Το ΤΕΙ Κρήτης προτίθεται να ξεκινήσει άµεσα τη δηµιουργία ενός Κέντρου µε σκοπό την υποστήριξη και προώθηση του πρωτογενούς τοµέα στην Κρήτη. Το κείµενο που ακολουθεί αποτελεί µια πρόσκληση για την ζύµωση ιδεών για την υλοποίηση του σκοπού αυτού. Η σηµερινή κατάσταση Το ποσοστό του πληθυσµού της Κρήτης που βασίζεται αποκλειστικά ή κατά κύριο λόγο στη γεωργία και την κτηνοτροφία µειώθηκε µέσα στο δεύτερο ήµισυ του περασµένου αιώνα. Η πτώση είναι περίπου ίδια σε όλη την Ελλάδα και ακολουθεί την διεθνή στροφή προς την δευτερογενή παραγωγή και τις υπηρεσίες. Αντίθετα, το αγροτικό προϊόν παρουσίασε αύξηση λόγω της ενσωµάτωσης τεχνολογικών καινοτοµιών στην πρωτογενή παραγωγή (νέες µέθοδοι γεωπονίας και κτηνοτροφίας, εντατικές καλλιέργειες, µηχανική καλλιέργεια, αυτοµατισµοί, κτλ.). Παρά ταύτα η σηµερινή κατάσταση της πρωτογενούς παραγωγής παρουσιάζει σοβαρές παθογένειες, όπως: α) Η έκθεση του παραγωγού σε ανεξέλεγκτες χρηµατοοικονοµικές συνθήκες (διάθεση και τιµές προϊόντος, ανταγωνισµός, αγορά κεφαλαίου και εργασίας). β) Η εξάντληση και ο υποβιβασµός των φυσικών πόρων (υποχώρηση υδροφόρου ορίζοντα, ερηµοποίηση εδαφών, µόλυνση εδάφους και επιφανειακών υδάτων από αστικά και αγροτικά κατάλοιπα). γ) Η έλλειψη ενεργούς διασύνδεσης του παραγωγού µε την έρευνα και την τεχνολογία και η αδυναµία ενσωµάτωσης νέων τεχνολογιών (νέα είδη και προϊόντα, νέες µέθοδοι καλλιεργητικής πράξης, υδροπονία, µετα-συλλεκτική τεχνολογία). δ) Η έλλειψη ισχυρής διασύνδεσης της πρωτογενούς παραγωγής µε άλλες επιχειρηµατικές δραστηριότητες (µεταποίηση προϊόντων, τουρισµός, διατροφική υγεία) και η έλλειψη κινήτρων και προστασίας από τον επιχειρησιακό ρίσκο. Ταυτόχρονα οι νέες τάσεις για ισόρροπη ανάπτυξη, αστική αποσυµφόρηση και ποιότητα ζωής φέρουν στο προσκήνιο νέες προκλήσεις για την υπέρβαση των παραπάνω αδυναµιών. Τόσο τα προβλήµατα όσο και οι προκλήσεις απέκτησαν ιδιαίτερη οξύτητα λόγω της οικονοµικής κρίσης. Η ανάγκη για µια νέα αντιµετώπιση των δυνατοτήτων του πρωτογενούς τοµέα έχει αναγνωριστεί ως εθνική προτεραιότητα. Η τάση για «επιστροφή στη γη» δεν πρέπει να αντιµετωπιστεί µε µια ροµαντική διάθεση. Αντίθετα πρέπει να έχει ρεαλιστικούς στόχους και να είναι ενταγµένη µέσα σε µια πολυµέτωπη και σύµµετρη ανάπτυξη της οικονοµίας. Το ζητούµενο είναι «ο επαγγελµατίας-αγρότης». Είναι όµως κοινή διαπίστωση ότι µεταξύ της παραγωγής της τεχνολογίας και της υιοθέτησης της από τον επιχειρηµατία-παραγωγό υπάρχει ένα µεγάλο κενό. Ένας από τους λόγους είναι η αµφιβολία του επιχειρηµατία για το κατά πόσον η προτεινόµενη τεχνολογία µπορεί να αποδώσει στην πράξη. Το κενό αυτό δεν πρόκειται να καλυφθεί, εκτός αν τα ιδρύµατα που παράγουν γνώση και τεχνολογία προχωρήσουν µέχρι και το τελικό στάδιο: να αποδείξουν ότι αυτό που προτείνουν λειτουργεί και αποδίδει στην πράξη. Η παρούσα πρόταση εστιάζεται ακριβώς σ αυτό το σηµείο. Συνεργοί σ αυτήν την «υπέρβαση της καθεστηκυίας τάξης» θα είναι: Α) Το ΤΕΙ Κρήτης µε το επιστηµονικό δυναµικό και τις υποδοµές του, αλλά και µε τους φοιτητές του τους οποίους το Ίδρυµα πρέπει να παραδώσει στην παραγωγή και την κοινωνία, όχι ως παθητικούς αναζητητές απασχόλησης, αλλά ως δηµιουργούς οικονοµικής δραστηριότητας. Β) Οι νέοι παραγωγοί, που πρέπει εξ αρχής να έχουν τα πειστήρια ότι τους περιµένει η επιτυχία στο τέλος του δρό- µου. Γ) Η Αυτοδιοίκηση και όλα τα άλλα όργανα της Πολιτείας, ) Οι επιχειρήσεις µέσου ή µεγάλου µεγέθους µε αποδεδειγ- µένη διάθεση για την παραγωγή νέων προϊόντων και υπηρεσιών σε µεγάλη κλίµακα. Ο ρόλος και οι δυνατότητες του ΤΕΙ Κρήτης Η Σχολή Τεχνολογίας Γεωπονίας και Τεχνολογίας Τροφί- µων του ΤΕΙ Κρήτης καλύπτει ολόκληρο το φάσµα της γεωπονίας και αποτελεί τη µόνη σχολή στην Κρήτη µε αποκλειστική αποστολή την διδασκαλία και υποστήριξη της πρωτογενούς παραγωγής. Για την εκπλήρωση αυτής της αποστολής το ΤΕΙ Κρήτης διαθέτει περίπου 400 στρέµµατα αγροτικής έκτασης και θερµοκηπίων σε απόσταση µόλις 5 χµ από το κέντρο του Ηρακλείου (Εικόνα 1). Επί πλέον διαθέτει σύγχρονες υποδο- µές και άρτιο ερευνητικό εξοπλισµό. Οι υποδοµές αυτές στελεχώνονται από επιστηµονικό και τεχνικό προσωπικό µε εµπειρία και αξιόλογο έργο στην βασική και εφαρµοσµένη 1
Εικόνα 1: Ο χώρος του ΤΕΙ Κρήτης (λεπτή κόκκινη γραµµή) και ο δυνητικός χώρος του Αγροτικού Πάρκου Κρήτης, CretAgroTech (χονδρή κόκκινη γραµµή). έρευνα στην γεωργική παραγωγή, µεταποίηση και διατροφική αξία των γεωργικών προϊόντων. Παράλληλα στο ΤΕΙ Κρήτης λειτουργούν δυο Τεχνολογικές Σχολές (µία µε βάση το Ηράκλειο και µία µε βάση τα Χανιά) µε εξειδικεύσεις στον πρωτογενή τοµέα (αυτοµατισµοί θερµοκηπίων, γεωργικά µηχανήµατα, κατασκευές, εξοικονόµηση ενέργειας και νερού, εδαφολογία) και µια Σχολή Οικονοµικών Σπουδών που επίσης ασχολείται µε την χρηµατο-οικονοµική υποστήριξη του γεωργικού προϊόντος (τυποποίηση, πιστοποίηση, εµπορία, σύνδεση µε την τουριστική δραστηριότητα). Η δυνατότητα συντονισµού και αξιοποίησης αυτής της µεγάλης ακίνητης περιουσίας και του επιστηµονικού δυναµικού του ΤΕΙ Κρήτης αποτελεί τη βάση της παρούσης πρότασης. Με την υποστήριξη των δοµών της Πολιτείας ( ήµοι, Περιφέρεια, Κυβέρνηση, Ευρωπαϊκή Ένωση), τον Επιστηµονικό και Ερευνητικό ιστό της Περιφέρειας Κρήτης και την συµµετοχή του Επιχειρηµατικού κόσµου, οι συντάκτες αυτής της πρότασης θεωρούν ότι είναι δυνατή η δηµιουργία ενός κέντρου πρότυπων γεωργικών εφαρµογών που θα καλύπτει ολόκληρο το φάσµα της πρωτογενούς παραγωγής (όπως αποδίδεται επιτυχηµένα από την φράση «από το χωράφι στο ράφι»), θα λειτουργεί και θα αναβαθµίζεται επί συνεχούς βάσεως και θα είναι εύκολα προσβάσιµο σε κάθε ενδιαφερόµενο από την Κρήτη και τον ελληνικό χώρο γενικότερα. Οι δραστηριότητες που περιλαµβάνονται στην παρούσα πρόταση εµπίπτουν πλήρως στο πνεύµα του Συµφωνητικού Συνεργασίας των Εκπαιδευτικών και Ερευνητικών Ιδρυµάτων της Περιφέρειας Κρήτης, το οποίο έχει συνυπογραφεί από το ΤΕΙ Κρήτης και του οποίου ο κύριος σκοπός είναι η επίδειξη και πρόσβαση του επιχειρηµατία σε ολοκληρωµένα συστήµατα τεχνολογικών εφαρµογών. Αποτελούν επίσης απτή απόδειξη του γεγονότος ότι το ΤΕΙ Κρήτης έχει εναγκαλιστεί την αρχή ότι η συνεργασία του µε τον ιδιωτικό φορέα αποτελεί βασική προϋπόθεση για την βιωσιµότητα και την ανέλιξη του. Προς τον σκοπό αυτό είναι αποφασισµένο να υπερβεί τις µέχρι σήµερα συνήθεις «συνεργασίες», όπου το ερευνητικό ίδρυµα προσφέρει τεχνογνωσία και µερική χρήση εξοπλισµού, και µόνο κατά 2
την διάρκεια του προγράµµατος. Αντίθετα, επιδιώκει µια κοινοπραξία στην οποία η συµµετοχή του Ιδρύµατος θα είναι άµεση, µακράς διαρκείας και σε συνεχή φάση εξέλιξης. Στην κοινοπραξία αυτή το Ίδρυµα εισέρχεται όχι «ως φτωχός συγγενής», αλλά µέσω περιουσιακών στοιχείων υψηλής αξίας και σκοπεύει, χωρίς κανένα σύνδροµο ενοχής, στο επιχειρησιακό κέρδος µέσω του οποίου θα είναι δυνατή η πληρέστερη εξυπηρέτηση της αποστολής του που συµπυκνώνεται στο τρίπτυχο «Εκπαίδευση, Έρευνα, Κοινωνική Προσφορά». Οι δυο άξονες της πρότασης Η κοινή άποψη ότι ο πρωτογενής τοµέας δεν προσφέρεται για µεγάλες τεχνολογικές επαναστάσεις (του τύπου που προέρχονται από την Silicon Valley ή από τους Σουπερ-Επιταχυντές) έχει οδηγήσει στην εσφαλµένη εντύπωση ότι τα όρια προόδου και πρωτοτυπίας στον χώρο αυτόν είναι περιορισµένα. εδοµένων των αναλογιών, η ανάγκη αλλά και οι δυνατότητες για καινοτοµία στον πρωτογενή τοµέα είναι τόσο µεγάλες όσο και σε κάθε άλλο χώρο παραγωγικής δραστηριότητας. Μάλιστα, η διαρκώς αυξανόµενη τάση για ήπια και φιλική προς το περιβάλλον ανάπτυξη καθιστά αυτήν την ανάγκη εντονότερη, ιδιαίτερα στη χώρα µας. Οι δραστηριότητες που περιλαµβάνονται σ αυτή την πρόταση µπορούν να οµαδοποιηθούν σε δύο κατηγορίες µε ση- µαντικό βαθµό επικάλυψης. Α) Εγκατάσταση µονάδων αγροτικής παραγωγής (κατ αρχάς στους χώρους του Ιδρύµατος, αλλά και σε άλλες περιοχές όπου αυτό είναι δυνατό) των οποίων η διαχείριση και εκ- µετάλλευση θα παραχωρηθεί σε ιδιώτες-αγρότες (κατά προτίµηση νέους). Με την γεωτεχνική και τεχνο-οικονο- µική υποστήριξη του ΤΕΙ, οι µονάδες αυτές θα αποτελέσουν πρότυπα ολοκληρωµένα συστήµατα που θα καλύπτουν ολόκληρο τον κύκλο της επιχείρησης (υγιές και αποδοτικό καλλιεργητικό υλικό, φυτοπροστασία, αυτοµατοποίηση, φειδωλή και φιλική προς το περιβάλλον χρήση ενέργειας και νερού, χρήση φυσικών λιπασµάτων, ελαχιστοποίηση τοξικότητας, υψηλή διατροφική αξία, πιστοποίηση, επωνυ- µία και εµπορία του προϊόντος). Β) Συνεργασία µε ιδιωτικούς φορείς υψηλής φερεγγυότητας για την ανάπτυξη νέων τεχνολογιών πρωτογενούς παραγωγής σε επιχειρησιακή κλίµακα. Οι τεχνολογίες αυτές αφορούν τόσο τις ανοικτές όσο και τις θερµοκηπιακές καλλιέργειες και περιλαµβάνουν: εισαγωγή νέων ειδών και ποικιλιών, νέες πρακτικές µη τοξικής φυτοπροστασίας και λίπανσης, νέες πηγές παραγωγής και εξοικονόµησης ενέργειας από βιοµάζα και φωτοβολταϊκά, σωστή χρήση υδατικών πόρων, αξιοποίηση αστικών και βιοµηχανικών παραπροϊόντων και τοξικών υπολειµµάτων, µεταποίηση αγροτικών προϊόντων, εκµετάλλευση ενδηµικών φυτών για παραγωγή νέων προϊόντων, ειδική υπηρεσία πιστοποίησης, επωνυµίας και εµπορίας προϊόντων του πρωτογενούς τοµέα. Το προτεινόµενο σχήµα έχει την δυνατότητα της: α) άµεσης δηµιουργίας θέσεων εργασίας β) δηµιουργίας νέων µορφών απασχόλησης και εγκαθίδρυσης µιας νέας νοοτροπίας επιχειρηµατικότητας στην πρωτογενή παραγωγή γ) δηµιουργίας ενός µονίµου κέντρου εύκολης και άµεσης πρόσβασης για την διαρκή υποστήριξη, βελτίωση και προώθηση της πρωτογενούς παραγωγής. Εικόνα 2 Η δοµή του εγχειρήµατος Μια σχηµατική περιγραφή της δοµής του προτεινοµένου εγχειρήµατος αναγνωρίζει τρείς «συνιστώσες», οι οποίες θα βρίσκονται σε άµεση και συνεχή αλληλεξάρτηση και δεν θα µπορούν να προχωρήσουν παρά µόνο µε ένα συντονισµένο βηµατισµό (Εικόνα 2). 3
Η πρώτη συνιστώσα είναι το ΤΕΙ Κρήτης το οποίο εισέρχεται µε α) το επιστηµονικό-τεχνικό-εκπαιδευτικό προσωπικό του, β) τις ερευνητικές του υποδοµές, γ) το αγρόκτηµα και τα θερµοκήπια του, δ) τη Σχολή ια Βίου Μάθησης η οποία, µεταξύ άλλων, έχει στόχο την αποτελεσµατική παροχή γνώσεων σε επαγγελ- µατίες που επιδιώκουν την βελτίωση της επιχείρησης τους και την εµπλοκή τους σε νέα οικονοµική δραστηριότατα. Η δεύτερη συνιστώσα είναι ο Ιδιώτης, ο οποίος µπορεί να είναι µια µικρή έως µεγάλη αγροτική επιχείρηση ή µιας άλλης φύσης επιχείρηση που θα συµπράξει µε το ΤΕΙ Κρήτης για την ανάπτυξη της Κοινοπραξίας. Η τρίτη συνιστώσα είναι η Πολιτεία στα διάφορα επίπεδα οργάνωσης. Ο ρόλος της Πολιτείας είναι πολυ-επίπεδος και Ελευθέριος Ζούρος Οµότιµος Καθηγητής Παν/µίου Κρήτης Πρόεδρος του Συµβουλίου του ΤΕΙ Κρήτης περιλαµβάνει την υποστήριξη του Κέντρου µέσω αναπτυξιακών προγραµµάτων, αδειοδοτήσεων κ.ά. Χρησιµοποιώντας έννοιες-κλειδιά, το εγχείρηµα σκοπεύει στην βελτίωσης της καλλιεργητικής πράξης, την παραγωγή βελτιωµένων ποικιλιών, την εισαγωγή νέων ειδών, την εκµετάλλευση της ενδηµικής χλωρίδας (συµπεριλαµβανόµενων των αρωµατικών και φαρµακευτικών ειδών), την προώθηση των θερµοκηπιακών καλλιεργειών, της υδροπονίας και της ανθοκοµίας, την µεταποίηση των παραδοσιακών αγροτικών προϊόντων και την ανάδειξη της διατροφικής τους αξίας, την αντιµετώπιση των περιβαλλοντικών προβληµάτων µεγάλης κλίµακας (όπως τα οικιακά, αστικά, αγροτικά και βιοµηχανικά απόβλητα) και την προώθηση µιας πολυµέτωπης (diversified) τουριστικής δραστηριότητας. Μερικές από τις πιο εξειδικευµένες δραστηριότητες καταγράφονται στο συνοδό Παράρτηµα. Ευάγγελος Καπετανάκης Καθηγητής Πρόεδρος του ΤΕΙ Κρήτης 4
Παράρτηµα: Ενδεικτικές εξειδικευµένες δράσεις 1. ραστηριότητες άµεσης υποστήριξης του αγροτικού τοµέα. Κλασικές καλλιέργειες, θερµοκηπιακές και υδροπονικές καλλιέργειες, ανθοκοµία (εγγυηµένο πολλαπλασιαστικό υλικό, περιορισµός φυτοτοξικών και επιβαρυντικών για το περιβάλλον ουσιών, φιλική προς το περιβάλλον λίπανση, άρδευση και φυτοπροστασία). Εισαγωγή και τεχνική υποστήριξη νέων καλλιεργειών (καταλληλότητα κατά περιοχή, τεχνικοοικονοµικές µελέτες, επιµόρφωση καλλιεργητών, παρακολούθηση φυτειών). Εδαφολογικοί και βιοκλιµατικοί χάρτες και αναλύσεις εδάφους. Αξιοποίηση ανακυκλώσιµων υλικών από το γεωργικό περιβάλλον. Πρακτικές εξοικονόµησης ενέργειας και νερού. Αυτοµατισµοί ανοικτών και κλειστών καλλιεργειών (θερ- µοκήπια και υδροπονία) 2. Αξιοποίηση του εγγενούς φυτικού πλούτου Επανεξέταση παραδοσιακών καλλιεργειών που βρίσκονται σε πορεία εγκατάλειψης. Προστασία ειδών που απειλούνται µε εξαφάνιση. Συλλογή και διαφύλαξη γενετικού και πολλαπλασιαστικού υλικού. Συστηµατική καταγραφή της βιοποικιλότητας της Κρητικής χλωρίδας. ηµιουργία µουσείου έκθεσης της χλωρίδας της Κρήτης. Εισαγωγή αυτοφυών ειδών φαρµακευτικών και αρωµατικών φυτών στην επιχειρηµατική καλλιέργεια. Κατάρτιση καλλιεργητών και τεχνική υποστήριξη καλλιεργειών. Παραγωγή πολλαπλασιαστικού υλικού. 3. Ανάπτυξη τεχνολογιών ευρείας εφαρµογής ιαχείριση και αξιοποίηση αγροτικών, αστικών και βιοµηχανικών αποβλήτων (ενεργειακή αξιοποίηση οργανικών υπολειµµάτων, παραγωγή ζωοτροφών από υπολείµµατα τροφίµων, κοµποστοποίηση φυτικών υπολειµµάτων και «λάσπης» ελαιοτριβείων, κοµποστοποίηση για µικρούς οικισµούς και πολυκατοικίες). Βελτιστοποίηση ποιότητας κλασικών προϊόντων (λάδι, κρασί, ρακή, κ.α.) Μεταποίηση και παραγωγή νέων προϊόντων (φαρµακευ τικά και αρωµατικά προϊόντα, αντιοξειδωτικές ουσίες, κ.α,). Μοριακές τεχνικές στη γεωπονία και την δηµιουργία νέων προϊόντων. 4. ιατροφή, διαιτολογία, εναλλακτικές µορφές τουρισµού Ανάπτυξη υγειονοµικής ταυτότητας (προφίλ) εγχωρίων τροφίµων. Προβολή και χρήση εγχώριων προϊόντων από τουριστικές µονάδες. ιαιτολόγια ευπαθών οµάδων. Προώθηση ορθής διατροφής στις προσχολικές και σχολικές ηλικίες. 5. Χρηµατο-οικονοµική υποστήριξη, πιστοποίηση, εµπορία Πρόβλεψη (forecast) και προστασία του καλλιεργητή από τις διακυµάνσεις της αγοράς κεφαλαίου και εργασίας. Πιστοποίηση και τυποποίηση (branding) προϊόντος. ιαφήµιση, ψηφιακή εµπορία (marketing), δηµιουργία εξειδικευµένης σχέσης παραγωγού-πελάτη. Παρακολούθηση, καταγραφή, ανάλυση και προληπτική αξιοποίηση των τάσεων της αγοράς. Εσταυρωµένος, Ηράκλειο Κρήτης, ΤΚ 71004 email : info @staff. teicrete.g r, Τηλ.: 2810-379317, Φαξ: 2810-379328, URL: www. teicrete.g r