Του Δημήτρη Κυπριώτη ΠΕΡΙ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ Ο 20 Ος αιώνας σημαδεύτηκε από 2 μεγάλες κρίσεις του πολιτειακού συστήματος -Την κρίση της Καπιταλιστικής δημοκρατίας, που κατέληξε στην τραγωδία του Β ΠΠ και, -Στην κρίση της Σοσιαλιστικής δημοκρατίας, που κατέληξε στην κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού. Η 1η κρίση ξεκίνησε με τον Α ΠΠ και την παγκόσμια οικονομική κρίση του Μεσοπολέμου και κορυφώθηκε με την ανάπτυξη στον ευρωπαϊκό χώρο των αυταρχικών καθεστώτων, του φασισμού και του εθνικοσοσιαλισμού. Τα καθεστώτα αυτά αναπτύχθηκαν στο σώμα της καπιταλιστικής δημοκρατίας, κατά τη βιομηχανική επανάσταση. Η 2 η κρίση, αποτέλεσε σε επαναστατική μορφή την κοινωνικο-πολιτική και ιδεολογική απάντηση του σοσιαλισμού στο φιλελεύθερο καπιταλισμό της βιομηχανικής επανάστασης και πολιτειακά εξελίχθηκε σε ολοκληρωτικό κράτος, που αποτέλεσε την υπαρκτή μορφή της σοσιαλιστικής ιδεολογίας. Έχουμε λοιπόν 2 κρίσεις δημοκρατίας και οι δύο στην Ευρώπη που είχαν στόχο την υπέρβαση της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας, που ήταν προϊόν του ευρωπαϊκού πολιτισμού. Το γεγονός ότι εξαπλώθηκαν παγκόσμια, οφείλεται στο γεγονός ότι είχαν συνδεθεί με το οικονομικό σύστημα του καπιταλισμού και το αντίστοιχο κοινωνικό ζήτημα, που είχε δημιουργήσει όπως προαναφέραμε η βιομηχανική επανάσταση. Αν παρατηρήσουμε από κοντά τις δύο αυτές πολιτειακές κρίσεις, θα μπορούμε να κάνουμε τις εξής διαπιστώσεις: Α. Ως κρίσεις δημοκρατίας, ενώ αμφισβήτησαν και κατέλυσαν, όπου επικράτησαν, τη φιλελεύθερη αντιπροσωπευτική δημοκρατία, φθάνοντας σε μορφές του πιο σκληρού και απάνθρωπου αυταρχισμού και ολοκληρωτισμού, ιδεολογικά όμως και θεωρητικά δεν μπόρεσαν ποτέ να φθάσουν μέχρι την αμφισβήτηση της ίδιας της δημοκρατίας, ως του μόνου παγκοσμίως αποδεκτού και θεμιτού πολιτικού συστήματος. 1
Β. Και τα 2 πολιτειακά συστήματα οδηγήθηκαν σε κρίση, γιατί δεν μπόρεσαν να αντιμετωπίσουν τα κοινωνικά προβλήματα που δημιούργησε ο φιλελεύθερος καπιταλισμός στο πρώτο και ο κρατικός σοσιαλισμός στο δεύτερο. Γ. Αμέσως μετά τη λήξη του ΒΠΠ (λήξη της 1 ης κρίσης), σημειώνεται στο δικαιακό και στο πολιτειακό επίπεδο μια πλατειά ανάπτυξη των δικαιωμάτων του ανθρώπου και του κοινωνικού κράτους. Δηλαδή τα αιτήματα που δημιούργησε η βιομηχανικά επανάσταση γίνονται τώρα ισχύον δίκαιο και πολιτική του κράτους. Δ. Με την κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού σημειώθηκε η αναβίωση του φιλελευθερισμού και η αποθέωση του ιδιωτικού, σαν μια νέα ιδεολογία, αλλά αμέσως σχεδόν άρχισε να υποχωρεί μπροστά σε μια ανανεωμένη πίστη στο ρόλο του δημοσίου και στην ανθρωποκεντρική κοινωνική αντίληψη του πολιτειακού και πολιτικού συστήματος. Από αυτές τις διαπιστώσεις φτάσαμε στα πρόθυρα του 21 ου αιώνα με δύο σπουδαίες αποσκευές, που έχουν τεράστιο ιδεολογικό και πολιτικό βάρος: - Τη δημοκρατική αρχή, ως θεμελιώδη αρχή οργάνωσης της κοινωνίας σε πολιτειακό σύστημα και - Την ανθρωποκεντρική κοινωνική αρχή, ως θεμελιώδη αρχή διάπλασης του ουσιαστικού ρόλου του δημοκρατικού πολιτειακού συστήματος. Αν ανατρέξουμε πάλι πίσω στα πρόθυρα του 20 ου αιώνα, θα διαπιστώσουμε ότι και τότε η ανθρωπότητα έφερε την ίδια αποσκευή, δηλαδή τη δημοκρατική αρχή της νεαρής αστικής δημοκρατίας και την αρχή του κοινωνικού κράτους, την οποία μόλις είχε θέσει ως παγκόσμιο κοινωνικό ζήτημα, η φρέσκια τότε βιομηχανική επανάσταση. Η διαφορά όμως μεταξύ του τέλους του περασμένου αιώνα και του τέλους του 20 ου είναι τεράστια ή μάλλον φάνταζε να είναι, πριν φυσικά να ξεκινήσουν τα πρώτα βήματα του 21ου αιώνα. Και αυτό γιατί, το μεν θεσμικό πλαίσιο της νεαρής δημοκρατικής αρχής κινιόταν τον 19 ο αιώνα σε θολά νερά αναζήτησης των οργανωτικών βάσεων και των κανόνων της αστικής αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας και το περιεχόμενο της αρχής του κοινωνικού κράτους ήταν αδιαμόρφωτο. 2
Αντίθετα όμως στο τέλος του 20 ου αιώνα, το θεσμικό περιεχόμενο και των δύο αρχών ήταν ευρύτατο, αφού η μεν δημοκρατική αρχή είχε υπερβεί τα διαδικαστικά όρια και είχε ουσιαστικούς στόχους της κοινωνίας, η δε αρχή του κοινωνικού κράτους είχε υπερβεί τα όρια της κοινωνικής πρόνοιας, συνιστώντας βάση ρυθμιστικής παρέμβασης σε ολόκληρο το φάσμα της κοινωνικής ζωής και συμβίωσης. Περάσαμε λοιπόν στον 21 ο αιώνα, έχοντας στις αποσκευές μας τα στοιχεία των θεσμικών βάσεων των δύο αρχών, αλλά και τη γνώση από τα σημάδια που δείχνουν να έχουν αυτές οι αρχές στα πρώτα βήματα του αιώνα μας. Και τα στοιχεία αυτά είναι: 1 ο. Η υπέρβαση του εθνικού κράτους, που ενώ στην αρχή ήταν ανεπαίσθητη, ξεκίνησε δειλά-δειλά να παρουσιάζεται από το τέλος του Β ΠΠ στο επίπεδο του διεθνούς δικαίου. Οργανωτικά μεν, με την ίδρυση και οργάνωση του ΟΗΕ και άλλων διεθνών οργανισμών, Ρυθμιστικά δε, με τη διεθνοποίηση της προστασίας των δικαιωμάτων του ανθρώπου και της προώθησης της δημοκρατικής αρχής, ως αρχής σύγχρονου κράτους. Από αυτήν την αφετηρία, όπου βρίσκονται τα θεμέλια της υπερεθνικής έννομης τάξης και η απαρχή της αποδυνάμωσης του εθνικού κράτους, η υπέρβαση του τελευταίου έχει πάρει μεγάλες διαστάσεις. Σε αυτό συνέβαλε αποφασιστικά η ανάπτυξη του διεθνούς εμπορίου και της πολυεθνικής οικονομικής παραγωγής, κυρίως δε η ανάπτυξη της τεχνολογίας της επικοινωνίας, που παγκοσμιοποιεί όλους τους τομείς της κοινωνικής ζωής. Αυτή η διεθνοποίηση και η παγκοσμιοποίηση των κοινωνικών σχέσεων οδηγεί σε θεσμικό επίπεδο στην προοδευτική ενδυνάμωση της υπερεθνικής έννομης τάξης και στην αντίστοιχη αποδυνάμωση του εθνικού κράτους. Από τα μέχρι σήμερα στοιχεία προκύπτει ότι το εθνικό κράτος υποκαθίσταται όλο και περισσότερο, όχι ακόμα στο σύνολό του, αλλά σε πολύ ευρύ κύκλο εξουσιών του, από ένα πολυεπίπεδο σύστημα έννομων τάξεων, μέσα στο οποίο θα αποτελεί και το ίδιο το εθνικό κράτος μία βαθμίδα. Αυτά τα επίπεδα που τουλάχιστον σήμερα είναι ορατά, είναι: Η Τοπική Αυτοδιοίκηση και η Περιφέρεια, το Ομόσπονδο Κράτος, το Εθνικό Κράτος, η Διεθνής Περιφέρεια, όπως πχ για τα ευρωπαϊκά κράτη 3
είναι τα διάφορα επίπεδα της ευρωπαικής ολοκλήρωσης και τέλος το επίπεδο της παγκόσμιας έννομης τάξης του ΟΗΕ. Η αποφασιστική και η ρυθμιστική εξουσία του εθνικού κράτους περιορίζεται πια στον κύκλο εσωτερικής οργάνωσης και λειτουργίας και στην προστασία της πολιτισμικής του ταυτότητας που απειλείται από όλες τις διαδικασίες παγκοσμιοποίησης. 2 ο. Δεύτερο βασικό στοιχείο του θεσμικού συστήματος που έχει ο νέος αιώνας είναι η ολοκληρωμένη αντίληψη της δημοκρατίας και των δικαιωμάτων του ανθρώπου και του κοινωνικού συμφέροντος, σε αντιδιαστολή όμως με τους συνεχείς αγώνες των λαών για την εφαρμογή και στην πράξη αυτών των αντιλήψεων. Είναι προφανές ότι το πολιτικό στοιχείο είναι εγγενές στη δημοκρατία και πρέπει να τονίζεται και να προβάλλεται ιδιαίτερα. Οφείλουμε δε να το τονίζουμε χωριστά όχι μόνο για την τη θεμελιώδη σημασία του, αλλά και λόγω της απειλής που δέχεται από την τεχνολογική ανάπτυξη και την ισοπεδωτική δύναμη της παγκοσμιοποίησης. Επειδή το θέμα αυτό αποτελεί μία ξεχωριστή ενότητα, δε θα επεκταθώ, αλλά αξίζει να τονιστεί ότι στην έννοια του πολιτικού στοιχείου, εντάσσεται ο αγώνας κατά της αντικοινωνικής εξουσίας, που έχει μεγάλους στόχους όπως: 1. Η σημασία της διαλεκτικής, ως διαδικασία της κοινωνικής δράσης, που πρέπει να βρίσκεται στο επίκεντρο της κοινωνικής σκέψης. Η μαρξιστική θεώρηση του κοινωικού προβλήματος εξακολουθεί να έχει θεμελιώδη σημασία και τη σημερινή εποχή. 2 Η αξία της Δημοκρατίας. Γιατί αποτελεί τη μόνη και την ύπατη μορφή οργάνωσης και λειτουργίας της κοινωνίας. Η συνεχής κινητοποίηση των κοινωνικών δυνάμεων αποτελεί βασικό στόχο για την προάσπιση και την εμβάθυνση της δημοκρατίας για τη διασφάλιση πλήρους συστήματος πολιτικών ελευθεριών. 3. Η κοινωνική δημοκρατία. Για να υπάρχει σαφής ο διαχωρισμός από την αναβίωση του νεοφιλελευθερισμού και την αποθέωση του ιδιωτικού. 4. Η αξία του ανθρώπου. Η δημοκρατία για να μπορεί να υπηρετεί την κοινωνία και να προάγει την κοινωνική συμβίωση, πρέπει να 4
στηρίζεται σε σύστημα ολοκληρωμένης διασφάλισης δικαιωμάτων στη βάση της αξίας του ανθρώπου. Θα σταθώ για λίγο στο σημείο αυτό, για να υπενθυμίσω τη σημασία που αποδίδουμε στο ΕΠΑΜ για την εμβάθυνση της Δημοκρατίας και πως την αντιλαμβανόμαστε. Το επιστέγασμα των προταγμάτων του ΕΠΑΜ με την ευχή για να εφαρμοστεί επιτέλους στη χώρα μας η Δημοκρατία, δεν είναι καθόλου τυχαίο ακόμη και στη σειρά που μπήκε. Και αυτό γιατί και αν ακόμα επιτευχθούν τα προηγούμενα 4 προτάγματα, τίποτα σχεδόν δεν θα έχει επιτευχθεί, αν ο λαός εξακολουθήσει να μένει στο περιθώριο. Έτσι λοιπόν στην Ιδρυτική μας Διακήρυξη που γράφτηκε δια χειρός Δ. Καζάκη, διαβάζουμε: Πάνω από όλα απαιτείται η κατάκτηση της δημοκρατίας μέσα από την αυθεντική κατοχύρωση της λαϊκής κυριαρχίας και της εθνικής ανεξαρτησίας, που θα συντελεστεί μέσα από μια συνολική πολιτειακή αλλαγή, μέσα από την εκλογή Συντακτικής Συνέλευσης διευρυμένης αυθεντικής εκπροσώπησης του ίδιου του λαού, με μοναδικό αντικείμενο τη σύνταξη και ψήφιση ενός νέου δημοκρατικού Συντάγματος, με βάση το οποίο θα οικοδομείται ένα σύστημα διακυβέρνησης που θα βασίζεται στη λαϊκή αντιπροσώπευση με αιρετότητα παντού, με δεσμευτική εντολή, διαρκή έλεγχο από τα κάτω, υποχρεωτική λογοδοσία των αιρετών εντεταλμένων προς τους εκλογείς τους, ανακλητότητα με κάθε αθέτηση εντολής, περιορισμένη θητεία, θέσπιση της εκ περιτροπής εναλλαγής σε αξιώματα λειτουργίες. Έναντι αυτών των θέσεων ας αναλογιστούμε τώρα πως ακριβώς εκφράζεται η Δημοκρατία στη χώρα μας, όχι γιατί δεν το γνωρίζουμε ή δεν το καταλαβαίνουμε, αλλά επειδή ο περισσότερος κόσμος έχει εθιστεί από την ασχήμια και την κακοποίηση της, ώστε τελικά τα πάντα να περνάνε απαρατήρητα. πχ. Η ύπαρξη πρωθυπουργών και μεγάλης μερίδας βουλευτών οφείλεται απλά και μόνο στο γεγονός ότι έτυχε να έχουν γονείς ή θείους πρώην γενικά (πρωθυπουργούς, υπουργούς, βουλευτές, αλλά και εφοπλιστές, βιομηχάνους, κλπ) ενώ μια άλλη κατηγορία είναι αυτή γενικά των πρ. συνδικαλιστών, κολλητών, κηπουρών, κλπ. Όλοι αυτοί έχουν τσεκάρει από νωρίς τη θέση τους στη λεγόμενη Βουλή της Δημοκρατίας και δύσκολα μπορεί κάποιος να τους σηκώσει από εκεί. Όλοι αυτοί, και πολλοί άλλοι όμοιοι τους που επιβιώνουν λάθρα στη ζωή αυτή, χάρη βέβαια της δικής μας ανοχής, εκτελούν καθημερινά τη Δημοκρατία και για να τους εκδικηθεί αυτή... τους καλοπληρώνει και 5
μάλιστα αδρά, για να εκτελούν στη συνέχεια όλοι αυτοί θεσμούς και τον ίδιο το λαό ως φυσική οντότητα. μετά τους Έτσι με αυτό το πολιτικό προσωπικό φτάσαμε στη σημερινή κατάσταση, όπου μια μειοψηφία στο λαό, έχοντας δημιουργήσει μια εξουσία δωσίλογων, αναγκάζει ένα κράτος, παρά τη θέλησή του λαού του, να υποταχθεί σε ξένους κατακτητές. Όμως το θέμα είναι πως κανείς ξεμπερδεύει με αυτούς; Υπάρχει λύση στο μονόδρομο που έχουν οι ίδιοι δημιουργήσει; Η λύση που υπάρχει και την οποία μάλιστα γνωρίζουν και οι επιβήτορες της Δημοκρατίας, είναι η δύναμη του ίδιου του λαού. Είναι το μαζικό κίνημα που το τρέμουν απλά και μόνο στη σκέψη ότι μπορεί σε στιγμή απρόβλεπτη να επιφέρει την πραγματική αλλαγή και ο λαός να αναλάβει τις τύχες στα χέρια του και όπως φαίνεται, αυτή η στιγμή δεν είναι μακριά από τις σημερινές συνθήκες, αρκεί ο λαός να πιστέψει στις δυνάμεις του και να προχωρήσει δίχως φόβους και ενδοιασμούς στην ανατροπή. Και αυτό μπορεί και πρέπει να ξεκινήσει από εδώ, δεν είναι ανάγκη να περιμένουμε να ωριμάσει η ιδέα σε όλου στους λαούς της Ευρώπης. Αφού η Ελλάδα εφεύρε τη Δημοκρατία, η Ελλάδα είναι εκείνη που πρέπει και μπορεί να την αποκαταστήσει. Το Μέτωπο των λαϊκών δυνάμεων έχει τώρα τον πρώτο λόγο. 6