ΥΠΕΡ TO ΠEPIOΔIKO TΩN SUPER MARKE TS XAΛKIAΔ AKH ΤΕΥΧΟΣ 69 ΑΝΟΙΞΗ 2014 ΔΙΑΝΕΜΕ ΤΑΙ ΔΩΡΕΑΝ Νάρθηκας: o «καλός αγωγός» του πολιτισμού! Έρχουνταν η άνοιξη με τον αρραβωνιαστικό της, τον Άι Γιώργη... Mια νησιώτισσα Παναγιά...κοιτάζει την Κρήτη Kώστας Μουντάκης, ο γλυκόλαλος τραγουδιστής της Κρήτης ΕΝΑ ΑΝΕΚΤΙΜΗΤΟ ΧΕΙΡΟΓΡΑΦΟ 1798: Ακόλουθος του Ναπολέοντα αιχμάλωτος (και σκλάβος) στην Κρήτη!
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 6 Μεταφέρουμε στον κόσμο τη γεύση και το άρωμα της Κρήτης 8 Φωτογραφήματα του Νίκου Ψιλάκη 18 ΤΑ ΝΕΑ ΜΑΣ 19 Προτάσεις από τον Χαλκιαδάκη 22 Νάρθηκας: ο καλός αγωγός του πολιτισμού του Νίκου Ψιλάκη 26 Μια φωτογραφία - ένα ποίημα της Έφης Ψιλάκη 36 Κώστας Μουντάκης, ο γλυκόλαλος τραγουδιστής της Κρήτης του Γ. Ν. Αικατερινίδη 42 Γράμμα του Νίκου Καζαντζάκη στον Δομήνικο Θεοτοκόπουλο της Έφης Ψιλάκη 48 Έρχουνταν η άνοιξη με τον Άι Γιώργη του Νίκου Ψιλάκη 54 1798: Ακόλουθος του Ναπολέοντα αιχμάλωτος (και σκλάβος) στην Κρήτη του Ευτύχη Τζιρτζιλάκη 60 Μια νησιώτισσα Παναγιά κοιτάζει την Κρήτη της Έφης Ψιλάκη 66 Ο χορός της αρκούδας του Νίκου Ψιλάκη 72 Για να ξανακαινουργιώσει ο κόσμος 76 Η υποδοχή του Πρίγκιπα στο Λασίθι της Ελένης Καραβαλάκη 8 36 48 26 60 42 54 66 Tριμηνιαία έκδοση των Σ/M XAΛKIAΔAKH τηλ. 2810 824 140 1o χιλ. Γαζίου-Κρουσώνα 7005 Ηράκλειο www.xalkiadakis.gr Διανέμεται δωρεάν από τα καταστήματα της εταιρείας Yπεύθυνος σύμφωνα με το νόμο: ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΧΑΛΚΙΑΔΑΚΗ Eκδοτική φροντίδα: Tμήμα Δημοσίων Σχέσεων της A.E. XAΛKIAΔAKH Φωτογραφία εξωφύλλου: ΝΙΚΟΣ ΨΙΛΑΚΗΣ Σύμβουλος έκδοσης: NIKOΣ ΨIΛAKHΣ Yπεύθυνοι Δημοσίων Σχέσεων της A.E. XAΛKIAΔAKH: ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΧΑΛΚΙΑΔΑΚΗ ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΑΠΟΣΤΟΛΑΚΗΣ Σχεδίαση εντύπου: NIKOΣ NTPETAKHΣ Φωτοστοιχειοθεσία Mακέτες - Eκτύπωση: TYΠΟΚΡΕΤΑ BI.ΠE. Hρακλείου Tηλ. 2810 380882 FAX: 2810 380887 Tα κείμενα που δημοσιεύονται δεν εκφράζουν κατ ανάγκην και την άποψη της εταιρείας ή του περιοδικού.
ΤΑΝΕΑΜΑΣ Το χρωστάμε στον τόπο μας... Μεταφέρουμε στον κόσμο τη γεύση και το άρωμα της Κρήτης ΠΡΩΤΟΣ ΣΤΑΘΜΟΣ, ΤΟ ΠΑΡΙΣΙ! Με χαρά και συγκίνηση οι άνθρωποι της εταιρείας ΧΑΛΚΙΑΔΑΚΗΣ είδαν τα κρητικά προϊόντα να φορτώνονται και να ταξιδεύουν στο εξωτερικό, και, μάλιστα, στην πιο εκλεκτική αγορά της Ευρώπης, στο Παρίσι! Π ροϊόντα διατροφής υψηλής ποιότητας έφτασαν ήδη στη γαλλική πρωτεύουσα και η υποδοχή τους υπήρξε εντυπωσιακή, όπως συμβαίνει παντού, σε κάθε τόπο όπου φτάνουν οι ξεχωριστές γεύσεις που παράγονται στο νησί. Άλλωστε, το όνομα "ΚΡΗΤΗ" είναι τόσο δυνατό ώστε να μπορεί να γίνει το καλύτερο διαβατήριο για καθετί που παράγεται στο νησί μας. Παντού στον κόσμο γνωρίζουν πια την φημισμένη "Κρητική Διατροφή", την οποία οι μελέτες έχουν συνδέσει με την υγεία, θεωρώντας την περίπου ως ιδανική για τον σύγχρονο άνθρωπο. Δεν ξέρουν, όμως, παντού ότι η διατροφή αυτή είναι συνυφασμένη με μια μεγάλη σειρά προϊόντων, μιαν εντυπωσιακή ποικιλία που αναδύει το άρωμα της ποιότητας και εκφράζει μια μακρά παράδοση. Οι άνθρωποι της εταιρείας ΧΑΛΚΙΑΔΑ- ΚΗΣ γνωρίζουν, από την πολύχρονη εμπειρία τους και την καθημερινή επαφή με τους παραγωγούς, πως τα τοπικά προϊόντα είναι οι καλύτεροι πρεσβευτές του τόπου. Γνωρίζουν ακόμη πως πίσω από το κάθε προϊόν κρύβεται μόχθος και μεράκι, πως υπήρχαν πάντα άνθρωποι που προσπαθούν για το καλύτερο. Οι πρώτες εξαγωγικές προσπάθειες είναι για μας ένα σημαντικό βήμα που δεν θα σταματήσει εδώ, αλλά θα έχει συνέχεια. Φιλοδοξούμε να ανοίξουμε ένα παράθυρο στον κόσμο και να συμβάλουμε με τις όποιες δυνάμεις μας στην προσπάθεια αξιοποίησης των μεγάλων δυνατοτήτων της Κρήτης και των ανθρώπων της. Από την αρχή της λειτουργίας μας προσπαθήσαμε να δώσουμε την πρώτη θέση στα γεννήματα της γης και στα δημιουργήματα των ανθρώπων που ζουν και δραστηριοποιούνται στο νησί. Στα ράφια μας έχουν πάντα την πρώτη θέση τα προϊόντα του τόπου μας. Όπως ακριβώς και στις καρδιές μας: έχουν κι εκεί την πρώτη, την κυρίαρχη θέση. Αγροτικά και βιοτεχνικά προϊόντα, είδη που παράγονται από μικρούς παραγωγούς, ακόμη και από δυναμικούς γυναικείους συνεταιρισμούς διατίθενται τώρα και πολλά χρόνια από τα καταστήματα της Κρήτης. Πριν από λίγους μήνες τα ίδια ακριβώς προϊόντα εντυπωσίασαν το αθηναϊκό κοινό με το άνοιγμα των νέων καταστημάτων στην ελληνική πρωτεύουσα. Τώρα πιστεύουμε πως ήρθε η σειρά άλλων μεγάλων αγορών. Το χρωστούσαμε στους Κρητικούς της Κρήτης και της Αθήνας που μας στηρίζουν. Το χρωστούσαμε στον τόπο, το χρωστούμε στους ίδιους τους εαυτούς μας! X 6
ΥΠΕΡ ANΟΙΞΗ 2014 Στο 21,84% του τζίρου μας τα κρητικά προϊόντα! Στα Σούπερ Μάρκετ Χαλκιαδάκη τα κρητικά προϊόντα αντιπροσωπεύουν το 21,84% του τζίρου και η τάση συνεχίζει να είναι ανοδική. Το 2013 παρατηρήθηκε αύξηση κατά 3,79% σε σχέση με το 2012! 7
N Φωτογραφήματα ΦΩΤΟΓΡΑΦIΕΣ & ΚΕIΜΕΝΑ: ΝΙΚΟΣ ΨΙΛΑΚΗΣ Νύχτα γεμάτη θαύματα... Είναι από τα πιο όμορφα βράδια του χρόνου. Κι από τα πιο σημαντικά για τη θρησκευτική μας παράδοση. Μεγάλη Παρασκευή στον Άγιο Μηνά Ηρακλείου. Μια πομπή στους κεντρικούς δρόμους της πόλης, που κι εκείνοι μοσκοβολούν τους έχουν ραντίσει από πριν με μύρα κι αρώματα. Η σκέψη στραμμένη στον ωραίο νέο, στον ωραίο θεό, που βρίσκεται ξαπλωμένος ανάμεσα στα λουλούδια της άνοιξης. Όπως πέρσι. Και πρόπερσι. Όπως στα χρόνια της παιδικής μας μνήμης. Προχωράς στην πομπή την πολύκοσμη και συλλαμβάνεις τον εαυτό σου να συνάδει ψιθυριστά, να ακλουθεί το ρυθμό του ύμνου, να προσηλώνεται πάλι σε μια μελωδία που τη θυμάσαι από παιδί. Είναι οι ύμνοι που εξιστορούν το θείο πάθος. Ξαναζείς το χτες, ταξιδεύεις στο χρόνο, φτάνεις στα ψηλώματα του Γολγοθά, νομίζεις πως όλα τούτα που λένε οι παπάδες και αφηγούνται τα Ευαγγέλια δεν έγιναν σε χρόνους μακρινούς, θαρρείς πως γίνονται τώρα. Θέλεις να βρεθείς στην ουσία των πραγμάτων, στην αρχέγονη μυστικότητα που συνοδεύει το επίσης αρχέγονο πάθος. Κοιτάζεις τα σκαμμένα πρόσωπα του μόχτου, εκείνα που ακολουθούν την πομπή, κι έρχεται στ' αυτιά σου ο απόηχος των Εγκωμίων. Ξέρεις πως κάθε λέξη έχει τη δική της μουσική! Ο ωραίος κάλλει παρά πάντας βροτούς... Ως φωτός λυχνία, νυν η σαρξ Θεού... Ο ζωής ταμίας πώς οράται νεκρός... Ώ γλυκύ μου έαρ γλυκύτατον μου τέκνον που έδυ σου το κάλλος... Σκόρπια στιχάκια, λέξεις που μοχτούν να σηκώσουν το άφατο κάλλος της μορφής, το άφατο κάλλος της ελπίδας. Η σκέψη στραμμένη στον ωραίο νέο, στον ωραίο θεό, που βρίσκεται ξαπλωμένος ανάμεσα στα λουλούδια της άνοιξης. 8
ΥΠΕΡ ANΟΙΞΗ 2014 9
N ΦΩΤΟΓΡΑΦIΕΣ & ΚΕIΜΕΝΑ: ΝΙΚΟΣ ΨΙΛΑΚΗΣ Ψυχές μανάδων σμιλεμένες στο μέταλλο! Κάποτε - κάποτε, στις μεγάλες της ώρες, η γλυπτική δεν αντιγράφει απλά τη φύση, δεν ξεπατικώνει τις μορφές των ανθρώπων. Κάποτε-κάποτε, ίσως όταν έχει να αναμετρηθεί με την ιστορία, καταφεύγει στα μεγάλα της όπλα: σμιλεύει το άυλο. Λαξεύει ψυχές! Δεν είναι τυπικές γυναικείες μορφές ετούτες, δεν είναι πλασμένες άψυχα σε κάποιο εργαστήριο γλυπτικής. Είναι θρήνοι στοιχειωμένοι στο χρόνο, ψυχές που χόρτασαν τον πόνο κι ένιωσαν το δάκρυ ν' αδειάζει τα βλέμματά τους. Τις κοιτάζεις και νιώθεις το δέος της απώλειας, ακούς τον ήχο του θρήνου, βλέπεις ολοζώντανη τη θηριωδία μπροστά σου. Ακόμη και το σκληρό μέταλλο μπορεί να μιλήσει σ' έναν τόπο μαρτυρίου σαν και τούτο. Ας έχουν περάσει εβδομήντα χρόνια από τότε. Το έγκλημα δεν παραγράφεται. Ούτε ξεχνιέται. Σοκαράς, χωριό της Κρήτης. Πέρασαν κι από δω οι Γερμανοί, μια φοβερή ανθρώπινη καταιγίδα που άφησε πίσω της εικοσιπέντε τόσους νεκρούς. Κι εικοσιπέντε τόσες χαροκαμένες μανάδες. Οι άνθρωποι του μικρού κρητικού χωριού βρήκαν τον καλύτερο τρόπο να τιμήσουν τους ήρωές τους. Αποτύπωσαν στο μέταλλο τις ψυχές των μανάδων. Το ένα στόμα σφραγισμένο με σιωπή (ο μεγάλος πόνος μπορεί να είναι βουβός), το άλλο σαν μια σπηλιά που καθρεφτίζει το χάος, το τρίτο κενό, σαν απολίθωμα της τραγωδίας που συνεχίζει να παίζεται στο ίδιο θέατρο. Στο άδειο βλέμμα της κάθε πονεμένης μάνας δεν αποτυπώνεται μόνο ο θρήνος, αποτυπώνεται κι η ιστορία του τόπου. Ή, μάλλον, η ιστορία της ανθρωπότητας! Το εξαιρετικό γλυπτό (σπονδή στη μνήμη - αντίσταση στη βαρβαρότητα) φιλοτεχνήθηκε από τον Γιάννη Παρμακέλη. Σοκαράς, χωριό της Κρήτης. Πέρασαν κι από δω οι Γερμανοί, μια φοβερή ανθρώπινη καταιγίδα που άφησε πίσω της εικοσιπέντε τόσους νεκρούς. Κι εικοσιπέντε τόσες χαροκαμένες μανάδες. 10
ΥΠΕΡ ANΟΙΞΗ 2014 Τα «όχι» της ιστορίας Υπάρχουν χίλιοι τρόποι να πεις ένα όχι. Μπορείς να το φωνάξεις, να το γράψεις, να το δηλώσεις με χειρονομίες και νοήματα. Μα το πιο δυνατό μπορείς να το πεις με μια γλώσσα που την καταλαβαίνουν μόνον όσοι γαλουχήθηκαν με την ιστορία κι αφομοίωσαν τις διδαχές της. Θαύμασα τούτα τα λυγερόκορμα παιδιά, αγόρια και κορίτσια, μια μαρτιάτικη Κυριακή στο Αρκάδι. Πήγαν στο μοναστήρι (στο πιο μεγάλο σύμβολο της ανθρώπινης αξιοπρέπειας) κατά την ημέρα της μεγάλης σύναξης για την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος, τότε που μαζεύτηκαν οι Κρητικοί εκεί για να πουν ένα βροντερό όχι στην απειλή. Να προστατέψουν τον τόπο (και τη Μεσόγειο ολάκερη) από το χημικό οπλοστάσιο του παράλογου κόσμου μας. Δεν φόρεσαν τις στολές της κρητικής παράδοσης τούτα τα νιάτα για να παρελάσουν μπροστά στις αρχές και τις εξουσίες. Τις φόρεσαν για να αντισταθούν στις αρχές και τις εξουσίες. Πήγαν στο Αρκάδι για να μας θυμίσουν με τον πιο όμορφο τρόπο πως σε τούτο τον τόπο το πιο μεγάλο όχι, το πιο βροντερό, το λέει η ιστορία! 11
N ΦΩΤΟΓΡΑΦIΕΣ & ΚΕIΜΕΝΑ: ΝΙΚΟΣ ΨΙΛΑΚΗΣ Κουτσούνα! (Απλά μαθήματα οικολογίας) Έχουν περάσει πολλά χρόνια από τότε που οι μανάδες έφτιαχναν τα παιγνίδια για τα παιδιά τους με ό,τι περίσσευε από την καθημερινή διαχείριση του λαϊκού νοικοκυριού. Ένα κομμάτι από παλιό ρούχο αρκούσε για να μπαλώσει την ανάγκη. Τίποτα δεν ήταν άχρηστο, τίποτα δεν ήταν για πέταμα! Είναι μια πάνινη κούκλα, μια «κουτσούνα» όπως τις λέγανε οι παλιοί. Την κατασκεύασαν με απλά υλικά οι αδελφές Σφακιανάκη από το Ροτάσι των Αστερουσίων. Ίσως να είναι οι τελευταίες που μπορούν να μεταδώσουν τα νάματα μιας μακράς παράδοσης. Σκέφτομαι πως με τον ίδιο τρόπο θα κατασκεύαζαν τα κοριτσίστικα παιγνίδια τους οι μάνες στην αρχαιότητα. Και στα χρόνια του Βυζαντίου. Απλά μαθήματα οικολογίας και διαχείρισης των υλικών που περισσεύουν. Ασκήσεις μύησης στην αισθητική της κοινότητας. «Ακόνισμα» του παιδικού μυαλού που συνηθίζει από τα πολύ τρυφερά χρόνια να μηχανεύεται τρόπους αξιοποίησης των απλών υλικών για να κάμει καλύτερη τη ζωή. Ή, αλλιώς, η αισθητική της ανάγκης και της απλότητας. Ένα κομμάτι από παλιό ρούχο αρκούσε για να μπαλώσει την ανάγκη. Τίποτα δεν ήταν άχρηστο, τίποτα δεν ήταν για πέταμα! 12
ΥΠΕΡ ANΟΙΞΗ 2014 Από την κορφή του αέρα! Θυμήθηκα τον Καζαντζάκη που ήθελε, λέει, να ήταν αετός να καμάρωνε την Κρήτη του από την κορφή του αέρα! Έτσι νιώθεις, σαν αετός, όταν ανηφορίζεις στο εκκλησάκι της Αγιάς Κατερίνας στα ψηλώματα της Ανώπολης. Χάνεται το βλέμμα στο πέλαγο, ζωντανεύουν στα μάτια σου χιλιάδες ταξίδια. Είναι σα ν' αρμενίζουν ακόμη τα πλεούμενα του θρύλου. Μινωίτες, Βυζαντινοί, Σφακιανοί Καπεταναίοι από τα χρόνια της Τουρκιάς, ακόμη κι εκείνος ο ταξιδευτής του ονείρου, «ο Δάσκαλος ο Γιάννης»... Ξωκλήσι και κάστρο μαζί η Αγιά Κατερίνα. Τόπος αψηλός και περήφανος, πύλη για την άπλα του άπειρου. Κοιτάζεις άπληστα στο νότο. Κι όταν χορτάσει απεραντοσύνη ο νους σου, σταματάς στην άκρα του πελάου. Ένας μυχός κι ένα λιμάνι φωλιάζει ανάμεσα στους βράχους. Το Λουτρό! Όμορφη που είναι η Κρήτη, λοιπόν, όμορφη! Καταλαβαίνεις καλύτερα από τούτο το μετερίζι τα λόγια του μεγάλου ταξιδευτή. Εκείνου που ήθελε, λέει, να ήταν αετός και να στεκόταν στην κορφή του αέρα. Να το έγραψε, άραγε, σ' ένα ξεχείλισμα νοσταλγίας για τον τόπο του; Ή μήπως ήθελε να κάνει την εξομολόγησή του στις μελλούμενες γενιές; Τόπος αψηλός και περήφανος, πύλη για την άπλα του άπειρου. 13
N ΦΩΤΟΓΡΑΦIΕΣ & ΚΕIΜΕΝΑ: ΝΙΚΟΣ ΨΙΛΑΚΗΣ Καλωσόρισες, άνοιξη! 1. Η γλυπτική της φύσης! Δεν βρίσκω λόγια να την περιγράψω γιατί αυτά που θέλω να πω τα έχουν πει τα σχήματα και τα χρώματα. Να σημειώσω απλά πως τούτα τα πολύχρωμα σφαιρικά δημιουργήματα βρίσκονται στα πλάγια της Έδερης (ανάμεσα στις Γούβες και τη Χερσόνησο). Καλωσόρισες, άνοιξη! 2. Μια ανοιξιάτικη βροχούλα. Και μια δεσπολιά λουσμένη με σκόρπιες σταγόνες, λουσμένη με φως. Καλωσόρισες, άνοιξη! 14
ΥΠΕΡ ANΟΙΞΗ 2014 15
N ΦΩΤΟΓΡΑΦIΕΣ & ΚΕIΜΕΝΑ: ΝΙΚΟΣ ΨΙΛΑΚΗΣ Η ομορφιά της απλότητας Να πέρασαν είκοσι χρόνια από τότε; Μάλλον περισσότερα θα 'ναι! Ανέσυρα τη φωτογραφία από το αρχείο μου (έγχρωμη διαφάνεια από την εποχή της αναλογικής τεχνολογίας Ήταν ανοιξιάτικο απόγευμα, Μάρτης ή Απρίλης. Οι άνθρωποι του κρητικού χωριού ήταν γεμάτοι ευγένεια. Με καλωσόρισαν, όπως γίνεται πάντα σε τούτους τους τόπους. Κάθισα μαζί τους για λίγο. Κι όταν με ρώτησαν γιατί φωτογράφιζα με τόση επιμονή μια τόσο συνηθισμένη σκηνή, απάντησα απλά: «επειδή είναι όμορφη». Ήξερα, βέβαια, πως τους έλεγα τη μισή αλήθεια. Η άλλη μισή με μελαγχολούσε. Ήταν που έβλεπα πως όσο περνούσαν τα χρόνια τόσο και λιγόστευαν αυτές οι όμορφες στιγμές. Υ.Γ. Τα χωριά που μας καλωσόριζαν κάποτε με πλατιά χαμόγελα, έχουν πια γεράσει. Ελάχιστοι άνθρωποι αποσπερίζουν στις αυλές και στους δρόμους. Κι αν τύχει και δείτε κάποια να πλέκει, δεν θα έχει τις κλωστές της σε καλαμένιο καλάθι αλλά σε σακούλα πλαστική... Κάθισα μαζί τους για λίγο. Κι όταν με ρώτησαν γιατί φωτογράφιζα με τόση επιμονή μια τόσο συνηθισμένη σκηνή, απάντησα απλά: «επειδή είναι όμορφη». 16
ΤΑΝΕΑΜΑΣ ΥΠΕΡ ANΟΙΞΗ 2014? 16 17
ΤΑΝΕΑΜΑΣ Πολλά τα χελιδόνια και η άνοιξη ΦΘΗΝΗ! Στα σούπερ μάρκετ Χαλκιαδάκης την άνοιξη «άνθισαν» οι προσφορές. Αναζητήστε τη σήμανση «Πολλά τα χελιδόνια και η άνοιξη ΦΘΗΝΗ» σε όλα τα ράφια μας και κερδίστε επιλέγοντας εκατοντάδες προϊόντα σε ασύγκριτες προσφορές. Επιπλέον, υποδεχτείτε την άνοιξη στολίζοντας το σπίτι σας με είδη κήπου και οικιακού εξοπλισμού σε μοναδικές τιμές που θα βρείτε μέχρι τις 12 Μαΐου στο φυλλάδιο προσφορών μας. Γλυκιά σοκολατόπιτα από τα Costis Στα 2 καταστήματα Χαλκιαδάκης ΜΑΧ Ν. Αλικαρνασσού και Αγίου Ιωάννη, όπου λειτουργεί γλυκιά γωνιά Costis, σας περιμένει μία έκπληξη. Με αγορές 30 ευρώ από τα σούπερ μάρκετ Χαλκιαδάκης παίρνετε κουπόνι αξίας 3,5 ευρώ για τη ζουμερή και λαχταριστή σοκολατόπιτα από τα Costis. Καλή απόλαυση! 18
ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΥΠΕΡ ANΟΙΞΗ 2014 Αγαπημένα θαλασσινά! Στα σούπερ μάρκετ Χαλκιαδάκης την άνοιξη «άνθισαν» οι προσφορές. Αναζητήστε τη σήμανση «Πολλά τα χελιδόνια και η άνοιξη ΦΘΗΝΗ» σε όλα τα ράφια μας και κερδίστε επιλέγοντας εκατοντάδες προϊόντα σε ασύγκριτες προσφορές. Επιπλέον, υποδεχτείτε την άνοιξη στολίζοντας το σπίτι σας με είδη κήπου και οικιακού εξοπλισμού σε μοναδικές τιμές που θα βρείτε μέχρι τις 12 Μαΐου στο φυλλάδιο προσφορών μας. Η οικογένεια προϊόντων Χαλκιαδάκης μεγαλώνει Τα οικονομικά και ποιοτικά προϊόντα Χαλκιαδάκης σας συντροφεύουν καθημερινά στο σπίτι: πιο συγκεκριμένα στην κουζίνα, εκτός από το χαρτί κουζίνας και τις σακούλες σκουπιδιών, τώρα σας προτείνουμε και τη σειρά αλουμινόχαρτο (10 και 30 μέτρων), μεμβράνη και αντικολλητικό χαρτί Χαλκιαδάκης. Τα νέα αυτά προϊόντα είναι εξαιρετικής ποιότητας και αντοχής και παράγονται στην Αττική από την ελληνική εταιρεία Αλουμίνιον Θαλασσινός». Και η σειρά προσωπικής φροντίδας και υγειηνής Puravita μεγαλώνει, καθώς τώρα μπορείτε να βρείτε στα καταστήματα μας το 3φυλλο λευκό χαρτί υγείας εξαιρετικής ποιότητας, Puravita Pure & Strong, σε συσκευασία 8 ρολών, το οποίο συσκευάζεται στην Θεσσαλονίκη από την ελληνική εταιρία Excelco Α.Ε.. 19
ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ Σταφίδα: το υγιεινό κρητικό «σνακ» Η βιολογική σταφίδα «ΑΜΠΕΛΟΔΗΜΙΟΥΡΓΙΕΣ» παράγεται από έναν από τους αξιότερους βιολογικούς παραγωγούς σταφίδας στην Κρήτη, τον Ιωάννη Σκουλά από τον Δήμο Μαλεβιζίου στο Ηράκλειο. Αμπελουργός τρίτης γενιάς, συνεχίζει την οικογενειακή παράδοση τα τελευταία περίπου 20 χρόνια στην περιοχή Μετόχι Παπαγιάννη Σκουλά. Το 1995 ξεκίνησε να καλλιεργεί 30 στρέμματα αμπελιών και από το 2005 αποκλειστικά με βιολογικές μεθόδους. Ειδικά με την παραγωγή της σταφίδας ασχολείται τα τελευταία τρία χρόνια και η αρχή έγινε σχεδόν συγκυριακά: Η απεργία των ιδιοκτητών ψυγείων φορτηγών το 2010 τον ώθησε να σταφιδοποιήσει αναγκαστικά μέρος της παραγωγής, προκειμένου αυτό να διασωθεί. Έκτοτε, η μέθοδος παραμένει βιολογική σε όλα τα στάδια παράγοντας ένα θρεπτικό και γευστικό προϊόν. Γκαλερί Τσαγκαράκης στο ΜΑΧ Ν. Αλικαρνασσού Το Χαλκιαδάκης ΜΑΧ στη Ν. Αλικαρνασσό ομόρφυνε με μία υπέροχη γωνιά γεμάτη λάμψη! Οι δύο Κρήτες επιχειρηματίες, ο κ. Γιώργος Τσαγκαράκης και ο κ. Μηνάς Χαλκιαδάκης, συνεργάστηκαν και από κοινού προσφέρουν για πρώτη φορά στο Ηράκλειο τις σειρές κοσμημάτων, ρολογιών και αξεσουάρ GT Τσαγκαράκης, Light Luxuria και Lolita. Προσιτή πολυτέλεια με δημιουργήματα από εξαιρετικούς τεχνίτες σε μοναδικά σχέδια για να σας φτιάξουν τη διάθεση και να συμπληρώσουν με στυλ την εμφάνισή σας για όλες τις περιστάσεις. Ελάτε να γνωριστούμε από κοντά και απολαύστε προνομιακές προσφορές για το Πάσχα. 20
ΑΠΟ ΤΗ ΧΩΡΑ ΤΟΥ ΜΥΘΟΥ ΩΔΗ ΣΤΟ ΤΑΠΕΙΝΟ ΦΥΤΟ ΤΟΥ ΠΡΟΜΗΘΕΑ Νάρθηκας: o «καλός αγωγός» του πολιτισμού! TOY ΝΙΚΟΥ ΨΙΛΑΚΗ Κάποτε, λέει, σε χρόνους μακρινούς, οι άνθρωποι ζούσαν σαν τα ζώα. Ξεπάγιαζαν κάθε χειμώνα, κρύβονταν σε σπηλιές και λαγούμια για να καταφέρουν να φτάσουν γεροί μέχρι την επόμενη άνοιξη τη ζεστασιά της παραστιάς δεν την ήξεραν. Ούτε και το μαγειρεμένο φαγητό! Κ άποτε, λέει, σε χρόνους μακρινούς, η φωτιά ζέσταινε μόνο τους θεούς. Οι θνητοί δεν τη γνώριζαν. Κι οι θεοί, που δεν ήθελαν να χάσουν την εξουσία τους, κρατούσαν μυστική τη μαγική συνταγή που μπορούσε να κάμει τα κλαδιά και τα ξύλα να καίγονται και να σκορπούν ολόγυρα τη γλυκιά θαλπωρή της φωτιάς. Ποιος ξέρει; Μπορεί και να φοβήθηκαν οι θεοί, μπορεί και να ήξεραν ότι τα τετραπέρατα δίποδα πλάσματά τους θα μπορούσαν ν' αλλάξουν τον κόσμο αν είχαν στα χέρια τους τον έλεγχο της φωτιάς. Κάποτε, λέει, σε χρόνους μακρινούς, βρέθηκε ένας αντάρτης θεός και λυπήθηκε τους ανθρώπους. Δεν άντεχε να τους βλέπει να ξεπαγιάζουν και να ξυλιάζουν από το κρύο. Πήρε, λοιπόν, τη μεγάλη απόφαση να κλέψει τη φωτιά από τα θεϊκά δώματα και να τη φέρει κάτω, στον κόσμο των θνητών. Μα δεν ήταν εύκολο. Χρειαζόταν περίσσια προσοχή και θάρρος μεγάλο. Κανείς δεν έπρεπε να τον δει. Για να μην τα πολυλογούμε, ο αντάρτης - θεός λεγόταν Προμηθέας. Ήταν αυτός που φώτισε και ζέστανε το γένος των ανθρώπων. Έχωσε τη φωτιά μέσα στον κορμό ενός νάρθηκα και, χωρίς να τον δει θεϊκό μάτι, κατηφόρισε από τα ψηλώματα των αθανάτων στη γη των ανθρώπων. Κι από τότε γλύκαναν οι χειμώνες, οι άνθρωποι είχαν ένα όπλο ακαταμάχητο για να παλέψουν την παγωνιά τώρα πια μπορούσαν να ζήσουν καλύτερα, μπορούσαν να φτιάξουν εστίες και να μαζεύονται ολόγυρα οι φαμίλιες, μπορούσαν να μαγειρεύουν το φαγητό τους, να δαμάζουν τον χαλκό και τον σίδηρο, να κατασκευάζουν εργαλεία για να καλλιεργούνε τη γης. Κάποτε, σε χρόνους όχι και τόσο μακρινούς, αυτός που γράφει τούτο το κείμενο (όπως κι οι συνομήλικοί του που το διαβάζουν), δεν ήξερε ούτε τον Προμηθέα ούτε το κλεμμένο μυστικό των θεών. Ήξερε, όμως, το νάρθηκα. Ήταν η καλύτερη «πρώτη ύλη» για τη βιομηχανία των παιδικών ονείρων (και των παιδικών εξερευνήσεων). 22
ΑΠΟ ΤΗ ΧΩΡΑ ΤΟΥ ΜΥΘΟΥ Περισσότερο φως στην ολόφωτη άνοιξη! Κάθε χρόνο τέτοιον καιρό ανθίζουν οι νάρθηκες στην Κρήτη. Ψηλώνουν οι κορμοί τους περήφανα και γεμίζουν με κατακίτρινα λουλουδάκια που δίνουν ακόμη περισσότερο φως στην ολόφωτη άνοιξη. Κι ύστερα, σαν έρθουν οι πρώτες ζέστες, δένουν οι ανθοί, οι κορμοί φορτώνονται με εκείνα τα πλατιά ωοειδή σκουλαρίκια τους και σαν τ' ακουμπήσεις κουδουνίζουν απαλά, μοιάζει με μουσική θεϊκή το θρόισμά τους. Πολύτιμοι ήταν κάποτε οι ελαφροί κορμοί του νάρθηκα. Αρχέγονο εφόδιο για τους γιατρούς που έφτιαχναν «νάρθηκες» κι έδεναν τα κατάγματα των άκρων, ανάλαφρη μπαστούνα για τους γέροντες, πολύτιμο απόκτημα για τους φτωχούς που έφτιαχναν καρέκλες, σκαμνιά, τραπεζάκια. Ήταν, όμως, και μόνιμο κρησφύγετο της φωτιάς. Επειδή ήξεραν πια το μεγάλο μυστικό μπορούσαν ν' ακολουθήσουν το παράδειγμα του Προμηθέα. Η σπογγώδης ψίχα του κορμού καίγεται αργά, σαν φυτίλι, μα ο φλοιός παραμένει σχεδόν ανέπαφος. Ακόμη κι αν φυσά άνεμος δυνατός, τούτη η φωτιά δεν σβήνει! Φυτό των θεών ο ταπεινός νάρθηκας. Γιατί δεν ήταν μόνο ο Προμηθέας που το κράτησε στα χέρια του στο μεγαλύτερο ταξίδι που έκαμε ο πολιτισμός από την εποχή των παγετώνων ώς σήμερα. Ήταν κι ο Διόνυσος. Εκείνος επέλεξε ως τελετουργικό σύμβολό του ένα μακρύ ραβδί με φουντωτή κορφή, ένα κλαδί από νάρθηκα, όπως λέει κι ο Ευριπίδης (Βάκχες, 205). Οι Μαινάδες, οι νύμφες του Διονύσου, που αντιπροσωπεύουν τα οργιαστικά πνεύματα της φύσης, κρατούν στα χέρια τους τελετουργικούς θύρσους φτιαγμένους από κορμούς άρτηκα. Με το πέρασμα του χρόνου φαίνεται πως η λέξη «νάρθηξ» αντικατέστησε την ονομασία του θύρσου, όπως αναφέρεται σε τραγωδία του Ευριπίδη. Ο αρτηκένιος παιδικός ανεμόμυλος! Κάθε που βλέπω ανθισμένο νάρθηκα (άρτηκα τον λέμε στην Κρήτη), θυμάμαι τον Προμηθέα, τον μεγαλύτερο ευεργέτη του γένους των ανθρώπων. Θυμάμαι και τον Διόνυσο, που δεν ήταν μόνο θεός του κρασιού αλλά και της βλάστησης, μια βλαστική θεότητα από τις πιο σπουδαίες του αρχαίου κόσμου (κι ας μην ξεχνάμε πως είχε ξεκινήσει κι εκείνος από την Κρήτη - εδώ μαρτυρείται η αρχαιότερη λατρεία του). Θυμάμαι, όμως, κι εμάς ως παιδιά (όλα τα παιδιά μοιάζουν με μικρούς θεούς αφημένους στην ξενοιασιά και στο παιγνίδι, απαλλαγμένα από το άγχος της βιωτής). Βρίσκαμε παντού τους ελαφρούς κορμούς του νάρθηκα κι είχαμε το καλύτερο «όπλο» στα χέρια μας. Μπορούσαμε να φτιάξομε παιγνίδια, άμαξες με τροχούς «αρτηκένιους», καρεκλάκια, σκαμνάκια, μεσοδόκια για τα σπιτάκια που χτίζαμε, αυτοσχέδιες λύρες, λαούτα, λαμπάδες και, προπαντός, ανεμόμυλους! Κόβαμε σε στενές εγκάρσιες λουρίδες τον κορμό και φτιάχναμε τη φτερωτή. Ολόκληρο το ξένοιαστο καλοκαίρι μπορούσε να γυρίζει ο μύλος αν ήταν καλά μαστορεμένος! Παιδικοί μύλοι φτιάχνονταν, όμως, κι από το άλλο σπουδαίο φυτό, που κι αυτό στολίζει την άνοιξη με τις φωτεινές ταξιανθίες του, τον ασφόδελο. (Στην Κρήτη το λέμε σφεντυλιά κι ασφεντυλιά. Εξαίρεση στον κανόνα τούτο αποτελούν, νομίζω, μόνο οι Μεσαρίτες, που τον λένε λατζούνι). Οι μεγάλες αλήθειες των μύθων Περπατώντας κοντά στους Αρμένους του Ρεθύμνου συνάντησα τούτο το φυτό κι έτρεξα κοντά του σα να ξανάβρισκα κάποιον παιδικό φίλο. Δεκάδες ζουζούνια το περιτριγύριζαν, είχαν στήσει κι αυτά χορό ολόγυρα στο κίτρινο φωτοστέφανο (το χορό της άνοιξης ίσως). Μα σαν με είδαν να πλησιάζω, παραμέρισαν. Ίσως και να κατάλαβαν τη συγκίνηση που νιώθει ο άνθρωπος της πόλης όταν συναντήσει στο μεγάλο ταξίδι της μνήμης τα παιδικά του χρόνια. Χάιδεψα τα κατάξανθα μαλλιά, άφησα τον φακό να θωπεύσει για λίγο το φως, κι ανιστορή- 24
ΥΠΕΡ ANΟΙΞΗ 2014 Πολύτιμο φυτό για τις παραδοσιακές κοινωνίες... Απαραίτητο στα χέρια των παλιών (πρακτικών) γιατρών, που έφτιαχναν νάρθηκες για τα κατάγματα... θηκα πάλι τους μύθους μας. Νομίζω πως εκείνοι, οι μύθοι, είπαν τις πιο μεγάλες αλήθειες του κόσμου! Ναι, η φωτιά τα έκαμε όλα. Είναι το απόλυτο ορόσημο που άλλαξε τον πολιτισμό. Που μετέτρεψε το ζώο σε άνθρωπο. Που τον έμαθε να ψήνει το φαγητό, να δαμάζει τα μέταλλα. Πρώτος ο Λεβί Στρως, ο σπουδαίος Γάλλος κοινωνιολόγος, έδειξε το συμβολικό ρόλο της φωτιάς μιλώντας για τους πολιτισμούς του Αμαζονίου. Κι έγραψε το βιβλίο που έμεινε στην ιστορία: "Το ωμό και το μαγειρεμένο". Ακολούθησαν κι άλλοι. Χαρακτήρισαν τον έλεγχο της φωτιάς ως το απόλυτο εργαλείο ζωής που έφτασε ποτέ στα ανθρώπινα χέρια. Ο πυρσός των χοχλιδολόγων Στα παλιότερα χρόνια, τότε που δεν υπήρχε ηλεκτρισμός (ούτε οι φακοί με τις μπαταρίες), ο κορμός του άρτηκα ήταν πολλαπλά χρήσιμος. Φώτιζε τις σκοτεινές νύχτες των οδοιπόρων, ιδιαίτερα εκείνων που ξεκινούσαν αξημέρωτα για να πάνε σε κάποιο μακρινό προσκύνημα. Τον βουτούσαν σε λάδι ή τύλιγαν ένα λαδωμένο πανί στην κορφή του και το άναβαν. Μπορούσε να κρατήσει για ώρες η φλόγα! Κάθε Μάρτη, που με τις δροσούλες σέρνονται οι χοχλιοί στη φρέσκια χλόη, ο νάρθηκας ήταν πολύτιμος σύντροφος των χωρικών. Έβγαιναν στα χωράφια και στ' αμπέλια, άναβαν τους πυρσούς τους (οι πιο «προηγμένοι» κρατούσαν λαδοφάναρα), κρατούσαν και μεγάλα καλάθια στα χέρια τους κι άρχιζαν το χοχλιδολόημα. Συνηθισμένη ασχολία των παιδιών και των γερόντων εκείνης της (μάλλον απόμακρης) εποχής ήταν να βλέπουν από τις λοτζέτες των σπιτιών τους αναμμένους πυρσούς στα χωράφια και να καταμετρούν τους χοχλιδολόγους της κάθε μαρτιάτικης βραδιάς. (Μου έλεγε κάποτε ένας γέροντας Μεραμπελιώτης ότι μ' αυτόν τον τρόπο είχε μάθει τους αριθμούς πριν ακόμη πάει στο σχολείο). X 25
Μια φωτογραφία - ένα ποίημα ΦΩΤΟΓΡΑΦIΖΕΙ ΚΑΙ ΕΠΙΛΕΓΕΙ Η ΕΦΗ ΨΙΛΑΚΗ Ως τη μνήμη της ελευθερίας! Μέρα στιλπνή αχιβάδα της φωνής που μ' έπλασες Γυμνόν να περπατώ στις καθημερινές μου Κυριακές Ανάμεσ' από των γιαλών τα καλωσόρισες Φύσα τον πρωτογνώριστο άνεμο Άπλωσε μια πρασιά στοργής Για να κυλήσει ο ήλιος το κεφάλι του Ν' ανάψει με τα χείλια του τις παπαρούνες Τις παπαρούνες που θα δρέψουν οι περήφανοι άνθρωποι Για να μην είναι άλλο σημάδι στο γυμνό τους στήθος Από το αίμα της αψηφισιάς που ξέγραψε τη θλίψη Φτάνοντας ως τη μνήμη της ελευθερίας. Οδυσσέας Ελύτης Θεού καρδιά σα να χτυπά στην αγκαλιά του Απρίλη... Κι ο κάμπος γέμισε ομορφιές. Το χαμομήλι ευώδιασε κι οι παπαρούνες άναψαν σαν διψασμένα χείλη. Βοά απ' το γλέντι της γιορτής η μέρα η μεγαλόχαρη, Θεού καρδιά σα να χτυπά στην αγκαλιά του Απρίλη... Στέλιος Σπεράντζας 26
ΥΠΕΡ ANΟΙΞΗ 2014 27
ΦΩΤΟΓΡΑΦIΖΕΙ ΚΑΙ ΕΠΙΛΕΓΕΙ Η ΕΦΗ ΨΙΛΑΚΗ Κι ο Επιτάφιος Θρήνος, κι οι αναπνοές της άνοιξης Στ Όσιου Λουκά το μοναστήρι, απ όσες γυναίκες του Στειριού συμμαζευτήκαν τον Επιτάφιο να στολίσουν, κι όσες μοιρολογήτρες ώσμε του Μεγάλου Σαββάτου το ξημέρωμα αγρυπνήσαν, ποια να στοχάστη -έτσι γλυκά θρηνούσαν! - πως, κάτου απ τους ανθούς, τ ολόαχνο σμάλτο του πεθαμένου του Άδωνη ήταν σάρκα που πόνεσε βαθιά; Γιατί κι ο πόνος στα ρόδα μέσα, κι ο Επιτάφιος Θρήνος, κ οι αναπνοές της άνοιξης που μπαίναν απ του ναού τη θύρα, αναφτερώναν το νου τους στης Ανάστασης το θάμα, και του Χριστού οι πληγές σαν ανεμώνες τους φάνταζαν στα χέρια και στα πόδια, τι πολλά τον σκεπάζανε λουλούδια που έτσι τρανά, έτσι βαθιά ευωδούσαν! Άγγελος Σικελιανός 28
ΥΠΕΡ ANΟΙΞΗ 2014 Νοσταλγία! Θυμούμαι και δοκιμάζω τη νοσταλγία εκείνη, εκείνων των καιρών, όταν τα βραδινά, - με το ιώδες χρώμα, της ανθισμένης γλυσίνας κάπως, ή της πασχαλιάς που στρώνεται πάνω στο επιτάφιο κέντημα,- τα έμορφα ανοιξιάτικα βραδινά, πήγαινα ταχτικά ν ακούσω την ακολουθία των Παθών Σου. Ζωή Καρέλλη 29
ΦΩΤΟΓΡΑΦIΖΕΙ ΚΑΙ ΕΠΙΛΕΓΕΙ Η ΕΦΗ ΨΙΛΑΚΗ Και κατεβαίνεις πάλι στη γης K έκραζα: Aνοίξου γης, ποτίσου γης, σκιρτήστε σα σπόροι αθάνατοι στο χώμα, ώ πεθαμένοι! Xριστέ, κι αν όλοι σ αρνηθούν, δε θα πεθάνεις! Γιατί στον κόρφο μου το αθάνατο νερό κρατώ και σε κερνώ, και κατεβαίνεις πάλι στη γης, και περπατάς μαζί μου στα χωράφια, βολές σωπαίνοντας γλυκά, βολές ταΐζοντας το Λόγο τον καλό στα πεινασμένα πλήθη. Νίκος Καζαντζάκης 30
ΥΠΕΡ ANΟΙΞΗ 2014
ΦΩΤΟΓΡΑΦIΖΕΙ ΚΑΙ ΕΠΙΛΕΓΕΙ Η ΕΦΗ ΨΙΛΑΚΗ Οι βιόλες χλωμές και τα τριαντάφυλλα τα κοκκινοπλουμίζαν Η νύχτα των Παθών, αγία Παρασκευή μεγάλη θυμάσαι; Οι κράχτες βροντεροί του δρόμου και χουγιάζαν "Ώρα, ώρα για την εκκλησιά". Τα σήμαντρα σωπαίναν μήπως ταράξουν του Ιησού τον ύπνο, ολογυρμένο στων επιτάφιων τα χρυσά τα σάβανα που οι βιόλες χλωμές και τα τριαντάφυλλα τα κοκκινοπλουμίζαν. Κωστής Παλαμάς Πώς οι δρόμοι ευωδάνε Πώς οι δρόμοι ευωδάνε με βάγια στρωμένοι ηλιοπάτητοι δρόμοι και γύρω μπαξέδες! Η χαρά της γιορτής όλο πιότερο αξαίνει και μακριάθε βογκάει και μακριάθε ανεβαίνει.... Κατεβάζω στα μάτια τη μαύρη ομπόλια, για να πάψει κι ο νους με τα μάτια να βλέπει... Ξεφαντώνουν τ αηδόνια στα γύρω περβόλια, λεϊμονιάς σε κυκλώνει λεπτή μοσκοβόλια. Κώστας Βάρναλης 32
ΥΠΕΡ ANΟΙΞΗ 2014 33
ΦΩΤΟΓΡΑΦIΖΕΙ ΚΑΙ ΕΠΙΛΕΓΕΙ Η ΕΦΗ ΨΙΛΑΚΗ Κοντά στο σκουριασμένον ανεμόμυλο Στο δροσερό σπιτάκι του περιβολιού ανάμεσα στα καβάκια και τους ευκάλυπτους κοντά στο σκουριασμένον ανεμόμυλο κοντά στην κίτρινη δεξαμενή μ ένα χρυσόψαρο μονάχα στο δροσερό σπιτάκι μυρίζοντας λυγαριά βρήκα ένα μπούσουλα καραβίσιο αυτός μου δειξε τους αγγέλους των καιρών που κατοικούν την καταμεσήμερη σιγή. Γιώργος Σεφέρης Αναζητώ το τρίξιμο του ανεμόμυλου... Κι όμως εδώ πρέπει να ζήσω. Αναζητώ το τρίξιμο του ανεμόμυλου πλάι στη στέρνα με τα χρυσόψαρα. Το λύγισμα της φοινικιάς. Το Νίκο και τη Μαρία του αντικρινού σπιτιού. Τίποτα πια στη θέση του. Μόνο τα χελιδόνια μπαινοβγαίνουν από τα χάσματα των παραθύρων κι ο ήλιος βασιλεύοντας βάφει με κόκκινο τις γειτονιές των ερειπίων. Γιώργης Μανουσάκης 34
ΥΠΕΡ ANΟΙΞΗ 2014 35
ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗ ΜΟΥΣΙΚΗ Kώστας Μουντάκης, ο γλυκόλαλος τραγουδιστής της Κρήτης
ΥΠΕΡ ANΟΙΞΗ 2014 TOY δφ Γ. Ν. ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΙΔΗ Ο Κώστας Μουντάκης σε φωτογραφία του 1957 (από το πρόγραμμα του Α' Φεστιβάλ Κρητικής Μουσικής του 1992). «Γλυκόλαλος τραγουδιστής και ξακουστός λυράρης, που στα συρτά ταν δυνατός όσο κανένας άλλος, και στο τραγούδι ήτανε ο γίγας ο μεγάλος, καλόκαρδος, καλότροπος με ντόμπρο χαρακτήρα», ο Κώστας Μουντάκης δικαιούται μια όλως ιδιαίτερη τιμητική θέση στην πλειάδα των διακεκριμένων Κρητών μουσικών, έχοντας μια εποικοδομητική αμφίδρομη σχέση με την τοπική μουσική παράδοση, άλλοτε αντλώντας από τις βαθιές στον χρόνο πηγές της και άλλοτε μπολιάζοντάς την με προσωπικές δημιουργίες ως αναβλαστικούς κλάδους του κορμού της. Ο Κώστας Μουντάκης γεννήθηκε το 1926 στην Αλφά Μυλοποτάμου του Ρεθύμνου, με καταγωγή της οικογένειάς του από τα Σφακιά. Η λύρα στάθηκε αχώριστος σύντροφός του από τα πρώτα ήδη παιδικά του χρόνια. Μια αυτοσχέδιας μορφής λύρα, αρχικά από ταβλί, χορδές από ίνες αθάνατου και δοξάρι με τρίχες από ουρά γαϊδάρου, όπως λέγεται ανεκδοτολογικά, ήταν το πρώτο όργανο όπου, «βοσκάκι ακόμα, κίνησε τα δαχτύλια του πάνω στις κοντυλιές της κρητικής μουσικής». Παίζοντας για ώρες ολόκληρες μόνος του, άρχισε πολύ ενωρίς να μαθαίνει τους σκοπούς και τα ξόμπλια, τα μυστικά θα λέγαμε της λύρας, ώστε, δεκαπεντάχρονο ακόμα παιδί, να παίζει σε γάμους στο χωριό του. Την περίοδο αυτή το Ρέθυμνο είναι ο χώρος όπου η κρητική μουσική γνωρίζει εξαιρετική ακμή, με μεγάλους δεξιοτέχνες, τον Ανδρέα Ροδινό, τον Γιάννη Μπερνιδάκη (Μπαξεβάνη), τον Αντώνη Καρεκλά, τον Στέλιο Φουσταλιέρη, που σηματοδοτούν το πέρασμά τους σ ένα ύφος πιο επεξεργασμένο μέσα σ ένα περιβάλλον με ολοένα αυξανόμενες αστικές επιδράσεις. Στα εργαστήρια των οργανοποιών η λύρα αποκτά τη γνωστή σήμερα μορφή, η τεχνική παιξίματος γίνεται όλο και πιο δεξιοτεχνική, το ρεπερτόριο εμπλουτίζεται και επεκτείνεται πέρα από τα τοπικά όρια, αποκτώντας παγκρήτια διάδοση. Το 1948 ο Μουντάκης αρχίζει μια πεντάχρονη θητεία στη Χωροφυλακή. Υπηρετεί αρχικά στα Χανιά, όπου του δίδεται η ευκαιρία να παίζει στον τοπικό ραδιοφωνικό σταθμό, και ένα χρόνο αργότερα μετατίθεται στην Αθήνα, οπότε, με τη συνδρομή του Σίμωνα Καρά, που τον αποκαλεί χρυσοδάκτυλο, προβάλλει, μέσα από τον με ισχυρή εμβέλεια σταθμό των Αθηνών, την κρητική μουσική πανελλήνια. Παράλληλα, παίζει σε κρητικά στέκια και σε εκδηλώσεις κρητικών σωματείων και συλλόγων. Το 1952, με το τέλος της θητείας του στη Χωροφυλακή, αρχίζει να εργάζεται στο εργοστάσιο της Εταιρείας Λιπασμάτων στη Δραπετσώνα, όπου θα παραμείνει για μια δεκαπενταετία. Το 1954 τραγουδάει για πρώτη φορά σε δίσκο, με τους αδελφούς Κουτσουρέλη, το «Δεν θέλω μέσα στην καρδιά». Ακολουθούν ο «Ζητιάνος» και η «Ρεθυμνιοπούλα» και έπεται ένας μακρύς κατάλογος δισκογραφικών εκδόσεων, που καθιερώνουν τον Μουντάκη ως τον περισσότερο ηχογραφημένο λυράρη της κρητικής μουσικής. «Πραματευτής», «Αργαλειός», «Μυλωνάδες και Μαζώχτρες», «Ερωτόκριτος», «Κρητικός Γάμος», «Αναφορά στον Καζαντζάκη» και τόσες άλλες επιτυχίες του γίνονται ενθουσιωδώς δεκτές, εξακοντίζοντας στα ύψη τη δημοτικότητά του, με τη φήμη του ν απλώνεται σ Ανατολή και Δύση, πολλές φορές προσκεκλημένος από Κρητικούς της διασποράς, σε Αμερική, Καναδά, Αυστραλία, Γερμανία, Νότια Αφρική. Για τον Μουντάκη ως χαρισματικό μουσικό, γράφει, μεταξύ άλλων, ο Λάμπρος Λιάβας, καθηγητής εθνομουσικολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών: Ο Μουντάκης δεν υπήρξε απλά και μόνο ένας προικισμένος μουσικός, αλλά ένας ολοκληρωμένος δημιουργός, συνδυάζοντας τη λύρα με το 37