internet, που βρίσκονται διάσπαρτοι σε ολόκληρο τον κόσμο. Οι χρήστες του Διαδικτύου, μπορούν να προσπελαύνουν τις διαθέσιμες πληροφορίες, χρησιμοποιώντας μια εφαρμογή που ονομάζεται browser (εφαρμογή πλοήγησης ή φυλλομετρητής). Οι πληροφορίες είναι οργανωμένες σε ηλεκτρονικές σελίδες που ονομάζονται Web σελίδες (Ιστοσελίδες) και συνδέονται μεταξύ τους με συνδέσμους (links). Μια συλλογή Web σελίδων που βρίσκεται αποθηκευμένη σε ένα συγκεκριμένο σημείο του Internet και διατίθεται δημόσια ονομάζεται web site. Η αρχική σελίδα ενός web site, που αποτελεί και το σημείο εισόδου προς τις υπόλοιπες σελίδες της συλλογής, ονομάζεται home page. To WWW, μπορούμε να το φανταστούμε, σαν μια τεράστια βιβλιοθήκη: τα web sites - κομβικά σημεία του Web - μπορούν να παρομοιαστούν με βιβλία, καθένα από τα οποία αποτελείται από ένα σύνολο σελίδων. Η αρχική σελίδα του Web site μπορεί να παρομοιαστεί με το εξώφυλλο ή τον πίνακα περιεχομένων ενός βιβλίου. Οι σελίδες και οι σύνδεσμοι που τις συνδέουν, σχηματίζουν έναν ιστό (Web) πληροφοριών. Μέσω των συνδέσμων, ο χρήστης έχει τη δυνατότητα να μεταπηδά από μια σελίδα σε άλλες. Αρχικά, οι σελίδες του Web περιείχαν υπερκείμενο (hypertext), δηλαδή κείμενο και συνδέσμους προς άλλες σελίδες που κι αυτές με τη σειρά τους, περιείχαν άλλο υπερκείμενο. Το υπερκείμενο, σιγά-σιγά, εμπλουτίστηκε με την ενσωμάτωση πολυμέσων (multimedia) απ' όπου προέκυψε ο συνδυασμός των δύο: τα υπερμέσα (hypermedia). Έτσι σήμερα, οι σελίδες του Web είναι πολύ ελκυστικότερες μιας και μπορεί να περιλαμβάνουν: 21

γραφικά, εικόνες, κινηματογραφικές ταινίες, ήχους, τρισδιάστατους κόσμους και σχεδόν οποιαδήποτε άλλη μορφή ψηφιακής πληροφορίας μπορούμε να φανταστούμε. Η γλώσσα συγγραφής που χρησιμοποιείται για την κατασκευή των σελίδων είναι η HTML (Hypertext Markup Language). 3.2.1 Τυποποιήσεις Οι τυποποιήσεις που χρησιμοποιούνται στο WWW είναι HTTP (RF2068), URL (RF1738) και HTML (RF1866). HTTP (HyperText Transfer Protocol). To πρωτόκολλο που διέπει τη μεταφορά και τον τρόπο μετάδοσης δεδομένων στο Διαδίκτυο, είναι το πιο σημαντικό πρωτόκολλο του WWW και ακολουθεί το μοντέλο clientserver. URL (Universal Resource Locator): Η μορφή της διεύθυνσης μιας τοποθεσίας, όπου αποκαλύπτει το όνομα του διακομιστή, όπου είναι αποθηκευμένα τα αρχεία της τοποθεσίας, τη διαδρομή καταλόγου των αρχείων και το όνομα του αρχείου. HTML (Hypertext Mark-up Language): Γλώσσα προγραμματισμού για τη περιβάλλον του WWW, η οποία επιτρέπει τη μορφοποίηση των δεδομένων σε αρχεία html, τα οποία διαβάζονται και εμφανίζονται από τους φυλλομετρητές. 3.2.2 Εφαρμογές πελάτη WWW Ο πελάτης WWW (λέγεται και φυλλομετρητής, browser), παρέχει στο χρήστη, το κατάλληλο περιβάλλον για την προσπέλαση μιας παγκόσμιας συλλογής από έγγραφα (web pages). Κάθε σελίδα περιέχει πληροφορίες, υπό τη μορφή πολυμέσων και υπερσυνδέσμων (hyperlinks) που διευθυνσιοδοτούν σε άλλα έγγραφα. Με αυτήν την αρχιτεκτονική, ο χρήστης έχει τη δυνατότητα να πλοηγηθεί σε πλήθος διασυνδεδεμένων εγγράφων. Οι WWW σελίδες είναι γραμμένες με τη χρήση της γλώσσας περιγραφής υπερκειμένου HTML. H 22

HTML δίνει στους χρήστες τη δυνατότητα να δημιουργούν σελίδες που περιέχουν μορφοποιημένο κείμενο, πίνακες, εικόνες και δείκτες προς άλλες σελίδες. Αυτή η γλώσσα ορίζει ένα συντακτικό και περιγράφει τα στοιχεία που μπορούν να χρησιμοποιηθούν στη δημιουργία WWW εγγράφων. ΠΕΛΑΤΕΣ WWW ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ Netscape Navigator 7.0 Microsoft Internet Explorer 7.0 Παρέχει μηχανισμούς ανάκτησης πληροφοριών, από το internet αλλά και από τα intranets. Υποστηρίζει DHTML, JAVA, VTML, JavaScript, style sheets, ActiveX έγγραφα (Microsoft Office) και γραμματοσειρές HTML. Όποια plugins χρειάζονται και δεν είναι ήδη ενσωματωμένα, κατεβαίνουν αυτόματα από το δίκτυο ενώ Υποστηρίζει DHTML, JAVA, VTML, JavaScript, VB Scripts, style sheets, ActiveX έγγραφα και γραμματοσειρές HTML. Έχει ενσωματωμένα webcasting χαρακτηριστικά. Παρέχει μηχανισμούς εκτίμησης του περιεχομένου και της ασφάλειας της πληροφορίας Πίνακας 3.1 3.2.3 Εφαρμογές εξυπηρετητή WWW Ο HTTP εξυπηρετητής, διατηρεί ένα σύνολο από σελίδες που μπορούν να προσπελαστούν από τους χρήστες μέσω των WWW πελατών. Κάθε εξυπηρετητής έχει την ικανότητα να απαντά σε αιτήσεις πελατών, με σκοπό να παρέχει τα έγγραφα που ζητήθηκαν. To HTTP είναι το καθιερωμένο πρωτόκολλο για τη μετάδοση υπερκειμένου, πάνω από ένα αξιόπιστο κανάλι δεδομένων. Αυτό σημαίνει ότι οποιαδήποτε αλληλεπίδραση μεταξύ ενός WWW πελάτη και ενός HTTP εξυπηρετητή γίνεται με τη χρήση μηνυμάτων που υπακούουν στην προδιαγραφή του HTTP. Η διαδικασία επικοινωνίας, η οποία είναι της μορφής αίτηση-απάντηση (request-reply) φαίνεται στο σχ.3.1. 23

Σχ.3.1 Διαδικασία επικοινωνίας στην υπηρεσία WWW 3.2.4 Ο ρόλος του WWW στην εκπαίδευση από απόσταση Η WWW υπηρεσία μπορεί να χρησιμοποιηθεί επαρκώς για να ικανοποιήσει τους σκοπούς της εκπαίδευσης από απόσταση. Εκπαιδευτικό υλικό με τη μορφή πολυμέσων είναι δυνατόν να προσπελαστεί με τη χρήση κοινών WWW πελατών. Οι εκπαιδευτές μπορούν εύκολα και γρήγορα να παράγουν υλικό για εκπαίδευση από απόσταση, χρησιμοποιώντας HTML συγγραφικά εργαλεία και να τοποθετήσουν το υλικό αυτό σε HTTP εξυπηρετητές που θα έχουν το ρόλο εκπαιδευτικών κέντρων για απομακρυσμένους χρήστες. Οι χρήστες μπορούν να εντοπίζουν και να προσπελαύνουν διαθέσιμα μαθήματα, καθώς και ενεργά ή προγραμματισμένα εκπαιδευτικά σεμινάρια. Για την εύκολη ανεύρεση τέτοιου υλικού, μπορούν να δημιουργηθούν εύχρηστες μηχανές ψαξίματος μέσα από απλές HTML φόρμες. Με παρόμοιο τρόπο, το WWW μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την αυτόματη κοινοποίηση νέου διαθέσιμου υλικού. 24

ΕΞΥΠΗΡΕΤΗΤΗΣ ΥΠΟΣΤΙΙΡΙΖΕΙ ΔΙΑΘΕΤΕΙ Microsoft Internet Information Server (Microsoft Windows NT Server) ASP, JAVA, UT ISAP (Internet Application Programming Interface). To SSL σύστημα ασφάλειας και έχει την ικανότητα να περνά ψηφιακά πιστοποιητικά σε ASP εφαρμογές. Πολλαπλές διασυνδέσεις που επιτρέπουν την ανάπτυξη ισχυρών WWW εφαρμογών και υπηρεσιών Ενσωματωμένη μηχανή ψαξίματος,συγγραφικά εργαλεία, εργαλεία για την παράδοση ζωντανού και κατ' απαίτηση multimedia υλικού και πλήρη διαχείριση του εξυπηρετητή μέσα από κάθε WWW πελάτη και με τον Internet Service Manager Netscape Fast Track (Windows, Linux) GI, NSAPI, και WAI (Web Application Υπηρεσία βάσης Interface) δεδομένων (LireWire) που To 40-bit SSL σύστημα ασφάλειας. Για υποστηρίζει το ODB σε το 128 bit-ssl σύστημα ασφάλειας είναι Windows 9X, NT και Unix απαραίτητος ο Netscape Enterprise Server. Τεχνολογίες Netscape ONE (δημιουργία ανεξάρτητων από τις πλατφόρμες εκτέλεσης εφαρμογών, σχεδιασμένες με γλώσσες όπως η Java, HTML, Javascript και προσπελάσιμες με πρωτόκολλα όπως HTTP, LDAP και SMTP) Apache (Windows και Unix) GI (καθώς και εύκολη ανεύρεση λαθών σε τέτοια προγράμματα) SSI (Server Side Includes) Δημιουργία εικονικών μονοπατιών/εξυπηρετητών με τον έλεγχο προσπέλασης να βασίζεται σε ειδικά αρχεία. Απλή διαχείριση, γρήγορες δικτυακές μεταφορές, αιτήσεις σε πολλαπλά αρχεία, πολύ καλή απόδοση, ασφαλή έκδοση Πίνακας 3.2 25

3.3 ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟΥ ΤΑΧΥΔΡΟΜΕΙΟΥ Το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο αποτελεί μια βασική μορφή προσωπικής επικοινωνίας στο Διαδίκτυο, παρέχοντας ένα εύκολο τρόπο ανταλλαγής μηνυμάτων μεταξύ των χρηστών. Στην υπηρεσία Ηλεκτρονικού Ταχυδρομείου η επικοινωνία βασίζεται στο παράδειγμα αποθήκευσης-προώθησης και συνεπώς δεν λαμβάνει χώρα σε πραγματικό χρόνο. Τα ηλεκτρονικά μηνύματα μπορούν να "ταχυδρομηθούν" από ένα χρήστη σ' έναν ή περισσότερους χρήστες, αλλά και σε ομάδες χρηστών. Τα μηνύματα μπορούν να αποτελούνται από πολλούς διαφορετικούς τύπους δεδομένων, όπως απλό ή μορφοποιημένο κείμενο, έγγραφα ή αρχεία που έχουν δημιουργηθεί από διάφορες εφαρμογές, εικόνες, ηχητικά αποσπάσματα, και αποσπάσματα κινούμενης εικόνας (video). Η υπηρεσία Ηλεκτρονικού Ταχυδρομείου παρέχει έναν ευέλικτο τρόπο επικοινωνίας μεταξύ των χρηστών του δικτύου, γι' αυτό είναι μια από τις πιο συχνά χρησιμοποιούμενες δικτυακές υπηρεσίες. 3.3.1 Εφαρμογές πελάτη Ηλεκτρονικού Ταχυδρομείου Ο χρήστης διαβάζει και συνθέτει ηλεκτρονικά μηνύματα (e-mails), με τη βοήθεια ενός προγράμματος που λέγεται ταχυδρομικός πράκτορας χρήστη MUA ( Mail User Agent). Αυτοί οι πράκτορες αρχικά, ήταν προγράμματα κειμένου, που έτρεχαν πάνω από UNIX συστήματα και κεντρικούς υπολογιστές. Σήμερα, λειτουργούν πάνω από φιλικά περιβάλλοντα αλληλεπίδρασης. Ένα τυπικό MUA, παρέχει τις εξής δυνατότητες: Ομαδοποίηση των μηνυμάτων κοινού περιεχομένου. Φιλτράρισμα μηνυμάτων.τακτοποιεί, διαγράφει και ξαναστέλνει τα μηνύματα, ανάλογα με τα προκαθορισμένα, από το χρήστη, χαρακτηριστικά. 26

Βιβλίο διευθύνσεων. Μηχανισμός για την οργάνωση των ηλεκτρονικών διευθύνσεων των πιο συνηθισμένων, για το χρήστη, παραληπτών. Multimedia προσαρτήσεις. Υποστήριξη του ΜΙΜΕ πρωτοκόλλου, για επισύναψη και αποστολή αρχείων κάθε τύπου (εικόνας, ήχου, video) Μορφοποιημένο κείμενο. Εμπλουτισμός κειμένου, με ποικιλία γραμματοσειρών, μεγεθών, γραφικών και άλλων διαμορφώσεων. 3.3.2 Εφαρμογές Εξυπηρετητή ηλεκτρονικού ταχυδρομείου Οι ταχυδρομικοί πράκτορες χρήστη MUAs, όπως είδαμε επιτρέπουν στο χρήστη να διαβάζουν και να συνθέτουν μηνύματα. Η παράδοση όμως ενός e- maii αποτελεί αρμοδιότητα του εξυπηρετητή (server), ο οποίος λέγεται και ΜΤΑ (Message Transfer Agent), δηλαδή πράκτορας μεταφοράς μηνύματος. Οι MTAs επιτελούν ένα σύνολο εργασιών, όπως τη δρομολόγηση και αποθήκευση των μηνυμάτων. Η δρομολόγηση περιγράφει τον τρόπο με τον οποίο ένα e-mail θα μεταφερθεί από τον αποστολέα στον παραλήπτη, ενώ η αποθήκευση είναι η διαδικασία φύλαξης των μηνυμάτων σε ένα «ταχυδρομικό κουτί»(mailbox), μέχρι τη στιγμή που θα ελέγξει ο παραλήπτης για εισερχόμενα μηνύματα. 3.3.2 Αρχιτεκτονική Η αρχιτεκτονική του συστήματος ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, παριστάνεται στο σχ.3.2.το σύστημα διαχείρισης μηνυμάτων MHS (Message Handling System),χρησιμοποιείται από τους χρήστες για την παραλαβή και αποστολή των e-mails. Οι χρήστες του είναι είτε πρόσωπα είτε υπολογιστικές διεργασίες, Ο ταχυδρομικός πράκτορας χρήστη MUA, επιτρέπει στους χρήστες να προσπελάσουν τις υπηρεσίες που παρέχει το σύστημα 27

μεταφοράς μηνυμάτων MTS (Message Transfer System). Κάθε πράκτορας χρήστη, αλλιώς και πελάτης ηλεκτρονικού ταχυδρομείου ταυτοποιείται με μια διεύθυνση, της μορφής username(@)host. Το σύστημα μεταφοράς μηνυμάτων MTS, επιτελεί τη λειτουργία, μεταφοράς ενός e-mail από τον αποστολέα στον παραλήπτη. To MTS αποτελείται από έναν ή περισσότερους πράκτορες μεταφοράς μηνυμάτων MTAs (servers), οι οποίοι επικοινωνούν μεταξύ τους. Οι μονάδες αποθήκευσης μηνυμάτων MS (Message Store) χρησιμοποιούνται ως διαμεσολαβητές, μεταξύ ενός MUA και του τοπικού ΜΤΑ, όταν ο MUA δεν είναι διαθέσιμος για την παραλαβή ενός μηνύματος. Τέλος, η μονάδα προσπέλασης AU (Access Unit), χρησιμοποιείται για τη αλληλεπίδραση, μεταξύ της υπηρεσίας ηλεκτρονικού ταχυδρομείου και άλλων υπηρεσιών. σχ.3.2 Αρχιτεκτονική υπηρεσίας ηλεκτρονικού ταχυδρομείου 28

3.3.4 Πρωτόκολλα Το πρωτόκολλο που χρησιμοποιείται για τη δρομολόγηση και παράδοση του e-mail, από ένα ΜΤΑ σε ένα άλλο, λέγεται Simple Mail Transfer Protocol (SMTP). Όταν ένα μήνυμα στέλνεται από ένα MUA, το MUA επικοινωνεί μέσω SMTP με το τοπικό ΜΤΑ. Όταν το ΜΤΑ λάβει το μήνυμα από το MUA, το παραδίδει στη συνέχεια στο ΜΤΑ του παραλήπτη, όπου αποθηκεύεται στο mailbox. To SMTP, περιγράφεται από το RF821 και είναι το βασικό πρωτόκολλο host-to-host μεταφοράς ηλεκτρονικών μηνυμάτων στο διαδίκτυο. Παραδοσιακά λειτουργεί πάνω από TP πρωτόκολλα. Η κύρια λειτουργία του περιγράφεται ως εξής: Αν η παράδοση ενός μηνύματος (mail) αποτύχει, το sendmail (η πιο σημαντική υλοποίηση του SMTP), θα βάλει αυτό το μήνυμα σε μια ουρά, για να ξαναδοκιμάσει την αποστολή του αργότερα. Το ερώτημα που τίθεται στη συνέχεια, είναι πώς ο MUA έχει πρόσβαση στο mailbox, όταν τρέχει σε διαφορετικό μηχάνημα, απ' ότι ο ΜΤΑ. Εδώ, υπάρχουν δύο λύσεις: το Post Office Protocol (POP) και το Interactive Mail Access Protocol (IMAP). To POP, που περιγράφεται από το RF1725, είναι ένα κοινό και ευρέως χρησιμοποιούμενο πρωτόκολλο. Τα περισσότερα MUAs υποστηρίζουν το POP, το οποίο είτε επιτρέπει στα περιεχόμενα ενός mailbox να μεταβιβασθούν στον τοπικό υπολογιστή, είτε να μείνουν στο server, Υπάρχουν δύο εκδόσεις του POP. Η πρώτη ονομάζεται ΡΟΡ2, έγινε πρότυπο στα μέσα του 1980 και απαιτεί το SMTP πρωτόκολλο για αποστολή μηνυμάτων. Η νεώτερη έκδοση ονομάζεται ΡΟΡ3 και μπορεί να χρησιμοποιηθεί με την παρουσία είτε χωρίς την παρουσία του SMTP. To POP αποτελεί εύκολη και αποδοτική λύση, στην περίπτωση που διαβάζουμε τα e-mails, πάντα από τον ίδιο υπολογιστή. Τα μηνύματα «κατεβαίνουν» από τον εξυπηρετητή στο inbox του τοπικού σταθμού 29

εργασίας και αποθηκεύονται. Εκεί στη συνέχεια, μπορούμε να δημιουργήσουμε φακέλους, οι οποίοι είτε συμφωνούν είτε όχι με τους φακέλους που είχαν διαμορφωθεί στον εξυπηρετητή. Σημαντικό είναι το γεγονός, ότι μόλις «κατεβάσουμε» στον υπολογιστή μας, τα μηνύματα μας, αυτά σβήνονται από τον εξυπηρετητή. Αυτό σημαίνει δύο πράγματα: πρώτον, ότι είμαστε πλέον υπεύθυνοι για τη δημιουργία back-up αντιγράφων και δεύτερον ότι δεν έχουμε πια πρόσβαση στα e-mail, από άλλον υπολογιστή. Τέλος, το POP δεν επιτρέπει τη δημιουργία φακέλων στον εξυπηρετητή. Ένα πιο πρόσφατο, αλλά και πιο πολύπλοκο πρωτόκολλο, είναι το ΙΜΑΡ4 (Interactive Mail Access Protocol), που περιγράφεται από το RF1341. Το ΙΜΑΡ4, επιτρέπει την εξ' αποστάσεως, ανάκτηση και διαχείριση των ηλεκτρονικών μηνυμάτων. Τα μηνύματα παραμένουν στον εξυπηρετητή, Γι αυτό και το ΙΜΑΡ4 μπορεί χρησιμοποιηθεί από χρήστες που θέλουν να έχουν πρόσβαση στην αλληλογραφία τους από πολλούς διαφορετικούς υπολογιστές, σ' αντίθεση με το POP. To IMAP4, συνοπτικά, προσφέρει τις εξής δυνατότητες: Αρχειοθέτηση: Επιτρέπει τη δημιουργία φακέλων (folders) στον εξυπηρετητή καθώς και τη διαχείριση των μηνυμάτων, δηλαδή αναζήτηση, διαγραφή και μετονομασία των μηνυμάτων ηλεκτρονικού ταχυδρομείου στον εξυπηρετητή. Επιπλέον, επιτρέπει την μεταφορά μηνυμάτων από ένα folder σε άλλο. Αναζήτηση: Επιτρέπει την εύρεση μηνυμάτων που ικανοποιούν συγκεκριμένα κριτήρια στον εξυπηρετητή χωρίς να είναι απαραίτητο το "κατέβασμα" (downloading) όλων των μηνυμάτων στο MUA. Ένα επίσης διαδεδομένο πρωτόκολλο, που χρησιμοποιείται από την υπηρεσία ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, είναι το Multipurpose Internet Mail Extension Protocol (MIME), το οποίο ορίζεται στο RF822. Το πρωτόκολλο αυτό, αναπτύχθηκε πρώτη φορά το 1992, για να καθορίσει τον τρόπο με τον οποία αρχεία πολυμεσικών εφαρμογών θα μετακινούνται, μεταξύ των πυλών 30

του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου. Πριν από το ΜΙΜΕ, δεν υπήρχε τρόπος για τη μετάδοση περιεχομένου, διαφορετικού από ASII κειμένου. Το κείμενο του μηνύματος αποστέλλεται μέσω SMTP. Η τυποποίηση ΜΙΜΕ περιλαμβάνει: Τυποποιήσεις για σύνολα χαρακτήρων, διαφορετικών από ASII-US. Ένα προκαθορισμένο σύνολο τύπων περιεχομένου (εικόνα, ήχος ή άλλες εφαρμογές). Τρόπους για την ενσωμάτωση διαφορετικού υλικού (όπως επισυνάψεις) μέσα στο απλό κείμενο. Μεθόδους κωδικοποίησης ( Base64, quoted-printable). Προεκτάσεις επικεφαλίδων e-mail, για τον προσδιορισμό χαρακτήρων, τύπων, κωδικοποιήσεων. To MIME, αν και σχεδιάστηκε αρχικά για την υπηρεσία ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, χρησιμοποιείται και από τους φυλλομετρητές του παγκόσμιου Ιστού( web browsers), προκείμενου να προσδιορίζει τα αρχεία πολυμεσικών εφαρμογών και να παραπέμπει στα αντίστοιχα plug-ins, για την ανάκτηση υλικού, διαφορετικού από HTML. Οι διαδικασίες μεταβίβασης e-mail, που περιγράφηκαν παραπάνω, αποδίδονται σχηματικά στο σχ.3.3 31

Σχ.3.3 επικοινωνία μεταξύ MUAs και MTAs 3.3.4 Ο ρόλος του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου στην τηλεκπαίδευση Το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο, μπορεί να υλοποιήσει διάφορα απλά σενάρια για εκπαίδευση από απόσταση, κυρίως σε περιπτώσεις όπου δεν απαιτείται "ζωντανή" παρουσία του εκπαιδευτή και η εκπαιδευτική διαδικασία βασίζεται σε ασύγχρονη ροή πληροφορίας. Μια απλή περίπτωση είναι για παράδειγμα, όταν ο εισηγητής στέλνει εκπαιδευτικό υλικό, στους διδασκόμενους, μέσω e- mails και μιας λίστας διανομής. Το υλικό αυτό, θα έχει τη μορφή ηλεκτρονικών εγγράφων και θα έχει ως σκοπό είτε την προετοιμασία των μαθητών για το επόμενο μάθημα, είτε επιπλέον επεξηγήσεις σε θέματα που δεν έγιναν πλήρως κατανοητά από τους μαθητές. Οι εκπαιδευόμενοι έχουν έτσι τη δυνατότητα να μελετήσουν το υλικό στο χώρο τους και τη χρονική στιγμή που αυτοί επιθυμούν, ενώ μπορούν να χρησιμοποιήσουν το ηλεκτρονικό 32

ταχυδρομείο για την υποβολή σχολίων, ερωτήσεων ή ακόμα και ασκήσεων. Στον Πίνακα3.3, αναφέρονται μερικά πολύ γνωστά e-mail clients, ενώ γίνεται μια σύγκριση όσον αφορά τα πρωτόκολλα που υποστηρίζουν και κάποια κοινά χαρακτηριστικά τους. WebMail Eudora 5.1 Netscape Messenger Outlook 2000 Outlook Express Υποστήριξη POP Χ 4.x Χ Χ 5.x Χ Pine (Unix) Υποστήριξη ΜΑΡ Απαίτηση διαμόρφωσης Εύκολη διαμόρφωση ΙΜΑΡ Αποστολή μορφοποιημένων μηνυμάτων Ανάγνωση μορφοποιημένων μηνυμάτων Εύκολη ανάκτηση επισυνάψεων Mail Filter Support (POP) Mail Filter Support (IMAP) Εύκολη εισαγωγή & εξαγωγή βιβλίου διευθύνσεων Χ Χ Χ Χ Χ Χ Χ Χ Χ Χ X Χ Χ Χ Χ Χ Χ Χ Χ Χ Χ Χ X Χ Χ Χ Χ Χ Χ Χ Χ Χ Χ Χ Χ Χ Χ Χ Χ Profile Support Χ Χ Χ Χ Προσαρμοζόμενη γραμμή εργαλείων ustomizable olumn Headings Υποστήριξη συγχρονισμού Χ Χ Χ Χ Χ Χ Χ Πίνακας 3.3 Χ Χ 33