Στο δάσος υπάρχουν πολλά και διαφορετικά φυτά: δέντρα, θάμνοι, πόες, βρύα 21
22
2.1 Δέντρα, θάμνοι, πόες Προσέγγιση των φυτών του δάσους, διαπίστωση της παρουσίας διαφορετικών φυτικών ειδών και διαχωρισμός σε πόες, θάμνους, δέντρα. Προτεινόμενα μέσα & υλικά: Μεγεθυντικοί φακοί, φτυαράκια, δοχεία συλλογής, μαρκαδόροι, κηρομπογιές, χαρτί του μέτρου, τα φύλλα εργασίας 1 & 2 Διάρκεια: 30 για τις δραστηριότητες κάθε φάσης του πεδίου 15-20 κάθε δραστηριότητα στην τάξη Στο πεδίο Α Φάση Προτείνεται η επίσκεψη σε προεπιλεγμένο μέρος του δάσους της περιοχής ώστε να είναι δυνατή η παρατήρηση ποωδών φυτών, θάμνων και δέντρων. Δίνεται αρχικά χρόνος να παρατηρήσουν τα παιδιά τα διαφορετικά είδη φυτών και να εντοπίσουν ομοιότητες και διαφορές. Κάποια στιγμή παρατηρούν πιο προσεκτικά τα φυτά που υπάρχουν χαμηλά στα πόδια τους. Τα αγγίζουν και διατυπώνουν απόψεις για το σχήμα, το χρώμα, το μέγεθος, την υφή τους. Αναμένεται να διαπιστωθεί από τα παιδιά ότι πρόκειται για φυτά με ευκαμψία και μικρό μέγεθος. Πλησιάζουν στο έδαφος και παρατηρούν με μεγεθυντικούς φακούς το βλαστό, τα φύλλα, τα άνθη τους. Διατυπώνουν υποθέσεις για τα μέρη των φυτών που βρίσκονται μέσα στο χώμα (ρίζες). Προσεκτικά σκάβουν με τα φτυαράκια κι αποκαλύπτουν τις ρίζες κάποιων ποωδών φυτών. Παρατηρούνται έτσι και μέρη των φυτών που βρίσκονται μέσα στο έδαφος. Σκεπάζουν ξανά τις ρίζες με χώμα. Στη συνέχεια προτρέπονται να πλησιάσουν φυτά μεγαλύτερα σε ύψος και όγκο από τις πόες, δηλαδή θάμνους. Παρατηρούν το σχήμα των θάμνων, τα κλαδιά, τα φύλλα, ξαπλώνουν στο έδαφος γύρω από ένα θάμνο για να αντιληφθούν διαφορετικά το μέγεθός του, πραγματοποιούν συγκρίσεις. Διατυπώνονται ερωτήματα και υποθέσεις για την ύπαρξη τμημάτων και αυτών των φυτών μέσα στο χώμα. Αποφασίζουν να συλλέξουν υλικά που θα τους θυμίζουν την ύπαρξη θάμνων στο δάσος (π.χ. ένα πεσμένο κλαδί, καρπούς κ.λπ.). Τέλος καλούνται να πλησιάσουν φυτά ακόμη μεγαλύτερα σε ύψος και όγκο, τα δέντρα. Ψηλαφίζουν τους κορμούς τους, τους αγκαλιάζουν, 23
διαπιστώνουν τη δυσκαμψία τους, προσπαθούν να αγγίξουν τα κλαδιά τους. Ξαπλώνουν στο έδαφος, γύρω από τον κορμό ενός δέντρου, για να αντιληφθούν καλύτερα το μέγεθος του δέντρου και να το παρατηρήσουν από διαφορετική θέση. Ονομάζουν τα μέρη του δέντρου που βρίσκονται πάνω από το έδαφος (κορμός, κλαδιά, φύλλα κ.λπ.), διατυπώνουν ερωτήματα και υποθέσεις για την ύπαρξη τμημάτων του δέντρου μέσα στο χώμα. Συμφωνούν να συλλέξουν υλικά που θα τους θυμίζουν την ύπαρξη δέντρων στο δάσος (κλαδιά, καρπούς, φλοιό κ.λπ.). Β Φάση Ενώ ακόμη η ομάδα βρίσκεται στο πεδίο, προτείνεται η δημιουργία μιας πολύ απλής απεικόνισης της ορόφωση του δάσους. Ο εκπαιδευτικός απλώνει χαρτί του μέτρου στο έδαφος, τόσο ώστε να υπάρχει χώρος να δουλέψουν όλα τα παιδιά. Στην πάνω άκρη ζωγραφίζει σύννεφα ή ήλιο για να ορίσει τον ουρανό στο δάσος. Χαράσσει, αρκετά χαμηλά και σ όλο το μήκος του χαρτιού, μία οριζόντια γραμμή για να ορισθεί το έδαφος. Ξαναθυμούνται όλοι μαζί τα ποώδη φυτά, τους θάμνους και τα δέντρα που προσέγγισαν και καλούνται να τα σχεδιάσουν. Ο εκπαιδευτικός χαράσσει άλλες τρεις οριζόντιες γραμμές, παράλληλες με την προηγούμενη γραμμή που ορίζει το έδαφος και με κάποια απόσταση μεταξύ τους. Στη συνέχεια καλούνται όλα τα παιδιά να σταθούν μπροστά στο χαρτί και να ζωγραφίσουν όποιο από τα φυτά που προσέγγισαν τους εντυπωσίασε (πόα, θάμνο, δέντρο), προσέχοντας όμως να διακρίνεται η διαφορά μεγέθους τους. Η πόα θα σχεδιαστεί από την 1η έως τη 2η γραμμή, ο θάμνος από την 1η έως την 3η γραμμή, το δέντρο από την 1η έως την 4η γραμμή κ.ο.κ.. Υπενθυμίζεται στα παιδιά και η ύπαρξη τμημάτων των φυτών (ριζών) μέσα στο έδαφος. Αναμένεται η εργασία να έχει τη μορφή της παρακάτω εικόνας. 24
Στην τάξη Ι. Τα παιδιά εργάζονται στα φύλλα εργασίας 1 & 2. Φύλλα Εργασίας 1 & 2 ΙΙ. Η εργασία που δημιουργήθηκε στο πεδίο τοποθετείται στη γωνιά του δάσους. Καλούνται τα παιδιά να τοποθετήσουν στο χαρτί του μέτρου όλα τα υλικά που συνέλεξαν από την επίσκεψή τους στο δάσος. Ρωτούν, προτείνουν, προσθέτουν, αλλάζουν, αφαιρούν για να τοποθετηθούν τα υλικά ανάλογα με την προέλευσή τους. Τα υλικά των δέντρων να τοποθετηθούν στα μέρη του δέντρου, υλικά θάμνων να τοποθετηθούν στο τμήμα των θάμνων, ρίζες να τοποθετηθούν στο τμήμα του εδάφους κ.ο.κ.. Με την ολοκλήρωση της εργασίας μπορούν να προκληθούν συσχετίσεις και συγκρίσεις σχετικές με την ορόφωση του δάσους και την ορόφωση των κτηρίων που τα παιδιά είναι εξοικειωμένα. Για το σκοπό αυτό τοποθετείται δίπλα στην εργασία τους η εικόνα ενός πολυώροφου κτηρίου. Ερωτήματα και παραινέσεις όπως: - Ελάτε να δείξουμε τους ορόφους του κτηρίου. - Να δείξουμε τον πιο χαμηλό όροφο του κτηρίου. - Ας δείξουμε και τον όροφο που βρίσκεται πολύ ψηλά. - Υπάρχει όροφος που βρίσκεται μέσα στη γη; - Υπάρχουν διαφορετικοί κάτοικοι σε κάθε όροφο; - Ας προσπαθήσουμε να φανταστούμε το δάσος σαν ένα κτήριο. Θα βρίσκαμε ορόφους; - Τι θα βάζαμε στον πρώτο όροφο; (Απ.: χόρτα, λουλούδια) - Τι θα βάζαμε στο δεύτερο όροφο; (Απ.: θάμνους) - Τι θα βάζαμε κάτω από τη γη; (Απ.: ρίζες) Οι παραπάνω προσεγγίσεις προτείνονται για να υποστηριχθούν καλύτερα οι δραστηριότητες αναζήτησης και παρατήρησης των ζώων του δάσους που παρουσιάζονται σε μια επόμενη ενότητα. 25
2.2 Αρωματικά φυτά του δάσους Προσέγγιση αρωματικών φυτών, ανάδειξη της χρησιμότητάς τους για τον άνθρωπο και άλλους οργανισμούς (π.χ. έντομα). Προτεινόμενα μέσα & υλικά: α) δοχεία συλλογής, για το πεδίο, β) υλικά για κατασκευές, αρωματικά φυτά ή εικόνες τους, για τις δραστηριότητες στην τάξη Διάρκεια: Έως 60 οι δραστηριότητες πεδίου Έως 35 οι δραστηριότητες στην τάξη Στο πεδίο Προτείνεται η άμεση προσέγγιση και παρατήρηση των φυτών, αν υπάρχει η δυνατότητα προσέγγισής τους στο πεδίο και η συλλογή τους. Προτείνεται εναλλακτικά η επίσκεψη σε κατάστημα πώλησης αρωματικών φυτών και η αγορά κάποιων από αυτά. Στην τάξη Είναι πολύ εύκολο να έχουν τα παιδιά στη διάθεσή τους χαμομήλι, δεντρολίβανο, θυμάρι, τσάι, ρίγανη, λεβάντα κ.λπ.. Τα φυτά που συλλέχθηκαν ή αγοράστηκαν εκτίθενται σε κάποιο χώρο της αίθουσας ώστε να είναι προσεγγίσιμα από τα παιδιά. Για αρωματικά φυτά που δεν είναι εύκολη η συλλογή τους ή η αγορά τους, αξιοποιούνται εικόνες. Στη συνέχεια τα παιδιά αγγίζουν, μυρίζουν, ανακοινώνουν τα ονόματα των φυτών με τη βοήθεια του εκπαιδευτικού και συζητούν για τη χρησιμότητά τους στον άνθρωπο (αρωματικές, θεραπευτικές ιδιότητες) ή σε άλλους οργανισμούς, όπως τα έντομα (π.χ. μέλισσες). Προτείνονται επίσης ασκήσεις όσφρησης, παρασκευή ροφημάτων και κατασκευές διακοσμητικού στεφανιού, ημερολογίου κ.λπ.. 26