Κεφάλαιο 5 Ηθική στην κοινωνία των πληροφοριών Ηθικά και κοινωνικά ζητήµατα που τίθενται µε αφορµή τις δυνατότητες που προσφέρει η ψηφιοποίηση Ευαγγελάτος Ανδρέας Εργαστήριο Πολυµέσων Επικοινωνίας
1. Εκπαιδευτικοί στόχοι του κεφαλαίου Μετά την ολοκλήρωση του παρόντος κεφαλαίου θα πρέπει να γνωρίζετε τις απαντήσεις στις κατωτέρω ερωτήσεις: 1. Ποια ηθικά, κοινωνικά και πολιτικά ζητήµατα εγείρουν τα πληροφοριακά συστήµατα στη σύγχρονη κοινωνία; 2. Ποιες ηθικές αρχές µπορούν να χρησιµοποιηθούν ως κανόνες για την καθοδήγηση της λήψης των αποφάσεων εκείνων που σχετίζονται µε ηθικά διλλήµατα; 3. Γιατί η σύγχρονη τεχνολογία πληροφοριακών συστηµάτων γίνεται αφορµή για νέες προκλήσεις σε σχέση µε την προστασία του προσωπικού απορρήτου και της πνευµατικής ιδιοκτησίας; 4. Πως επηρεάζουν τα πληροφοριακά συστήµατα την καθηµερινή ζωή; 5. Πως µπορούν οι επιχειρήσεις και οι οργανισµοί µπορούν να αναπτύξουν πολιτικές δεοντολογικής συµπεριφοράς; 2
2. Ηθικά θέµατα στην ψηφιακή εποχή/ Βασικές διαστάσεις Ως ηθική (ethics) εννοούµε τις αρχές του σωστού και του λάθους τις οποίες εφαρµόζουν τα άτοµα κάνοντας διάφορες επιλογές, µέσω των οποίων εκφράζουν συγκεκριµένες συµπεριφορές, και οι οποίες αξιολογούνται από την κοινότητα στην οποία εντάσσονται. Οι διαστάσεις ως προς τις οποίες αξιολογούνται τα ηθικά θέµατα στην ψηφιακή εποχή είναι πέντε: 1. ικαιώµατα και υποχρεώσεις σχετικά µε την κατοχή, χρήση και την διακίνηση των πληροφοριών (information rights). 2. ικαιώµατα και υποχρεώσεις ως προς την ατοµική ιδιοκτησία (property rights & obligations). 3. Επίδειξη υπευθυνότητας και δυνατότητα εφαρµογής ελέγχου (accountability & control). 4. Ποιότητα συστηµάτων και παροχής πληροφοριών (system quality). 5. Ποιότητα της ζωής στην κοινωνία των πληροφοριών (quality of life). Βλέπε Laudon & Laudon σελ.. 172 3
2. Ηθικά θέµατα στην ψηφιακή εποχή/ Μοντέλο της ήρεµης λίµνης Σύµφωνα µε το µοντέλο της ήρεµης λίµνης, η νέατεχνολογία δρα όπως µια πέτρα που πετιέται στο κέντρο µιας ήρεµης λίµνης. Στην αρχή προξενείται στο κέντρο ένας ισχυρός κλονισµός που µε τη µορφή κυµάτων µεταδίδεται από το κέντρο προς την περιφέρεια. Τα άτοµα αντιµετωπίζουν νέες καταστάσεις που δεν καλύπτονται από τους παλιούς κανόνες. Οι θεσµοί (εθιµοτυπία, νόµοι, κλπ.) δεν µπορούν να προσαρµοστούν στις αναταράξεις αυτές άµεσα, χρειάζονται ίσως χρόνια ώστε να γίνουν οι απαραίτητες προσαρµογές. Οι προσαρµογές αυτές συνήθως ξεκινούν µε την επίδειξη«πολιτικά ορθών» συµπεριφορών οι οποίες οδηγούν στην ανάπτυξη εθιµοτυπικών κανόνων και τέλος στην ψήφιση νόµων και την ίδρυση πολιτικών θεσµών. Μοντέλο της ήρεµης λίµνης Βλέπε Laudon & Laudon σελ.. 171 4
3. Τεχνολογίες που προκαλούν αλλαγές Η τεχνολογία προκαλεί µια σειρά αλλαγές στους οργανισµούς και τις επιχειρήσεις οι οποίες εγείρουν ηθικά διλλήµατα. Οι κύριες τεχνολογικές επιδράσεις και οι επιπτώσεις τους είναι: 1. ιπλασιασµός της υπολογιστικής ισχύος των επεξεργαστών κάθε 18 µήνες. 2. Μείωση του κόστους αποθήκευσης δεδοµένων. 3. Μεγάλη πρόοδος στην ανάλυση δεδοµένων. 4. Μεγάλοι πρόοδοι στα δίκτυα και στο Internet. Όλο και περισσότεροι οργανισµοί εξαρτώνται από υπολογιστικά συστήµατα για κρίσιµες λειτουργίες τους. Οι οργανισµοί µπορούν πλέον να τηρούν εύκολα λεπτοµερείς βάσεις µε ατοµικά δεδοµένα των πελατών τους. Οι εταιρείες µπορούν να συγκεντρώνουν και να αναλύουν τεράστιες ποσότητες δεδοµένων δηµιουργώντας λεπτοµερή προφίλ συµπεριφορών ατόµων. ιευκολύνεται πολύ η αντιγραφή και η ψηφιακή µεταφορά δεδοµένων από ένα σηµείο σε άλλο, καθώς και η πρόσβαση σε ατοµικά δεδοµένα από απόσταση. Βλέπε Laudon & Laudon σελ.. 173 5
4. Ηθική και Κοινωνία των Πληροφοριών Η ηθική είναι το σηµαντικότερο µέληµα των ανθρώπων που διαθέτουν ελευθερία επιλογών, και αφορά την διαµόρφωση ενός πλαισίου για τον καθορισµό της ηθικά σωστής επιλογής. Οιβασικέςέννοιεςπουσυµµετέχουνστηνδιαµόρφωση του πλαισίου είναι: 1. Η ευθύνη (responsibility): Η αποδοχή του κόστους, των καθηκόντων, και των υποχρεώσεων που απορρέουν από τις αποφάσεις που λαµβάνει κάποιος. 2. Η υπευθυνότητα (accountability): Οι µηχανισµοί για την αξιολόγηση της ευθύνης για τις αποφάσεις που λαµβάνονται και τις ενέργειες που πραγµατοποιούνται. 3. Η υπαιτιότητα (liability): Νοµοθεσία που επιτρέπει στα άτοµα να αποζηµιώνονται για οποιαδήποτε ζηµιά υφίστανται από άλλα άτοµα, συστήµατα ή οργανισµούς. 4. Η δέουσα διαδικασία (due process): Η διαδικασίαµε την οποία οι νόµοι γίνονται γνωστοί και κατανοητοί και υπάρχει δυνατότητα προσφυγής σε ανώτερες αρχές για να εξασφαλίζεται ότι οι νόµοι εφαρµόζονται σωστά. Βλέπε Laudon & Laudon σελ.. 175 6
5. Βασικές Ηθικές Αρχές Οι ηθικές αρχές ή κανόνες είναι µια σειρά ανώτερες αξίες οι οποίες διέπουν το άτοµο που διαθέτει ελευθερία επιλογών. Οι κανόνες αυτοί διαµορφώθηκαν στα πλαίσια διαφορετικών κοινωνιών, και ιστορικά επέζησαν ως ηθική κληρονοµιά της σύγχρονης κοινωνίας. Οι κανόνες αυτοί είναι οι εξής: 1. Ο Χρυσός Κανόνας. 2. Η Κατηγορηµατική Επιταγή του Εµµανουήλ Κάντ. 3. Ο Κανόνας της Αλλαγής του Καρτέσιου. 4. Η Ωφελιµιστική Αρχή. 5. Η Αρχή της Αποφυγής Κινδύνου. 6. Η Αρχή εν υπάρχει δωρεάν γεύµα. Βλέπε Laudon & Laudon σελ.. 175 7
5. Βασικές Ηθικές Αρχές / ΟΧρυσόςκανόνας Ο Χρυσός κανόνας Κάνε στους άλλους, αυτό που θα ήθελες να κάνουν αυτοί σε σένα. Θετική προσέγγιση ή Μην κάνεις στους άλλους, αυτό που δεν θα ήθελες να σου κάνουν. Αρνητική προσέγγιση Βλέπε Laudon & Laudon σελ.. 175-6 8
5. Βασικές Ηθικές Αρχές / Η Κατηγορηµατική Επιταγή Η Κατηγορηµατική επιλογή Αν µια ενέργεια δεν είναι σωστή για όλους, τότε δεν είναι σωστή για κανένα. Βλέπε Laudon & Laudon σελ.. 175-6 9
5. Βασικές Ηθικές Αρχές / Ο Κανόνας της Αλλαγής Κανόνας του ολισθηρού κατήφορου Αν µια ενέργεια δεν είναι επιτρεπτό να γίνει επανειληµµένα, τότε δεν είναι σωστό να γίνει ούτε µια φορά. Βλέπε Laudon & Laudon σελ.. 175-6 10
5. Βασικές Ηθικές Αρχές / Ωφελιµιστική Αρχή Ωφελιµιστική Αρχή Επιλέξτε την ενέργεια που επιτυγχάνει την υψηλότερη ή µεγαλύτερη αξία. Βλέπε Laudon & Laudon σελ.. 175-6 11
5. Βασικές Ηθικές Αρχές / Αρχή της Αποφυγής του Κινδύνου Αρχή της Αποφυγής του κινδύνου Επιλέξτε την ενέργεια που προκαλεί την ελάχιστη ζηµιά, ή έχειτοελάχιστοδυνατό κόστος. Βλέπε Laudon & Laudon σελ.. 175-6 12
5. Βασικές Ηθικές Αρχές / Ηαρχή εν υπάρχει δωρεάν γεύµα εν υπάρχει δωρεάν γεύµα Υπέθεσε ότι όλα τα υλικά ή άϋλα αντικείµενα είναι ιδιοκτησία κάποιου, εκτός αν δηλώνεται ρητά το αντίθετο. Βλέπε Laudon & Laudon σελ.. 175-6 13
6. Ανάλυση ηθικού διλήµµατος Για την αντιµετώπιση ενός ηθικού διλήµµατος εφαρµόζουµε την κατωτέρω διαδικασία της ανάλυσης των πέντε βηµάτων: 1. Αποτύπωση και ανάλυση της υπάρχουσας κατάστασης. Απαντήστε µε ακρίβειαστα5 βασικά δηµοσιογραφικά ερωτήµατα: Ποιος έκανε τι, σε ποιόν, που, πότε, πως; 2. ιατυπώστε το βασικό δίληµµα, καθορίζοντας τις συγκρουόµενες ανώτερες αξίες. 3. Προσδιορίστε τα ενδιαφερόµενα µέρη, τις κύριες επιδιώξεις τους και τις υπάρχουσες εναλλακτικές τους. 4. Προσδιορίστε τις λογικές επιλογές που ικανοποιούν αµφότερους και επιλέξτε την βέλτιστη επιδιώκοντας την εξισορρόπηση των επιπτώσεων στα εµπλεκόµενα µέρη. 5. Προσδιορίστε τις πιθανές συνέπειες της επιλογής σας. 14
7. Μια µελέτη περίπτωσης 1 η Μελέτη περίπτωσης: ΗΜαρίαείναιυπεύθυνηπροµηθειών και εργάζεται στην εταιρεία Χ. Πρόσφατα την προσέγγισε ο Νίκος, πωλητής αναλωσίµων πληροφοριακών συστηµάτων, οοποίοςτηςέκανε µια ιδιαίτερα δελεαστική προσφορά. Της έδωσε µια πολύ σηµαντική έκπτωση στα βασικά αναλώσιµα πουπροµηθεύεται η Χ από ανταγωνιστική του εταιρεία µε αποτέλεσµανα δηµιουργείται σηµαντική εξοικονόµηση για την εταιρεία Χ σε περίπτωση αλλαγής προµηθευτή. Επιπλέον ο Νίκος προσέφερε προσωπικά στην Μαρία αµοιβή µε τηνµορφή ποσοστού, ύψους 1% επί των παραγγελιών που θα του δώσει, σαν ένδειξη αναγνώρισης για την επιπλέον προσπάθεια που απαιτείται από µέρος της σε περίπτωση αλλαγής προµηθευτή (ακύρωση υπαρχόντων συµβολαίων, σύνταξη και υπογραφή νέων συµβολαίων, κλπ.). Τι θα συστήνατε στη Μαρία να κάνει; Να ενεργήσει ώστε η εταιρεία της να αλλάξει προµηθευτή ή όχι; ικαιολογήστε την απάντηση σας. 15
7. Μια µελέτη περίπτωσης 2 η Μελέτη περίπτωσης: Μια πολύ όµορφη κοπέλα ήθελε να συναντήσει τον αγαπηµένο της. Τους χώριζε όµως µια λίµνη όπου λυσσοµανούσαν θεόρατα κύµατα. Οι λιγοστές βάρκες µε τις οποίες µπορούσε κανείς να περάσει απέναντι ήταν δεµένες στο λιµάνι. Οι βαρκάρηδες από τους οποίους ζήτησε να την περάσουν απέναντι ήταν αρνητικοί, όσα χρήµατα κι αν τους πρότεινε. Μόνο ένας της έδωσε ελπίδα, αλλά µετι αντάλλαγµα! «Κοίτα» της είπε. «Το να σε περάσω απέναντι είναι σα να µου ζητάς να ρισκάρω τη ζωή µου. Όσα χρήµατα και να µου δώσεις δε φτάνουν. Όµως υπάρχει ένας λόγος για τον οποίο θα το έκανα. Όταν σε είδα να µπαίνεις, είπα µέσα µου, θεέ µου τι όµορφη γυναίκα! Ας πλάγιαζα µαζί της κι ύστερα ας πέθαινα! Ο µόνος λόγος που θα άξιζε να ρισκάρω τη ζωή µουγιανασεπεράσωαπέναντι, θα ήταν για να πλαγιάσω µαζί σου». Η κοπέλα ένοιωσε να έρχεται σε πολύ δύσκολη θέση. Προκειµένου να πάρει µιαν απόφαση ζήτησε την συµβουλή ενός σοφού που ζούσε εκεί κοντά. Ήταν φηµισµένος για την ορθή κρίση του και είχε βοηθήσει πολλές φορές άλλους ανθρώπους να πάρουν σωστές αποφάσεις. Ο σοφός αφού την άκουσε και συλλογίστηκε µεπροσοχή, της είπε: «Κοπέλα µου, δεν µπορείπάνταηλογικήκαιησύνεσηναοδηγείταβήµατά µας. Αν δεν κάνεις µια συµφωνία που πολλοί θα χαρακτηρίσουν άτιµη και σκεφτείς µε σύνεση τους κινδύνους που αντιµετωπίζεις από τα µανιασµένα κύµατα, θα µείνεις µακριά από τον άνθρωπο που αγαπάς. Αν πάλι κάνεις µια συµφωνία που πολλοί θα χαρακτηρίσουν άτιµη και αγνοήσεις τους κινδύνους που αντιµετωπίζεις από τα µανιασµένα κύµατα, θα βρεθείς µαζί του. Η απόφαση αυτή είναι µια απόφαση που ούτε εγώ, ούτε κανείς στο κόσµο µπορεί να πάρει για σένα. Πρέπει να σκύψεις βαθιά µες στην καρδιά σου και να την αφουγκραστείς. Αυτή θα σου πει τι να κάνεις». Η κοπέλα ύστερα από πολύ σκέψη ένοιωσε ότι η ανάγκη της να συναντήσει τον αγαπηµένο της ήταν δυνατότερη από κάθε τι άλλο και πήρε την απόφαση να φύγει. Τα πράγµατα πήγαν καλά, κι έτσι συναντήθηκε µετονκαλότης. Η ευτυχία της ήταν ανείπωτη, όµως σαν ειλικρινής άνθρωπος που σηκώνει το βάρος των αποφάσεων του, µίλησε στον αγαπηµένο της για την συµφωνία που έκανε µετονβαρκάρη. Αυτός στενοχωρήθηκε πολύ και αφού συλλογίστηκε της είπε: «Ξέρω πως ότι έκανες το έκανες για µένα. Όµως αυτό που έγινε µε πλήγωσε πολύ. Απότηστιγµή που το γνωρίζω δεν µπορώ να το αντέξω, γι αυτό φεύγω µακριά σου», και έφυγε εγκαταλείποντας την. Το ζητούµενο είναι να ιεραρχήσετε τα τέσσερα πρόσωπα της ιστορίας από το καλύτερο προς το χειρότερο, δικαιολογώντας την άποψη σας! Αυτόπουθέλωνατονίσωείναι ότι δεν υπάρχει παγίδα, καθώς δεν υπάρχει σωστό και λάθος. Κάθε άνθρωπος αναγνωρίζει µε τον δικό του τρόπο τα τέσσερα πρόσωπα. Σωστή απάντηση είναι η αυτή που σου ταιριάζει. Το ερώτηµαείναιανµπορείς να εξηγήσεις αποτελεσµατικά την δική σου κατάταξη στους άλλους! 16
8. Προσωπικό Απόρρητο Προσωπικό απόρρητο (privacy) είναι το δικαίωµα κάθε ανθρώπου να µπορεί να αποµονώνεται χωρίς να παρακολουθείται ή να παρενοχλείται από άλλα άτοµα ή οργανισµούς συµπεριλαµβανοµένου και του κράτους. Προσωπικό απόρρητο υπάρχει και στον χώρο εργασίας. Το προσωπικό απόρρητο προστατεύεται από το σύνταγµα καιτηνοµοθεσία. Η τεχνολογία και τα πληροφοριακά συστήµατα απειλούν ουσιαστικά την απαίτηση για προσωπικό απόρρητο καθώς καθιστούν φτηνή, επικερδή και αποτελεσµατική, την παραβίαση του. Βλέπε Laudon & Laudon σελ.. 178 17
8.1. Μηχανισµοί παραβίασης προσωπικού απορρήτου Οι τεχνολογικές δυνατότητες που προσφέρει σήµερα το διαδίκτυο για παραβίαση του προσωπικού απορρήτου είναι αρκετές. Οι πλέον γνωστές είναι: 1. Τα µπισκότα (cookies): Μικρόαρχείοκειµένου το οποίο αποθηκεύεται στον σκληρό δίσκο του υπολογιστή του χρήστη που επισκέπτεται ένα συγκεκριµένο δικτυακό τόπο. Με τη βοήθειά του αναγνωρίζεται ο επισκέπτης και παρακολουθούνται οι επισκέψεις του σε αυτόν τον δικτυακό τόπο. 2. Οι ιστοκοριοί (web bugs): Μικροσκοπικά αρχεία γραφικών ενσωµατωµένα σε µηνύµατα ηλεκτρονικού ταχυδροµείου (emails) ή σελίδες δικτυακών τόπων (web pages) τα οποία αποστέλλουν πληροφορίες για τον χρήστη και τις πληροφορίες που διαβάζονται σε έναν υπολογιστή που παρακολουθεί. 3. Κατασκοπευτικό λογισµικό (spyware): Λογισµικό το οποίο εγκαθίσταται κρυφά σε έναν υπολογιστή (εν αγνοία του χρήστη του) προσκολληµένο σε άλλη εφαρµογή. Μόλις εγκατασταθεί το λογισµικό αυτό συνδέεται µε συγκεκριµένους δικτυακούς τόπους στους οποίους αναφέρει τις κινήσεις του χρήστη στο διαδίκτυο, ώστε να στείλουν σχετικό διαφηµιστικό ή άλλης µορφής προωθητικό υλικό (αυτόκλητο υλικό). Βλέπε Laudon & Laudon σελ.. 181-2 18
8.2. εργαλεία προστασίας προσωπικού απορρήτου Αντίστοιχα µε τις τεχνολογίες για την παραβίαση του προσωπικού απορρήτου, έχουν αναπτυχθεί οι τεχνολογίες για την προστασία του. Οι πλέον γνωστές είναι: 1. Εργαλεία για την διαχείριση των µπισκότων. Microsoft Internet Explorer Cookie Crusher Paraben Cookie Manager 2. Εργαλεία για τον αποκλεισµό διαφηµίσεων. 3. Ασφάλεια ηλεκτρονικού ταχυδροµείου. 4. Ανωνυµία ηλεκτρονικού ταχυδροµείου. BHO Cop AdSubtract PopUp Blogger Pretty Good Privacy (PGP) SafeMessage.com Ziplip.com W-3 Anonymous Remailer Jack B. Nymble 5. Ανώνυµη περιήγηση στο διαδίκτυο. Anonymizer.com Βλέπε Laudon & Laudon σελ.. 184 19
8.3. ίκαιες Πρακτικές Πληροφοριών Οι ίκαιες Πρακτικές Πληροφοριών (Fair Information Practices ή FIP) είναι ένα σύνολο αρχών που ρυθµίζουν τη συλλογή και τη χρήση προσωπικών πληροφοριών και οι οποίες αποτελούν τη βάση των περισσότερων νόµων στις ΗΠΑ και την Ευρωπαϊκή Ένωση. Οι αρχές αυτές είναι: 1. Ειδοποίηση/ Επίγνωση (βασική αρχή): Κάθε πληροφοριακό σύστηµα συγκέντρωσης δεδοµένων πρέπει ν αποκαλύπτει στους χρήστες του τις πρακτικές που χρησιµοποιεί για να συγκεντρώσει δεδοµένα. 2. Εκλογή/ Συγκατάθεση (βασική αρχή): Πρέπει να υπάρχει πλαίσιο µέσω του οποίου οι χρήστες ενός πληροφοριακού συστήµατος να µπορούν να επιλέγουν πως θα χρησιµοποιηθούν τα δεδοµένα που συγκεντρώνονται δευτερογενώς. 3. Πρόσβαση/ Συµµετοχή: Οι χρήστες ενός πληροφοριακού συστήµατος πρέπει να είναι σε θέση να ελέγχουν και ν αµφισβητούν την ακρίβεια και την πληρότητα των δεδοµένων που έχουν συγκεντρωθεί για το άτοµο τους, µε ταχεία και αδάπανη διαδικασία. 4. Ασφάλεια: Οι υπεύθυνοι για τη συλλογή των δεδοµένων πρέπει να λαµβάνουν όλα τα απαραίτητα µέτρα ώστε τα δεδοµένα που συγκεντρώνονται είναι ασφαλή από µη εξουσιοδοτηµένη χρήση. 5. Επιβολή: Πρέπει να υπάρχει µηχανισµός (αυτορρύθµιση, νοµοθεσία, κλπ.) για την επιβολή των ίκαιων Πρακτικών Πληροφοριών. Βλέπε Laudon & Laudon σελ.. 180 20
8.4. Μοντέλα συγκέντρωσης πληροφοριών στο διαδίκτυο Τα βασικά µοντέλα συγκέντρωσης πληροφοριών από τους επισκέπτες ενός διαδικτυακού τόπου που εφαρµόζονται σήµερα είναι δύο, (α) αυτό της συναίνεσης µετά από ενηµέρωση (informed consent ή opt-in) και (β) αυτό της κατά προαίρεση αυτοεξαίρεσης (opt-out). 1. Σύµφωνα µε το µοντέλο της συναίνεσης µετά από ενηµέρωση (opt-in) ζητείται από τον επισκέπτη ενός δικτυακού τόπου η παροχή προσωπικών δεδοµένων µετά από ακριβή ενηµέρωση για τον τρόπο αποθήκευσης και χρήσης τους, ενώ τους παρέχεται το δικαίωµα πρόσβασης και διόρθωσης τους, καθώς και το δικαίωµα να ζητήσουν να µη συλλέγονται άλλα δεδοµένα. 2. Σύµφωνα µε το µοντέλο της κατά προαίρεση αυτοεξαίρεσης (opt-out) υπάρχει σιωπηρή συναίνεση για την συλλογή προσωπικών πληροφοριών εκτός εάν κάποιος δεν επιθυµεί να είναι καταχωρηµένα τα δικά του δεδοµένα στην συγκεκριµένη βάση οπότε και θα ζητήσει την διαγραφή του. Σε αυτό το µοντέλο πρέπει να παρέχεται η δυνατότητα σε κάθε άτοµο που δεν επιθυµεί να συλλέγονται δικά του δεδοµένα να το ζητήσει. Βλέπε Laudon & Laudon σελ.. 183 21
9. Πνευµατική Ιδιοκτησία Πνευµατική ιδιοκτησία (intellectual property) είναι άϋλη ιδιοκτησία που έχει δηµιουργηθεί από άτοµα ή επιχειρήσεις καιπροστατεύεταιαπότηνοµοθεσία. Η πνευµατική ιδιοκτησία αφορά τρεις κατηγορίες δικαιωµάτων: Tα εµπορικά µυστικά (trade secret). Tα πνευµατικά δικαιώµατα (copyright). Τις ευρεσιτεχνίες (patent). Βλέπε Laudon & Laudon σελ.. 186 22
9. Πνευµατική Ιδιοκτησία 1. Εµπορικό µυστικό: Κάθε πνευµατική εργασία ή προϊόν το οποίο χρησιµοποιείται για επιχειρηµατικούς σκοπούς και µπορεί να αποδειχθεί ότι ανήκει σε µια συγκεκριµένη επιχείρηση, µε την βασική προϋπόθεση ότι δε βασίζεται σε πληροφορίες ελεύθερης χρήσης. Εµπορικό µυστικό µπορεί να είναι ένας χηµικός τύπος, µια συσκευή, µια συλλογή δεδοµένων, ένα λογισµικό. 2. Πνευµατικά δικαιώµατα: Ηνοµική κατοχύρωση που προστατεύει τους δηµιουργούς πνευµατικής ιδιοκτησίας από την αντιγραφή των έργων τους για οποιοδήποτε σκοπό κατά τη διάρκεια της ζωής τους και για 70 χρόνια µετά τον θάνατο τους. Μέσω των πνευµατικών δικαιωµάτων προστατεύεται το έργο συγγραφέων, ζωγράφων, µουσικών, φωτογράφων, σκηνοθετών, παραγωγών, κλπ. 3. Ευρεσιτεχνία: Νοµικό έγγραφο το οποίο παρέχει στον κάτοχό του το αποκλειστικό δικαίωµα τηςεκµετάλλευσης των ιδεών στις οποίες βασίζεται µια εφεύρεση για διάρκεια µιας 20-ετίας. Στόχος του σχετικού νοµοθετικού πλαισίου είναι να εξασφαλίζει ότι οι εφευρέτες νέων µηχανηµάτων ή µεθόδων θα αµείβονται για την εργασία τους ενώ ταυτόχρονα θα είναι δυνατή η ευρεία χρήση των εφευρέσεων τους. Βλέπε Laudon & Laudon σελ.. 180 23
9.1. Μηχανισµοί παραβίασης πνευµατικής ιδιοκτησίας Οι δυνατότητες που προσφέρει σήµερα η τεχνολογία της πληροφορικής και το διαδίκτυο για την παραβίαση της πνευµατικής ιδιοκτησίας είναι αρκετές. Οι πλέον γνωστές είναι: 1. Η ψηφιοποίηση (digitization): Η ψηφιακή τεχνολογία διευκολύνει σε πολύ µεγάλο βαθµό την αντιγραφή, την µετάδοση και την αναπαραγωγή βιβλίων, µουσικής, φωτογραφιών, ταινιών, λογισµικού, κλπ., καθιστώντας όλο και πιο δύσκολη την απόδειξη της µοναδικότητας τους. 2. Τα ηλεκτρονικά δίκτυα (electronic networks): Ο πολλαπλασιασµός των δικτύων µε παράλληλη βελτίωση της διαλειτουργικότητας τους συµπεριλαµβανοµένου του internet κάνουν όλο και ευκολότερη την µεταφορά ψηφιακών αρχείων, δυσκολεύοντας την προστασία της πνευµατικής ιδιοκτησίας (π.χ. Napster, Gnutella, κλπ.). 3. Ηαλµατώδης ανάπτυξη των αποθηκευτικών µέσων (storage units): Υλικά (hardware) και τεχνολογίες τα οποία επιτρέπουν την αποθήκευση όλο και µεγαλύτερης ποσότητας δεδοµένων, σε όλο και µικρότερο µέγεθος, µε συνεχώς φθηνότερο κόστος ανά µονάδα πληροφορίας (flash memories, cd-roms, dvdroms, blue-rays, HD-dvd, κλπ.). Βλέπε Laudon & Laudon σελ.. 181-2 24
9.2. Σύγχυση σε θέµατα Πνευµατικής Ιδιοκτησίας Ανατοµία µιας διαδικτυακής σελίδας: Ποιος είναι ο ιδιοκτήτης του περιεχοµένου; Βλέπε Laudon & Laudon σελ.. 188 25
10. Ποιότητα συστηµάτων Ορισµένες φορές τα πληροφοριακά συστήµατα καταρρέουν, προκαλώντας βλάβες στους χρήστες τους. Το ζήτηµα που ανακύπτει αφορά την αξιόπιστη λειτουργία των πληροφοριακών συστηµάτων ώστε να µην προκαλούν ζηµιές αλλά αντίθετα να προωθούν την κοινωνική ευηµερία: Οι βασικές αιτίες της κακής απόδοσης των πληροφοριακών συστηµάτων είναι τρεις: Οι δυσλειτουργίες και τα σφάλµατα του λογισµικού. Οι βλάβες του υλικού ή των εγκαταστάσεων από τεχνικές αστοχίες ή φυσικές καταστροφές. Η κακή ποιότητα των δεδοµένων που εισάγονται. Βλέπε Laudon & Laudon σελ.. 192 26
11. Ποιότητα ζωής Τα πληροφοριακά συστήµατα έχουν ένα σηµαντικό αρνητικό κόστος όσο αυξάνεται η ισχύς της τεχνολογίας, καθώς µπορούν να αποδεχθούν επιβλαβείς σε άτοµα, κοινωνικές οµάδες, ακόµα και σε πολιτικούς θεσµούς. Οι βασικές περιοχές όπου µπορούν να έχουν αρνητικές επιδράσεις είναι οι εξής: Ενίσχυση των κεντροποιηµένων δοµών και της κεντροποιηµένης διαχείρισης της εξουσίας. Αύξηση της ταχύτητας των αλλαγών. Επίδραση στην εργασία, τον ελεύθερο χρόνο και την οικογένεια. Αύξηση της ηλεκτρονικής εγκληµατικότητας και κατάχρησης. Βλέπε Laudon & Laudon σελ.. 193-4 27
11.1. Ηλεκτρονική εγκληµατικότητα & κατάχρηση Η εγκληµατική εκµετάλλευση των δυνατοτήτων των πληροφοριακών συστηµάτων καθώς και του διαδικτύου έχουν οδηγήσει στην εµφάνιση νέων τρόπων πρόκλησης βλαβών σε άτοµα και οργανισµούς. Οι συχνότερες µορφές µε τιςοποίες εµφανίζεται µια τέτοια συµπεριφορά, είναιοιεξής: Το χάκιν (haking). Η κλοπή ταυτότητας (identity theft). Η ηλεκτρονική κατάχρηση (computer abuse). Hµαζική αποστολή αυτόκλητων εµπορικών µηνυµάτων ηλεκτρονικού ταχυδροµείου (spamming). Βλέπε Laudon & Laudon σελ.. 194-5 28
12. Μια µελέτη περίπτωσης Μελέτη περίπτωσης: Η ήµητρα είναι υπεύθυνη για την προώθηση της µάρκας Χ σε µια εταιρεία παραγωγής καταναλωτικών προϊόντων (fast consumer goods). To προϊόν της τελευταία παρουσίαζε κάµψη στις πωλήσεις του. Θορυβηµένη απευθύνθηκε σε εξωτερικό συνεργάτη της εταιρείας ο οποίος στο παρελθόν είχε φτιάξει ένα micro-site για την µάρκα Χ, και το οποίο είχε θετική επίδραση στις πωλήσεις, παρέχοντας συµβουλές στους χρήστες της µάρκας. Ο εξωτερικός συνεργάτης της πρότεινε να υλοποιήσει µια προωθητική εκστρατεία µέσω ηλεκτρονικού ταχυδροµείου σε ένα σηµαντικό αριθµό καταναλωτών, τις ηλεκτρονικές διευθύνσεις των οποίων είχε συλλέξει ο ίδιος (σαν εξωτερικός συνεργάτης) κατά την διάρκεια προώθησης άλλου προϊόντος άλλης εταιρείας (µη ανταγωνιστικού). Ηκαµπάνια έχει θετική επίδραση καθώς παρουσιάστηκε ανάκαµψη στις πωλήσεις. Το πρόβληµα πουεµφανίστηκε ήταν ότι ορισµένοι αποδέκτες των ηλεκτρονικών µηνυµάτων της καµπάνιας ενοχλήθηκαν και οργισµένοι απευθύνθηκαν στον ιευθύνοντα Σύµβουλο της εταιρείας ζητώντας να µάθουν από πού βρήκε τα στοιχεία τους η εταιρεία του και τους ενόχλησε, απειλώντας τον µε µήνυση. Ο ιευθύνων Σύµβουλος της εταιρείας ζήτησε από την ήµητρα να τον ενηµερώσει. Τι θα συστήνατε στο ιευθύνοντα Σύµβουλο να κάνει; Να τιµωρήσει την ήµητρα ή όχι; ικαιολογήστε την απάντηση σας, λαµβάνοντας υπόψη σας το πως θα πρέπει να ενεργεί η εταιρεία στο µέλλον σε αντίστοιχες περιπτώσεις. 29
Απορίες - Ερωτήσεις ΑΠΟΡΙΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ:?????? 30