Παράδειγμα ενός προγράμματος Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης με τη μέθοδο Project

Διήμερο επιμορφωτικό σεμινάριο «Ολοκληρωμένη Διαχείριση των ελεύθερων αστικών χώρων» 25-26 Ιανουαρίου 2013 - ΚΠΕ Δραπετσώνας Παράδειγμα ενός προγράμματος Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης με τη μέθοδο Project Παντελής Μάναλης Υπεύθυνος Π.Ε. Δ/νσης Β/μιας Εκπ/σης Πειραιά Ενδεικτικό θέμα: Οι ελεύθεροι χώροι της γειτονιά μου Στόχος: Η αποσαφήνιση των μεθοδολογικών βημάτων ενός Project και η βιωματική προσέγγιση της εξέλιξής του 3. Δράσεις συλλογής δεδομένων Ερμηνεία, σχολιασμός 2. Συγκρότηση ομάδων Προγραμματισμός ομάδας 4. Καταγραφή της πορείας και των συμπερασμάτων σε μια έκθεση Περιβαλλοντική Ομάδα 1. Θέμα, διαστάσεις, ερευνητικά ερωτήματα 5. Παρουσίαση της έκθεσης Δημοσιοποίηση 6. Αξιολόγηση Σχ. 1: Σχηματική παράσταση των βημάτων ενός Project Βήμα 1 ο : Θέμα, διαστάσεις, ερευνητικά ερωτήματα Καθορίζονται το θέμα, ο σκοπός, οι διαστάσεις/πτυχές του (υπο-θέματα) και η προβληματική του, τη συλλογιστική δηλαδή με την οποία θα προσεγγίσουμε το θέμα. Τίθενται οι επιμέρους στόχοι υπό μορφή ερευνητικών ερωτημάτων. Μια διδακτική τεχνική που μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε για να απαντήσουμε στα παραπάνω είναι ο καταιγισμός ιδεών (Brain Storming) Απευθύνουμε στους μαθητές/τριες ερώτημα του τύπου: Ποιες σκέψεις έρχονται αμέσως στο νου σας, ακούγοντας το συγκεκριμένο θέμα ή έννοια; (Ανακαλούμε έτσι τις προϋπάρχουσες γνώσεις και αντιλήψεις) Παροτρύνουμε τους μαθητές/τριες να εκφράζονται γρήγορα και αυθόρμητα ακόμη και εάν δεν γνωρίζουν το θέμα. Οι απαντήσεις καταγράφονται στον πίνακα με κριτικό πνεύμα σχολιάζονται, αξιολογούνται, κατηγοριοποιούνται. Σχηματίζουμε δηλαδή σύνολα με συναφείς μεταξύ τους λέξεις κλειδιά. Δίνουμε στα σύνολα αυτά αντιπροσωπευτικούς τίτλους και τα θεωρούμε ως «υποθέματα». 1

Ειδικά όμως σε ζητήματα που αφορούν το άμεσο περιβάλλον των παιδιών (Πόλη, γειτονιά, σχολείο κλπ) ένα τρόπος καταγραφής και αποτύπωσης των διαστάσεων του θέματος επίσης, είναι η χρήση της τεχνικής εργαλείου έρευνας «Μελέτη Πεδίου». Αναφέρεται σε δραστηριότητες μαθητών που πραγματοποιούνται έξω από την αίθουσα διδασκαλίας, σε υπαίθριους χώρους, εργοστασιακούς χώρους, δομημένο περιβάλλον, κ.ά. Θεωρείται μια από τις σημαντικότερες διδακτικές τεχνικές γιατί βασίζεται στη βιωματική και ενεργητική μάθηση. Οι μαθητές χρησιμοποιώντας όλες τους τις αισθήσεις, παρατηρούν, καταγράφουν, συλλέγουν πληροφορίες από πρώτο χέρι, αποκτούν εμπειρίες, συμμετέχουν οι ίδιοι ενεργά στη διαδικασία απόκτησης γνώσης με ερευνητική εργασία μέσα στο περιβάλλον που μελετούν. Περιλαμβάνει τρία στάδια: Φάση προετοιμασίας Οργανώνουμε συζήτηση με τη μαθητική ομάδα, ώστε να προκληθεί το ενδιαφέρον των μαθητών, να γίνει μια πρώτη καταγραφή των ερωτημάτων, να καθοριστούν οι στόχοι της μελέτης, οι δραστηριότητες που θα υλοποιηθούν, τα σχετικά τα φύλλα εργασίας, οι πηγές πληροφόρησης που θα χρησιμοποιηθούν, θέματα συμπεριφοράς των μαθητών κλπ.. Παίρνει επίσης μέτρα για την εξοικείωση των μαθητών με τα όργανα που πιθανόν θα χρησιμοποιήσουν κατά τη διάρκεια της δραστηριότητας (φακοί, μέτρο, θερμόμετρο, κιάλια κλπ.) Εργασία στο πεδίο Οι μαθητές συγκροτούν ομάδες και αναλαμβάνουν να υλοποιήσουν συγκεκριμένες δραστηριότητες, ανάλογα και με τις δυνατότητες που προσφέρει το πεδίο, όπως: Παρατήρηση, καταγραφή, επισήμανση και ταξινόμηση διαφόρων υλικών, φωτογράφηση, χαρτογράφηση (δημιουργία θεματικών χαρτών), δειγματοληψία, μετρήσεις, ζωγραφική κ.ά. Εργασία στην τάξη Μετά την επιστροφή από το πεδίο, οι μαθητές επεξεργάζονται τα στοιχεία που συνέλεξαν, προχωρούν στη σύνθεση και τη διατύπωση πορισμάτων. Τα πορίσματά τους καθώς και τα υλικά που συγκέντρωσαν μπορούν να τα κοινοποιήσουν κατά τη παρουσίαση του προγράμματός τους στο τέλος της σχολικής χρονιάς, να συνθέσουένφυλλάδιο, κ.ά. Παρατηρήσεις: Εναλλακτικά μια εργασία στο πεδίο που περιλαμβάνει μια προεπιλεγμένη εκπαιδευτική διαδρομή, μέσα στη φύση ή μέσα στο ανθρωπογενές περιβάλλον (πόλη, γειτονιές, κτίρια ιδιαίτερου ενδιαφέροντος, πάρκα, αστικά άλση αρχαιολογικοί χώροι κ.λ.π.), με συγκεκριμένους στόχους, προκαθορισμένους σταθμούς και δραστηριότητες λέγεται περιβαλλοντικό μονοπάτι. Συχνά η μελέτη στο πεδίο συνδυάζεται κει με άλλες τεχνικές εργαλεία έρευνας όπως είναι οι συνεντεύξεις ή τα γραπτά ερωτηματολόγια Στο σεμινάριο μας θα προσεγγίσουμε το 1ο βήμα υλοποίησης ενός προγράμματος Π.Ε. με θέμα τους ελεύθερους χώρους της γειτονιάς μας κάνοντας καταρχάς μια αναγνωριστική επίσκεψη σε αυτή. Θα αξιοποιήσουμε δηλαδή την τεχνική εργαλείο έρευνας Μελέτη Πεδίου / Περιβαλλοντικό Μονοπάτι. Κατά την εργασία πεδίου μας μεταξύ των τρόπων δουλειάς που μπορούμε να αξιοποιήσουμε, όπως παρατήρηση, καταγραφή, φωτογράφηση, δειγματοληψία κλπ εμείς θα εστιάσουμε ιδιαίτερα στη δημιουργία θεματικών χαρτών. Επίσης κατά τη διάρκεια αυτής της δραστηριότητας μπορούμε να αξιοποιήσουμε πηγές α) βιβλιογραφικές (έντυπες ή ηλεκτρονικές), β) τους ίδιους τους κατοίκους. 2

(Για την αναγνωριστική αυτή εργασία στο πεδίο βλέπε σχετικό φύλλο εργασίας) Με την κατασκευή του θεματικού χάρτη και τη σχετική συζήτηση που γίνεται με βάση αυτόν, δίνεται η δυνατότητα να αποτυπωθεί η πραγματική κατάσταση, στη συγκεκριμένη περίπτωση των ελεύθερων χώρων της γειτονιάς μας, να εντοπιστούν προβληματικές καταστάσεις στο σύνολό τους και όχι αποσπασματικά. Έτσι αναδύονται καλύτερα οι διάφορες πτυχές του θέματος και διευκολυνόμαστε καλύτερα στην επιλογή των υποθεμάτων και στο χωρισμό των ομάδων. Γενικότερα πρέπει να έχουμε υπόψη μας - και αυτό με βάση την εμπειρίας μας - ότι όσο πιο συγκεκριμένο είναι το θέμα μας, θέμα πάντα από το άμεσο περιβάλλον Η «εποπτεία» επίσης που επιτυγχάνεται μέσω του θεματικού χάρτη, βοηθάει τους μαθητές να συλλάβουν και να κατανοήσουν τις πολύπλοκες και πολυεπίπεδες σχέσεις που συγκροτούν διαχρονικά την πραγματικότητα. Από παιδαγωγική άποψη πάλι έχει ιδιαίτερη σημασία γιατί αφορά κάτι που φτιάχνεται από τους ίδιους τους μαθητές και μπορούν οι ίδιοι να τον αξιοποιήσουν προκειμένου να ερμηνεύσουν κριτικά την πραγματικότητα και να συναποφασίσουν για το μετασχηματισμό της. (Σχίζα, 2005) των μαθητών ώστε να ακουμπάει στα ενδιαφέροντά τους, τόσο πιο επιτυχημένο είναι το πρόγραμμα δηλαδή το project που υλοποιούμε. Πτυχές, διαστάσεις ενός τέτοιου θέματος σύμφωνα και με την εργασία πεδίου θα μπορούσε να είναι: α) Δρόμοι πεζόδρομοι β) Πλατείες - πάρκα γ) Ελεύθεροι αδιαμόρφωτοι χώροι (πχ. Ηετώνια πύλη) δ) Πεζοδρόμια Με την κατασκευή του θεματικού χάρτη και τη σχετική συζήτηση αναδεικνύονται ερωτήματα για κάθε υποθέμα που κατάλληλα διατυπωμένα (ως ερευνητικά ερωτήματα) αποτελούν ουσιαστικά τους στόχους της εργασίας. Τέτοια ερωτήματα μπορεί να είναι: Πραγματολογικά ερωτήματα («τι», «πότε», «πόσο», «ποιος», «πού» κ.λ.π.), ερωτήματα δηλαδή που κατά βάση είναι προσανατολισμένα να περιγράφουν γεγονότα ή καταστάσεις κάθε υποθέματος και που παρέχουν το βασικό υπόβαθρο για να κατανοήσουν οι μαθητές το θέμα. Παράδειγμα: Ποιοι είναι οι ελεύθεροι χώροι της γειτονιάς μου; Που βρίσκονται και σε ποια κατάσταση; Σε ποιόν ανήκουν; Υπάρχουν ιστορικά στοιχεία που συνδέονται με αυτούς και αν ναι ποια; Ποια είναι η χρήση τους σήμερα; Ποιά ήταν στο παρελθόν; Πόσο έχουν αλλάξει τα τελευταία χρόνια; Σε ποιο βαθμό εξυπηρετούν τις ανάγκες των κατοίκων; Ποιος έχει την ευθύνη της διαχείρισής τους σήμερα; Ερμηνευτικά ερωτήματα («γιατί», «αίτιες συνέπειες»), ώστε να αναζητηθούν οι αιτίες και να εντοπιστούν οι συνέπειες που έχει στους κατοίκους ή σε ξεχωριστές κοινωνικές ομάδες το πρόβλημα και να αναδυθούν όλοι όσοι φορείς, πρόσωπα, ομάδες εμπλέκονται σε αυτό. Παράδειγμα: Γιατί οι ελεύθεροι χώροι βρίσκονται στην κατάσταση αυτή; Γιατί αυτός ο ελεύθερος χώρος έχει/δεν έχει διαμορφωθεί; Ποιοι ωφελούνται από αυτό και ποιοι θίγονται; Ποιός έχει τη ευθύνη για τη διαμόρφωση διαχείριση αυτού του ελεύθερου χώρου; Ποιος αποφασίζει γι αυτά τα ζητήματα; Ποιοι θεσμικοί φορείς εμπλέκονται στην επίλυση του προβλήματος; Ποιος είναι ο ρόλος της Τ.Α.; Κριτικά ερωτήματα που είναι ικανά να εκφράζουν τη δική μας στάση απέναντι σε αυτούς που αποφασίζουν. Παράδειγμα: Με ποια κριτήρια έγινε η διαμόρφωση αυτού του ελεύθερου χώρου; Πόσο αυτά συνάδουν με την ικανοποίηση των αναγκών των κατοίκων; Τι παρεμβάσεις θα μπορούσαν να γίνουν για περεταίρω βελτίωση; Από ποιον; Τι προτείνουμε εμείς; Πόσο «ελεύθεροι» είναι οι ελεύθεροι χώροι; Αυτοκριτικά ερωτήματα που ενεργοποιούν προσωπικούς αναστοχασμούς κατά πόσο και γιατί αξίζει να ξανασκεφθούμε τις επιλογές μας, τις στάσεις και αντιλήψεις μας. Παράδειγμα: Πως συμπεριφερόμαστε εμείς ευρισκόμενοι σε χώρους αναψυχής; Τι θα μπορούσαμε να 3

κάνουμε σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο για την αντιμετώπιση μιας προβληματικής κατάστασης σε σχέση με τους ελεύθερους χώρους; Πως θα μπορούσαμε να συμβάλλουμε εμείς από την πλευρά μας; Βήμα 2 ο : Συγκρότηση ομάδων - Προγραμματισμός ομάδας Γίνεται η συγκρότηση σε ομάδες και η κατανομή του θέματος σε αυτές. Η κάθε ομάδα: Εστιάζει την προσοχή της στο υποθέμα που επέλεξε, συγκεκριμενοποιεί τα ερευνητικά ερωτήματα, κατανέμει ρόλους, προσδιορίζει τις πηγές άντλησης δεδομένων, επιλέγει μεθοδολογικά εργαλεία και τεχνικές (βλέπε Παράρτημα, Πίνακα 1) και θέτει αναλυτικό χρονοδιάγραμμα. Τέτοιες τεχνικές ερευνητικά εργαλεία που θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν στη συγκεκριμένη περίπτωση είναι: Εργασία στο πεδίο, για να λάβουμε άμεσες απαντήσεις σε διάφορα ερωτήματα, να επαληθεύσουμε υποθέσεις κλπ Ερωτηματολόγια, συνεντεύξεις από κατοίκους, ξεχωριστές κοινωνικές ομάδες, Δήμο, τοπικοί φορείς κλπ Παιχνίδια ρόλων ιδιαίτερα σε εκείνες τις περιπτώσεις που στην επίλυση του προβλήματος εμπλέκονται διαφορετικές κοινωνικές ομάδες με διαφορετικά συμφέροντα και αξίες. Παραδείγματος χάριν η αξιοποίηση ενός ελεύθερου χώρου σαν γκαράζ από τις αρχές (Δήμος, Πολιτεία) που θα δώσει εργασία σε κάποιους, αλλά οι κάτοικοι θέλουν να γίνει χώρος πρασίνου πολιτισμού. Καλλιτεχνική έκφραση, πχ. ζωγραφίζουμε (κάνουμε κολάζ κλπ) ένα ελεύθερο χώρο όπως θα θέλαμε να διαμορφωθεί Πειράματα Κατασκευές, πχ. κατασκευή μακέτας Βήμα 3 ο : Δράσεις συλλογής δεδομένων Ερμηνεία, σχολιασμός Ομάδα 1. Στόχοι: α) Πραγματοποίηση ενός έργου β) Εξασφάλιση καλών κοινωνικών σχέσεων ανάμεσα στα μέλη - Σωστή λειτουργία 2. Σύνθεση: Ο αριθμός μελών μιας ομάδας μπορεί να είναι από 3 8 μέλη. Ο συνήθης αριθμός μελών είναι 4 και σε ελάχιστες περιπτώσεις 6. 3. Κριτήρια χωρισμού σε ομάδες: Ενδιαφέρον ανάλογα με το υποθέμα Ανομοιογένεια, ως προς το επίπεδο μαθησιακών ικανοτήτων και το φύλο Κατά το βήμα αυτό οι μαθητές/τριες αξιοποιούν τα μεθοδολογικά εργαλεία / τεχνικές και τις πηγές που έχουν επιλέξει και συγκεντρώνουν μαρτυρίες, δεδομένα, υλοποιούν δηλαδή τις δραστηριότητες Επεξεργάζονται τα δεδομένα (αναλύσεις, επεξεργασίες κειμένων, συσχετίσεις, διευκρινήσεις, κρίσεις, αναγωγές κλπ) για να διαμορφώσουν άποψη και να καταλήξουν σε απαντήσεις και συμπεράσματα. Παρατηρήσεις: Η Π.Ε. έχει τη δυνατότητα να χρησιμοποιεί ποικιλία μέσων και μεθόδων με συνέπεια το πρόγραμμά μας να γίνεται πιο ελκυστικό στους μαθητές. Καλό είναι σε κάθε πρόγραμμα Π.Ε. εκτός από δραστηριότητες να υπάρχουν και δράσεις παρεμβάσεις. Εννοούμε τις πρωτοβουλίες που θα αναλάβει η ομάδα στο πλαίσιο του προγράμματος ή με την ολοκλήρωσή του και οι οποίες έχουν άμεσο αντίκτυπο στην κοινωνία. Τέτοιες μπορεί να είναι για παράδειγμα επιστολή με προτάσεις στο Δήμαρχο και στο Δημοτικό Συμβούλιο, η έκδοση και διανομή φυλλαδίου με τις προτάσεις μας στους κατοίκους κλπ 4

Βήμα 4 ο : Καταγραφή της πορείας και των συμπερασμάτων σε μια έκθεση Συγγράφεται η εργασία. Γίνεται δηλαδή η καταγραφή της πορείας της και των συμπερασμάτων σε μια έκθεση. Ενδεικτική δομή μιας τέτοιας έκθεσης μπορεί να είναι: Περιεχόμενα, Πρόλογος (Γιατί κάναμε την εργασία), Εισαγωγή (Πτυχές διαστάσεις και προβληματική), Στόχοι (Μπορεί να είναι με τη μορφή ερευνητικών ερωτημάτων), Μεθοδολογία (Πηγές Διδακτικές τεχνικές και ερευνητικά εργαλεία που χρησιμοποιήσαμε), Έρευνα - συλλογή και ερμηνεία δεδομένων, Συμπεράσματα, Αξιολόγηση, Βιβλιογραφία Βήμα 5: Παρουσίαση της εργασίας - Δημοσιοποίηση Η εργασία παρουσιάζεται στο σχολείο ή σε ευρύτερο κοινό στην τοπική κοινότητα. Η παρουσίαση περιλαμβάνει: γνωστικά στοιχεία (περιληπτικά), πηγές πληροφόρησης, τον τρόπο που λειτούργησε η ομάδα, το ενδιαφέρον και το πνεύμα συνεργασίας που επέδειξαν τα μέλη της, τις δραστηριότητες και τις δράσεις της ομάδας, συμπεράσματα, προτάσεις. Να τονίσουμε ότι ιδιαίτερη έμφαση πρέπει να δίνεται στις δραστηριότητες και τις δράσεις της περιβαλλοντικής ομάδας. Η παρουσίαση γίνεται με κείμενα, διαφάνειες, φωτογραφικό υλικό, κατασκευές, θεατρικό παιχνίδι, παιχνίδι ρόλων, μουσική, τραγούδια, δραματοποίηση, κ.ά. έτσι ώστε να είναι ελκυστική και να προκαλεί το ενδιαφέρον όσων την παρακολουθούν. Η τελική παρουσίαση προσφέρει ευκαιρίες πολλαπλής έκφρασης, ενισχύει τη συνοχή της ομάδας, αναδεικνύει δεξιότητες και ταλέντα, τονώνει την αυτοεκτίμηση και την αυτοπεποίθηση της ομάδας, δημοσιοποιεί την εργασία, λειτουργεί σαν εργαλείο αξιολόγησης, ευαισθητοποιεί, ενημερώνει, προβληματίζει. Βήμα 6 ο : Αξιολόγηση Άλλοι τρόποι δημοσιοποίησης - Ανοικτή συζήτηση ή άλλες εκδηλώσεις - Δημοσιεύσεις σε ΜΜΕ, μαθητικά έντυπα, δελτία τύπου, συνεντεύξεις - Αναφορές σε ιστοσελίδες - Εκδόσεις μικρών εντύπων - φυλλαδίων - Ανάρτηση ανακοινώσεων - αφισών με τα αποτελέσματα του project και τις προτάσεις - Αυτοκόλλητα με ευρηματικά συνθήματα σχετικά με το θέμα, κ.ά. Εδώ διερευνούνται αυτοκριτικά ερωτήματα που αφορούν την υλοποίηση του προγράμματος. Τέτοια είναι: Το βαθμό επίτευξης των στόχων του προγράμματος Το επιπέδου σχεδιασμού, οργάνωσης και εφαρμογής του. Σε ποια σημεία το πρόγραμμα δεν κύλησε ομαλά, τι δυσκολίες υπήρξαν. Το βαθμό συμμετοχής και το ενδιαφέρον των μαθητών Τη δυνατότητα επικοινωνίας και συνεργασίας Την αποτελεσματικότητα των μεθόδων, τεχνικών και ερευνητικών εργαλείων που εφαρμόστηκαν Τη διαμόρφωση θετικής στάσης και συμπεριφοράς Παρατηρήσεις: Καλό είναι η αξιολόγηση του προγράμματος να ενσωματώνεται στην έκθεση εργασία. 5

Παράρτημα: Πηγές Διδακτικές τεχνικές και Ερευνητικά εργαλεία Κινηματογράφος, Τηλεόραση, Ραδιοφωνικές Εκπομπές Βιβλία Άρθρα σε περιοδικά Άρθρα σε εφημερίδες Άτλαντες Ηλεκτρονικές βάσεις δεδομένων, Ιστοσελίδες Εργασία στο πεδίο Περιβαλλοντικό μονοπάτι Ερωτηματολόγια Συνεντεύξεις Πειράματα - Κατασκευές Παιχνίδια ρόλων Καταιγισμός ιδεών Καλλιτεχνική έκφραση (κολάζ, ζωγραφική, δραματοποίηση κλπ) Εννοιολογικοί χάρτες Παιχνίδια προσομοίωσης σε ανοιχτό και κλειστό χώρο Διαλέξεις Βιβλιογραφική έρευνα Η Πόλη και οι πολίτες, Οι φορείς, Οι χώροι όπου χτυπά η καρδιά της πόλης Πίνακας 1: Πηγές Διδακτικές τεχνικές και Ερευνητικά εργαλεία Συνέντευξη ερωτηματολόγιο Είναι ένα εργαλείο έρευνας όπου οι μαθητές/τριες συγκεντρώνουν πρωτογενείς πληροφορίες (πληροφορίες από «πρώτο χέρι») και να εξάγουν συμπεράσματα.. Θεωρείται από τους μαθητές/τριες μία ελκυστική και ενδιαφέρουσα δράση γιατί τους δίνει την ευκαιρία να πάρουν και οι ίδιοι ενεργά μέρος στη συλλογή στοιχείων. Αποτελούν σημαντικό μέσο για την κοινωνικοποίηση τους. Η συνέντευξη είναι η άμεση προφορική επικοινωνία του ερευνητή (μαθητής/εκπαιδευτικός) και του ερωτώμενου με σκοπό την απόσπαση συγκεκριμένων πληροφοριών. Για την καλύτερη καταγραφή των απαντήσεων είναι καλό η συνέντευξη να γίνεται από ομάδα 2-3 μαθητών Ερωτηματολόγιο ονομάζεται ο κατάλογος των ερωτήσεων ο οποίος δίνεται στον ερωτώμενο και απαντάται από τον ίδιο Στο ερωτηματολόγιο καταγράφονται γραπτά κάποιες δηλώσεις, απόψεις, γνώσεις, γνώμες, στάσεις, συμπεριφορές, κ.α. από τον ίδιο τον ερωτώμενο. Έναντι των συνεντεύξεων είναι ένας πιο «εύκολος» τρόπος συμπλήρωσης εφόσον δεν απαιτεί την προσωπική παρουσία του ερευνητή. Επίσης μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε περιπτώσεις που δεν είναι εύκολη η προσωπική επικοινωνία των μαθητών/τριών με τους ερωτώμενους. Δεν μπορεί να ελεγχθεί η αξιοπιστία όμως στη συμπλήρωσή τους Για να φτιάξουμε ένα ερωτηματολόγιο ή να πάρουμε μία συνέντευξη φροντίζουμε Να γράψουμε στην αρχή περιληπτικά ποιοι είμαστε και το λόγο για τον οποίο ζητάμε τη γνώμη τους. Να μην ζητάμε όνομα ή άλλα προσωπικά στοιχεία. Να έχει μικρή έκταση. Να είμαστε σύντομοι και σαφείς στις ερωτήσεις μας. Να δίνουμε όσο περισσότερο μπορούμε - και όλες τις δυνατές απαντήσεις για να επιλέξουν. (Κλειστές ερωτήσεις) 6

Παιχνίδι ρόλων Με το παιχνίδι ρόλων οι μαθητές υποδύονται ρόλους συγκεκριμένων κοινωνικών ομάδων σε συνθήκες που προσομοιάζουν µια προβληματική κατάσταση. Τα παιγνίδια ρόλων αναδεικνύουν συγκρουσιακές καταστάσεις και αλληλοσυγκρουόμενα συμφέροντα Στο παιχνίδι ρόλων ακολουθείται η εξής πορεία: Οι μαθητές ενημερώνονται για το πρόβλημα. Μελετούν τον αντίστοιχο Φάκελο, συλλέγουν επιπλέον πληροφορίες προσπαθώντας να απαντήσουν σε συγκεκριμένα ερωτήματα όπως: Ποιες ομάδες εμπλέκονται, ποια είναι η θέση τους, ποια τα επιχειρήματα τους; Γιατί έχουν τη συγκεκριμένη θέση; Ποιες αξίες βρίσκονται πίσω από την κάθε συγκεκριμένη θέση; Διαμορφώνεται το σενάριο (μια μικρή ιστορία) και καθορίζονται οι ρόλοι. Καθορίζονται οι κανόνες του παιχνιδιού (διάρκεια, αριθμός συμμετεχόντων, κ.λπ.). Οι μαθητές συγκροτούν ισάριθμες µε τους ρόλους ομάδες και κάθε ομάδα επεξεργάζεται το ρόλο της. Οι μαθητές παίζουν τους ρόλους τους σύμφωνα µε τους κανόνες και το σενάριο. Στο παιχνίδι ρόλων δεν επιδιώκουμε οι μαθητές να παίξουν ρεαλιστικά το ρόλο τους, δεν μας ενδιαφέρουν δηλαδή οι υποκριτικές τους ικανότητες, όσο το να μπουν στη θέση των άλλων ατόμων/ομάδων, να κατανοήσουν τις αξίες τους, να ακούσουν τα επιχειρήματα τους και να δομήσουν έτσι τα βασικά τους (ατόμα/ομάδες) επιχειρήματα Βιβλιογραφία: Αγγελίδου Ε., Βασιλοπούλου Μ., (1999), «Το ενεργειακό ζήτημα - Το εκπαιδευτικό υλικό και η χρήση του», επιμέλεια Φλογαΐτη Ε. - Βασάλα Π., Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα. Γεωργόπουλος Α. - Τσαλίκη Β., (1993), «Περιβαλλοντική εκπαίδευση αρχές - φιλοσοφία - μεθοδολογία - παιχνίδια και ασκήσεις», Gutenberg, Αθήνα. Καλαϊτζίδης Δ. - Ουζούνης Κ., (2000), «Περιβαλλοντική Εκπαίδευση: Θεωρία και Πράξη», Σπανίδης, Ξάνθη. Μάναλης Π., Μαργαρίτη Σ, Σούρμπη Α (2010), «Ταξιδεύοντας με την αειφορία στον Αργοσαρωνικό» (εκπαιδευτικό υλικό), Οργανισμός Ανάπτρυξης και Περιβαλλοντικής Προστασίας Νομαρχίας Πειραιά Διεύθυνση Δ.Ε. Πειραιά, Αθήνα Ματσαγγούρας Η., (2011), «Η καινοτομία των ερευνητικών εργασιών στο νέο Λύκειο», ΟΕΔΒ, Αθήνα Σχίζα Κ., 2010, Οι ερευνητικές εργασίες στην Α Τάξη Λυκείου - Υποστηρικτικό υλικό για μια μεθοδική προσέγγιση των απαιτούμενων βηματισμών Πρακτικές προτάσεις και ιδέες Σχίζα Κ., Κοσμίδης Π., 2012, Τα κύρια σημεία μιας ερευνητικής εργασίας, Κόρινθος, Δεκέμβριος (Εισήγηση σε σεμινάριο για τις Ερευνητικές Εργασίες) Σχίζα Κ., Φλογαϊτη Ε., (2005), «Τα χαρτόνια εργασίας: Ένα παιδαγωγικό εργαλείο στην υπηρεσία της ομαδοκεντρικής μάθησης», 1 ο Συνέδριο Σχολικών Προγραμμάτων Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης του Πανεπιστήμιου Αιγαίου Τρικαλίτη Α. & Παλαιοπούλου - Σταθοπούλου Ρ., (1999), «Περιβαλλοντική Εκπαίδευση για Βιώσιμες Πόλεις», Εκπαιδευτικό υλικό, Ελληνική Εταιρεία για την Προστασία του Περιβάλλοντος και της Πολιτιστικής Κληρονομιάς, Αθήνα. 7