پودمان چهارم: سیم پیچی الکتروموتور سه فاز پودمان 4

پودمان چهارم: سیم پیچی الکتروموتور سه فاز پودمان 4 سيم پيچي الكتروموتور سه فاز 139

واحد یادگیری 4 سيم پيچي الكتروموتورهای سه فاز آیا می دانید: كاربرد الكتروموتورهاي سه فاز چيست اجزاي الكتروموتورهاي سه فاز كدام اند ميدان دو ار چگونه تشكيل مي شود اساس كار موتورهاي آسنكرون چيست بازپيچي الكتروموتورهاي سه فاز از چه مراحلي تشكيل شده است تفاوت سيم پيچي گام كامل و كسري چيست استاندارد عملکرد پس از اتمام این واحد یادگیری هنرجویان قادر خواهند بود پس از شناسايي اجزاي الكتروموتور سه فاز بازپيچي الكتروموتور را به طور كامل انجام دهند. همچنين آنها قادر خواهند بود محاسبه و رسم دياگرام و سيم پيچي براي الكتروموتور سه فاز يك طبقه و دو طبقه را انجام دهند. 140

فاز سه الکتروموتور پیچی سیم چهارم: پودمان مه مقد * تأمین را تولیدی کارگاههای و کارخانهها مکانیکی انرژی اعظم بخش القايي فاز سه آسنکرون موتورهای يلصا جزء دو از الكتروموتورها است دسته اين از آن نظاير و فنها تسمهنقالهها آسیابها باالبرها میکنند مغناطيسي دوار حوزه تولید اساس بر الكتروموتورها اين شوند. مي تشكيل تور( )رو متحرك و )استاتور( ساكن فاز سه برق با شده ایجاد دوار حوزه توسط روتور مفتولهای در الکتریکی جریان القای و استاتور سطح در تأمین الکترومغناطیسی القای طریق از مفتولها جریان الكتروموتورها این در میکنند. کار استاتور سطح در روتور گردش است الزم جریان تأمین برای میشود. گفته القایی موتورهای آنها به علت این به میشود سرعت از کمی روتور سرعت لذا شود. امکانپذیر مفتولها در مغناطيسي شار تغییر تا افتد تأخير به کمی گفته زمان( هم )غیر آسنکرون الكتروموتورهای الکتروموتورها این به علت این به میافتد عقب دوار حوزه میشود. فیلم ʺ30:ʹ31 تا ʺ30:ʹ30 لحظه از الكتروموتورها آشنايي مقدمه آسنکرون موتورهای داخلی ساختمان 1 4 استاتور يا ثابت قسمت درون در ها یاتاقان و ها پوش در توسط کم هوایی فاصله یک با رتور يا متحرک قسمت 1( )شكل. شود می نصب استاتور فن درپوش رتور آسنکرون موتور یک ساختمان 1 شکل استاتور 1 1 4 این شود(. می گفته دیناموبلش ها ورق نوع این به )اصطالحا شود می ساخته دار سیلیس آهن های ورقه از استاتور 141

شکل 2 ورقه ها وقتی روی هم قرار می گیرند شیار هایی را پدید می آورند )شكل 2(. در داخل شیارهای استاتور سیم پیچ های مسی با اختالف فاز 120 درجه مکانی سیم پیچی می شوند. باعبور جریان از داخل این سیم پیچ ها چون جریان های الکتریکی سه فازه خود دارای اختالف فاز الکتریکی 120 درجه بوده و دائما در حال تغییر هستند به همین دليل یک میدان مغناطیسی در حال چرخش در سطح داخلی استاتور پدید می آید که اصطالحا به آن میدان»مغناطیسی دوار«می گویند. سرعت چرخش میدان مغناطیسی دوار با فرکانس شبکه و قطب های موتور متناسب است. در شکل کلی به قسمت تولیدکننده میدان مغناطیسی دوار در موتورهای الکتریکی القاکننده می گویند. در شکل 3 یک استاتور سیم پیچی شده دیده می شود. سیم پیچی هسته مغناطیسی شکل 3 استاتور موتورهای سه فاز 2 1 4 روتور روتور موتورهای القایی از میله ها یا کالف هایی از جنس مس یا آلومینیوم تشکیل می شود. این میله ها یا کالف ها در داخل شیارهای ايجاد شده با ورقه های دیناموبلش قرارمی گیرد. میله ها یا کالف های روتور وقتی در داخل تغییر شار مغناطیسی میدان دوار استاتور قرار می گیرند. بر اساس قانون فارادی در آنها جریان القایی جاری می شود به این علت این موتور ها را موتورهای القایی می گویند. از آنجایی که برای تغییر شار در مفتول های روتور الزم است تا اختالف سرعت بین میدان دوار و سرعت حرکت روتور وجود داشته باشد )معموال سرعت روتور از سرعت میدان دوار کمتر است( به همین دلیل به این موتورها»آسنکرون )غیرهم زمان(«می گویند. در واقع روتور قسمت القاشونده موتور آسنکرون است. روتورهاي موتورهای القایی آسنکرون به صورت یک پارچه )روتور قفسی( یا روتور سیم پیچی شده )روتور رینگی( ساخته می شوند )شکل 4(. ورقه های آهنی رینگ محور رینگ اجزای داخلی روتور قفسی میله روتور قفسی شکل 4 انواع روتور موتورهای سه فاز 142

پودمان چهارم: سیم پیچی الکتروموتور سه فاز تحقیق تحقيق كنيد فرايند ساخت روتور قفسي چگونه است فیلم اجزاي موتور از ʺ30:ʹ31 تا ʺ45:ʹ32 2 4 چگونگی ایجاد میدان دوار مغناطیسی در استاتور موتورهای سه فاز آسنکرون استاتور موتورهای سهفاز با برق متناوب سهفاز تغذیه میشوند. فازهای شبکه سهفاز متناوب با یکدیگر L 3 درشکل 5 نشان داده شده است. فرض, L 2, L 1 120 درجه الکتریکی اختالف فاز دارند. نمودار فازهای W 1 را تغذیه میکنند. در کنید فاز L سیمپیچ U, U فاز L سیمپیچ V, V و فاز L سیمپیچ, W 2 3 1 2 2 1 2 1 چند موقعیت برق متناوب سهفاز جهت جریان سیمپیچها را با توجه به وضعیت فازهای تغذیه در نظر بگيريد و با استفاده از قاعده دست راست مکان قطبها را در سطح استاتور مشخص كنيد. شکل 5 تغذیه موتور سه فاز با برق سه فاز در زمانهایی که ولتاژ یا جریان متناوب در نیمسیکل مثبت است جریان از فاز مربوطه خارج شده و به سر سیم موتور وارد میشود که ما طبق قاعده دست راست آن را باعالمت نشان داده و در زمانهایی که جریان در نیم سیکل منفی است جریان به فاز مربوطه وارد شده و در واقع از سر سیم موتور خارج میشود که طبق قاعده دست راست باید آن را باعالمت نشان داد. U 1 جریانی عبور نمیكند., U 2 در موقعیت )ωt = )0 I مقدار جریان فاز L برابر صفر در نتیجه از سیمپیچ 1 W( 1 و از انتهای سیمپیچ L 3 در نیمسیکل مثبت بوده و جریان از سر سیمپیچ سوم یعنی وارد ( جریان فاز ( W( خارج میشود. پس ورودی W عالمت و خروجی W عالمت خواهد داشت. در همین 2 1 2 V( 1 خارج شده و L 2 در نیمسیکل منفی است در نتیجه جریان الکتریکی از سر سیمپیچ دوم ( موقعیت فاز 143

V( 2 وارد می شود پس ورودی V 1 عالمت و خروجی V 2 عالمت خواهد داشت. از انتهای سیم پیچ ( در انتها باید با توجه به قاعده دست راست جهت میدان مغناطیسی در اطراف سیم هایی که دارای یک جهت جریان هستند را مشخص کرده و مطابق شكل 6 میدان مغناطیسی پدید آمده در فضای داخلی استاتور را تعیین کرد. موقعیت I شکل 6 تشکیل قطب ها در موقعیت I براي خالصه نویسی تحلیل وضعیت میدان مغناطیسی در موقعیت های مختلف اين تحليل را به شکل خالصه تری نیز می توان نوشت. در اینجا سایر موقعیت ها به اين شكل بیان شده است. موقعیت )ωt = )90 II در شكل 7 نشان داده شده است. شکل 7 تشکیل قطب ها در موقعیت II 144

پودمان چهارم: سیم پیچی الکتروموتور سه فاز موقعیت )ωt = )210 III در شكل 8 نشان داده شده است. شکل 8 تشکیل قطب ها در موقعیت III موقعیت )ωt = )360 IV در شكل 9 نشان داده شده است. شکل 9 تشکیل قطب ها در موقعیت IV سؤال جابه جايي جريان فازها چند بار در ثانيه اتفاق مي افتد 3 4 سرعت میدان دوار )سرعت سنکرون( هنگام بررسی وضعیت قطب ها با تغییر موقعیت فازها مشخص شد که در یک سیکل کامل تغییرات هر فاز قطب ها یک دور کامل سطح استاتور را می پیمایند. با توجه به فرکانس جریان متناوب که در هر ثانیه f سیکل کامل دارد میدان مغناطیسی دوار نیزدر هر ثانیه f بار سطح استاتور را خواهد پیمود. به عبارت دیگر سرعت گردش میدان مغناطیسی دوار با فرکانس f رابطه مستقیم دارد. از طرف دیگر بین دو قطب متوالی N, S اختالف فازالکتریکی 180 درجه الکتریکی وجود دارد اگر موتور دو قطب داشته باشد قطب های N, S در یک سیکل یک دورکامل سطح استاتور را می پیمایند و اگر موتور چهار قطب داشته باشد با وجود 360 درجه الکتریکی قطب های N, S درسطح استاتور نیم دور یعنی 180 درجه مکانیکی جابه جا می شوند و هر چه تعداد قطب ها بیشتر شود جابه جایی مکانیکی کمتر خواهد شد. به عبارت دیگر سرعت میدان مغناطیسی دوار با تعداد نصف قطب ها رابطه معکوس دارد )شكل 10(. 145

موتور دو قطب جابه جایی الکتریکی 90 درجه و جابه جایی مکانیکی 90 درجه موتور چهار قطب جابه جایی الکتریکی 90 درجه و جابه جایی مکانیکی 45 درجه شكل 10 با افزايش قطب ها سرعت موتور كاهش مي يابد. فعالیت دو نفر روي دو صندلي مقابل هم قرار گيريد و به تناوب جاي خود را با هم عوض كنيد. حاال اين كار را با چهار صندلي و چهار نفر انجام دهيد و به ترتيب جاي خود را در يك جهت عوض كنيد در كدام حالت زودتر به صندلي قبلي بر مي گرديد چرا اگر تعداد صندلي و افراد بيشتر شود چه اتفاقي در زمان اين جابه جايي رخ مي دهد با توجه به بررسی مطالب اشاره شده میتوان نتیجه گرفت که سرعت میدان مغناطیسی دوار در هر ثانیه از N S را سرعت سنکرون نیز میگویند. در صنعت سرعت سنکرون بر حسب بهدست میآید. f NS رابطه = p f 60 1 بیان میکنند. r.p. m دور در دقیقه NS = دقیقه بیان میشود لذا رابطه آن را به صورت p f فرکانس p تعداد نصف قطبها )تعداد زوج قطب( f 60 NS سرعت سنکرون = r.p.m p مثال 1 4 استاتور موتور سهفاز آسنکرون 6 قطب دارد. سرعت سنکرون آن در فرکانسهای 50 هرتز و 60 هرتز چند دور در دقیقه است f 60 2p= 6 p = 3, N حل : S = p 50 60 f = 50Hz NS = = 1000r.p.m 3 60 60 f = 60Hz NS = = 1200r.p.m 3 1- round per minute 146

پودمان چهارم: سیم پیچی الکتروموتور سه فاز فعالیت سرعت ميدان دوار مولد هاي نيروگاه آبي كارون سه استان خوزستان 187/5 r.p. m است. اين مولد نيروگاهي چند قطب است 4 4 اساس کارموتورهای آسنکرون تصور كنيد یک صفحه آلومینیومی قادر است حول محور خود گردش کند اين صفحه در داخل دو قطب مغناطیسی مطابق شکل 11 قرار داده شده و قطب های مغناطیسی به گردش درآورده می شود. مشاهده می شود صفحه آلومینیومی نيز به دنبال قطب ها ولی با سرعت کمتر از سرعت قطب ها به گردش می آید. سرعت کم صفحه آلومینیومی باعث می شود تا صفحه آلومینیومی با تغییر شار مغناطيسي مواجه شود و در آن جریان القا شود. جریان القا شده در صفحه آلومینیومی در میدان حوزه دوار گشتاور ایجاد نموده و صفحه حول محور خود به گردش درمی آید. پس می توان نتیجه گرفت : 1 جریان داخل صفحه آلومینيومی ازطریق القای مغناطیسی تأمین می شود به همين دليل اين موتورها را موتورهای القایی می گویند. 2 صفحه آلومینیومی الزم است اندکی از حوزه دوار عقب بیفتد تا با تغییر شار مواجه شود در آن جریان القا شود بنابراین سرعت صفحه آلومینیومی با سرعت حوزه دوار برابر نیست به این نوع موتورها موتورهای آسنکرون )غیر هم زمان( می گویند. جهت گردش قطب ها صفحه آلومینیومی شکل 11 صفحه آلومینیومی N S در موتورهای صنعتی جریان متناوب سه فاز به سه سیم پیچ سه فاز متصل می شود و یک حوزه دوار در سطح f 60 استاتور با سرعت سنکرون = p به وجود می آید. این میدان مغناطیسی دوار مفتول های روتور را 147

قطع كرده و در آنها جریان القا می کند و مفتول های جریان دار در میدان دوار ایجاد گشتاور نموده و مجموعه N r به گردش درمی آید )شکل 12(. روتور را حول محورش به گردش درمی آورد و روتور نیز با سرعت L1 L1 L2 L3 L3 L2 شکل 12 حوزه دوار در سطح استاتور 5 4 سرعت لغزش N( r را سرعت لغزش می گویند و با n نشان می دهند. N( S با سرعت روتور ( اختالف سرعت حوزه دوار ( n = N S - N r 6 4 لغزش نسبت سرعت لغزش به سرعت سنکرون را لغزش یا ضریب لنگی میگویند و آن را با S نشان داده و برحسب درصد بیان میکنند. n NS Nr %S = 100= 100 NS NS مثال 2 4 موتور سهفاز آسنکرون 2 قطب در هر دقیقه 2850 دور میزند. لغزش موتور در فرکانس 50 هرتز شبکه چند درصد است در لغزش 8 درصد سرعت روتور چند دور در دقیقه خواهد شد حل : 2p = 2, f = 50Hz, N = 2850 r.p.m N S = f 60 r.p.m P = 50 60 = 3000 1 S r NS Nr 3000 2850 %S = 100= 100 %S = % 5 N 3000 NS Nr S = SNS = NS Nr Nr = N S( 1 S) N r S N = 3000( 1 0/ 08) = 2760 r.p.m 148

پودمان چهارم: سیم پیچی الکتروموتور سه فاز فعالیت تغييرات لغزش )S( و سرعت لغزش )n ( به چه عاملي بستگي دارد 7 4 بررسی اثر میدان مغناطیسی دوار در تغییر جهت گردش موتورهای آسنکرون W 1 موتور,V 1,U 1 دو الكتروموتور مشابه دو قطب مانند شكل 13 را در نظر گرفته ميشود. اگر سیمپیچهای L 3, L 1, L 2 W 1 موتور دوم به ترتیب فازهای,V 1,U و سیمپیچهای L, L, L 1 اول به ترتیب فازهای 3 2 1 را تغذیه کند و دو موقعیت وضعیت قطبها در سطح استاتور آنها تعیین شود. مشاهده میشود كه در موتور اول جابهجایی قطبها راستگرد و در موتور دوم جابهجایی قطبها چپگرد میباشد. از آنجایی که گردش روتور در جهت جابهجایی قطبها انجام میشود بنابراین درموتورهای سهفاز آسنکرون با تعویض جای دوفاز در سیمپیچ موتورها جهت گردش موتورها عوض میشود. موتور اول راست گرد موتور دوم چپ گرد شكل 13 تغيير جهت گردش موتور سه فاز با تعويض دوفاز سؤال تغيير جهت چرخش رتور چه كاربردهايي دارد نام ببريد. 8 4 باز کردن الکترو موتورها و استخراج اطالعات سیم پیچی برای بازکردن الکتروموتورها استخراج اطالعات سيم پيچي مجدد و نصب مجدد قطعات آن به ابزارهای خاصی نیاز است که در شکل 14 تصویر چند نمونه از آنها مشاهده می شود. 149

انواع سمبه نشان انواع پیچ گوشتی انواع چکش پالستیکی آچار فرانسه و بکس زاویه دار انواع پولی کش و بلبرینگ کش کولیس ورنیه میکرومتر )ریزسنج( شکل 14 ابزار مورد نیاز باز کردن الکتروموتورها 9 4 خارج كردن و مونتاژكردن قطعات الکتریکی و مکانیکی در موتورهای الكتريكی قطعات الكتريكی و مكانيكي ماشين های الكتريكی بيشتر به سه طريق از هم جدا و سپس به همديگر مونتاژ می شوند. 1 روش گرم كردن 2 روش بريدن سيم پيچ ها و پرچ ها 3 روش پرس كردن عالمت گذاري قطعات هنگام پياده كردن قطعات مكانيكی توصيه مي شود بهتر است بين قسمت های 150

پودمان چهارم: سیم پیچی الکتروموتور سه فاز جداشونده و قسمت اصلي مشابه شكل 15 عالمت گذاری شود تا در مونتاژ اين قطعات با تطبيق عالئم مشابه بين قسمت اصلي و قطعات جدا شده سرعت عمل باال رفته و از جای گذاری اشتباه قطعات جلوگيری شود. برای عالمت گذاری بيشتر از سمبه نشان استفاده مي شود. شکل 15 عالمت گذاری قطعات جداشونده موتور با سمبه نشان برای دسترسی به اطالعات الكتروموتور برای سیم پیچی موجود یا تغییر در وضعیت سیم پیچی یا طراحی سیم پیچی جدید بهتر است برای الكتروموتور یک شناسنامه تهیه کرد و اطالعات را در آن ثبت کرد و نقشه موتور را از سیم پیچی موجود در شناسنامه موتور پیاده کرد. شناسنامه موتور Style: Frame: kw یا Hp Ph R. P. M یا NO. Poles Cycles یا c.p.s Volts Amps T یا Deg c Rise Tim یا Hours Code: S. F(Amps( Service Factor Housing Type Serial Type )تعداد شیارها(.Z S تعداد دور هر کالف کارخانه سازنده قطر سیم حفاظت گام هرکالف pitch cosϕ = رسم نقشه موتور شکل 16 تشکیل شناسنامه موتور برای بازپیچی موتورهای الکتریکی الزم است تا کارهای مختلف )مکانیکی و الکتریکی( را انجام دهید. در این کتاب مراحل مورد نظر طی چند مرحله توضیح داده شده است. 151

10 4 مرحله 1 بازپیچی موتور مرحله اول: باز كردن قطعات مكانيكي و آماده كردن استاتور 1 ابتدا با پولی کش پولی موتور را از محور جدا کنيد شکل ( 17 (. شکل 17 درآوردن پولی از محور موتور 2 بعد با سمبه درپوش بدنه را عالمت گذاري كنيد. سپس پیچ های موتور را با انتخاب آچار مناسب باز کرده و پس از باز کردن جعبه اتصاالت با قلم درپوش ها را جدا کنید )شكل 18(. ایمنی هنگام استفاده از قلم و چكش مراقب انگشتان دست خود باشيد. بدنه استاتور را از گرد و خاك و چربي كامال پاك كنيد. شکل 18 باز کردن پیچ های موتور و درپوش ها شکل 19 ترتیب و توالی باز کردن قطعات موتور 152

پودمان چهارم: سیم پیچی الکتروموتور سه فاز 3 قطعات بازشده را در یک وان آب گرم قرار داده و آنها را كامال شست وشو دهید. پس از بازکردن و شست وشوی قطعات قطعات باز شده را مطابق شکل جمع آوری کنید مجموعه را تا وصل مجدد آنها به استاتور در یک محل امن قرار دهید تا از آسیب دیدن قطعات و گم شدن آنها جلوگیری شود )شكل 20(. شکل 20 شست وشو و جمع کردن قطعات باز شده 4 در این مرحله بايد با قلم و چکش سیم های داخل استاتور را از یک سمت ببريد تا آماده خارج شدن از داخل شیار باشد. در زمان ضربه به قلم دقت کنيد تا نوک قلم به ورق دیناموبلش استاتور صدمه وارد نکند )شكل 21(. شكل 21 بريدن سيم ها توسط قلم 5 برای خارج كردن راحت تر سیم پیچی و عایق روی شیارها بهتر است استاتور را به مدت الزم در داخل کوره حرارتی قرار دهيد یا اینکه آن را در داخل وان حالل الک سیم پیچی غوطه ور كنيد تا سیم ها و عایق های داخل استاتور نرم شده و به راحتی از داخل شیار خارج شوند )شكل 22(. سؤال آيا ضربه و حرارت بيش از حد روي مشخصه مغناطيسي ورقه ديناموبلش تأثير منفي دارد شكل 22 گرم كردن سيم پيچ 153

6 چون سیم پیچی گرم و انعطاف پذیر شده است. حاال می توانيد مطابق شکل 23 عایق روی سیم پیچی ها را خارج کنيد. شكل 23 خارج كردن پرسپان از شيار 7 پس از خارج کردن عایق ها می توانيد سیم پیچ های سوخته داخل موتور را مطابق شكل 24 از داخل استاتور خارج کنيد. شكل 24 سیم های خارج شده از شیارها 8 برای سیم پیچی مجدد داخل استاتور الزم است تا داخل آن را به طور کامل تمیز کرد. )شکل 25( شكل 25 2 داخل شيارها را باهوای متراکم بادگیری کنید شكل 25 1 داخل شيارها را با برس تمیز کنید 9 در این مرحله باید اوال : قطر سیم های خارج شده از استاتور را توسط ميكرومتر اندازه گیری کرده و ثانیا : تعداد دور یک بازو از پیچکی را شمارش نموده و سپس مقدار آنها را به پرونده موتور انتقال دهید. 154

پودمان چهارم: سیم پیچی الکتروموتور سه فاز شكل 26 اندازه گيري قطر سيم و شمارش تعداد دور يك بازو 10 در اين قسمت مطابق شکل 27 طول و قطر داخلی استاتور را اندازه گیری کرده و در شناسنامه موتور ثبت كنيد. قطر دهانه استاتور شكل 27 اندازه گيري طول و قطر داخلي استاتور فیلم بازپيچي الكتروموتور از لحظه ʺ50:ʹ32 تا ʺ30:ʹ38 11 داخل شیارهای استاتور را باید با کاغذ عایق )کاغذ پرشمان یا پرسپان( متناسب با ولتاژ فازی موتور و بر اساس جدول 1 انتخاب کرده و عایق بندی كنيد. با توجه به اینکه ولتاژ خطی شبکه ایران 400 ولت و ولتاژ فازی 230 ولت است لذا ضروری است شیارها را با کاغذ به ضخامت 0/3 یا 0/5 عایق بندی کرد تا سیم ها در داخل استاتور با هسته استاتور تماس نداشته باشند. این مرحله باید با دقت کافی انجام شود تا فضای کامل داخل شیارها برای جا زدن سیم ها به کار گرفته شود. جدول 1 ضخامت عايق مناسب با ولتاژ فازي 1000 800 800 600 600 450 450 300 300 200 200 100 100 0 ولتاژ فازی ]V[ 0/2 ضخامت عایق ]mm[ 0/3 0/5 0/6 0/75 0/75 1 155

12 نحوه تهيه و جا زدن کاغذهای پرشمان را در تصاویر شکل )28( مشاهده می کنید. الف( اندازه گیری سطح داخل شیار ب( برش کاغذ پرسپان با کاتر ایمنی هنگام کار از صندلی سیستم تهویه و نور مناسب استفاده کنید و هنگام تمیز کردن شیارها از ماسک برای جلوگیری از تنفس غبار استفاده کنید. موقع استفاده از کاتر و گیوتین مراقب انگشتان خود باشید. طول شیار میلی متر 10 طول شیار میلی متر 10 پ( اندازه گذاري كاغذ پرسپان با 10 ميلي متر اضافي ت( برش كاغذ پرسپان ث( از هر طرف 5 ميلي متر عالمت گذاري شود ج( از محل عالمت گذاري تا مي شود چ( شكل عايق پس از تا شدن ح( عايق آماده شده شکل 28 عایق کاری داخل شیارها 156

پودمان چهارم: سیم پیچی الکتروموتور سه فاز 13 مطابق الگوي نشان داده شده در مرحله قبل باید برای تمامی شیارهای موتور عایق کاغذی )کاغذ پرشمان( را ساخته و در شیارها قرار دهيد )شكل 29(. 29 2 استاتور عایق کاری شده 29 1 عایق در داخل شیار قرار می گیرد فیلم عايق كاري داخل شيارهاي استاتور از لحظه ʺ40:ʹ38 تا ʺ45:ʹ41 ایمنی هنگام كار از صندلي سيستم تهويه ونور مناسب استفاده كنيد و هنگام تميز كردن شيارها از ماسك براي جلوگيري از تنفس غبار استفاده كنيد. موقع استفاده از كاتر وگيوتين مراقب انگشتان خود باشيد. کار عملی 1 هدف: خارج كردن سیم پیچی سوخته از داخل استاتور تهیه شناسنامه مشخصات عایق کاری شیارها موتور 1 تحت نظارت مربی خود موتور سیم پیچی شده ای را تحویل گرفته و بر اساس مراحل و نکاتی که فراگرفته اید سیم های سوخته را از داخل شیارها خارج کنید. 2 استاتور الكتروموتور را تمیز کنید. 3 با اندازه گیری طول و اندازه دهانه شیار عایق های کاغذی )کاغذ پرشمان( شیارهای موتور را با راهنمایی مربی خود بسازید. 4 عایق تمامی شیارهای موتور را در شیارها جا زده و سپس روتور را در داخل آن جا زده و با دست یک دور بچرخانید تا در صورت تماس هر یک از عایق ها با روتور آن را بررسی کرده و رفع عیب نمایید. 5 موارد ايمني مانند برخورد قلم و چكش به انگشتان دست حفاظت دست از نوك سيم الكي بريده شده و برس سيمي را به كار گيريد. 6 مس فلزي گرانبها و ارزشمند است. براي بازيافت و برگشت مجدد سيم هاي الكي مستعمل به صنعت آنها را در يك مخزن جمع آوري كنيد و به هيچ وجه دور نريزيد. 157

11 4 مرحله 2 بازپیچی موتور 14 در این مرحله بايد اقدام به تهیه اندازه کالف الگو برای تنظیم دستگاه کالف پیچ نمود. به همین خاطر بر اساس اطالعاتی که از روی سیم پیچی سوخته برداشته شده یا بر پایه محاسباتی که با آنها آشنا خواهیم شد گام سیم پیچی را مشخص کرده و به دست آوريد. سپس از یک روش تجربی که توصیه شده است کمک بگیرید تا بین سیم اندازه و هسته دو انگشت فاصله باشد ابتدا با سیم های مستعمل یک اندازه کالف تهیه و در داخل شیارهای استاتور قرار دهید. با بررسی اندازه کالف و کم یا زیاد کردن آن )در صورت نیاز( اندازه کالف مناسب برای تنظیم قالب را به دست آورید )شكل 30(. 15 پس از تهیه اندازه مناسب کالف بايد قالب ها را به اندازه تهیه شده بر روی دستگاه کالف پیچ تنظیم کرده و سپس فك ها را با پیچ مهره روی بدنه محکم کنید تا تنظیم قالب ها به هم نخورد )شکل 31(. 16 پس از مشخص شدن اندازه کالف الگو و تنظیم کالف پیچ می توانيد اقدام به پیچیدن کالف های موتور کنيد. با توجه به تعداد دور شمارش شده شکل سیم پیچی و به تعداد q كه در مورد آن صحبت خواهد شد باید اقدام به پیچیدن کالف ها كنيد. شکل 30 روش تجربی تهیه قالب شکل 31 تنظیم فک های کالف پیچ بر اساس قالب تهیه شده شكل 32 كالف الگو و كالف پيچي ایمنی هنگام سيم پیچی بايد دقت كنيد كه سيم ها به موازات يكديگر پيچيده شوند و از روي هم عبور نكنند چون در اين صورت جا زدن آنها در داخل شيار دشوار است. عالوه بر اين احتمال ساييدگي سيم ها بر هم افزايش مي يابد و در اثر از بين رفتن عايق خطر اتصال كوتاه حلقه ها به يكديگر نيز وجود دارد. 158

پودمان چهارم: سیم پیچی الکتروموتور سه فاز در شكل 33 يك كالف كه به طور صحيح پيچيده شده و يك كالف كه به طور غلط پيچيده شده و حلقه هاي آن در هم است مشاهده مي كنيد. 33 1 کالف صحیح 33 2 کالف غلط 17 پس از اتمام کار سيم پيچي کالف ها باید بازوهای کالف ها را با نخ یا سیم های مستعمل بست تا در هنگام جا زدن بازوها در داخل شیارها رشته سیم های کالف باز نشده و مزاحمتی ایجاد نکنند )شکل 34(. شکل 34 بستن کالف های پیچیده شده روی قالب 18 در اين مرحله مهره کالف پیچ را شل نموده و فك های کالف پیچ را جمع کنید تا کالف ها آزاد شوند سپس کالف ها را به گونه ای تقسیم کنید که هر کالف q پیچک داشته باشد و از کالف پیچ جدا کنید. 159 شکل 35

19 پس از سيم پيچي كالف موتور مرحله جا زدن کالف ها در شیارهای موتور است. جا زدن کالف ها باید به ترتیب خاص و با حوصله و دقت کافی انجام شود تا سیم ها زخمی نشوند و کالف ها در درون شیارها جای گیرند. برای این کار باید استاتور را بر روی یک پایه مناسب قرار دهیم. سپس یکی از کالف ها را طوری در دست بگیریم که دو سر کالف به طرف راست باشد )شکل 36 (. پس از آن نوار با سيم نگهدارندۀ يك بازوي كالف را به سمت چپ يا راست حركت دهيد تا تمام سيم هاي يك بازوي كالف آزادانه در بين انگشتان قرار گيرند. آنگاه كالف را به دقت به داخل استاتور مي بريم و به آرامي شروع به قرار دادن سيم ها در داخل شيار استاتور كنيد. معموال ضخامت يك كالف از دهانۀ يك شيار بيشتر است. بازوي كالف را نمي توان يك باره درون شيار قرار داد. به همين دليل هادي هاي بازوي كالف در دسته هاي چندتايي در درون شيار جاي می گیرند. شكل 36 كالف مناسب به اين ترتيب كه هر سمت كالف را بين انگشت شست و انگشت نشانۀ دو دست قرار دهيد و با حركت انگشتان نشانۀ دو دست به طور متناوب به باال و آن را در درون شيار قرار مي دهيم. در ضمن بايد با انگشت شست فشار بسيار كمي بر روي سيم ها وارد كرد. براي تمرين كردن شيوۀ انجام اين كار ابتدا انگشتان خود را مطابق شكل 37 طوري قرار دهيد كه انگشتان اشاره )سبابه( بر روي شست قرار گيرد و سه انگشت ديگر به كف دست بچسبد. شكل 37 1 حالت دست در كالف گذاري )1( شكل 37 2 حالت دست در كالف گذاري )2( سپس مطابق شكل 38 دو انگشت نشانه را به آهستگي به طرف پايين حركت دهد. اين حركت براي تخت و صاف کردن بازويي از كالف است كه بايد درون شيار جاي گيرد و در شكل 38 نشان داده شده است. توجه داشته باشيد كه اين عمل به همراه كالف در داخل استاتور انجام گيرد. 160

پودمان چهارم: سیم پیچی الکتروموتور سه فاز شكل 38 1 طريقه در دست گرفتن كالف شكل 38 2 مرتب كردن سيم ها جهت كالف گذاري 20 جا زدن کالف های موتور را خود تا تکمیل شدن تمامی شیارها باید ادامه داده و تمامی شیارهای استاتور را کامل کنيد شکل )39(. شكل 39 جا زدن سيم پيچ 21 هنگام جا زدن با قرار دادن سيم ها در درون شيار استاتور بايد دقت داشت كه مانند شكل 40 الف يك يا چند حلقه از كالف كشيده نشود يا به صورت متقاطع قرار نگيرد زيرا در اين صورت عالوه بر اينكه زيبايي سيم پيچ از بين مي رود خطر پاره شدن يا اتصال كوتاه بين سيم ها نيز وجود دارد. در عين حال زمان بيشتري صرف جا زدن بازوها در داخل شيار خواهد شد. الف( غلط شكل 40 جا زدن كالف ب( صحیح 161

22 پس از جا زدن هر كالف براي اينكه براي كالف هاي بعدي جا باشد و عالوه بر آن در هنگام جا زدن و چرخيدن موتور نيز به سيم ها صدمه اي وارد نشود بايد به كمك انگشتان شست و سبابه مانند شكل 41 در دو محلي كه كالف از شيار خارج مي شود كالف را به سمت خارج از استاتور فشار دهيد تا كالف در دو لبۀ شيار تا خورده و فضاي خالي مناسب براي كالف هاي بعدي ايجاد شود. شكل 41 طريقه كالف گذاري گوۀ عایق 23 پس از جا زدن كالف ها در شيارهاي استاتور بايد روي سيم ها را با عايق هاي كاغذي يا گوۀ چوبي كه به فرم فضاي داخلي شيار در آمده پوشانده شود تا سيم ها در داخل شيار موتور كامال محكم شوند و از ارتعاش يا خارج شدن آنها جلوگيري شود )شكل 42(. شكل 42 محكم كردن سيم ها در داخل شيار با گوۀ عايق فیلم ادامه بازپيچي سيم پيچي الكتروموتور از لحظه ʺ42:ʹ50 تا ʺ06:ʹ01:00 12 4 آشنایی با محاسبات ترسیم دیاگرام و جداول سیم پیچی الكتروموتورهای سه فاز برای اجرای سیم پیچی موتورهای سه فاز الزم است تا تعاريف و محاسبات اوليه آورده شود. الف( تعداد شیار )Z(: تعدا شیارهای داخل پوسته موتور که قابل شمارش است. ب( تعداد فازها )m(: تعداد فازهای شبکه برق شکل 43 گام قطبی 162

پودمان چهارم: سیم پیچی الکتروموتور سه فاز جدول 2 تعداد قطب براي فركانس 50Hz سرعت سنکرون )ns( تعداد قطب )2P( 2 3000 r p m 4 1500 r p m 6 1000 r p m 8 750 r p m که به الكتروموتور اتصال داده می شود و اغلب براي تک فاز 1= m و سه فاز = 3 m است. پ( تعداد قطب های موتور )2P(: تعداد قطب های الكتروموتور موتور معموال به صورت از پیش تعیین شده است. اما اگر مشخص نباشد می توان از روی سرعت روتور که روی پالک حك شده است آن را تعيين كرد. همیشه از روي مقدار سرعت روتور كه کمتر از سرعت سنکرون است مي توان تعداد قطب موتور را به دست آورد )جدول 2(. 10 12 600 r p m 500 r p m فعالیت تعداد قطب الكتروموتور هاي شكل 44 را تعيين كنيد. شکل 44 پالک چند الکتروموتور y(: p تعداد شیارهایی از سطح استاتور که توسط یک قطب پوشانده میشود را گام قطبی ت(گام قطبی ( گویند و از رابطه زير محاسبه میشود. Z YP = 2P y(: z عبارت است از فاصله بین دو بازوی یک کالف برحسب تعداد شیار را گام ث( گام سیمپیچی ( سیمپیچی گویند. 163

روش به دست آوردن گام سیمپیچی در سیمبندیهای مختلف متفاوت است. در قسمتهای بعد با آن آشنا خواهید شد. ه ) تعداد شیار در هرقطب از هر فاز )q(: اصطالحا به حداقل تعداد کالفها برای ایجاد یک جفت قطب متناسب با تعداد فازهای جریان متناوب را گویند و از رابطه زير محاسبه میشود. z q = 2p.m د( زاویه الکتریکی بین دو شیار مجاور هم ez( (: α اختالف فاز الکتریکی هر شیار با شیار مجاور را زاویه الکتریکی شیارها گفته و از رابطه زیر تعیین میشود. P 360 α ez = z ذ( شیار شروع فازها: چون شروع فازها نسبت به هم 120 درجه الکتریکی اختالف فاز دارند لذا شروع کالفهای هر فاز نسبت به فاز دیگر 120 درجه اختالف فاز مکانی دارند که بر اساس روابط زیر میتوان محاسبه کرد. 1= شروع فاز اول 120 +1 α = شروع فاز دوم ez = شروع فاز سوم 240 1+ α ez (: γ تعداد کالفها در هر فاز را با γ نشان میدهند و به صورت زیر میتوان ر( تعداد کالفهای هر فاز ( m m محاسبه کرد. Z t γ m = 2 m t تعداد طبقات سیمپیچی )سیمپیچی موتورهای سهفاز بهصورت یک یا دو طبقه هستند(. فیلم محاسبه و ترسيم دياگرام سيم پيچي از لحظه ʺ50:ʹ41 تا ʺ55:ʹ44 y y P Z = 2P Z Z = yp = 2P 13 4 انواع روشهای سیمپیچی موتورهای سهفاز موتورهای الکتریکی سهفاز در قالب یکی از دو نوع 1 گام کامل و 2 گام کسری سیمپیچی میشوند که در اینجا به تفکیک هر یک مورد بررسی قرار میگيرد. 1 13 4 سیمپیچی گام کامل اگر در سیمپیچی ابتدا و انتهای یک کالف 180 درجه الکتریکی اختالف فاز رعایت شود و نیروی محرکه القایی بازوهای رفت و برگشت کالفها جمع جبری شوند سیمبندی را گام کامل گویند. در این سیمبندی تعداد شیارهای موجود بین رفت و برگشت هر کالف y P شیار خواهد بود. در این سیمپیچی گام سیمپیچی شکل 46 4 گام قطبی )گام کامل( 164

پودمان چهارم: سیم پیچی الکتروموتور سه فاز با گام قطبی برابر است و از رابطه روبرو میتوان محاسبه کرد. Z yz = yp در موتورهای الکتریکی اگر شار مغناطیسی در سطح استاتور به طور سینوسی = 2P و یکنواخت توزیع شود کارکرد موتور بسیار مطلوب خواهد شد ولی در عمل به علتهای مختلف از قبیل عکسالعمل میدان روتور پسماند مغناطیسی و تجمع خطوط میدان در نوک تیز شیارها باعث میشود که شار مغناطیسی در سطح استاتور از حالت سینوسی و یکنواخت خارج و کارکرد موتور از یکنواختی خارج شده و ضمن لرزش با سروصدا همراه شود. به اين دليل راندمان و عمر موتور کاهش مییابد. هر موج سینوسی متناوب از یکسری ریزموجها تشکیل شده است که اصطالحا به این ریزموجها «هارمونی هارمونیک«گفته میشود. بر پایه تحقیقات به عمل آمده مشخص شده که دلیل عدم کارکرد یکنواخت و دارای سروصدا بودن موتورهای سهفاز در برخی موتورها هارمونیها هستند. ریزموجها مضارب زوج و فرد از موج اصلی است. ریزموجهای فرد که فرکانس آنها مضربی از موج اصلی است مانند هارمونی سوم و پنجم و هفتم و... در موتورهای الکتریکی بیشتر باعث غیریکنواختی میدان مغناطیسی میشود. 2 13 4 سیم پیچی گام کسری اگر در سیم پیچی ابتدا و انتهای یک کالف کمتر از 180 درجه الکتریکی اختالف فاز داشته باشد سیم بندی با «گام کسری«گفته مي شود. درگام کسری نیروی محرکه های الکتریکی بازوی های کالف ها جمع برداری می شوند )شكل 47(. چون جمع برداری از جمع جبری کمتر است بنابراین نیروی محرکه موتور در سیم بندی گام کسری کاهش می یابد و توان موتور کمتر می شود. به همین خاطر برای جبران کاهش نیروی محرکه تعداد دور کالف های موتور را به تناسب کوتاهی گام تقویت می کنند. در این سیم پیچی گام سیم پیچی را از رابطه زیر می توان محاسبه کرد. شکل 47 مقایسه سیم بندی گام کامل و گام کسری 165 P Z = 2P yz = y p( 1 1 ) n yz = y p( 1 1 ) n گام کامل y گام کسری 1 2 13 4 خصوصیات سیمپیچی گام کسری در کنار معایبی که برای سیمبندی گام کسری بیان شد میتوان به مزایای این نوع سیمپیچی اشاره کرد که از جمله آنها میتوان به موارد زیر اشاره کرد. 1 امکان حذف هارمونی مزاحم برای حذف هارمونی سوم گام سیمپیچی یک سوم و برای حذف هارمونی پنجم سیمپیچی یک پنجم و برای گام را کسری میپیچند. حذف هارمونی n ام n 1 n شماره هارمونی است که در سیمپیچی گام کسری هدف حذف آن است. 2 کاهش تلفات و هزینه ساخت موتور درسیمبندی گام کسری پیشانی کالفها کوتاهتر میشود در نتیجه سیم مصرفی کاهش یافته موتور سبکتر

شده تلفات حرارتی کاهش یافته و هزینه ساخت موتور کاهش می یابد. 3 افزایش راندمان موتور همان گونه که اشاره شد در سیم پیچی صرف سیم کاهش می یابد و در نتیجه با کاهش تلفات حرارتی راندمان موتور افزایش می یابد. 4 افزایش عمر موتور با کاهش گام سیم پیچی و حذف هارمونیک های مزاحم لرزش های موتور کاهش یافته و عمر موتور افزایش می یابد. 14 4 جدول سیم پیچی ترسیم جدول سیم پیچی رسم دیاگرام سیم پیچی را ساده تر می کند و نشان می دهد که در هر شیار سیم های کدام فاز قرارگرفته است و کدام شیارها توسط یک فاز اشغال می شوند. تعداد ستون های جدول برابر تعداد فاز ها و تعداد سطر های جدول برابر تعداد قطب ها است. هر ستون جدول به q قسمت تقسیم می شود و شروع 240 انجام میشود. 120 و شروع فاز سوم از شیار + 1 فاز اول از شیار 1 شروع فاز دوم از شیار + 1 α α ez ez جدول سیم پیچی به دو صورت جدول عملی و جدول علمی ترسیم می شود. در جدول عملی حروف سرهای موتور در فاز دوم و سوم جابه جا شده و طبق توضیحات داده شده و براساس y z از عدد یک تا آخرین شماره شیار در داخل ستون های جدول به طور y p و مقادیر محاسبه شده برای q و y p یعنی یک گام قطبی متوالی پشت سر هم نوشته می شوند. اعداد هر سطر با اعداد سطر باالیی به اندازه فاصله دارند )شكل 48(. جدول علمی m 2p N S N S Y P U 1, U 2 Y P V 1, V 2 Y P W 1, W 2 جدول عملی m 2p N S N S U 1, U 2 Y P W 1, W 2 Y P V 1, V 2 Y P q=2, 2p=4, m=3 q=3, 2p=4, m=3 15 4 دیاگرام سیم پیچی شکل 48 تشکیل جدول علمی و عملی دیاگرام سیم پیچی نقشه و مسير سيم پيچي الكتروموتور است كه به شکل های مدور )دایره ای( یا گسترده رسم می شود. این دیاگرام ها ممکن است به صورت کالف مساوی یا متحدالمرکز باشند در سیم بندی کالف 166

پودمان چهارم: سیم پیچی الکتروموتور سه فاز مساوی گام سیم بندی همه کالف ها یکسان هستند ولی گام کالف های سیم پیچی متحدالمرکز برابر نیستند )شكل 49(. توجه: معموال سيم پيچي متحدالمركز براي الكتروموتورهاي يك فاز استفاده مي شود. 1 2 3 7 8 9 1 2 3 7 8 9 1 2 3 7 8 9 1 2 3 1 2 3 7 8 9 7 8 9 گروه کالف متحدالمرکز گروه کالف متساوی )زنجیره ای( شکل 49 دیاگرام گسترده کالف مساوی گروه کالف متحدالمرکز مدور شکل 50 دیاگرام مدور کالف مساوی و متحدالمرکز گروه کالف مساوی مدور فیلم حالت و فرم كالف سيم پيچي از لحظه ʺ00:ʹ45 تا ʺ40:ʹ46 16 4 سیم پیچی موتورهای یک طبقه در سیم پیچی یک طبقه در هر شیار یک بازو از هرگروه کالف مربوط به هر فاز قرار می گیرد. سیم پیچی موتورهای الکتریکی تعداد گروه کالف های هر فاز با G نشان داده مي شود. نوع سیم پیچی ها دو حالت درنظر 167

گرفته مي شود. در حالت اول تعداد گروه کالف ها در هر فاز برابر تعداد نصف قطب ها می باشد. این نوع سیم پيچی را سیم پیچی به ازای زوج قطب ) G=P (می گویند. در این حالت سربندی کالف ها با اتصال نزدیک صورت می گیرد به این نوع اتصال اصطالحا اتصال سر به ته یا ته به سر گفته می شود. بیشتر موتور ها در سیم پیچی یک طبقه به ازای زوج قطب سیم پیچی می شوند. در حالت دوم تعداد گروه کالف ها در هر فاز برابر تعداد قطب ها می باشد این نوع سیم پيچی سیم پیچی به ازای قطب )2P= G( گفته مي شود. در این حالت سربندی کالف ها با اتصال دور صورت می گیرد به این نوع اتصال اصطالحا اتصال سر به سر یا ته به ته گفته می شود. بیشتر موتورها در سیم پیچی دو طبقه به ازای قطب سیم پیچی می شوند. در شکل های 51 به ازای زوج قطب و به ازای قطب و طریقه سربندی آنها نشان داده شده است. G 2P= سیم بندی به ازای قطب اتصال نزدیک )سر به سر ته به ته( G=P سیم بندی به ازای زوج قطب اتصال نزدیک )سر به ته ته به سر( شکل 51 سیم بندی به ازای قطب و زوج قطب اتصال دور و نزدیک مثال استاتور یک موتور 36 شیار 4 قطب را در نظر گرفته و محاسبات رسم دیاگرام موتور به صورت یک طبقه گام کامل را نوشته و رسم کنید. Z=36, 2P=4, Y Z =Y P Z 36 YP = = = 9 2P 4 Y = Y = 9 Z P α P ez = 360 Z = 2 360 = 20 36 Z q = P m = 36 = 3 2 4 3 1= شروع فاز اول شروع فاز دوم 120 120 = 1+ = 1+ = 7 αez 20 = 240 شروع فاز سوم 1+ = 13 20 168

پودمان چهارم: سیم پیچی الکتروموتور سه فاز جدول سیم پیچی: برای ترسیم جدول سیم پیچی باید به تعداد فازها ستون و به تعداد قطب ها ردیف باز کنید و هر ستون را به q قسمت تقسیم کرد. جدول عملی سیم پیچی m 2p U 1, U 2 W 1, W 2 V 1, V 2 N S N S m 2p U 1, U 2 W 1, W 2 V 1, V 2 m 2p U 1, U 2 w 1, w 2 V 1, V 2 N 1 2 3 4 5 6 7 8 9 N 1 2 3 4 5 6 7 8 9 S yp S 10 11 12 13 14 15 16 17 18 N N 19 20 21 22 23 24 25 26 27 S S 28 29 30 31 32 33 34 35 36 خانه های جدول را تا آخرین شماره شیار به ترتیب کامل می كنیم. اعداد را از شروع فازها به اندازه q پشت سر هم می نویسیم. شکل 52 تکمیل جدول سیم بندی خانه های ردیف های پایین را به فاصله یک گام قطبی کامل کنید. بر پایه اعداد محاسبه شده در جدول سیم پیچی دیاگرام گسترده کالف های فاز اول موتور به صورت شکل 53 رسم مي شود. 169 شکل 53

به همین ترتیب با توجه به اعداد محاسبه شده در جدول سیم پیچی دیاگرام گسترده کالف های فاز دوم موتور را به صورت شکل 54 می توان رسم کرد. شکل 54 فاز دوم به همین ترتیب با توجه به اعداد محاسبه شده در جدول سیم پیچی دیاگرام گسترده کالف های فاز سوم موتور را به صورت شکل 55 می توان رسم کرد. شکل 55 در شکل 56 دیاگرام گسترده تکمیل شده موتور مشاهده می شود. شکل 56 170

پودمان چهارم: سیم پیچی الکتروموتور سه فاز شکل 56 دیاگرام گسترده کالف مساوی با گام کامل سیم بندی در هر فاز دو گروه کالف 3 پیچکی قرار دارد 3=q دیاگرام مدور )دایره ای(: دياگرام دايره اي در شكل 57 نشان داده شده است. فیلم استفاده از جدول براي ترسيم دياگرام از لحظه ʺ40:ʹ46 تا ʺ42:ʹ48 فیلم ترسيم نقشه هاي سيم پيچي سه فاز از لحظه 48ʹ:44ʺ تا 50ʹ:40ʺ 17 4 مرحله 3 بازپیچی موتور شکل 57 دیاگرام مدور کالف مساوی با گام کامل سیم بندی 24 با توجه به نقشه سربندی سر و ته کالف ها را در هر فاز پیدا کرده و الک سرسیم های را به اندازه 2 سانتی متر پاک کنید. این کار را می توان با کاتر تراش داد یا در حالل الک قرار داد یا با شعله سوزاند. سپس یک سر را از وارنیش عبور دهید.با دقت زیاد محل الك برداری شده سر سیم ها به اندازه 1 الی 1/5 سانتی متر روی هم بپیچید و لحیم کاری کنید و وارنیش را به محل لحیم کاری هدایت کنید تا وارنیش کامال محل لحیم کاری را بپوشاند. ابتدا و انتهای هر فاز را به سیم افشان اتصال داده و پس از لحیم کاری و گذرانیدن آنها از وارنیش به جعبه اتصال )تخته کلم( هدایت کنید. مراحل انجام كار مطابق شكل 58 است. هادی الک برداری شده سنباده هادی با عایق الکی روکش برداری 171 سرسیم های تابیده شده قرار دادن وارنیش ها

نوک هویه لحیم کاری قسمت تابیده شده پوشش محل لحیمکاری شده با وارنیش اتصال سیم افشان به سرفازها هدایت سیم فازها به تخته کلم و نامگذاری آنها شکل 58 عایق برداری سربندی وارنیش گذاری لحیم کاری و هدایت سیم ها به تخته کلم 25 برای جمع بندی سیم ها و محکم کردن آنها را نخ بندی می کنند. در نخ بندی از نخ مخصوص سیم پیچی یا کنف استفاده می شود )شكل 59(. 26 پس از نخ بندی استاتور در کوره حرارتی قرار می دهیم تا به مدت حدود 2 ساعت در دمای 140 درجه سلسیوس رطوبت سیم ها گرفته شود )شكل.) 60 شکل 59 نخ بندی سیم پیچی موتور 27 برای افزایش خاصیت عایقی سیم ها و يك پارچه شدن آنها روی سیم ها شارالک می ریزند. شارالک باید به اندازه رقیق باشد که بتواند در داخل سیم ها کامال نفوذ کند. ضمنا از خاصیت عایقی خوب برخوردار باشد. برای شارالک زدن بهتر است استاتور را بر روی یک وان مطابق شکل 61 قرار داده سپس شارالک را از هر دو طرف بر روی سیم ها ریخته تا از هر قسمت موتور سیم ها به حد کافی شارالک دریافت کنند. شکل 60 قرار دادن استاتور درکوره حرارتی برای گرفتن رطوبت سیم ها شکل 61 شارالک زدن سیم پیچی استاتور 172

پودمان چهارم: سیم پیچی الکتروموتور سه فاز 28 با قرار دادن استاتور شارالک خورده در کوره حرارتی یا با اتصال سیم ها خروجی به ولتاژ حدود نصف ولتاژ نامی و عبور جریان الکتریکی و گرم شدن سیم ها شارالک را خشک می کنند )شكل 62(. شکل 62 خشک کردن شارالک سیم پیچی استاتور 29 پس از خشک شدن شارالک سیم پیچی روتور و درپوش ها را بر روی استاتور سوار کنید و با توجه به نوع اتصال که در پالک موتور نوشته شده اتصال ستاره یا مثلث را برقرارکنید ابتدا اتصال بدنه موتور را آزمایش کنید. در صورت نداشتن اتصال بدنه موتور را به تابلوی برق وصل کنید. سپس جریان و دور موتور را اندازه گیری کنید )شكل 63(. اتصال ستاره موتور جمع کردن موتور اتصال موتور به تابلو برق و اندازهگیری جریان فازها آزمایش تست بدنه موتور با دستگاه میگر و دور موتور شکل 63 آزمایش موتور سیمپیچی شده 173

فیلم سربندي كالف ها از لحظه ʺ12:ʹ01:00 تا ʺ50:ʹ01:07 فیلم مراحل نهايي سيم پيچي از لحظه ʺ43:ʹ01:08 تا ʺ13:ʹ01:12 پس از جا زدن همه سیم پیچ ها بايد کالف ها را سربندی کرد. چون سیم بندی موتور به ازای جفت قطب است )G=P( لذا سربندی موتور بايد به صورت اتصال نزدیک انجام شود )ته به سر سر به ته( اين سربندي در دياگرام شكل 64 نشان داده شده است. شکل 64 دیاگرام سربندی کالف ها همان گونه که اشاره شده است زمانی می توان سربندی را درست دانست که با اعمال فازها و تحلیل جریانی مدار سیم پیچ ها در یک لحظه خاص از موج سه فاز قطب سازی موتور به همان تعداد قطب تعریف شده در موتور برسد. تشكيل قطب در لحظه اي كه فاز اول و دوم مثبت و فاز سوم منفي است در شكل 65 ترسيم شده است و در شكل 66 دياگرام دايره اي ترسيم شده است. سؤال سيم پيچي الكتروموتور از روي دياگرام چند قطب است 174

پودمان چهارم: سیم پیچی الکتروموتور سه فاز شکل 65 سربندی کالف ها در دیاگرام گسترده و تشکیل قطب ها در موقعیت 0< 3 L 1 0>, L 2 0>, L شكل 66 سربندی کالف ها در دیاگرام مدور 175

در تصاویر شکل های 67 تا 72 مراحل جا زدن گروه کالف های موتور نشان داده شده است. اولین گروه کالف را در داخل شیارهای 1 2 3 و 10 11 12 قرار دهید )شكل 67(. شکل 67 قرار گرفتن اولین گروه کالف در شیارهای استاتور گروه کالف دومی را در شیارهای 7 8 9 و 16 17 18 قرار دهید )شكل 68(. شکل 68 قرار گرفتن دومین گروه کالف در شیارها گروه کالف سومی را در شیارهای 13 14 15 و 22 23 24 قرار دهید )شكل 69(. شکل 69 قرار گرفتن سومین گروه کالف در شیارها 176

پودمان چهارم: سیم پیچی الکتروموتور سه فاز باتوجه به دیاگرام سیم بندی گروه کالف های بعدی را مطابق روال فوق در داخل شیارها قرار دهید تا به آخرین گروه کالف برسید. در این حالت بازوهای قرارگرفته شده در شیارهای 1 2 3 را درآورده و به روی سیم ها خم کنید )شكل 70(. شکل 70 درآوردن بازوهای 1 2 3 برای قرار دادن کالف آخر گروه کالف آخر در شیارهای 31 32 33 و 4 5 6 قرار دهید. شکل 71 قرار گرفتن آخرین گروه کالف در شیارهای استاتور پس از جا زدن بازوهای کالف آخر حال بازوهای 1 2 3 را به جای اولیه برگردانید. شکل 72 برگرداندن بازوهای 1 2 3 به جای اول خود 177

کار عملی 2 هدف: محاسبه ترسیم دیاگرام و سیم پیچی موتور آسنکرون سه فاز )24 یا 36 شیار 4 قطب( به ازای جفت قطب به صورت یک طبقه زنجیری وسایل مورد نیاز: پوسته استاتور 24 شیار یا 36 شیار یک عدد خالی از سیم پیچی استاتور نگهدار یک عدد کالف پیچ یک عدد قالب کالف مساوی یک عدد سیم الکی با قطر مورد نیاز موتور سیم افشان نمره 1 یا 2 1/5 متر هویه یک عدد روغن لحیم سیم لحیم با قلع %50 یا %60 عایق پرشمان 0/5 و 0/35 از هر کدام یک برگ وارنیش با نمره های مورد نیازسیم ها تابلوی آزمایش موتورهای الکتریکی آچار تخت و آچار رینگی و آچار بوکس هر کدام یک ست کامل انبر دست یک عدد پیچ گوشتی تخت و چارسو کوچک متوسط و بزرگ هر کدام یک عدد دم باریک یک عدد سیم چین یک عدد سیم لخت کن یک عدد چاقو یا کاتر یک عدد سنباده نرم یک برگ نخ موتور پیچی یا کنف یک کالف خط کش یک عدد کولیس یک عدد میکرومتر یک عدد چکش پالستیکی یک عدد دورسنج موتور یک عدد رعایت نکات ایمنی و بهداشتی: صندلی و میز کار مناسب لباس کار سالم کفش ایمنی 178

پودمان چهارم: سیم پیچی الکتروموتور سه فاز پاک بودن محیط کار و بدنه استاتور از هرگونه چربی روغن و سایر آالینده ها دستکش یک دست کامل. دقت کافی و حوصله زیاد. نبودن ابزار و وسایل غیرضروری در روی میزکار. استاتور یک موتور 36 شیار یا 24 شیار را تحویل گرفته و تحت نظارت مربی خود محاسبات رسم دیاگرام موتور به صورت یک طبقه گام کامل )به ازای جفت قطب( 4 قطب نوشته و رسم کنید. 18 4 سیم پیچی یک طبقه به ازای قطب )G=2P( در سیم پیچی یک طبقه به ازای قطب که با گام کسری پیچیده می شوند سیم پیچی هر فاز در سطح استاتور پخش می شود و وضعیت خوبی از نظر تهویه حاصل می شود چون در این سیم پیچی G=2P می باشد اتصال کالف ها اتصال دور خواهد بود. این سیم پیچی با یک موتور 24 شیار که پالک آن مطابق شکل 73 است. لغزش %4 کار می کند )%4 =S( شروع می کنیم. شکل 73 پالک موتور 24 شیار 1 محاسبات سیم پیچی 380V Z = 24, nr = 1440R.P.M, f = 50Hz, I = 4A, 220V P2 = 2HP = 2 746 = 1492W, m = 3, η= 80% d = 0/ 80mm,COS ϕ= 0/ 78 N N r r = N S( S) NS = R.P.M S = 1440 1 / = 1500 1 1 0 04 f f P NS = 120 P P = 2 N = 50 120 2 = 4 2 S 1500 Z YP = P = 24 = 6 2 4 179

در موتورهای یک طبقه به ازای قطب کسری گام اغلب برابر نصف q میباشد. Z 24 q = = = 2 2P m 4 3 α p ez = 360 z = 2 360 = 30 0 24 q 2 YZ = YP = 6 = 5 2 2 = 1 شروع فاز اول = شروع فاز دوم 120 120 1+ = 1+ = 5 αez 30 = شروع فاز سوم 240 1+ = 9 30 m 2p N Y P S N S U 1, U 2 1 7 13 19 Y Z 24 6 12 18 w 1, w 2 3 2 9 8 15 14 21 20 V 1, V 2 5 4 11 10 17 16 23 22 2 تشکیل جدول تشکیل جدول در سیم بندی به ازای قطب یک طبقه اعداد متوالی در شروع فازها به اندازه نصف q می باشد )شكل 74(. در پر کردن خانه های جدول از شماره شروع هر فاز خانه های کج را با Y Z و خانه عمودی را با فاصله پر می کنیم. مثال در فاز اول که از شیار 1 شروع می شود خانه کج = 6 5 1+ و خانه عمودی =7 6 1+ پر می شود. شکل 74 تشکیل جدول 24 23 22 21 20 19 18 17 16 15 14 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 13 12 3 رسم دیاگرام مدور ترسيم دياگرام مدور طبق جدول ترسيم شده مطابق شكل 75 است. شکل 75 دیاگرام مدور موتور 24 شیار چهارقطب یکطبقه به ازای قطب 180

پودمان چهارم: سیم پیچی الکتروموتور سه فاز رسم دیاگرام گسترده با دياگرام گسترده مطابق با شكل 76 است. شکل 76 دیاگرام گسترده موتور 24 شیار چهارقطب یک طبقه به ازای قطب کار عملی 3 هدف: محاسبه ترسیم دیاگرام و سیم پیچی موتور آسنکرون سه فاز )24 یا 36 شیار 6 قطب( به ازای قطب به صورت یک طبقه زنجیری وسایل مورد نیاز : پوسته استاتور 24 شیار کالف پیچ یک عدد قالب کالف مساوی یک عدد سیم الکی با قطر مورد نیاز موتور سیم افشان نمره 1 یا 1 به 5/ طول 2 متر 181

هویه یک عدد روغن لحیم سیم لحیم با قلع 50 %یا %60 عایق پرشمان 0/5 و 0/35 از هر کدام یک برگ وارنیش با نمره های مورد نیاز سیم ها تابلوی آزمایش موتورهای الکتریکی آچار تخت و آچاررینگی و اچاربوکس هرکدام یک ست کامل انبر دست یک عدد پیچ گوشتی تخت و چارسو کوچک متوسط و بزرگ هر کدام یک عدد دم باریک یک عدد سیم چین یک عدد سیم لخت کن یک عدد چاقو یا کاتر یک عدد سنباده نرم یک برگ نخ موتور پیچی یا کنف یک کالف خط کش یک عدد کولیس یک عدد میکرومتر یک عدد چکش پالستیکی یک عدد دورسنج موتور یک عدد 19 4 سیم پیچی دو طبقه سیم پیچی دو طبقه مانند سیم پیچ یک طبقه با گام کامل و گام کسری اجرا می شود. اغلب موتور های صنعتی به صورت دو طبقه با گام کسری اجرا می شود و این به خاطر مزایایی است که سیم پیچی دو طبقه با گام کسری دارد این مزایا را می توان به صورت زیرطبقه بندی نمود. 1 در سیم پیچی دو طبقه سیم های هر فاز در سطح استاتور به طور یکنواخت توزیع می شود. 2 میدان مغناطیسی یکنواخت تر نسبت به سیم پیچی یک طبقه در سطح استاتور ایجاد می شود. 3 تهویه سیم ها بهتر شده و موتور کمتر گرم می شود. 4 با وجود میدان یکنواخت موتور نرم تر کار می کند و عمر موتور بیشتر می شود. 5 باکاهش دمای موتور راندمان موتور افزایش می یابد. 6 با انتخاب کسری گام مناسب هارمونی مزاحم حذف شده و کارکرد موتور مالیم و لرزش های آن گرفته می شود. محاسبات و رسم دیاگرام سیم پیچی و سایر مشخصات موتور در سیم دو طبقه تقریبا با موتور های یک طبقه مشابه است این قسمت با مثال همراه با کار عملی معرفي مي شود. 182

پودمان چهارم: سیم پیچی الکتروموتور سه فاز در شكل روبه رو يك نمونه سيم پيچي دو طبقه نشان داده شده است. فیلم سيم پيچي دو طبقه از لحظه ʺ13:ʹ01:12 تا ʺ52:ʹ01:14 مثال استاتور یک موتور 36 شیار 6 قطب را در نظر گرفته و شكل 73 سيم پيچي دو طبقه محاسبات رسم دیاگرام موتور به صورت دو طبقه برای حذف هارمونیک سوم را نوشته و رسم کنید. حل: محاسبات سیم پیچی Z = 36, Nr = 940R.P.M,f = 50Hz, 380V 220V P 2 = 1/ 5KW = 1500W, m = 3, η= 80% N N r r = N S( S) NS = R.P.M S = 940 1 / = 1000 1 1 0 04 f f P NS = 120 P P = 2 N = 50 120 2 = 6 2 S 1000 Z YP = P = 36 = 6 2 6 Z 36 q = = = 2 2P m 6 3 ez = شروع فاز سوم 240 1+ = 9 30 سیم پیچی دوطبقه α P ez = 360 Z = 3 360 = 30 0 36 1 1 YZ = Y P( 1 ) = 6 ( 1 ) = 4 3 3 = شروع فاز دوم = 1 شروع فاز اول 120 120 1+ = 1+ = 5 30 1 19 4 تشکیل جدول سیم پیچی موتورهای دو طبقه در سیم بندی دو طبقه مانند سیم پیچی یک طبقه به تعداد هر فاز ستون و به تعداد هر قطب ردیف باز می شود. سپس هر ستون به دو قسمت تقسیم می شود و قسمت چپ هر ستون را در هر فاز به طبقه اول )رویی( و سمت راست هر ستون را به طبقه دوم )زیرین( منظور می کنیم. ستون های ایجاد شده در هر قسمت فاز ها را به q قسمت تقسیم می شود. شماره هایی که در ستون ها در سمت چپ قرار گرفته اند بازوهای طبقه رویی را نشان می دهند و ستون هایی که در قسمت سمت راست قرار گرفته اند بازوهای طبقه زیرین را نشان می دهند. برای تفکیک شماره ها و بازوهای طبقه رویی با طبقه زیرین شماره های طبقه زیرین را با پريم و 183

بازوهای طبقه زیرین را با خطچین نشان میدهند. با توجه به شروع فازها شماره شروع فازها در قسمت سمت چپ نوشته ميشود و به تعداد q عدد درخانههای طبقه رویی نوشته ميشود. بازویهای طبقه رویی Y Z به به بازوهای طبقه زیرین با فاصله گام سیمبندی مرتبط میشوند. بنابراین از اعداد طبقه رویی با گام اعداد طبقه زیرین فاصله خواهد بود. فاصله اعداد خانههای طبقه رویی با اعداد خانههای باالیی همان طبقه Y P میباشد. با توجه به شروع فازها جدول تشکیل میشود )شكل 77(. گام قطبی = شروع فاز دوم = 1 شروع فاز اول 120 120 = شروع فاز سوم = 5 1+ = 1+ 240 1+ = 9 α 30 30 2P m U 1, U 2 ez W 1, W 2 V 1, V 2 N S 1 2 Y Z =4 Y P 7 8 35 5 36 6 3 9 Y Z 4 10 1 7 2 8 Y P 5 11 Y Z 6 12 3 9 4 10 N 13 14 11 12 Y P 15 16 13 14 17 18 15 16 S 19 20 17 18 21 22 19 20 23 24 21 22 N 25 26 23 24 27 28 25 26 29 30 27 28 S 31 32 29 30 33 34 31 32 35 36 33 34 شکل 77 جدول موتور 36 شیار 6 قطب دو طبقه با گام کسری حذف هارمونی سوم رسم دیاگرام گسترده: چنان كه دياگرام گسترده ديده مي شود در هر شيار دو بازوي كالف قرار گرفته است. بازوي رفت با خط پرو بازوي برگشت با خط چين در شكل 78 نشان داده شده است. شکل 78 دیاگرام گسترده 184

پودمان چهارم: سیم پیچی الکتروموتور سه فاز کار عملی 4 هدف: محاسبه ترسیم دیاگرام و سیم پیچی موتور آسنکرون سه فاز )24 یا 36 شیار 4 قطب(برای حذف هارمونیک سوم به صورت دوطبقه زنجیری الکتروموتور سه فاز که طول استاتور آن 100mm و قطر استاتور آن 120mm است مورد نظر است. این موتور با حذف هارمونی سوم با لغزش %6 کار می کند و اطالعات رو پالک آن مطابق شکل 79 است. شکل 79 پالک موتور محاسبات مورد نیاز را انجام داده سیم پیچی آن را در کارگاه اجرا کنید. سپس آن را به شبکه برق اتصال داده جریان بی باری و تعداد دور آن را مشخص کرده در گزارش کار یادداشت کنید. 20 4 تعیین معادل سیم ها بعضی مواقع ممکن است که سیم مورد نیاز در کارگاه موجود نباشد یا برای راحت قرار دادن سیم ها در داخل شیار ها از سیم هاي با مقطع پایین و قابل انعطاف استفاده می شود. در این حالت ممکن است از چند رشته سیم یکسان با مقطع پایین نيز استفاده شود یا از سیم های با مقاطع مختلف معادل سیم مورد نیاز به كار برده شود. 1 20 4 تعیین معادل یک سیم از چند رشته سیم مشابه اگر قطر سیم مورد نیاز را با D قطر سیم معادل را با d و تعداد رشته های سیم معادل را با n نشان دهیم از رابطه زیر قطر سیم معادل با دانستن تعداد رشته آن به دست می آید. قطر سیم معادل 185 d = D n در صورتی که بخواهیم تعداد رشته سیمهای موازیشده با هم را بهدست آوریم بر اساس رابطه فوق میتوان 2 D تعداد رشته سیمها چنین نوشت: n = d

2 2 مثال 8 4 چند رشته سیم 0/80 mm معادل سیم 1/37 mm می باشد. حل: D / n 1 37 = = d رشته 3 0/ 80 2 20 4 تعیین معادل یک سیم از چند رشته سیم غیرمشابه رابطه بین قطر سیمهای غیرمشابه معادل سیم مورد نظر به صورت زیر بیان میشود. 2 2 2 2 1 1 2 2 3 3 n n D= n d + n d + n d + + n d D قطر سیم مورد نیاز n تعداد رشته ها و d قطرهای سیم های غیرمشابه می باشد. مثال 9 4 چند رشته سیم 0/50 mm را با دو رشته سیم 0/80 mm موازی کنیم تا معادل سیم 1/37 mm شود 2 2 2 1 1 1/ 37 = n ( 0/ 45) + 2 ( 0/ 80) 1/ 37 = 0/ 2025 n + 2 0/ 64 رشته 1 3 n 21 4 استخراج مشخصات از پالک موتور سازندگان موتورهای الکتریکی مشخصات موتورها را روی پالک موتورها درج می کنند. در اینجا یک نمونه پالک موتور را در نظرگرفته و با شماره گذاری هر قسمت آن مطابق شکل 80 اطالعات مربوط به آن را مورد بررسی قرار گرفته است. 18 AC Motor style 1 Serial 16 Frame 2 Type 15 Type 17 HP 4 Ph 3 Housing 14 RPM 5 13 Cycles 6 12 Volts 7 Amps 8 Code 11 Drg c Rise 9 Hours 10 IP44 19 S5 20 شکل 80 پالک الکتروموتور 186

پودمان چهارم: سیم پیچی الکتروموتور سه فاز 1 21 4 شرح پالک موتور 1 : style سبک تولید موتور که شامل مشخصات مکانیکی و الکتریکی میباشد با شماره یا عالئمیکه در این قسمت نوشته میشود برای کارخانه سازنده قابل شناسایی است. در صورت سفارش خاص یا تولید مجدد این نوع موتور کارخانه سازنده قادر به ساخت آن خواهد شد. 2 : frame چهارچوبی است که موتور توسط انجمن ملی تولیدکنندگان شناسایی میشود. برای موتورهای کوچک فرمهای 56 48 42 و... را میتوان نام برد. 3 : ph تعداد فازهای موتور در این قسمت نوشته میشود. تکفاز دوفاز و سهفاز. 4 : Hp توان خروجی موتور که توان مفید مکانیکی موتوراست به اسب بخار نوشته میشوند یک اسب بخار انگلیسی 736 وات ویک اسب بخار امریکایی 746 وات میباشد. 5 : R..P M سرعت گردش روتور را در هر دقیقه بیان میکند. 6 : cycles فرکانس کار موتور را نشان داده در بعضی موارد به جای frequency cycles نوشته میشود. 7 : volt ولتاژکاری موتور را نشان میدهد. توضیح در انتخاب ولتاژ کاری نحوه اتصال موتورها به منابع تغذیه الزم است دقت کافی نمود. اگر غیر از ولتاژ نامی سیمپیچهای موتور تغذیه شوند احتمال سوختن سيم پيچ الكتروموتور وجود دارد. اگر روی پالک موتور 380v 220v/ نوشته شود این موتور الزاما در شبکه ایران اتصال ستاره خواهد داشت و اگر روی پالک موتور 660v 380v/ نوشته شود اتصال موتور برای تحویل توان نامی باید با اتصال مثلث به شبکه وصل شود ولی برای دریافت یک سوم توان نامی میتوانیم آن را با اتصال ستاره به شبکه ایران وصل کنیم ولی راندمان کار کم است. 8 : Amps جریان نامی موتور را در ولتاژ نامی و فرکانس نامی نشان میدهد. 9 :Deg C Rise درجه حرارت بدنه موتور را در زمان کار موتور نشان میدهد. دمای بدنه موتورها نباید بیش از 70 درجه سانتیگراد افزایش یابد دمای کار بدنه موتورها در اندازه 40 الی 50 درجه سانتیگراد معمولی است. دمای بدنه موتورها در کالسهای متفاوت با استانداردهای متفاوت ارائه میشود. 10 :Hours مدت زمان کار موتور را در حالت نرمال نشان میدهد. 11 :Code حروف نوشته شده در این قسمت بیانگر آن است که موتور برای هر اسب بخار چند کیلو ولت آمپر توان راکتیو )در حالت روتور قفل شده( از شبکه دریافت میکند. معروفترین استانداردهای مربوط به این قسمت.N E..M A میباشد.به عنوان مثال برای حرف M در محدوده 5/5 الی 10 کیلو ولتآمپر راکتیو برای هر اسب بخار در حالت روتور قفل شده توان راکتیو از شبکه دریافت میکند. 12 :)Amps(.s f جریان مجاز موتور در بار کامل موتور است. 13 : Service Factor ضریب حداکثر بار مجاز را نشان میدهد. به عبارت دیگر اگر بار نامی به این ضریب ضرب شود حداکثر باری که موتور برای مدت کوتاه تحمل میکند مشخص خواهد کرد. 14 :Housing محیط کار موتور را از نظر فضای باز یا سر پوشیده نشان میدهد. 15 :Type حروف نوشته شده برای کارخانه سازنده نوع )تکفاز سهفاز موتورخازنی و...( ساختمان قدرت موتور دور موتور را مشخص میکند. 16 :Serial تاریخ تولید نوع تولید شماره تولید و... در این قسمت برای کارخانه سازنده معلوم میشود. 17 :Type نوع نگهداری و نصب موتور را مشخص میکند. )در داخل حروفی نوشته میشود( به عنوان 187

مثال: حرف A نشان دهنده تنظیم اتوماتیک موتور است. حرف D نشان دهنده تنظیم اتوماتیک موتور با تأخیر زمانی است. حرف M نشان دهنده تنظیم مجدد موتور با دست است. حرف X نشان دهنده تنظیم مجدد موتور با دست یا اتوماتیک است. 18 برچسب و مارک کارخانه سازنده نصب می شود. 19 در پالک موتور ها عالوه بر اطالعات فوق عالئم حفاظتی با حروف IPXX را نشان می دهند. در عالمت مشخصه IPXX اولین رقم X پس از IP مشخصه کننده درجه حفاظت موتور در مقابل اجسام خارجی و دومین رقم X مشخصه کننده درجه حفاظت موتور درمقابل ایمنی آب می باشد. جدول )IP( در کتاب هنرجو آورده شده است. 20 زمان کار ماشین را نشان می دهد. فعالیت مشخصات پالك هاي الكتروموتور داده شده در شكل 81 را استخراج كنيد. شكل 81 چند نمونه پالك الكتروموتور 188

پودمان چهارم: سیم پیچی الکتروموتور سه فاز 22 4 عيب يابي الكتروموتور براي تشخيص و رفع عيوب احتمالي در راه اندازي الكتروموتور ها مي توان از جدول 3 انواع معيوب و علت و رفع آنها را مورد بررسي قرار داد. جدول 3 عیب یابی موتورهای القایی عالئم عیب نوع عیب علل عیب چگونگی رفع عیب برق به موتور نمی رسد فیوز سوخته است آمپراژ فیوزها بررسی شود که نباید کمتر از 125 %جریان نامی بار کامل موتور باشد. موتور را از شبکه قطع کنید. فیوزها را تعویض کنید. موتور را به شبکه مجددا وصل کنید. اگرفیوزها نسوزند خرابی از فیوزها است. وسیله حفاظتی اضافه بار قطع کرده است وسیله حفاظتی اضافه بار )بی متال( را وصل کنید اگر دوباره قطع شد مدار الکتریکی را بررسی کنید. موتور راه اندازی نمی شود ولتاژ کافی نیست تغییر ولتاژ شبکه ولتاژ شبکه با ولتاژ نامی موتور یکی نیست. مشخصات موجود در پالک موتور را از قبیل ولتاژ فرکانس و تعداد فازها را با مشخصات شبکه مطابقت دهید. در صورت مشاهده تفاوت ها در صدد هماهنگی تالش شود. مثال موتور ac در جریان dc راه اندازی نمی شود. موتور تك فاز با شبکه سه فازه از طریق فاز و نول راه اندازی می شود موتورهای سه فاز با برق تك فاز راه اندازی نمی شوند مگر به کمک خازن ها. قطع یا تغییر ولتاژ شبکه ولتاژ ترمینال های موتور را با بستن کلید اصلی اندازه گیری کنید. مقدار ولتاژ با %10 اختالف باید برابر ولتاژ اسمی موتور باشد در غیر این صورت شبکه تغذیه مناسب یا تغییر اتصاالت موتور الزم است. اتصاالت شبکه صحیح نیست سرسیم ها جابه جا شده است اتصاالت موتور را با نقشه موتور تطبیق دهید. دیاگرام ها را از کتاب های مطالعه شده در اختیار بگیرید و طریق اتصال را با اتصال موتور تطبیق دهید. ممکن است سر سیم ها مطابق نقشه به تخته کلم هدایت نشده باشد. هدایت سیم ها را در تخته کلم تصحیح کنید. سر کالف ها را با اهم متر پیدا کنید و محل اتصال صحیح را بررسی کنید و اصالح کنید. 189