ΕΙΝΑΙ ΔΥΝΑΤΗ Η ΕΛΑΤΤΩΣΙΣ ΤΗΣ ΣΥΧΝΟΤΗΤΟΣ ΤΟΥ ΕΧΙΝΟΚΟΚΚΟΥ ΕΝ ΕΛΛΑΔΙ;

Tò Δελτίον μας θεωρείται ευτυχές διότι έτυχε της εξαιρετικής τιμής να φιλοξενήσω εις τάς στήλας του περισπούδαστον άρθρον τοΰ κ. Μαθιοΰ Μακκα Δ]ντοΟ της Χειρουργικής Κλινικής τοΰ Νοσοκομείου τοΰ 'Ελληνικού Έρυθροΰ Σταύρου, επί τής Έχινοκοκκιάσεως εν Ελλάδι. Ό διαπρεπής 'Επιστήμων τεθείς επί κεφαλής τοΰ αγώνος δια τήν καταπολεμησιν τής παθήσεως ταύτης εν τή χώρα μας, και τυγχάνων ό μόνος ενδεδειγμένος επί τοΰ προκειμένου, απευθύνει προς τους συναδέλφους μας εκκλησιν δπως, εν τφ κύκλω τής αρμοδιότητος των επικουρήσουσιν αυτόν εις τήν μεγάλην του ταύτην προσπάθειαν, φρονοΰμεν δε δτι παρέλκει πάσα περαιτέρω σύστασις. ΕΙΝΑΙ ΔΥΝΑΤΗ Η ΕΛΑΤΤΩΣΙΣ ΤΗΣ ΣΥΧΝΟΤΗΤΟΣ ΤΟΥ ΕΧΙΝΟΚΟΚΚΟΥ ΕΝ ΕΛΛΑΔΙ; Ύ π ò ΜΑΘΙΟΥ ΜΑΚΚΑ Διευθυντού Χειρούργου του Νοσοκομείου Ε. Ε. Σ. "Ολοι γνωρίζομεν πόσον συχνός είναι ό εχινόκοκκος παρ 9 ήμΐν και εις τον ανθρα>πον καί εις τα ζώα' ομολογώ δμως δτι ουδέποτε εφανταζόμην δτι ή Ελλάς είναι ή δευτέρα μετά τήν Οΰραγουάην χώρα δσον άφορα τήν συχνότητα τής απαίσιας αυτής ασθενείας. Μέχρι τοΰ 1928 οπότε εξεδόθη ή μεγάλη Γερμανική μονογραφία περί τής έχινοκοκκια'σεως τοΰ ανθρώπου τοΰ Hoseman, ή Ελλάς εθεωρείτο ώς ουχί σοβαρά μολυσμένη άπο εχινόκοκκον χώρα. Καί δ Αυστραλός Harold Dew εις το σύγγραμμα του Hydatid Disease (1928) ουδόλως αναφέρει τήν Ελλάδα ώς χώραν οπού ενδημεί δ εχινόκοκκος. "Οντως μέχρι τοΰ 1900 ολίγαι Έλληνικαι περιπτώσεις ήσαν γνωσταί, άλλα καί άργότερον αϊ μέχρι τοΰ 1928 δημοσιευθεΐσαι Έλληνικαι εργασίαι δεν έδιδαν τήν Ιντΰπωσιν μεγάλης συχνότητος τής εχινοκοκκιάσεως παρ 5 ήμΐν. Ή πρώτη μεγαλειτέρα εργασία φαίνεται δτι είναι ή των Φωκά καί Κοντολέοντος οΐτινες συνέλεξαν το 1914, 72 περιπτώσεις. Πρώτος ό Χ. Τονλ ανέλαβε να απόδειξη στατιστικώς πόσον συχνός είναι δ εχινόκοκκος εν Ελλάδι (Ελληνική 'Ιατρική - Μάϊος 1930) Ό Τονλ συνέλεξε τάς περί πτοήσεις τας παρατηρη{)είσας εις τα Νοσοκομεία και τάς

6 Δελτίον της Ελληνικής Κτηνιατρικής Εταιρείας Ίδιωτικας Κλινικός της Ελλάδος κατά τα ετη 1900-28, ήτοι επι 29 ετη. Ό αριθμός τών συλλεγεϋσών περιπτώσεων ανέρχεται εις 3038, ως τονίζει δμως ο Τούλ, εκ του άνω αριθμού δεν δύνανται να εξαχθούν συμπεράσματα δια την συχνότητα του εχινοκκόκου, καθόσον μόνον ή Παλαιά Ελλάς περιλαμβάνεται εις το χρονικον διάστημα από τοΰ 1900-1928, ένω ή Ν. Ελλάς περιλαμβάνεται μόνον από τοΰ 1912-1928, ό δε προσφυγικός πληθυσμός μόνον από τοΰ 1922-1928. Κατά τον Τονλ το σύνολον τών παρατηρηθέντων εχινόκοκκων δεικνύει κατ 9 έτος σταθερυν αυξησιν και φθάνει από 31 το 1900 εις 209 το 1928. Επίσης ό Τονλ καταλήγει εις το συμπέρασμα δτι ό έχινόκκοκος δεν εμφανίζει την αυτήν συχνότητα εις τα διάφορα τμήματα της Ελλάδος, άλλα μεγαλειτέραν τοιαΰτην εις την Πάλαιαν Ελλάδα, μικρότερα ν δε εις την Νέαν Ελλάδα. Άργότερον ό κ. Τονλ συνεπλήρωσε την στατιστικήν του συγκεντρώσας τας εν Ελλάδι χειρουργηθείσας περιπτώσεις από τοΰ 1929 μέχρι τέλους 1935, δηλαδή εντός μιας 7ετίας (Ελληνική 'Ιατρική 1937, τεΰχος 6). Ό Τονλ άνευρε 2079 περιπτώσεις και τονίζει τον μέγαν αριθμόν περιπτώσεων της νέας στατιστικής, αν λάβη τις υπ' όψιν δτι αΰτη περιλαμβάνει περιπτώσεις μιας επταετίας μόνον, εν αντιθέσει προς τήν στατιστικήν τοΰ 1930, ήτις περιλαμβάνει περιπτώσεις 29 ετών. Άγανακτών καθ 5 ήμέραν εκ τοΰ μεγάλου άριθμοΰ εχινόκοκκων τους οποίους βλέπω και χειρουργώ εις το Νοσοκομεΐον τοΰ Έρυθροΰ Σταύρου, απεφάσισα να ηγηθώ κινήσεως προς καταπολέμησιν και πρόληψιν νοσήματος τοΰ οποίου οι τρόποι προφυλάξεως είναι γνωστοί και το όποιον χάρις εις τα ληφθέντα προφυλακτικά μέτρα κατορθώθη να εξαφανισθη από ωρισμένας χώρας της Ευρώπης. Δια να άρχίση μία τοιαύτη εκστρατεία ενόμισα δτι έπρεπε να γνωρίζωμεν ασφαλώς : 1) Ποία ή σημερινή σνχνότης τον νοσήματος εις τον αν&ρωπον εν 'Ελλάδι ; 2) Ποία ή σνχνότης της μολύνσεως τών σφαγίων παρ' ήμΐν ; και 3) Έν ποία αναλογία οι σκύλοι της 'Ελλάδος εμπερικλείονν εντός τον εντερικον των σωληνος την ταινίαν εχινόκοκκον ; 1) "Οσον άφορα το πρώτον ερώτημα απεφάσισα να συνεχίσω την στατιστικήν τοΰ Τούλ ϊνα βεβαιωθώ ποία ή σημερινή συχνότης τοΰ νοσήματος. Είχα τήν δυσάρεστον εκπληξιν να μάθω από τήν ερευνάν μου, δτι αϊ χειρουργοΰμεναι περιπτώσεις εχινόκοκκου τοΰ ανθρώπου, γίνονται από έτους εϊς έτος συχνότεραι. Κατά τά ετη 1936-1949, ήτοι εις διάστημα 14 ετών, εχειρονργή&ησαν εν 'Ελλάδι 6000 περιπτώσεις εχινοκκόκον.

Εΐναι δυνατή ή ελάττωσις χΐ\ς συχνότητος τοΰ εχινόκοκκου εν Ελλάδι ; 7 "Ό κάτωθι πίναξ δεικνύει, επι τή βάσει τών στατιστικών τοΰ Τονλ και της ιδικής μου, τάς κατ Β έτος από τοΰ 1900-1949 εγχειρηθείσας περιπτώσεις εχινόκοκκου. 1η Στατιστική Τούλ, "Ετος Περιΐΐτ. 1900 1901 1902 1903 1904 1905 1906 1907 1908 1909 1910 1911 1912 1913 1914 1915 1916 1917 1918 1919 1920 1921 1922 1923 1924 1925 1926 1927 1928 31 32 33 48 45 30 50 53 50 62 75 113 92 85 113 109 93 92 65 94 129 102 114 118 136 155 210 206 2.6 2α Στατιστική Τούλ "Ετος Περιπτ. 1929 1930 1931 1932 1933 1934 1935 224 243 296 294 288 333 391 Στατιστική Μακκά 1936 1937 1938 1939 1940 1941 1942 1943 1944 1945 1946 1947 1948 1949 393 404 338 351 246 217 245 340 314 455 601 656 528 616 Έκ της άνω στατιστικής εμφαίνεται δτι κατά την δοετίαν 1900-1949 εβεβαιώθησαν 11107 περιπτώσεις έχινοκκόκου τοϋ ανθρώπου εν Ελλάδι. Ή άνω στατιστική δμως μας δεικνύει, δυστυχώς, δτι ή συχνότης τοΰ εχινόκοκκου αυξάνεται συνεχώς και σταθερώς από έτους εις έτος. Έάν διανείμωμεν τας περιπτώσεις μας εις 5 δεκαετίας, εχομεν τους εξής αριθμούς : Ή Δεκαετία 1900-1909 434 περιπτώσεις» 1919-1910 934 *» > 1920-1929 1610»» 1930-1939 3331»» 1940-1949 4417 > μετεγχειρητική &νηοιμότης ή μόνη την οποίαν δυνάμεθα να βε-

8 Δελτίον της 'Ελληνικής Κτηνιατρικής Εταιρείας βαιώσωμεν εκ των εις χείρας μας στατιστικών στοιχείων, είναι σχετικώς μικρά. Έκ τών συνεχθεισών περιπτώσεων κατέληξαν κακώς αί 291, δηλαδή 4,8 / 0. Τοιίτο βεβαίως δεν σημαίνει δτι δεν απεβίωσαν άργότερον, μετά την εξοδόν των εκ τών κλινικών, πολλοί τών ασθενών μας. 'Ως είναι γνωστόν, εις τον ανθρωπον το συχνότερον προσβαλλόμενον όργανον είναι το ήπαρ. Εις τούτο συμφωνεί και ή Ιδική μας στατιστική. "Οσον αφορφ τον πνεύμονα, το δεύτερον κατά συχνότητα προσβαλλόμενον όργανον, αί Ελληνικά! στατιστικά! δεικνύουν πολύ μεγαλειτέραν συχνότητα ή αϊ στατιστικά! τών άλλων χωρών. Ή αναλογία έχει ως εξής : Ήπαρ Πνεύμονες 1 στατιστική Τονλ 1900 29 67,4 / 0 16 / 0 2»» 1930 35 60,4 / 0 28,2%» Μακκα 1936 1949 59,9 % 30 7«, Τα άλλα όργανα του άνθρωπου προσβάλλονται, ώς γνωστόν, πολύ σπανιώτερον. Ή Έχινοκοκκίασις είναι ασθένεια ήτις δεν συναντάται εϊς δλας τάς χώρας. Πολλά! χώραι δεν γνωρίζουν καθόλου τήν άσθένειαν ταΰτην, ένφ αφ 9 ετέρου αΰτη παρατηρείται συχνότατα εις αλλάς χώρας, προ παντός εις τοιαύτας με μεγάλην κτηνοτροφίαν. Έν Ενρώπγι tò νόσημα ήτο άλλοτε συχνότατον εν 'Ισλανδία, εις τήν επαρχίαν Φρισλανδίαν της 'Ολλανδίας καθώς και εις το Γερμανικον Μεκλεμβονργον. Εις τας χώρας ταύτας χάρις είς τα ληφθέντα από πολλού μέτρα το νόσημα έλαττούται από έτους εις έτος και ώς φαίνεται ταχέως θα έκλειψη. Έν Ευρώπη, εκτός της Ελλάδος, παρατηρείται τώρα ακόμη αρκετά συχνή εχινοκοκκίασις εις ωρισμένα τμήματα της Ισπανίας κα! της Ιταλίας, εις τήν Κορσικην κα! τήν Δαλματίαν. 'Ακριβείς άριι^μούς περ! της συχνότητος του νοσήματος εις τάς χώρας ταύτας εν σχέσει προς τον πληθυσμόν των δεν κατόρθωσα να εύρω. Εις τήν Έλληνικήν Κνπρον το νόσημα είναι πολύ συχνόν, συχνότερον ή εν Ελλάδι, ούτως ώστε ή Κύπρος δύναται να θεωρηθή ως ή πλέον μολυσμένη με εχινόκοκκον χώρα της Ευρώπης. Κατά τήν ερευνάν μου συνεκέντρωσα τους εξής αριθμούς. Κατά τα ετη 1936-49 ενεχειρήθησαν είς τα νοσοκομεία κα! τας Κλινικός της Κύπρου 650 περιπτώσεις εχινόκοκκου δηλ. κατ 5 έτος 464 ασθενείς. "Ωστε αν λάβωμεν υπ' όψιν ότι ή Κύπρος έχει 485.000 κατοίκους, αναλογούν κατ 5 έτος έπ! 100.000 κατοίκων 9,56 περιπτοίσεις εχινόκοκκου. 'Εάν λάβωμεν δμως υπ' όψιν μόνον τα τελευταία 5 ετη, με κατά μέσον δρον 625 περιπτώσεις εχινόκοκκου κατ' έτος, ή αναλογία αύτη αυξάνεται εις 12,9 περιπτώσεις εχινόκοκκου κατ 5 έτος επ! 100.000 κατοίκων.

Είναι δυνατή Ì] έλάττωσις της συχνότητος τοΰ Εχινόκοκκου εν Ελλάδι ; 9 'Ολίγας σχετικώς πληροφορίας έ'χομεν περί της συχνότητος τοΰ εχινόκοκκου εν 'Ασία. Γνωρίζομεν δτι το νόσημα συναντάται αρκετά συχνά εις την Άσιατικήν Τονρκίαν, ως καί, τάς Άραβικάς χώρας, στατιστικαί δμως περί της εξαπλώσεας τοΰ νοσήματος δεν υπάρχουν. Έστίαι εχινοκοκκιάσεως φαίνεται δτι υπάρχουν και εις την Σιβηρίαν και την "Απω 3 Ανατολήν. Επίσης ελλειψις στατιστικών υπάρχει δσον άφορα την διάδοσιν τοΰ νοσήματος εν 'Αφρική, γνωστόν όμως είναι δτι ή εχινοκοκκίασις είναι πολύ συχνον νόσηυ,α εις την Γαλλικήν Βόρειον Άφρικήν, δλιγώτερον δε, ως φαίνεται, συχνον εις την Νοτιοαφρικανικών "Ενωσιν. Μία εκ τών πλέον μολυσμένων με έχινόκοκκον 'Ηπείρων είναι ή Αυστραλία ως και ή Νέα Ζηλανδία. Το περισσότερον μολυσμένον τμήμα της Αυστραλίας είναι ή Βικτωρία. Ή μεγάλη συχνότης τοΰ νοσήματος οφείλεται εις την μεγάλην προβατοτροφίαν, τάς μεγάλας αποστάσεις τών αγροκτημάτων και τάς δυσχέρειας της εφαρμογής προληπτικών μέτρων. 'Από πολλών ετών έχει αρχίσει συστηματική εργασία προς πρόληψιν τοΰ νοσήματος, αλλά τα μέχρι τοΰδε επιτευχθέντα αποτελέσματα δεν είναι άξια λόγου. Αι πληροφορίαι τάς οποίας συνέλεξα εξ Αυστραλίας και Νέας Ζηλανδίας περί της συχνότητος τοΰ εχινόκοκκου είναι συγκεχυμέναι και συγκρούονται πολλάκις μεταξύ των, αί δε στατιστικά! τών χωρών τούτων δεν δίδουν σαφείς αριθμούς ώστε να μορφοόση κάνεις σαφή γνοομην περί της συχνότητος εν σχέσει προς τον αριθμόν τών κατοίκων. Τουναντίον πολύ καλαι στατιστικά! εργασίαι έχουν δημοσιευθή εις τάς μέ έχινόκοκκον μολυσμένας χώρας τής Νοτίου 'Αμερικής, αΐτινες είναι ή 'Αργεντινή, ή Οϋραγουάη, ή Χιλή, και εν περιορισμένον τμήμα τής Βραζιλίας. Ή Βόρειος 'Αμερική δεν γνωρίζει τον έχινόκοκκον. Συνεκέντρωσα εκ διαφόρων επιστημονικών εργασιών τους αριθμούς, εξ ών εμφαίνεται ή συχνότης τοΰ εχινόκοκκου εις τάς χώρας ταύτας τής Νοτίου 'Αμερικής. 'Αργεντινή (Πληθυσμός 13.000.000) Περιπτώσεις εχινόκοκκου εντός 39 ετών από τοΰ 1910-1948. 10.326 Οϋραγουάη (Πληθυσμός 2.500.000) Περιπτώσεις εχινόκοκκου βεβαιωθεΐσαι εντός μιας εξαετίας από τοΰ 1929-1934 2.616. Χιλή (πληθυσμός 5.000 000) Περιπτώσεις εχινόκοκκου βεβαιωθεΐσαι εντός μιας 13ετίας από τοΰ 1933-1945 3.667. Παραθέτομεν προς παραβολήν τους αριθμούς τής Ελλάδος και τής Κύπρου. 'Ελλάς (Πληθυσμός 8.000.000)

10 Δελτίον της Ελληνικής Κτηνιατρικής Εταιρείας Περιπτώσεις εχινοκκόκου βεβαιωθεϊσαι εντός μιας δοετίας από τοΰ 1900-1949 11.107. Κύπρος (Πληθυσμός 485.000) Βεβαιωθεϊσαι περιπτώσεις εντός μιας δεκατετραετίας από του 1936-1949 650. Οι ανω αριθμοί δέν δίδουν ακριβή εικόνα περί της εξαπλώσεως του νοσήματος εις τάς διαφόρους χώρας, άφ' ενός μεν διότι δέν αφορούν δλαι α! στατιστικοί το αυτό χρονικον διάστημα, άφ ετέρου δε διότι ό πληθυσμός των διαφόρων χωρών δέν είναι ό ΐδιος. Θα -πρέπει να έρευνήσωμεν πόσοι έχινοκοκκοπαθεΐς αναλογούν κατ 5 έτος επί ώρισμένου αριθμού κατοίκων. Οΰτω εΰρίσκομεν. Έν 'Ελλάδι επί 100.000 κατοίκων αναλογούν κατ 9 έτος ώς μέσος δρος της τελευταίας 14ετίας (περιπτώσεις ημετέρας στατιστικής) 5,35 εχινοκοκκοπαθείς, εάν δε λάβωμεν υπ' δψιν μόλ'ον τα τελευταία 5 έτη 7,37 έχινοκοκκοπαθείς. Έν Κύπρφ αναλογούν κατ 3 έ'τος επί 100.000 κατοίκων ως μέσος δρος της τελευταίας 14ετίας 9,56 έχινοκοκκοπαθεϊς, αν δε λάβωμεν υπ' δψιν μόνον τα τελευταία 5 ετη ή αναλογία αυξάνεται εις 12,9. Έν Χιλί] αναλογούν κατ' έτος επί 100 κατοίκων ώς μέσος δρος τής τελευταίας Ιδετίας 5,53 εχινοκοκκοπαθεΐς, κατά την τελευ'ταίαν πενταετίας δμως, από τοΰ 1941-45, 7,21 ασθενείς εξ εχινόκοκκου. Έν Ούραγουάη αναλογούν επί 100.000 κατοίκων κατά την τελευταίαν εξαετίαν 17,4 άνθρωποι πάσχοντες εξ εχινόκοκκου κατ' έτος. Έν ' Αργεντινή τέλος, αν λάβωμεν υπ' δψιν δλόκληρον την δημοκρατίαν, αναλογούν επί 100.000 κατοίκο>ν κατά την τελευταίαν 14ετίαν κατ' έτος 2,6 περιπτώσεις εχινόκοκκου, αν όμως λάβωμεν υπ' δψιν μόνον την περισσότερον μολυσμένην επαρχίαν τοϋ Buenos Aires, ήτις μέ πληθυσμον 4.408.397 κατοίκων παρουσίασε 3.207 περιπτώσεις εχινόκοκκου, ή αναλογία τοΰ νοσήματος κατ' έ'τος ανέρχεται εις 5,17. Ό ανω υπολογισμός δίδει, νομίζω, την μεγαλύτερα ν δυνατήν άκρίβειαν περί τής συχνότητος τοΰ νοσήματος εις τάς χώρας πού υπάρχουν ακριβείς στατιστικοί. Έκ τούτου συνά/εται δτι πρώτη κατά σειράν ως προς την συχνότητα τής εχινοκοκκιάσεως έν σχέσει μέ τον πληθυσμόν της εΐναι ή Δημοκρατία τής Ούραγουάης μέ 17,4 εχικοκκοπαθεΐς κατ'έτος επί 100.000 κατοίκων, δευτέρα ή υπό 'Λγγλικήν Διοίκησιν Ελληνική Μεγαλόνησος Κύπρος μέ 12,9 περιπτώσεις, τρίτη ή Ελλάς μέ 7,37, τετάρτη ή Χιλή μέ 7,21 και πέμπτη ή Αργεντινή μέ 2,6. "Ωστε ή Κύπρος και ή Ελλάς είναι αϊ περισσότερον οι' εχινόκοκκου μολνσμέναι χώραι τής Ευρώπης.

Είναι δυνατή ή ελάττωσις της σοχνότητος τοΰ εχινόκοκκου εν Ελλάδι ; 11 2. Και τώρα έρχομαι εις την εξέτασιν τοΰ δευτέρου μέρους της ερεΰνης μας, τοϋ κυρίως ενδιαφέροντος τους κυρίους Κτηνιάτρους, Ilota είναι ή σνχνότης της μολύνσεως δι' εχινόκοκκου τών σφαγίων παρ' ήμϊν ; Φυσικον είναι οπού υπάρχει εχινόκοκκος τοΰ ανθρώπου να εύρίσκομεν τοϋτον και εις τα ζώα' και δ άνθρωπος και τα ζώα μολύνονται από τα ωάρια της ταινίας εχινόκοκκου, ή οποία ζεϊ εντός τοΰ εντερικού σωλήνος τών σκύλων. "Οπως και εις τον άνθρωπον οΰτω και εις ώρισμένα είδη ζώων δ εχινόκοκκος αναπτύσσεται εν εϊδει μιας, συνηθέστερον δμως, πολλαπλών κΰστεων. Τα συχνότερον προσβαλλόμενα όργανα είναι δ πνεΰμων και το ήταρ. 'Ωρισμένα ζώα προσβάλλονται συχνότερον από τον έχινόκοκκον από άλλα. Δυστυχώς τα συνηθέστερον προσβαλλόμενα ζώα είναι εκείνα τών δ'ποίων το κρέας χρησιμοποιείται ως τροφή τών ανθρώπων. Τα συχνότερον μολυσμένα από έχινόκοκκον είναι τα προβατοειδή και τα βοοειδή, σπανιώτερον οι χοίροι, τα αΐγοειδή, τα άλογα, αί κάμηλοι. Επειδή τα μολυσμένα σπλάχνα τών άνω ζώων χρησιμοποιούμενα ως τροφή τών σκύλων, μολύνουν τούτους και οΰτω επιφέρουν τήν εξάπλωσιν τοΰ νοσήματος, εις δλας τας χώρας δπου ενδημεί δ εχινόκοκκος, ή προσοχή τών υγειονομικών αρχών εστράφη και προς τήν κατεόθυνσιν ταυτην. Λεπτομερείς στατιστικά! της συχνότητος της μολύνσεως τών σφαγίων τηρούνται είς δλας τάς χώρας ταύτας και μεγάλη προσπάθεια κατεβλήθη ώστε τα μολυσμένα σπλάγχνα τών σφαγίων να μή χρησιμοποιοΰνται ώς τροφή τών σκύλων. "Αμα τή ενάρξει της εργασίας μου, εζήτησα να μάθω λεπτομέρειας περί της αναλογίας της μολύνσεως τών σφαγίων παρ* ήμΐν. "Εζήτησα πρώτον πληροφορίας από τα μεγαλύτερα σφαγεία της Ελλάδος, τα δημοτικά σφαγεία 'Αθηνών. Έπι τούτου δ προϊστάμενος Άστυκτηνιάτρων κ. Κ. Κίννας έδωσε τήν πληροφορίαν δτι κατά το έτος 1949 «κατεστράφησαν 17.640 οκάδες σπλάγχνων λόγω εχινοκοκκιάσεως, προερχόμενα εκ ζώων προβατοειδών και βοοειδών, προελεύσεως εσωτερικοΰ και εξωτερικού.» Και πληροφορίαι από άλλα επίσημα σφαγεία καθορίζουν κατ' δκάδας τα καταστραφένια ώς μολυσμένα σπλάγχνα. "Ωστε ήπατήθην νομίζων δτι κρατείται και παρ' ήμΐν στατιστική περί της μολύνσεως τών σφαζομένων ζώων, διότι δ κατ' οκάδας υπολογισμός τών μολυσμένων σπλάγχνων βεβαίως δεν είναι επιστημονικός καί δύναται να μας βοηθήση μόνον εις τήν εκτίμησιν τών απωλειών της εθνικής μας οικονομίας εκ της μή πωλήσεως τών μολυσμένων σπλάγχνων. Πρέπει να άρκεσθώμεν εις υπολογισμούς. Ό προϊστάμενος της Κτηνιατρικής 'Υπηρεσίας τών σφαγείων Άθη-

12 Δελτίον της 'Ελληνικής Κτηνιατρικής Εταιρείας νών υπολογίζει δη 80-90% των προβατοειδών, 30-40% τών βοοειδών και περίπου 3-5% τών χοίρων, είναι μολυσμένα. Έζήτησα πληροφορίας ανεπισήμους και από άλλα σφαγεία μικρότερων πόλεων και μεγάλων χωρίων, συνέλεξα δε τας έξης πληροφορίας : Εις την περιοχί ν του Δήμου Καρνστίας εκ 3.000 προβάτων σφαζομένων κατ 5 έτος, πάσχουν εξ εχινόκοκκου τα 460 περίπου, ήτοι 15/ 0. Εις το χωρίον Λιόπεσι σφάζονται κατ 3 έτος περί τα 9.500 προβατοειδή, εξ ών τα 1800 ύπο ιδιωτών. Τα πρόβατα είναι μολυσμένα εν αναλογία 90 %, οΐ αμνοί καθόλου, τα βοοειδή μετάξι«20-50 %. Τα βόσκοντα εις την περιοχήν τοΰ 'Υμηττού πρόβατα δεν παρουσιάζουν το νόσημα. Εις τα σφαγεία της Ιστιαίας σφάζονται κατ' έτος περί τα 1800 πρόβατοειδή, εξ ών είναι μολυσμένα περί τα 180 (10%). Κατά πληροφορίας εκ Χαλκίδος, χα πρόβατα τα προερχόμενα άπο πεδινά και βαλτιοδη μέρη είναι σχεδόν ολα μολυσμένα, ενώ τα προερχόμενα από δρεινας περιοχάς παρουσιάζουν εχινόκοκκοκον μόνον εις 50% τών περιπτώσεων. ΕΙς την Τρίπολιν παλαιός Κρεωσκόπος Ιατρός υπολογίζει τα προσβεβλημένα πρόβατα εις 10% τών σφαζομένων. Εις την Κέρκνραν σφάζονται κατ' έτος περί τάς 14.000 πρόβατα με μόλυνσιν εξ εχινόκοκκου μόνον 6 / 0. Εις τα "Ιωάννινα τα μεν πρόβατα εκ πεδινών περιοχών είναι μολυσμένα εν αναλογία 30-40%, τών δε ορεινών εν άναλογί«? 10-15%. Κατά τον Νομοκτηνίατρον 'Ιωαννίνων σχεδόν δλα τα προβατοειδή εκ πεδινών μερών είναι μολυσμένα. Τα μολυσμένα σπλάγχνα ρίπτονται εις οχετούς, οι όποιοι χύνονται εις την λίμνην. Πολλάκις τα σπλάγχνα εκβράζονται εις τάς άκτάς της λίμνης. Ουδεμία πρόνοια λαμβάνεται δια τάς κατ' οίκον σφαγάς. Εις την Λάρισαν σφάζονται κατά μήνα περί τάς 4000 αιγοπρόβατα. Τα πρόβατα είναι μολυσμένα εν αναλογία 25-40%> τ α βοοειδή 20-30%. Τα μολυσμένα σπλάγχνα ρίπτονται εντός του Πηνειού. Εις τα Τρίκαλα εκ τών σφαγέντοον εντός μηνός προβάτων ήσαν μολυσμένα περίπου 75%, εκ τών αιγών 15%. Τα κριθέντα ώς ολοκληρωτικούς ακατάλληλα σπλάγχνα, ραντιζόμενα δια κρεολίνης απορρίπτονται εις ειδικον άποχετευτικον βόθρον, εκ τοΰ οποίου παρασύρονται εις τον παραρέοντα ποταμόν. 'Ακριβείς πληροφορίας ελαβον από τον Νομοκτηνίατρον Πατρών κ. Βρεττάκον, δστις τηρεί λεπτομερή στατιστικήν. Κατά το έτος 1949 εσφάγησαν εις τα σφαγεία Πατρών 2610 βοοειδή, εξ ών το ήμισυ περίπου μεγάλα ζώα και 33.176 προβατοειδή, εξ ών τα '/* περίπου ενήλικα ζώα.

Εΐναι δυνατή η έλάιτωσιζ της συχνότητος τοϋ εχινόκοκκου εν 'Ελλάδι ; 13 Έπί 7.838 ενηλίκων προβάτων ήσαν μολυσμένα 1.615, δηλ. 20,6 / 0. Έπί 9.988 μεγάλων βοοειδών ευρέθησαν μολυσμένα τα 418 (4,2 %. ΕΊς την Κάλνμνον επί 1600 προβάτων και 500 βοοειδών σφαζομένων κατ' έτος, τα προβατοειδή παρουσιάζουν εχινόκοκκον μόνον είς 3 / 0 των περιπτώσεων, ενώ τουναντίον εκ των βοοειδών είναι μολυσμένα τα 40% προ παντός τα προερχόμενα εκ Τουρκίας και της νήσου Κώ. "Αν και αι άνω πληροφορίαι δεν έχουν δλαι την άπαίτησιν απολύτου ακριβείας, εν τούτοις κάμνει εντύπωσιν ή μεγάλη διαφορά της συχνότητος της μολύνσεως των προβάτων είς τας διαφόρους περιφερείας. Αι μεγάλαι αύται διάφορα! μέ ενισχύουν να επιμείνω εις την ανάγκην συστηματικής στατιστικής ίνα βεβαιωθή ποΐαι περιοχαί τής Ελλάδος παρουσιάζουν την μεγαλυτέραν εξ εχινόκοκκου μόλυνσιν των σφαγίων και ποία είναι ή συχνότη; τής μολύνσεως εις τα εκ διαφόρων χωρών τοΰ εξωτερικού εισαγόμενα σφάγια. 3. Και το τρίτον θέμα τής έρεΰνης μου, το αφορών την συχνότητα τής μολύνσεως των σκύλων δια τής ταινίας εχινόκοκκος ενδιαφέρει κυρίως τους Κτηνιάτρους. Εις τάς πλείστος των χωρών δπου ενδημεί ό εχινόκοκκος, έγιναν συστηματικοί εξετάσεις ίνα βεβαιωθή εν ποία αναλογία οι σκύλοι ήσαν μολυσμένοι μέ ταινίαν εχινόκοκκον. Σχεδόν παντοΰ ευρέθη δτι οι σκύλοι τών μεγάλων πόλεων οπού {υπάρχουν σφαγεία, είναι ολιγώτερον μολυσμένοι από τους σκύλους τής υπαίθρου. Σας μεταδίδο;» μερικούς αριθμούς από στατιστικός τάς οποίας κατώρθοοσα να εύρω. Εις την Βικτωρίαν (Αυστραλία) δπου υπάρχουν 200.000 περίπου σκύλοι, οι τής πρωτευούσης Melbourne ήσαν μολυσμένοι εν αναλογία 3,5 / 0 ενφ οι σκύλοι τής υπαίθρου εν αναλογία 2δ / 0. Εις την Βονλγαρίαν το 1929 από 218 σκύλους της Σόφιας ευρέθησαν μολυσμένοι μόνον 3,21 / 0 ενώ εις την Bela Slatina ή αναλογία ήτο 51,9 / 0. Εις την Ίσλανοίαν προ 60 ετών 28 / 0 τών σκύλων ήσαν μολυσμένοι. Είς την Φρισλανοίαν το 1919 12 / 0 τών σκύλων, άλλα 34% τών σκύλων έλξεως, είχαν εις τον εντερικόν των σωλήνα την ταινίαν εχινόκοκκον. Εις την Χιλην το 1920 επί 100 σκύλων τής πρωτευούσης Santiago οι 37 ήσαν μολυσμένοι. Το 1937 ή αναλογία κατήλθεν εις 21,2 % Έν 'Ελλάδι στατιστική τής Κτηνιατρικής μας Υπηρεσίας περί τής μολύνσεως τών σκύλων, ώς φαίνεται, δεν υπάρχει. Μόνον το Έλληνικον Ίνστιτοΰτον Pasteur έκαμε τοιαύτην ερευναν το 1930 (Archives de ΓΙηtitut Pasteur Hellénique 1930 σ. 347). Οι G. Blanc και Α. Χρυσονλης συνέλαβον και εξήτασαν 100 σκύλους από διαφόρους συνοικίας τών a Αθηνών και τοΰ Πειραιώς. Οι 17 τούτων εΐχον την ταινίαν εχινόκοκκου εντός τών εντέρων των. Οι σκύλοι τών συνοικιών ήσαν ολιγώτερον μολυσμένοι

14 Δελτίον της Ελληνικής Κτηνιατρικής 'Εταιρείας από τους σκύλους της περιφερείας. Η αναλογία των μολυσμένων σκύλων είναι σχετικώς μεγάλη δια σκύλους μεγάλης πόλεως. Έξ όσων σας ανέφερα ανωτέρω εμφαίνεται σαφώς δτι ή εχινοκοκκίασις τοΰ άνθρωπου είναι νόσημα εξαιρετικά συχνον εν 'Ελλάδι, και αφ 3 ετέρου δεν διαθέτομεν τα αναγκαία στατιστικά στοιχεία δια να δργανώσωμεν την πρόληψιν και την καταπολέμησιν ασθενείας, ήτις προκαλεί μεγάλας καταστροφάς εις την χώραν μας. Τα μέτρα προς πρόληψιν τοΰ νοσήματος είναι γνωστά και απολύτως αποτελεσματικά. Δυστυχώς όμως ή εφαρμογή των είναι εξαιρετικά δύσκολος και έχει ανάγκην μακράς και επιμόνου εργασίας. "Ενεκα τών ανωτέρω λόγων εσκέφθην δτι θα ήτο καλόν να συστηθή οργάνωσις, σκοπον έχουσα αφ' ενός μεν να συλλέξη τα απαραίτητα στατιστικά στοιχεία περί της νοσηρότητος καί τοΰ ανθρώπου και τών ζώων και αφ' ετέρου να βοηθήση τάς Κρατικός Υπηρεσίας εις τάς προσπάθειας των δια την πρόληψιν καί την καταπολέμησιν τοΰ νοσήματος. Ό Ελληνικός Ερυθρός Σταυρός ηθέλησε να λάβη υπό την προστασίαν του την προσπάθειαν ταΰτην καί συνέστησε προς τοΰτο επιτροπήν ύπο τον τίτλον «Επιτροπή προς πρόληψιν της Έχικοκκιάσεως», ή οποία άπετελέσθη εκ 13 προσώπων εξ ών οι 4 είναι κτηνίατροι. Ό Ελληνικός 'Ερυθρός Σταυρός αντιπροσωπεύεται εν τη επιτροπή εκ τριών Ιατρών, τών κ.κ. Μ. Μακκα, Άρ. ΞανϋΌπουλίδη καί Β. Κουρία. Ό 'Ερυθρός Σταυρός Νεότητος εστειλεν ως άντιπρόσωπσν τον κ. Π. Γεωργοϋτσον Έκπαιδευτικόν Συμβουλον. Το Ύπουργεΐον Παιδείας τον κ. Β. Αυμπερην προϊστάμενον της Σχολιατρικής Υπηρεσίας. Tv "Υπουργεΐον Υγιεινής τον κ. Ε. Τκρινιάτοον Διευθυντήν Δημοσίας 'Υγείας. Το Ύπουργεΐον Γεωργίας τον Διευθυντήν της Κτηνιατρικής 'Υπηρεσίας κ. Φ. Παπαχριστοφίλου και τον Ύποδιευθυντήν τοΰ Κτηνιατρικοί Μικροβιολογικού 'Ινστιτούτου κ. Ν. Τζωρτζάκην. Ή Υγειονομική Σχολή Άφηνών τον καθηγητήν Μικροβιολόγον κ. Γ. Πάγκαλον. Ό Δήμος 'Αϋηναίων τον κ. Γ. Ζωγράφον προϊστάμενον της 'Υγειονομικής 'Υπηρεσίας και τον κ. Α. Μαρουλην. Ή 'Ελληνική Κτηνιατρική 'Εταιρεία τον κ. Θ. Χριστοδούλον, Καθηγητήν Μικροβιολόγον τοΰ Παν. Θ)νίκης. Τοϋτον απουσιάζοντα εις Άμερικήν αντικαθιστά ο κ. Κ. Ταρλατζής, Επιμελητής τοΰ Κτην. Μικροβ. Ινστιτούτου. Τέλος τα Δημοτικά Σφαγεία Ά&ηνών αντιπροσωπεύονται από τον Έπιθεωρητήν της Αστυκτηνιατρικής 'Υπηρεσίας 'Αθηνών-Πειραιώς κ. Κ. Κίνναν.

Είναι δυνατή ή ελάττωσις τής συχνότητος του εχινόκοκκου εν Ελλάδι ; 15 Καθώς βλέπετε εις την Έπιτροπήν ταΰτην, ήτις εις την πρώτην αυτής Συνεδρίαν με εξέλεξε Πρόεδρον, αντιπροσωπεύονται δλα τα 'Υπουργεία και οι 'Οργανισμοί, οι ενδιαφερόμενοι δια την καταπολέμησιν της εχινοκοκιάσεως. Τί πρόκειται να επιδίωξη ή Επιτροπή αΰτη ; 'Ως ε'ίδομεν ανωτέρω πρώτος σκοπός της Επιτροπής είναι να συλλέξη ta απαραίτητα στατιστικά στοιχεία τα όποια -θα διευκολύνουν το έργον της. 1) "Οσον άφορα την συχνότητα τον νοσήματος εις τον αν&ρωπον εχομεν αρκετά ακριβείς και λεπτομερείς στατιστικάς των Τονλ και Μακκα μέχρι του 1949. "Ηδη εστάλησαν έντυπα δελτία εις τάς χειρουργικός κλινικάς τής χώρας ίνα συλλέξωμεν και κατατάξωμεν τάς περιπτώσεις των ετών 1950 και 1951. Ελπίζω δτι οι κ.κ. Συνάδελφοι θα μας βοηθήσουν δίδοντες ακριβείς απαντήσεις εις τάς ερωτήσεις μας, ώστε ή στατιστική μας να είναι πλήρης. Το έργον τούτο θα εξακολούθηση, αποστελλομένων κατά Ίανουάριον εκάστου έτους των ερωτημάτων εις δλους τους χειρουργούς τής Ελλάδος. 2) Δυστυχώς δσον άφορα την συχνότητα τον νοσήματος εις τα σφάγια δεν υπάρχει σοβαρά στατιστική. Αΰτη θα πρέπη να περιλαμβάνη την συχνότητα εις τα διάφορα είδη σφαγίων, την συχνότητα τής μολύνσεως των διαφόρων οργάνων του σώματος, ώς καΐ την συχνότητα τής μολύνσεως των σφαγίων αναλόγως τής προελεύσεως των. Μόνον έχοντες τα ακριβή ταΰτα στοιχεία θα δυνηθώμεν να λάβωμεν τα αναγκαία προφυλακτικά μέτρα. Έπ'αΰτοΰ του σπουδαιότατου ζητήματος ζητοΰμεν την βοήθειαν των κ.κ. Κτηνιάτρων διότι μόνον αυτοί μπορούν να μας βοηθήσουν. Γνωρίζω πολύ καλά τάς υπάρχουσας δυσκολίας, ακόμη και εις τα μεγάλα επίσημα σφαγεία. Γνωρίζω δτι ή μεγαλύτερα δυσκολία οφείλεται εις την ελλειψιν επαρκούς επιστημονικού προσωπικού, το οποίον θα άναλάβη να κάμη την στατιστικήν αυτήν. Νομίζω δμως δτι αν καταβληθη κάποια προσπάθεια θα εχωμεν καλόν αποτέλεσμα. Ή άναγνώρισις τοϋ εχινόκοκκου εις τα σπλάγχνα τών σφαγίων δεν είναι δύσκολος' δέν είναι ανάγκη να είναι κανείς Κτηνίατρος για να τον αναγνώριση. "Ενεκα τούτου νομίζω δτι οι κτηνίατροι οι εποπτεύοντες τα μεγάλα σφαγεία θα ήτο εΰκολον να εΰρουν βοηθητικον προσωπικόν, το οποίον θα τους βοηθήση εις το σπουδαΐον αυτό έργον τής αναγκαιούσης στατιστικής. Τοιούτον προσωπικόν θα ήτο δυνατόν να εύρεθή ακόμη και μεταξύ τών σφαγέων. Εις Θεσσαλονίκην δπου λειτουργεί ανωτάτη Κτηνιατρική Σχολή οι φοιτηταί ταύτης θα ήδΰναντο επί τίνα τουλάχιστον χρόνον να αναλάβουν το έργον τούτο. "Εχω το παράδειγμα του κ. Νομοκτηνιάτρου Πατρών, δστις

lö Δελτίον της 'Ελληνικής Κτηνιατρικής Εταιρείας παρά την ελλειψιν προσωπικού κατώρθωσε να μας στείλη πολύ καλήν και χρησιμοποιήσιμον Στατιστικήν. Εις τα μικρά σφαγεία, δπου ό αριθμός των σφαζομένων ζώων δεν είναι μεγάλος, ή σύνταξις τοιαύτης Στατιστικής θα ήτο ακόμη εύκολωτέρα. 'Αποτείνομαι προς υμάς κ.κ. Κτηνίατροι βέβαιος ών δτι ftà μας βοηθήσετε 3) "Οσον άφορα την συχνότητα της υπάρξεως της ταινίας εχινόκοκκου εντός του εντερικού σωλήνος των σκύλων, ανέφερα ανωτέρω οτι υπάρχει μόνον ή παλαιά στατιστική του 'Ινστιτούτου Pasteur περί των σκύλων τών Ά&ηνών. Βεβαίως μας ενδιαφέρουν και οι σκύλοι των 'Αθηνών άλλα πολύ περισσότερον οι σκύλοι τών μικρών πόλεων και της υπαίθρου, προ παντός οι ποιμενικοί σκύλοι. Και εδώ μόνον οι κ. κ. κτηνίατροι ημπορούν να μας βοηθήσουν. Είναι μία εργασία λίαν ενδιαφέρουσα, ή οποία ημπορεί να εκτελεστή χωρίς μεγάλας δυσκολίας Εξαιρετικώς ενδιαφέρον θα ήτο αν εις εκ τών κ. κ. Κτηνιάτρων ανελάμβανε τήν εξέτασιν τών κοπράνων ώρισμένου αριθμού ποιμενικών σκύλων, εις π.χ. της Θεσσαλίας, άλλος της Φθιώτιδος, της Μακεδονίας, της Πελοποννήσου κ.λ.π. "Επίσης ή εξέτασις τών σκύλων τών μικρών γεωργικών πόλεων ως και τών νήσων θα ήτο λίαν πολύτιμος δια την προσπάθειάν μας. Σκέπτομαι πόσον ωφέλιμος θα ήτο από Κτηνιατρικής απόψεως μία τοιαύτη εργασία ως διατριβή επί διδακτορία. Είμαι βέβαιος δτι ή νεοσύστατος Κτηνιατρική Πανεπιστημιακή Σχολή της Θεσσαλονίκης, ως και το Κτηνιατρικον Μικροβιολογικον Ίστιτοϋτον τοΰ 'Υπουργείου Γεωργίας προθύμως θα βοηθήσουν εκείνους εκ τών κ.κ. Κτηνιάτρων, οι όποιοι θα θελήσουν να αναλάβουν μιαν τοιαύτην ωφέλιμον εργασίαν. Ή σύνταξις κατά το δυνατόν ακριβών στατιστικών είναι υ πρώτος άλλα δχι και ό κύριος σκοπός της επιτροπής μας. Ό κύριος σκοπός μας είναι να ύποδείξωμεν και να προσπαθήσωμεν να εφαρμοσθούν συστηματικά και μετά σχολαστικότητος τα μέτρα εκείνα άπο τα όποια ελπίζομεν να επέλθη ελάττωσις της εχινοκοκκιάσεως εν Ελλάδι. Και δια τήν εφαρμογήν τών μέτρων τούτων οι κατ 9 εξοχήν συνεργάται μας θα είναι οι κ. κ. Κτηνίατροι. Γ Ως θα ΐδωμεν κατωτέρω τα κύρια μέτρα τα όποια θα επιζητήσωμεν να εφαρμόσωμεν θα είναι. α) Ή ελάττωσις τον άριϋ μον τών σκύλων εν 'Ελλάδι, ή προφύλαξις τών όσων θα απομείνουν, άπο της μολύνσεως με εχινόκοκκον και ή θεραπεία τών μολυσμένων. β) Ή βελτίωσις 'της καταστάσεως τών σφαγείων και ή δργάνωσις της σφαγής τών ζώων εις μικράς πόλεις και χωρία, ούτως ώστε να μή είναι δυνατή ή μόλυνσις τών σκύλων.

Είναι δυνατή ή έλάττωσις της συχνότητος τοΰ εχινόκοκκου εν Ελλάδι ; 17 και γ) Ή δια διαφόρων μέσων διαφώτιοις τοΰ λαοϋ, προ παντός των κατοίκων τών μικρών πόλεων, των χωρίων της ύπαιθροι) καί τοΰ ποιμενικού πληθυσμού, περί τοΰ κίνδυνου τών Ιδίων και τών οίκογενειών των εκ της στενής επαφής με σκύλους και εκ της διατροφής τούτων με μολυσμένα άπο έχινόκοκκον σπλάγχνα. α) Ή έλάττωσις τον άρι&μον τών σκύλων είναι βεβαίως λίαν ωφέλιμον μέτρον δια την προφύλαξιν ι;ής έχινοκοκκιάσεως. Δεν υπάρχει αμφιβολία δτι εάν υπάρχουν δλιγώτεροι σκύλοι θα είναι καί δλιγώτεραι οι με την ταινίαν έχινόκοκκον μολυσμένοι, επομένως μικρότερος ό κίνδυνος μολύνσεως ανθρώπων και ζώων. Ή ελάττωσις τών σκύλων θα έπιτευχθή δια της εξολοθρεύσεως τών αδέσποτων σκύλων, καθώς και δια της φορολογίας τών κατόχων σκύλων, φυλάκων καί ποιμενικών, ετι δε περισσότερον τών σκύλων τοΰ σαλονιού. Ή επιτροπή μας θα φροντίση ώστε να ψηφισθούν οι αναγκαίοι προς τοΰτο νόμοι, προ παντός δμως δπως εφαρμόζεται ο νόμος. Το ζήτημα πώς θα άποφΰγωμεν την μόλυνσιν τών σκύλων θα πραγματευβώμεν αμέσως κατωτέρω, δταν θα όμιλήσωμεν περί σφαγείων και τής οργανώσεως τής σφαγής τών ζώων εις μέρη δπου δεν υπάρχουν σφαγεία. Έδώ θα γράψωμεν ολίγα περί τής ανάγκης τής συστηματικής και επανειλημμένης θεραπείας τών μολυσμένων σκύλων' επειδή δμως δεν είναι εΰκολον να εξετάζονται δλοι οί σκύλοι, αν είναι μολυσμένοι ή δχι, δια τοΰτο συνιστάται υπό τής πλειονότητος τών συγγραφέων οΐτινες έμελέτησαν το ζήτημα, να ύποβάλωνται εις τακτικήν κατά δίμηνον ή τρίμηνον θεραπείαν, δλοι οί σκύλοι τής υπαίθρου και προ παντός οί ποιμενικοί. 'Ως άνθελμινθικον φάρμακον συνιστάται το Nemural τοΰ Γερμανικού ο'ίκου Bayer. Ελλείψει Nemural συνιστάται το Bromhydrate d'arecoline, το οποίον έχει δοκιμασθή εν Νέα Ζηλανδία καί άλλαχοΰ και απεδείχθη λίαν άποτελεσματικόν' ή χρήσις του δμως παρουσιάζει ωρισμένας δυσκολίας. Δεν θα επεκταθώ επί τοΰ τρόπου χρήσεως τών άνθελμινθικών αυτών φαρμάκων, διότι φαντάζομαι δτι τα περί τούτων ανευρίσκει τις εις τα διδακτικά Κτηνιατρικά συγγράμματα. β) Το σπουδαιότερον προφυλακτικον μέσον κατά τής εχινοκοκκιάσεως τοΰ ανθρώπου και τών σφαγίων είναι y αποφυγή της μολύνσεως τών σκύλων, οιτινες μεταδίδουν το νόσημα. Δυνάμεθα να επιτύχωμεν τοΰτο ασφαλώς, μη δίδοντες εις τους σκύλους μολυσμένα σπλάγχνα άπο σφάγια και καθιστώντες αδύνατον εις αυτούς να άνεύρουν και φάγουν τοιαΰτα σπλάγχνα. "Ολα τα κράτη δπου ενδημεί ό Εχινόκοκκος έχουν λάβει μέτρα προφυλακτικά εκ τών οποίων το κύριον είναι ό έλεγχος τών σφαγίων και ή καταστροφή τών εξ εχινόκοκκου μολυσμένων σπλάγχνων, ώστε ταΰτα

ÎS Αελτίον της Ελληνικής Κτηνιατρικής Εταιρείας να μη γίνουν βορά τών σκΰλο^ν. Τα προφυλακτικά μέτρα είναι εΰκολον να εφαρμοσθούν εις τα επίσημα σφαγεία. Εις τα επίσημα αυτά σφαγεία οι Κτηνίατροι εξετάζουν λεπτομερώς τα σπλάγχνα τών σφαζομένων ζώων και οσα εκ τούτων ευρεθούν περιέχοντα κΰστεις εχινόκοκκων, τίθενται κατά μέρος προς καταστροφήν. Ή καταστροφή τών μολυσμένων σπλάγχνων γίνεται εντός άποτεφρωτικοΰ κλιβάνου. Περιττον να προσθέσω δτι είσοδος σκύλων εντός του περιβόλου και τών οικημάτων τών σφαγείων είναι απολύτως άπηγορευμένη. Οΰτω βλέπομεν ο ci ή μόλυνσις σκύλων από τα μολυσμένα σπλάγχνα τών καλώς οργανωμένων επίσημων σφαγείων είναι απολύτως αδύνατος. Δεν είμαι βέβαιος αν πρέπει να παραδεχθώμεν το ϊδιον και δια τα ιδικά μας σφαγεία. Εΐδομεν ανωτέρω δτι άποτεφρωτικος κλίβανος εις τα πλείστα τών σφαγείων μας δεν υπάρχει, ή δε καταστροφή τών μολυσμένων σπλάγχνων γίνεται κατά διαφόρους, βεβαίως ουχί ασφαλείς, τρόπους. Νομίζω οτι μία εκ τών σπουδαίων φροντίδων της επιτροπής μας πρέπει να είναι ή προσπάθεια περί της βελτιώσεως της καταστάσεως τών σφαγείων μας και της ασφαλούς καταστροφής τών μολυσμένων σπλάγχνων, οΰτως ώστε ή εξ αυτών μόλυνσις τών σκύλων να καθίσταται αδύνατος. Προς τοΰτο επικαλοιίμεθα την βοήθειαν τών κ.κ. Κτηνιάτρων. Έαν δεν είναι δυνατόν να χορηγηθούν εις δλα τα σφαγεία αποτεφρωτικοί κλίβανοι, δεν νομίζω δτι είναι δΰσκολον να ευρεθούν άλλοι τρόποι προς καταστροφήν τών μολυσμένων σπλάγχνων. "Οπου δέν σφάζονται καθ 5 ήμέραν πολλά ζώα, νομίζω δτι θα ήτο εύκολος ή καταστροφή τών σπλάγχνων, εάν ριφθούν ταϋτα εντός πύρας μέχρι τελείας καύσεως. Υπάρχει δμως και άλλος τρόπος να καταστούν ταΰτα ακίνδυνα. Εννοώ τον βρασμόν. Έάν βρασθοΰν τα σπλάγχνα επι ήμίσειαν ώραν, δύνανται να δοθοϋν ως τροφή τών ζώων, σκύλων η και χοίρων, άνευ οΰδενος κίνδυνου, άρκεϊ ή μέθοδος να εφαρμόζεται εΰσυνειδήτως και ό βρασμός να διαρκή Ιπι ήμίσειαν ώραν. Ούτω θα ελαττωθή και ή απώλεια τής Εθνικής Οικονομίας εκ τής καταστροφής μεγάλου αριθμού οκάδων μολυσμένων σπλάγχνων, διότι τα δια του βρασμού άποστειροΰμενα σπλάγχνα δύνανται να πωληθούν ως τροφή τών ζώων. Φοβούμαι δμως δτι τα έξοδα του βρασμού τών σπλάγχνο3ν δέν θα είναι μικρά. Δυστυχώς δμως δλα τα ζώα δεν σφάζονται εντός σφαγείων. Παρ' ήμΐν πολλά, κυρίως πρόβατα, σφάζονται εντός τών αγροκτημάτων, είτε εντός τής αυλής χωρικών διατρεφόντων ολίγα πρόβατα, ε'ίτε και εις το υπαιθρον και τους αγρούς. Οι ποιμένες σφάζουν πολλάκις ά'ρρωστα πρόβατα, δταν δέν ημπορούν να παρακολουθήσουν το ποίμνιον. "Ελεγχος επί τών οΰτω σφαζομένων ζώων δέν υπάρχει και συνήθους βλέπει τις δτι δ σφαγευς αμα εΰρη σπλάγχνα μολυσμένα μέ εχινόκοκκον και μη δυνάμενα να φαγωθούν ή να πωληθούν, τα ρίπτει εις

Είναι δυνατή ή έλάττωσις της συχνότητος τοΰ εχινόκοκκου εν Ελλάδι; 19 τους σκύλους, οι οποίοι συνάζονται συνήθως εις τον τόπον της σφαγής δσφραινόμενοι τροφήν. Άπό αΰτάς τάς ανεξέλεγκτους σφαγας μολύνονται κυρίως οι σκύλοι με εχινόκοκκον, και εις αΰτάς οφείλεται ό μέγας κίνδυνος μολύνσεως τοΰ ανθρώπου και των ζώων. Εις πολλάς χώρας εψηφίσθησαν νόμοι ελέγχου δια τάς κατ" οίκον σφαγάς, άλλα σπανίως επέφεραν το ποθουμενον αποτέλεσμα. ΟΙ 'Ισλανδοί, οΐτινες κατόρθωσαν δντως να εξαφανίσουν τον εχινόκοκκον από την χωράν των, έχουν νόμον από τοΰ 1890 επιβάλλοντα πρόστιμον 10 κορωνών εις πάντα σφάζοντα ζώον και μη καταστρέφοντα τα τυχόν μολυσμένα σπλάγχνα. ΟΙ Αυστραλοί παραπονούνται δτι εις τα αγροκτήματα και τα χωρία οπού σφάζονται ζώα δι' ιδίαν κατανάλοοσιν, τα μολυσμένα σπλάγχνα ρίπτονται κατά κανόνα εις τους σκύλους. Εις την Έπαρχίαν της Όλλανδίας Φρισλανδίαν, φαίνεται δτι επεβλήθη, εις τας πλείστος των κοινοτήτων, συστηματικός έλεγχος εις τα οικιακά σφαγεία. Δεν κατώρθωσα, παρά τάς προσπάθειας μου, να μάθω επί τη βάσει ποίων νομοθετικών και διοικητικών μέτρων κατορθοΰται εν Φρισλανδία ό έλεγχος τών κατ' οίκον σφαζομςνων ζώων. Τί εΐμπορεΐ να γίνη εν Ελλάδι δσον άφορα το ζήτημα τοΰτο, τών κατ' οΐκον σφαγών ; Νομίζω πρώτον δτι πρέπει να επιζητηθή ή ΐδρυσις απλών σφαγείων καί εις μικράς πόλεις, ως και τάς λουτροπόλεις. Τοϋτο είχε προτείνει άλλοτε εις το Άνο5τατον Ύγειονομικον Συμβουλών ό κ. Κ. Κίννας. Νομίζω δμως δτι και εις κωμοπόλεις και χωρία ακόμη, θα ήτο δυνατόν να ύπάρχη μικρός περιφραγμένος χώρος, μία μάνδρα, εντός της οποίας θα ήδΰναντο οι κάτοικοι τοΰ χωρίου να σφάζουν τα προς πώλησιν ή προς ιδίαν χρήσιν σφάγια. Βεβαίως ταύτα δεν πρόκειται να ελέγχωνται υπό Κτηνιάτρου, αλλ 3 ή αναγνώρισις κΰστεων τών πνευμόνων ή τοΰ ήπατος είναι τόσον εύκολος ώστε καί εις άπλοΰς χωρικός, θα ήδΰνατο να βεβαίωση τα μολυσμένα σπάγχνα και να φροντίση δια την καταστροφήν των. Δεν επεκτείνομαι επί τοΰ μέτρου, το όποιον πρέπει να μελετηθώ, νομίζω δμως δτι τοΰτο είναι εφαρμόσιμον. Παρακαλώ τους κ.κ. Κτηνιάτρους να σκεφθοΰν καί να μελετήσουν το ζήτημα. Ή Επιτροπή μας εύγνωμόνως θα άποδεχθη πάσαν πρότασιν, ήτις θα δύναται να εφαρμοσθη με ελπίδας επιτυχίας. Ουδείς έλεγχος είναι δυνατός κατά την σφαγήν προβάτων εις αγροκτήματα, ως καί εις τα ποίμνια. Δι 5 αΰτάς τάς περιπτώσεις θα άρκεσθώμεν εις την συχνήν καί σχολαστικήν διαπαιδαγ<ύγησιν τών ενδιαφερομένων. Καί εις τοΰτο οι κ.κ. Κτηνίατροι, οϊτινες ως εκ του επάγγελμα-

äo Δελτίον της Ελληνικής Κτηνιατρικής Εταιρεία; τός ίων έρχονται εις συχνήν έπαφήν με τους Κτηνοτρόφους, âà δννηϋονν να μας βοηθήσουν. γ) Ώς τελευταΐον τέλος, αλλ 9 όχι δλιγώτερον ώφέλιμον προφυλακτικον κατά της εχινοκοκκιάσεως μέτρον, δφείλομεν να συστήσωμεν την συνεχή σνστηματικην διαφώτισιν τον κοινού περί τοΰ τρόπου της μεταδόσεως του εχινόκοκκου, περί τών κίνδυνων τους οποίους προκαλεί το νόσημα εις τον ανθρωπον καΐ τα ζώα και τέλος περί τών ασφαλών μέτρων προς προφΰλαξιν τοΰ άνθρωπου από το νόσημα τοΰτο. "Ολοι οι 'Έλληνες πρέπει να μάθουν τί είδους νόσημα είναι ή έχινοκοκκίασις του ανθρώπου, πόσους ανθρώπους καθιστά ανικάνους προς εργασίαν επί μακρόν χρόνον και πόσους οδηγεί εις τον τάφον. Ή προσπάθεια μας δμως προς διαφώτισιν του κοινού πρέπει να σταφη κυρίως προς δυο κατευθύνσεις : Πρώτον προς τους κατοίκους τών χωρίων, τους άγρότας, τους ποιμένας, και εν γένει τους ανθρώπους, οι όποιοι συχνά η σπανίως σφάζουν πρόβατα προς ιδίαν χρήσιν, ή προς πώλησιν. Οΰτοι πρέπει να μάθουν τί κίνδυνους παρουσιάζει ναι δια τα παιδιά των και δια τους συγγενείς των ή κακή συνήθεια να ρίπτουν μολυσμένα με εχινόκοκκον (φούσκες) σπλάγχνα εις τους σκύλους, πρέπει να μάθουν δτι τοιαύτα σπλάγχνα είναι ανάγκη να καταστρέφωνται ή τουλάχιστον να καθίστανται άβλαβη δια βρασμού. Κατά δεύτερον λόγον πρέπει να άποτανθώμεν εις τα παιδιά τών σχολείων. Πρέπει τα παιδιά να μάθουν πόσον επικίνδυνος είναι ή στενή επαφή με σκύλους, ή κακή συνήθεια να κοιμούνται μαζύ, να τους δίδουν να τρώγουν από το πιάτο των, να τους άφίνουν να τα γλύφουν και να τους μεταδίδουν έτσι τα ωάρια τοΰ εχινόκοκκου, τα όποια κατ' αυτόν τον τρόπον θα καταποθοΰν από το παιδί, θα μεταβληθούν εις έμβρυα, και αυτά εγκαθιστάμενα εις το ήπαρ ή άλλαχοΰ τοΰ σώματος θα μετατραποΰν εις κΰστεις εχινόκοκκου. C H διδασκαλία θα πρέπει να είναι συνεχής. 'Από τα παιδιά πολλάκις θα διδαχθοΰν και οι μεγάλοι, τα παιδιά θα εμποδίσουν κάποτε τον πατέρα των να ρίψη το μολυσμένο σηκότι στον σκΰλο. Τα μέσα τα όποια πρέπει να χρησιμοποιηθούν δια την διαφώτισιν αυτήν τοΰ κοινοϋ είναι διαφόρων ειδών. Οι πολυτιμώτεροι συνεργάται μας θα είσθε σεις οι κτηνίατροι καί οι διδάσκαλοι. "Αμα ενστερνισθήτε μιαν τοιαΰτην προσπάθειαν, τα αποτελέσματα θα είναι άριστα. Θα χρησιμοποιήσωμεν το ραδιόφωνον με βραχείας διαλέξεις, κυρίως κατά την ώραν του άγρότου, θα ζητήσωμεν βοήθειαν από τον τόπον, τας καθημερινώς εφημερίδας και τα περιοδικά, προ παντός δσα διαβάζονται από αγροτικούς πληθυσμού;, δια να δημοσιεύουν οδηγίας και συστάσεις. Θα εκτυπώσωμεν εικονογραφημένους πίνακας, παριστώντας τήν βιολογικήν εξέ-

Είναι δυνατή ή έλάττωσις της συχνότητος του εχινόκοκκου εν Ελλάδι ; 21 τασι,ν του παρασίτου, τον τρόπον της μεταδόσεως και τους τρόπους της προφυλάξεως. ΟΙ πίνακες οΰτοι θα τοιχοκολληθούν εις τα σχολεία, σιδηροδρομικούς σταθμούς, εις τα καφενεία των χωρίων, και δπου άλλου συγκεντρώνεται αγροτικός κυρίως πληθυσμός. Θα διανείμωμεν κατά χιλιάδας έντυπα περί της προφυλάξεως από του νοσήματος. Θα δργανώσωμεν διαλέξεις ίνα προκαλεσωμεν το ενδιαφέρον των αγροτικών πληθυσμών. Μενάλην ώφέλειαν θα παράσχη, νομίζω, περιοδε\)ων διαφωτιστής δστις ε'ις μικράς συγκεντρώσεις εις τα χωρία θα δύναται να διδάξη τους κατοίκους. Έάν τοιαύτα μέτρα εφαρμοσθούν, ουχί σπασμωδικά, άλλα συστηματικά καί επί μακρόν χρόνον, νομίζω δτι δ ευφυής Ελληνικός λαός αντιλαμβανόμενος τους κίνδυνους, οι οποίοι τον απειλούν από το νόσημα αυτό, θα μας βοηθήση εις την προσπάθειάν μας. Βεβαίως προς εφαρμογήν δλων τών μέτρων τούτων χρειάζονται αρκετά χρήματα, προς παντός δμως πρέπει να ΰπάρχη μία οργάνωσις, ήτις ουχί μόνον θα συνιστά τα αναγκαία προφυλακτικά μέτρα, άλλα θα φροντίζη και θα επιτηρη με σχολαστικότητα τήν εφαρμογήν αυτών. Την φροντίδα αυτήν θα άναλάβη ή «Επιτροπή προς πρόληψιν της Έχινοκοκκιάσεως» του Ελληνικού Ερυθρού Σταύρου. Κύριοι Κτηνίατροι, προσεπάθησα να σας εκθέσω εν ολίγοις τους κινδύνους, οι όποιοι απειλούν τους κατοίκους της χώρας μας από τον έχινόκοκκον. Τους κινδύνους δια τα σφάγια καί τας εκ του νοσήματος απώλειας της πτωχής Εθνικής μας οικονομίας γνωρίζετε καλύτερα από έμέ. Ελπίζω ori ή επιτροπή μας με επιμονή καί ύπομονήν θα κατορθώση να περιορίση τήν έξάπλωσιν τοΰ νοσήματος. Βεβαίως προς τοΰτο θα χρειασθή πολύς χρόνος. Είναι όμως επίσης βέβαιον οτι χωρίς τήν ίδικήν σας βοήθειαν δέν θα κατορθώσωμεν τίποτε. Δεν ανησυχώ όμως, διότι είμαι βέβαιος οτι θα μα; βοηθήσητε. RESUMÉ Peut - on diminuer la fréquence de Techinococcose en Grèce? Par M. M a k k a s Directeur - chirurgien l'hôpital de la Croix - Rouge Hellénique L'auteur ayant constaté que la fréquence de Pechinococcose humaine, en Grèce, prend des allures niellantes d'une année à l'autre, juge necessaire qu' une campagne soit entreprise contre cette

22 Αελτίον της Ελληνικής Κτηνιατρικής Εταιρείας maladie, commune à l'homme et aux animaux. Pour preparer cette campagne il examine l'extension du mal chez l'homme d'une part et chez les animaux de boucherie et le chien d'autre part et dans ce but il passe en revue toutes les statistiques concernant la frequence de cette maladie (chez l'homme) dans les différents pays du monde et c'est avec une certaine déception qu'il constate que la Grèce vient presqu'en tête parmi les pays européens (après l'ile de Chypre). En ce qui concerne les animaux, l'auteur n'a pu recueillir des documents précis et pour cela il s'adresse aux médecins vétérinaires seuls qualifiés de dresser ces statistiques. I,a campagne a commencé par la création d'un comité sous la présidence de l'auteur et l'egide de la Croix - Rouge Hellénique, auquel participent tous les Ministères et toutes les organisations, chargées de la Santé Publique. Pour la repression du mal, le comité se propose d'appliquer les mesures suivantes, pour l'efficacité dont, une collaboration étroite de la science Vétérinaire est jugée necessaire: 1) Diminution du nombre des chiens, principal vecteur du parasite, qui sera effectuée par l'extermination des chiens errants et la taxation de tous les autres. 2) Traitement bimensuel ou trimestriel anthelminthique des chiens. B) Moyens d'éviter l'infection ou la reinfection des chiens par une bonne organisation des abattoirs, l'interdiction de l'abattage en dehors d'une place commune aménagée à ce propos dans chaque village et la destruction des viscères infectés et 4) Instruction du public, surtout des gens de la campagne, bergers, bouchers, et spécialement des élèves, par l'emploi de la radio, de la presse, d'images appropriés et des projections de films concernant le cycle évolutif du parasite, son mecanisne de transmission à l'homme, ainsi que la manière de se protéger de lui. Pour tout cela l'auteur juge indispensable et compte sur la collaboration des médecins Vétérinaires espérant bien qu'après un certain temps le but poursuivi sera atteint.