Αριθμοί-Κλειδιά της Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης στην Ευρώπη - 2007

ελτίο Τύπου Αριθμοί-Κλειδιά της Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης στην Ευρώπη - 2007 Στην τριτοβάθμια εκπαίδευση στην Ευρώπη πραγματοποιούνται μεγάλες αλλαγές που αφορούν στην καθιέρωση μέχρι το έτος 2010 ενός «Ευρωπαϊκού Χώρου» για την τριτοβάθμια εκπαίδευση, ο οποίος είναι ο απώτερος στόχος της ιαδικασίας της Μπολόνια. Επίσης, αναμένεται να παίξει σημαντικό ρόλο στη Στρατηγική της Λισσαβώνας, ούτως ώστε η Ευρωπαϊκή Ένωση να γίνει παγκοσμίως η πιο ανταγωνιστική και δυναμική οικονομία βασιζόμενη στην γνώση. Πέραν των λεπτομερών πληροφοριών για τις τάσεις στη χρηματοδότηση και την συμμετοχή στην τριτοβάθμια εκπαίδευση ως σύνολο, η νέα αυτή έκδοση που είναι προϊόν στενής συνεργασίας ανάμεσα στην Ευρωπαϊκή Μονάδα Ευρυδίκη και την Eurostat, τη Στατιστική Υπηρεσία των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, επικεντρώνεται ιδιαιτέρως στην κοινωνική διάσταση της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης και την κινητικότητα των φοιτητών. Η έκδοση καταδεικνύει ότι ακόμη πρέπει να γίνουν πολλά ώστε να δοθεί ώθηση στην διεθνή κινητικότητα και αποκαλύπτει την ποικιλομορφία πολιτικών που έχουν αναπτυχθεί, με τον οφειλόμενο σεβασμό για το ευρύτερο οικονομικό και κοινωνικό πλαίσιο μέσα στο οποίο εφαρμόζονται, ώστε να ανταποκριθούμε στην κοινή πρόκληση που προβάλλει η κοινωνική διάσταση. Η έκδοση έχει πραγματοποιηθεί με την υποστήριξη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Ποιος πληρώνει για την τριτοβάθμια εκπαίδευση; Ποιο είναι το επίπεδο κρατικής χρηματοδότησης; Η τριτοβάθμια εκπαίδευση σε μεγάλο βαθμό παρέχεται και χρηματοδοτείται από τον κρατικό τομέα, στον οποίο αναλογεί ποσοστό μεγαλύτερο από το 70% των φοιτητών στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Ο ανεξάρτητος ιδιωτικός τομέας είναι ουσιαστικά ανύπαρκτος με εξαίρεση τις περιπτώσεις της Κύπρου, της Πολωνίας, της Πορτογαλίας και της Ρουμανίας. Η απευθείας χρηματοδότηση των Ιδρυμάτων είναι ο κύριος τύπος οικονομικής ενίσχυσης, το μεγαλύτερο μέρος της οποίας διατίθεται για την διδασκαλία. Η Ελλάδα, η Σλοβακία και η Σουηδία είναι εξαιρέσεις. Στην Ελλάδα, οι κτιριακές και υλικοτεχνικές υποδομές συνιστούν το μεγαλύτερο παράγοντα δαπανών (40,8%).Στην Σλοβακία το λειτουργικό κόστος καταλαμβάνει μεγαλύτερο ποσοστό στον προϋπολογισμό (46.8 %) από το κόστος για το προσωπικό. Στη Σουηδία το ποσό χρημάτων που διατίθεται στην έρευνα είναι σχεδόν το ίδιο υψηλό με αυτό που διατίθεται για την διδασκαλία. Οι πόροι του ακαδημαϊκού διδακτικού προσωπικού είναι δυνατόν να ποικίλουν φτάνοντας μέχρι και τριπλάσια ποσά αναλόγως την χώρα. Σε μερικές χώρες αντιστοιχούν, κατά μέσο όρο, δέκα μαθητές ανά καθηγητή (Σλοβακία, Φινλανδία, Σουηδία και Ισλανδία),και ο αριθμός αυτός ανέρχεται σε περισσότερους από 25 στην Ελλάδα και την Σλοβενία. Οι δαπάνες ανά φοιτητή είναι κατά κανόνα χαμηλότερες σε χώρες στις οποίες ο αριθμός των φοιτητών είναι ανάμεσα στους υψηλότερους και αντίστροφα. Εν τούτοις, οι δύο αυτοί 1

παράγοντες είναι στενά συνδεδεμένοι με τους μισθούς του ακαδημαϊκού προσωπικού, γεγονός που εξηγεί γιατί ορισμένες χώρες δαπανούν περισσότερα χρήματα ανά φοιτητή σε σχέση με άλλες, ακόμη και αν η αναλογία φοιτητή / καθηγητή είναι η ίδια. Τρεις χώρες (Βουλγαρία, Λιθουανία και Σλοβακία) αντιπροσωπεύουν ένα διαφορετικό πρότυπο με χαμηλότερες αναλογίες φοιτητών/ καθηγητή (λιγότεροι από 15 φοιτητές ανά καθηγητή) όμως εμφάνισαν τα χαμηλότερα επίπεδα δαπανών για την διδασκαλία, στην Ευρώπη το 2004. Στον αντίποδα, στο Ηνωμένο Βασίλειο, στο οποίο η συγκεκριμένη δαπάνη είναι από τις υψηλότερες της Ευρώπης, η αναλογία φοιτητών / καθηγητών ήταν 18:1. Οι φοιτητές σε όλες τις χώρες συνεισφέρουν στο κόστος των διδάκτρων ; Οι προπτυχιακές σπουδές πλήρους παρακολούθησης μπορεί να θεωρηθούν δωρεάν σε αρκετές ευρωπαϊκές χώρες. Σε τρεις χώρες (Φινλανδία, Σουηδία και τον κρατικό τομέα στη Νορβηγία), επιβάλλονται μόνο οικονομικές εισφορές στις φοιτητικές οργανώσεις ενώ στην Δανία δεν επιβάλλεται καμία εισφορά. Συνεπώς, στις Σκανδιναβικές χώρες, η πρόσβαση στην τριτοβάθμια εκπαίδευση μπορεί να θεωρηθεί δωρεάν. Η κατάσταση είναι παρόμοια στην περίπτωση όλων των προγραμμάτων στην Εσθονία, Ιρλανδία, Κύπρο, Ελλάδα, Σλοβενία και Σκοτία και επίσης ισχύει για τους φοιτητές που παίρνουν επιχορήγηση στην Λετονία (περίπου 25 %). Επίσης, ισχύει στην Δημοκρατία της Τσεχίας για τα θεωρητικά προγράμματα μεγάλης διάρκειας και στην Ισπανία για τα σύντομα προγράμματα επαγγελματικής εκπαίδευσης. εκατέσσερις χώρες επιβάλλουν δίδακτρα στους φοιτητές. Στις περισσότερες από αυτές,τα ετήσια δίδακτρα κυμαίνονται μεταξύ 200 ΜΑ EUR και 1000 ΜΑ EUR( 1 ). Τα ιδρύματα συχνά είναι ελεύθερα να καθορίζουν το ακριβές ποσό στο πλαίσιο μιας ανώτατης προβλεπόμενης τιμής. Στην Ιταλία και τον κρατικά- εξαρτώμενο ιδιωτικό τομέα στην Νορβηγία, τα ιδρύματα έχουν πλήρη ελευθερία στον καθορισμό του ποσού των διδάκτρων. Όπου ορίζεται ανώτατο όριο, μπορεί να ξεπεράσει το ποσό των 6 000 ΜΑΔ EUR στον κρατικό τομέα για φοιτητές χωρίς κρατική επιχορήγηση στην Λετονία καθώς και σε μερικά προγράμματα στην Πορτογαλία. Από το έτος 2006/07,στην Αγγλία και Βόρεια Ιρλανδία τα ιδρύματα έχουν την δυνατότητα να καθορίζουν τα δίδακτρα, χωρίς να υπερβαίνουν το αμετάβλητο μέγιστο ποσό των 4 031 ΜΑΔ EUR. εκαπέντε χώρες εκφράζουν την επιθυμία τους να ορίσουν ένα ανώτατο χρονικό όριο για την ολοκλήρωση των σπουδών, αυξάνοντας τα δίδακτρα που αφορούν φοιτητές που υπερβαίνουν τον προβλεπόμενο χρόνο για την ολοκλήρωση των σπουδών τους. Το ακριβές ποσό συχνά εξαρτάται από τα ίδια τα ιδρύματα. Τα δίδακτρα έχουν αυξηθεί στην Ισπανία, Ιταλία, Πορτογαλία και Τουρκία Σε έξι χώρες, συγκεκριμένα στην Δημοκρατία της Τσεχίας ( όσον αφορά τα θεωρητικά προγράμματα μεγάλης διαρκείας), στην Ιρλανδία, Ουγγαρία, Ρουμανία, Σλοβενία και Σκοτία, καθώς και σε έξι κρατίδια στην Γερμανία, η μόνη περίπτωση στην οποία οι φοιτητές υπήκοοι είναι υποχρεωμένοι να πληρώσουν συνεισφορά είναι όταν υστερούν στις σπουδές τους και έχουν μείνει πίσω. Ωστόσο, δωρεάν δίδακτρα εξακολουθούν να ισχύουν στην Δανία, Ελλάδα, Ισπανία, (όσον αφορά τα σύντομα επαγγελματικά προγράμματα), στην Κύπρο, Μάλτα, Σουηδία, Φινλανδία και Νορβηγία( όσον αφορά τον κρατικό τομέα). ( 1 ) Μονάδα Αγοραστικής ύναμης (ΜΑ ): Η επινοημένη νομισματική μονάδα κοινής αναφοράς που χρησιμοποιείται στην Ευρωπαϊκή Ένωση, ώστε να εκφράζεται ο όγκος των οικονομικών συνόλων με σκοπό συγκρίσεις με τέτοιο τρόπο ώστε οι διαφορές στα επίπεδα τιμών από χώρα σε χώρα να ελαχιστοποιούνται. Ο όγκος των οικονομικών συνόλων με την μορφή των ΜΑ προκύπτει διαιρώντας την αρχική αξία, υπολογισμένη στις εθνικές νομισματικές μονάδες, με την αντίστοιχη ισοτιμία αγοραστικής δύναμης (ΙΑ ). Συνεπώς, με τις Μονάδες Αγοραστικής ύναμης είναι εφικτή η αγορά του ίδιου όγκου αγαθών και υπηρεσιών σε όλες τις χώρες, ενώ απαιτούνται διαφορετικά ποσά των εθνικών νομισματικών μονάδων για την αγορά του ίδιου όγκου αγαθών και υπηρεσιών σε επιμέρους χώρες, ανάλογα με τα επίπεδα τιμών. 2

Ποιοι είναι οι κύριοι τύποι οικονομικής ενίσχυσης για τους φοιτητές; Σε τι ποσά ανέρχεται η ενίσχυση και ποιοι είναι οι αποδέκτες; Σε πολλές χώρες στις οποίες ισχύουν προσωπικές εισφορές, απαλλαγές ή ελαφρύνσεις παρέχονται από τις τοπικές αρχές. Αυτές οι ενισχύσεις, γενικά αποδίδονται βάσει του γονικού εισοδήματος. Σε ορισμένες χώρες, η ενίσχυση λαμβάνει την μορφή επιδομάτων, δανείων ή και των δύο. Τα επιδόματα, ή ο συνδυασμός επιδομάτων και δανείων, είναι οι βασικοί τύποι ενίσχυσης των φοιτητών. Η συνέχιση της ενίσχυσης συχνά εξαρτάται από την ικανοποιητική πρόοδο των φοιτητών. Τα δάνεια είναι ανύπαρκτα στο Βέλγιο (στην Γερμανόφωνη και την Φλαμανδική κοινότητα), στη Βουλγαρία, στην Δημοκρατία της Τσεχίας, στην Ιρλανδία, Ελλάδα, Ιταλία, Μάλτα, Αυστρία, Πορτογαλία και Σλοβενία. Η Ισλανδία είναι η μόνη χώρα που προσφέρει μόνο δάνεια. Τα ποσά δανεισμού είναι γενικά υψηλότερα από αυτά των επιδομάτων, και στις περισσότερες περιπτώσεις κυμαίνονται από 1500 ΜΑ EUR μέχρι 4 500 ΜΑ EUR ετησίως. Τα υψηλότερα ετήσια επιδόματα παρέχονται στην Δανία (καθολική σταθερή τιμή 5 759 ΜΑΔ EUR), στο Λουξεμβούργο (σταθερή τιμή 7 383 ΜΑΔ EUR) και στην Αυστρία (μέγιστο επίδομα 7 013 ΜΑΔ EUR). Τα δάνεια εκδίδονται με προνομιακούς όρους ως προς το επιτόκιο και η αποπληρωμή συχνά αρχίζει μετά το τέλος των σπουδών, αλλά το ποσό που αποπληρώνεται κάθε μήνα είναι συνδεδεμένο με τα έσοδα του πτυχιούχου μόνο σε τέσσερις χώρες, (Πολωνία, Ισλανδία, Ηνωμένο Βασίλειο και Ουγγαρία). Ωστόσο, τα χρέη μπορούν να διαγραφούν ή να μειωθούν υπό ορισμένες συνθήκες στην πλειοψηφία των χωρών. Μόνο η Ρουμανία παρέχει δάνεια με επιτόκια αγοράς, απαιτεί αποπληρωμή κατά την διάρκεια των σπουδών και δεν συνδέει την αποπληρωμή με το εισόδημα. Η ικανοποιητική ολοκλήρωση των σπουδών εντός της προκαθορισμένης περιόδου είναι κριτήριο για την διαγραφή της οφειλής (στην Ολλανδία) ή την μείωσή της (στην Γερμανία και το Λουξεμβούργο). Σε έξι χώρες (Ισπανία, Γαλλία, Λετονία, Ρουμανία, Σλοβακία και Φινλανδία) το χρέος δεν μπορεί να διαγραφεί ή να μειωθεί με βάση τα επίσημα κριτήρια και η αποπληρωμή του δανείου δεν γίνεται αναλογικά με το εισόδημα. Από τις 22 χώρες που προνοούν για την στέγαση των φοιτητών με προνομιακή τιμή ενοικίου, μόνο επτά - η Βουλγαρία, Γερμανία, Γαλλία, Κύπρος, Λιθουανία, Ρουμανία και Τουρκία - έχουν καθορίσει ένα μέγιστο ποσό ενοικίασης (που κυμαίνεται μεταξύ 61 EUR MΑ και 338 EUR MΑ ανάλογα την χώρα).ο αριθμός των ενοικιαζόμενων φοιτητικών καταλυμάτων είναι συχνά πολύ περιορισμένος: λιγότεροι από 15% των φοιτητών μπορούν να στεγαστούν με αυτό τον τρόπο, με εξαίρεση την Βουλγαρία (24%) και την Ουγγαρία (22%). Δεν υπάρχουν κανονισμοί που ρυθμίζουν την οικονομική ενίσχυση για στέγαση των φοιτητών στο Βέλγιο, τη Σουηδία, το Ηνωμένο Βασίλειο και τη Νορβηγία. εκαοχτώ ευρωπαϊκές χώρες επεκτείνουν την οικονομική ενίσχυση για τους γονείς φοιτητών στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, είτε με την μορφή οικογενειακών επιδομάτων, φοροελαφρύνσεων ή και με τα δύο. Στη Βουλγαρία, Ισπανία, Μάλτα, Ρουμανία, το Ηνωμένο Βασίλειο και τις Σκανδιναβικές χώρες δεν παρέχεται κανένας τύπος ενίσχυσης στους γονείς των φοιτητών. Στην Ολλανδία και Ιρλανδία παρέχεται ενίσχυση κάτω από ορισμένες συνθήκες. 3

Ποια κατάσταση χαρακτηρίζει την κινητικότητα των φοιτητών: οι φοιτητές ποιας χώρας παρουσιάζουν την μεγαλύτερη κινητικότητα και που πάνε στην Ευρώπη; Με εξαίρεση τα προγράμματα κινητικότητας, ελάχιστοι φοιτητές (λιγότερο από 2%) εξακολουθούν να πραγματοποιούν μέρος ή όλες τις σπουδές τους σε κάποια άλλη Ευρωπαϊκή χώρα οι περισσότεροι μάλιστα είναι άντρες ή διδακτορικοί φοιτητές. Επίσης δεν κατανέμονται ισάριθμα σε όλη την Ευρώπη. Μερικές χώρες (Βέλγιο, Αυστρία και το Ηνωμένο Βασίλειο) φιλοξενούν πολύ περισσότερους φοιτητές από άλλες χώρες. Σχεδόν όλες οι χώρες ενισχύουν την κινητικότητα αλλά συνήθως υπό προϋποθέσεις, με πιο συνηθισμένο όρο οι φοιτητές να συνεχίζουν το πρόγραμμα που είχαν ξεκινήσει στην χώρα τους. Οι φοιτητές από την Κύπρο( 55%), την Ισλανδία(15.5 %) και το Λιχτενσταιν (34 %) έχουν τα μεγαλύτερα ποσοστά κινητικότητας, διότι οι εκπαιδευτικές ευκαιρίες είναι λιγότερες σε αυτές τις χώρες. Αντιθέτως, η Ισπανοί, Πολωνοί και Βρετανοί φοιτητές παρουσιάζουν τα μικρότερα ποσοστά κινητικότητας (ποσοστά 1.2 %, 1.2 %, και 0.6 % αντίστοιχα). Ποιες τάσεις χαρακτηρίζουν το επίπεδο των διδακτορικών σπουδών; Ενώ η αναλογία των κατόχων διδακτορικού διπλώματος είναι πολύ μικρή σε σχέση με τον συνολικό πληθυσμό (κατά γενικό κανόνα λιγότερο από 1% των ατόμων ηλικίας μεταξύ 25 και 64 ετών), σε πολλές χώρες ο αριθμός των φοιτητών σε διδακτορικά προγράμματα έρευνας αυξάνεται ταχύτερα συγκριτικά με τις συνολικές εγγραφές στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Αυτά τα προγράμματα, στα οποία η μεγάλη πλειονότητα των φοιτητών είναι άντρες, είναι κυρίως διδακτορικά σε επιστήμες και τεχνολογία και αντιστοιχούν σε ποσοστό 39% των φοιτητών διδακτορικού επιπέδου. Αυτή η εικόνα έρχεται σε πλήρη αντίθεση με τα προγράμματα πρώτου πτυχίου καθώς και τα μεταπτυχιακά στα οποία οι γυναίκες αποτελούν την μεγάλη πλειονότητα, και στα οποία «τα πεδία των κοινωνικών επιστημών, της διοίκησης επιχειρήσεων και των νομικών σπουδών» καταλαμβάνουν το μεγαλύτερο μέρος των εγγραφών. 4

Πληροφοριακά στοιχεία Αριθμοί κλειδιά της Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης στην Ευρώπη έκδοση 2007 Τίτλος της έκδοσης: Αριθμοί κλειδιά της Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης στην Ευρώπη 2007 Εκδότης: Ευρυδίκη Χρόνος Έκδοσης: Σεπτέμβριος 2007 Γλώσσες: Γαλλικά και Αγγλικά (Γερμανικά τον εκέμβριο του 2007) ιαδικτυακός τόπος /portal/page/portal/eurydice/showpresentation?pu bid=088en Η συγκεκριμένη έκθεση εκπονήθηκε από την Ευρωπαϊκή Μονάδα Ευρυδίκη με στοιχεία που συγκεντρώθηκαν από το ίκτυο ΕΥΡΥ ΙΚΗ καθώς και από τα στοιχεία της EUROSTAT. Καλύπτει τις 31 χώρες στο ίκτυο. Οι πληροφορίες από την ΕΥΡΥ ΙΚΗ αναφέρονται στα έτη 2005/06. Τα έτη αναφοράς για τα στοιχεία της EUROSTAT (στοιχεία που προέρχονται από τον οργανισμό UOE και από την Έρευνα Εργατικού υναμικού - Labour Force Survey (LFS)) είναι τα έτη 2003 ή 2003/04. Αυτή η έκδοση χρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή (Γενική ιεύθυνση Παιδείας και Πολιτισμού). Άλλες εκδόσεις του ικτύου Ευρυδίκη για την τριτοβάθμια εκπαίδευση (στην ιστοσελίδα ): o Focus on the Structure of Higher Education in Europe 2006/07: national trends in the Bologna process o Decision-making, advisory, operational and regulatory bodies in higher education, Volume 5, European Glossary on Education o Governance in Higher Education (η έκδοση αναμένεται στα τέλη του 2007) 5