ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΟΥ ΑΚΤΙΝΟΛΟΓΙΚΟΥ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟΥ ΠΑΤΡΩΝ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ - ΙΑΤΡΙΚΟ ΤΜΗΜΑ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΟΥ ΑΚΤΙΝΟΛΟΓΙΚΟΥ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟΥ ΠΑΤΡΩΝ ΔΙΔΑΚΤΟΡΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ ΑΘΗΝΑΣ ΧΡΥΣΑΝΘΟΠΟΥΛΟΥ ΙΑΤΡΟΣ ΑΚΤΙΝΟΛΟΓΟΣ ΠΑΤΡΑ 009

ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Θα ήθελα να ευχαριστήσω θερμά τον Διευθυντή του Κλινικού Ακτινολογικού Εργαστηρίου Δημήτριο Σιαμπλή για την παρότρυνση και την βοήθεια που μου παρείχε καθ όλη την διάρκεια της εκπόνησης της διδακτορικής μου διατριβής, καθώς και τον ομότιμο καθηγητή του κλινικού εργαστηρίου ακτινολογίας Ιωάννη Α. Δημόπουλο. Χωρίς την πολύτιμη συμπαράστασή τους, το πόνημα που κρατάτε στα χέρια σας δεν θα μπορούσε ποτέ να ολοκληρωθεί και αυτή η αναγνώριση εδώ αποτελεί την ελάχιστη ανταπόδοση. Επίσης, θα ήθελα να ευχαριστήσω το αγαπητό μου συνεργάτη, συνάδελφο και φίλο κ. Γεώργιο Α. Τερζή για την υποστήριξή του σε όλη την διάρκεια αυτής της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Υπήρξε ο βασικός και πολύτιμος αρωγός σε όλες τις δύσκολες στιγμές. Επιπλέον θα ήθελα να ευχαριστήσω την κ. Δήμητρα Σταματοπούλου που βοήθησε στην συλλογή των δεδομένων της παρούσας διατριβής. Θα ήταν παράλειψη να μην αναφερθώ και στα υπόλοιπα μέλη επίβλεψης της διδακτορικής μου διατριβής για την βοήθειά τους. Η συνεργασία μας υπήρξε πάντοτε άψογη. II

Την παρούσα διατριβή αφιερώνω στους πολυαγαπημένους μου γονείς Αναστάσιο Χρυσανθόπουλο και Δήμητρα Χρυσανθοπούλου. III

ΕΠΤΑΜΕΛΗΣ ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ κ. Ι. Δημόπουλος, ομότιμος καθηγητής του Τμήματος Ιατρικής του Πανεπιστημίου Πατρών (Επιβλέπων) κ. Δ. Σιαμπλής, καθηγητής του Τμήματος Ιατρικής του Πανεπιστημίου Πατρών (μέλος 3μελούς) κ. Ι. Κυριόπουλος, καθηγητής Υγειονομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών (μέλος 3μελούς) κ. Δ. Αλεξόπουλος, Καθηγητής του Τμήματος Ιατρικής του Πανεπιστημίου Πατρών κ. Π. Γκούμας, Καθηγητής του Τμήματος Ιατρικής του Πανεπιστημίου Πατρών κ. Γ. Χάχαλης, Επίκουρος Καθηγητής του Τμήματος Ιατρικής του Πανεπιστημίου Πατρών κ. Δ. Γούμενο, Αναπληρωτής Καθηγητής του Τμήματος Ιατρικής του Πανεπιστημίου Πατρών IV

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1.1 Η ακτινολογία σήμερα, μορφές ενέργειας που χρησιμοποιούνται 1.1.1 Οι ακτίνες Rontgen ή ακτίνες Χ 1.1.. Άλλες μορφές ενέργειας 1. Αποτύπωση και αποθήκευση εικόνας 1..1 Ψηφιακή επεξεργασία εικόνας 1.3 Αίτηση για εξέταση. Ακτινολογική έκθεση. Καταγραφή ευρημάτων ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ο ΑΠΕΙΚΟΝΙΣΗ ΜΕ ΑΚΤΙΝΕΣ Χ.1 Φυσική ακτινών Χ.1.1 Παραγωγή ακτινών Χ.1. Φύση και ιδιότητες ακτινών.1.3 Αντιδράσεις ακτινών ύλης.1.4 Βιολογική δράση και προφύλαξη από τις ακτίνες. Μονάδες μέτρησης της ακτινοβολίας. Μηχανήματα και Τεχνικές Ακτινών Χ..1 Βασικό Ακτινολογικό Μηχάνημα..1.1 Το μηχάνημα ακτινών Χ..1. Ακτινοσκόπηση.. Απλός ακτινολογικός έλεγχος..3 Χρήση Σκιερών ουσιών. Ενδείξεις, ανεπιθύμητες ενέργειες...4 Άλλες χρήσεις ακτινών Χ..5 Δημιουργία, αποτύπωση εικόνας, βασικές έννοιες ορολογίας..5.1 Δημιουργία ακτινολογικής εικόνας..5. Αποτύπωση και βελτίωση της εικόνας..5.3 Βασικές έννοιες ορολογίας..6 Αγγειογράφος, τεχνικές αγγειογραφίας.3 Επεμβατική ακτινολογία αγγείων.4 Μηχανήματα, Τεχνικές Υπολογιστικής Τομογραφίας..4.1 Η Υπολογιστική Τομογραφία ως διαγνωστική μέθοδος.4. Αρχή της μεθόδου.4..1 Φυσικές αρχές.4.. Επεξεργασία εικόνας. Μέτρηση πυκνότητας.4.3 Μηχανήματα Υπολογιστικής Τομογραφίας.4.4 Τεχνικές υπολογιστικής τομογραφίας.5 Μηχάνημα Μαστογραφίας ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 Ο ΑΠΕΙΚΟΝΙΣΗ ΜΕ ΥΠΕΡΗΧΟΥΣ 3.1 Γενικά 3. Φυσικές Αρχές 3..1 Φύση, ιδιότητες υπερήχων V

3.. Παραγωγή υπερήχων 3..3 Πορεία ηχητικής δέσμης στα βιολογικά υλικά 3..4 Φαινόμενο Doppler 3.3 Τεχνικές Υπερήχων 3.3.1 Τρόποι καταγραφής, τεχνικές υπερήχων 3.3. Χρήση σκιαγραφικού στους υπερήχους ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 Ο ΑΠΕΙΚΟΝΙΣΗ ΜΕ ΜΑΓΝΗΤΙΚΟ ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟ ΚΑΙ ΑΛΛΕΣ ΜΟΡΦΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ 4.1 Γενικά 4. Φυσικές αρχές 4..1 Δημιουργία εικόνας 4.. Ένταση σήματος Μ/Σ. Χαρακτηρισμός ιστών 4.3 Μηχανήματα Μαγνητικού Συντονισμού 4.4 Τεχνικές, Σκιαγραφικά, Βλαπτικές Ενέργειες, Μελλοντικές εξελίξεις Απεικόνισης με Μ/Σ 4.5 Ακτινοθεραπεία 4.5.1Γενικά 4.5. Μηχανήματα της ακτινοθεραπείας 4.5..1 Μηχανήματα με ακτινολογικές λυχνίες 4.5.. Μηχανήματα για την Επιφανειακή ακτινοβολία 4.5..3 Επιταχυντές των ηλεκτρονίων 4.5..4 Γραμμικοί Επιταχυντές (linear accelerator) 4.5..5 Χρήση ραδιενεργών πηγών για την ενδοσωματική ακτινοθεραπεία 4.6 Θεραπεία μέσω βελονισμού ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 ο ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΑΚΤΙΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΤΟΥ ΠΓΝΠ 5.1 Εισαγωγή 5. Πολλαπλασιαστικό δυναμικό υπόδειγμα με εποχική συνιστώσα 5..1 Εκτίμηση και απαλοιφή της εποχικότητας 5.. Εκτίμηση και απαλοιφή της εποχικότητας σε πολλαπλασιαστικό υπόδειγμα 5.3 Παρουσίαση των μεταβλητών του υποδείγματος 5.4 Αποτελέσματα υποδείγματος και στατιστική αξιολόγηση 5.4.1 Εισαγωγή 5.4. Ανάλυση Αξονικού τομογράφου 5.4..1 Σύνοψη όσον αφορά τον αξονικό τομογράφο 5.4.3 Ανάλυση για Ακτινοθεραπεία 5.4.3.1 Σύνοψη όσον αφορά την ακτινοθεραπεία 5.4.4 Ανάλυση για Υπέρηχο 5.4.4.1 Σύνοψη όσον αφορά το μηχάνημα του υπέρηχου VI

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 ο ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ VII

Πρόλογος Κατά τα τελευταία έτη παρατηρείται μια ραγδαία αύξηση του ενδιαφέροντος, από μια μεγάλη γκάμα κοινωνικών ομάδων (φαρμακευτικές εταιρίες, ιδιώτες κτλ), αλλά και το κράτος, για την οικονομική αποτίμηση των ιατρικών πράξεων. Ο χώρος της ακτινολογίας ιδιαίτερα, παρουσιάζει στην Ελλάδα μια ιδιαίτερη δυναμική και αυξανόμενους ρυθμούς, γι αυτό το λόγο πέρα από την καθαρά ιατρική επισκόπηση των εξελίξεων της επιστήμης, απαιτείται και μια επιστημονικά έγκυρη οικονομική αποτίμηση και αξιολόγηση. Η παρούσα διατριβή έρχεται να καλύψει το κενό αυτό που υπάρχει στον χώρο της υγείας, ή ακριβέστερα στην επιτομή της Ιατρικής και Οικονομικής Επιστήμης για την εξαγωγή γόνιμων συμπερασμάτων που αφορούν την ορθολογική αξιολόγηση των περιορισμένων πόρων της Υγείας. Το πρώτο μέρος της εργασίας, που αποτελείται από τα 4 πρώτα κεφάλαια, αναφέρεται στο καθαρά ιατρικό μέρος που αφορά την ακτινολογία στις μέρες μας. Στο δεύτερο μέρος η μεθοδολογία και το ύφος αλλάζουν, προκειμένου να καλυφθεί αυτή η δεύτερη αναγκαιότητα για την οποία έγινε λόγος παραπάνω. Ευελπιστώ ότι η παρούσα διατριβή θα αποτελέσει την απαρχή και άλλων τέτοιων προσπαθειών, δεδομένης της σχεδόν ανύπαρκτης παιδείας των Ιατρών στην Οικονομική επιστήμη και στις συχνά ενδιαφέρουσες και γοητευτικές- αν και ενίοτε δυσνόητες- μεθόδους της. VIII

Κεφάλαιο 1 ο : Εισαγωγή 1 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1.1 Η ακτινολογία σήμερα, μορφές ενέργειας που χρησιμοποιούνται Η Απεικονιστική βασίζεται στην αξιολόγηση των εικόνων που λαμβάνονται με τα ειδικά μηχανήματα. Τα μηχανήματα χρησιμοποιούν διάφορες μορφές ενέργειας, οι οποίες αλληλεπιδρούν με την ύλη και επομένως και το ανθρώπινο σώμα, με αποτέλεσμα από την αλληλοεπίδραση αυτή να δημιουργείται κάποιας μορφής σήμα. Το άθροισμα των σημάτων αυτών συνθέτει εικόνα των εσωτερικών οργάνων του σώματος και των ανωμαλιών τους. Είναι απαραίτητη η γνώση των εικόνων που αποδίδουν τα φυσιολογικά όργανα, ώστε να είναι δυνατή η αναγνώριση τυχόν αποκλίσεων από το φυσιολογικό. Η βαθμιαία απόκτηση πείρας στις αποκλίσεις από το φυσιολογικό οδηγεί βαθμιαία στην υπεύθυνη αξιολόγηση τους και την τελική διάγνωση. Οι μορφές ενέργειας που έχουν χρησιμοποιηθεί για δημιουργία εικόνας είναι ο ηλεκτρισμός, που συμμετέχει στη σύνθεση και λειτουργία όλων των μηχανημάτων, η ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία, που είναι η βάση της Ακτινολογίας και Πυρηνικής Ιατρικής, ο ήχος με τη μορφή των υπερήχων, η θερμότητα, που χρησιμοποιείται στη θερμογραφία και ο μαγνητισμός με τη μορφή του μαγνητικού συντονισμού. 1.1.1 Οι ακτίνες Rontgen ή ακτίνες Χ Ο Rontgen, Καθηγητής της Φυσικής στο Πανεπιστήμιο Wurzburg, πειραματιζόταν από αρκετό διάστημα με τις καθοδικές ακτίνες, που την τελευταία 1Οετία του περασμένου αιώνα αποτελούσαν πεδίο ευρείας έρευνας των φυσικών. Το βράδυ της 8ης Νοεμβρίου 1895 παρατήρησε φθορισμό στην επιφάνεια ενός χαρτονιού, που είχε επαλειφθεί με πλατινοκυανιούχο βάριο, κάθε φορά που περνούσε ρεύμα από μια λυχνία καθοδικών ακτινών. Επανάλαβε το πείραμα πολλές φορές, αλλάζοντας την θέση και την απόσταση του χαρτονιού από την λυχνία και σκεπάζοντας την λυχνία με μαύρο πανί, χαρτόνι και ξύλο. Το φαινόμενο επαναλαμβανόταν κάθε φορά. Από την πρώτη στιγμή αντιλήφθηκε ότι επρόκειτο για κάποια μορφή ακτινών.

Κεφάλαιο 1 ο : Εισαγωγή Τις επόμενες ημέρες συνέχισε πυρετωδώς τα πειράματα του, παρεμβάλλοντας μεταξύ λυχνίας και φθορίζουσας επιφάνειας διάφορα υλικά. Όταν παρενέβαλε το χέρι του, παρατήρησε αμυδρή εικόνα των οστών του να απεικονίζεται πάνω στη φθορίζουσα επιφάνεια. Αργότερα έπεισε τη κυρία Rontgen να ακουμπήσει το χέρι της πάνω σε κασέτα με φωτογραφικό film και πέρασε ρεύμα από την λυχνία του επί 15'. Το αποτέλεσμα τρόμαξε την κυρία Rontgen όταν είδε τα οστά του χεριού της στην πλάκα, πρόσθεσε όμως στον Rontgen άλλη μία πληροφορία για τις ιδιότητες των ακτινών Χ, όπως ο ίδιος τις ονόμασε. Στα τέλη Δεκεμβρίου του ίδιου χρόνου παρουσίασε στη Εταιρεία Ιατρικής Φυσικής του Wurzburg την εργασία του «Για ένα νέο είδος ακτινών». Ο διεθνής αντίκτυπος ήταν μεγάλος, με αποτέλεσμα να απονεμηθεί στον Rontgen το Nobel της Φυσικής και μέσα σε λίγα χρόνια να χρησιμοποιούνται οι καινούργιες αυτές ακτίνες για τη μελέτη του ανθρώπινου σώματος. Στην αρχή για αναζήτηση καταγμάτων και μεταλλικών ξένων σωμάτων και αργότερα για τη μελέτη των περισσότερων οργάνων του σώματος. Σε σύντομο διάστημα μετά την ανακάλυψη των ακτινών από τον Rontgen ακολούθησε η ανακάλυψη της ραδιενέργειας του Ουρανίου από τον Becquerel και η απομόνωση του στοιχείου Ράδιο από το ζεύγος Curie. Έτσι, μέσα σε λίγα χρόνια, συντελέστηκε η γέννηση μιας νέας επιστήμης. Η Ακτινολογία, που είναι το όνομα που δόθηκε στην επιστήμη αυτή, είναι μία από τις πιο νέες ιατρικές ειδικότητες και όμως στα εκατό χρόνια της ζωής της και πλέον δημιούργησε επανάσταση στη διάγνωση και τη θεραπεία πολλών νόσων, ιδιαίτερα των κακοηθειών, δημιούργησε νέα δεδομένα, βοήθησε στην κατανόηση και τρόπο διδασκαλίας της ανατομίας και της φυσιολογίας και έχει γίνει το όργανο έρευνας πολλών άλλων κλάδων της επιστήμης, αρκετά άσχετων με την Ιατρική. Και η εξέλιξη συνεχίζεται με τον ίδιο ρυθμό στο τεχνολογικό επίπεδο και στην εφαρμογή των ακτινοβολιών και το μέλλον προοιωνίζεται πάντα ενδιαφέρον και παραγωγικό. Οι ακτίνες Χ, από τα πρώτα ήδη χρόνια της χρησιμοποίησης τους και μετά τις εμπεριστατωμένες έρευνες του ίδιου του Rontgen και των μεταγενέστερων φυσικών και ιατρών, έπαψαν να είναι «άγνωστες Χ» και σύντομα πήραν το όνομα του εφευρέτη τους. Έτσι, σήμερα διεθνώς ονομάζονται ακτίνες Rontgen (Rο), σαν ένα δείγμα τιμής προς τον καθηγητή της φυσικής του Wurzburg.

Κεφάλαιο 1 ο : Εισαγωγή 3 Η ανακάλυψη των ακτινών Rontgen είχε τριπλή σημασία για την ανθρωπότητα. Πρώτο, ήταν οι εφαρμογές τους στην Ιατρική, από τις οποίες επωφελήθηκαν όλες οι ειδικότητες, προπάντων η χειρουργική που είχε ελάχιστα μεταβληθεί από τον καιρό του Ιπποκράτη και η παθολογία, που για πρώτη φορά μπορούσε να «δει» εσωτερικά όργανα του ανθρώπινου σώματος. Δεύτερο, ήταν οι δυνατότητες που η νέα αυτή ανακάλυψη έδωσε στους φυσικούς για τη μελέτη της δομής του ατόμου. Με αποτέλεσμα να μπορέσουμε τελικά να μπούμε μέσα στον ατομικό πυρήνα και να ελευθερώσουμε την τεράστια ενέργεια που κρύβει. Ο τρίτος σημαντικός αντίκτυπος της ανακάλυψης των ακτινών Rontgen καθυστέρησε λίγο να φανεί. Ήταν η αναγνώριση των βλαπτικών ενεργειών τους πάνω στον ανθρώπινο οργανισμό. Το 1936 έγιναν στο Αμβούργο τα αποκαλυπτήρια ενός απέριττου μνημείου που ήταν αφιερωμένο «στους Ακτινολόγους όλων των Εθνών που πρόσφεραν τη ζωή τους στην μάχη κατά των νόσων της Ανθρωπότητας». Από τους πρώτους κιόλας μήνες από την ανακάλυψη των ακτινών Ro αρχίζει η πρακτική εφαρμογή τους με μηχανήματα πρωτόγονα. Σιγά-σιγά, η Ιατρική αρχίζει να καταπλημμυρίζεται με ανακοινώσεις στην πρακτική εφαρμογή των ακτινών αυτών και η πρόοδος προχωρεί, άλλοτε ομαλά, άλλοτε με άλματα. Κατά καιρούς πιστεύτηκε ότι ήδη πήραμε ότι μπορεί να μας δώσει η Ακτινοδιαγνωστική. Ώσπου ανοίγεται νέος μεγάλος δρόμος μετά την επινόηση μιας νέας τεχνικής ή μιας τεχνολογικής εξέλιξης. Στην αρχή της 10ετίας του 1970 συντελείται μία νέα επανάσταση στη διαγνωστική με τη χρήση ακτινών Χ σε συνδυασμό με ηλεκτρονικό υπολογιστή και αντικατάσταση του ακτινογραφικού film από μία σειρά ανιχνευτών σπινθηρισμού, που είναι πολύ πιο ευαίσθητοι εκείνου. Η νέα μέθοδος, η υπολογιστική, ηλεκτρονική ή αξονική τομογραφία (ΥΤ, computed tomography, CΤ) ανοίγει νέους ορίζοντες και προσφέρει το NOBEL φυσικής το 1978 στους επιστήμονες που ανακάλυψαν το μηχάνημα, τον Αμερικανό Α.Μ. Cormac και τον Βρετανό Ο. Hounsfield. Η διεθνής αίσθηση από τη νέα μέθοδο ήταν πολύ μεγάλη, γιατί αυτή παρουσιάζει ανατομικές λεπτομέρειες των εσωτερικών οργάνων, όπως για παράδειγμα του εγκεφάλου, που θυμίζουν εγκάρσιο ανατομικό παρασκεύασμα. Συναφείς προς τις ακτίνες Χ είναι οι ακτίνες γ. Πρόκειται επίσης για ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία που διαφέρει από τις ακτίνες Χ από το τρόπο και τη

Κεφάλαιο 1 ο : Εισαγωγή 4 θέση παραγωγής τους. Οι ακτίνες γ προέρχονται από τον πυρήνα των στοιχείων (πυρηνική ενέργεια). 1.1. Άλλες μορφές ενέργειας Η επιστημονική ανησυχία από πολύ νωρίς οδήγησε τους φυσικούς, βιολόγους και ιατρούς να χρησιμοποιήσουν και άλλες μορφές ενέργειας, πλην της ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας, για δημιουργία εικόνας με διαγνωστική αξία. Στην αρχή του αιώνα μας χρησιμοποιήθηκε ένα σύστημα με υπερήχους (Υ/Η, ultrasound, U/S) για εντοπισμό υποβρυχίων στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο και οι πρώτες προσπάθειες για διαγνωστική χρήση των Υ/Η αρχίζουν από τον Sokolov το 1937. Ακολούθησε μακρά περίοδος άρνησης μέχρι τα τέλη της 10ετίας του 1960, πριν μπουν οι Υ/Η στην κλινική πράξη. Σήμερα σχεδόν όλες οι ιατρικές ειδικότητες τους χρησιμοποιούν στο φάσμα των διαγνωστικών μεθόδων τους. Οι ενδείξεις των Υ/Η είναι πολλές και συνέχεια αυξάνονται όσο τελειοποιούνται τα μηχανήματα, εξοικειωνόμαστε με τις εικόνες, συνειδητοποιούμε την αξία τους και βελτιώνουμε τις τεχνικές μας. Οι Υ/Η έχουν σε πολλές περιπτώσεις αντικαταστήσει τις ακτίνες Χ σαν πιο ακίνδυνη, πιο αποτελεσματική και λιγότερο δαπανηρή μέθοδος. Ο πυρηνικός μαγνητικός συντονισμός (Μ/Σ, magnetic resonance, ΜR) in vitro, είναι φαινόμενο γνωστό στους φυσικούς, χημικούς και βιολόγους από χρόνια. Το 1977 μία ομάδα φυσικών στο Πανεπιστήμιο του Nottingham, ανακοίνωσε μία νέα μορφή απεικόνισης, με πιθανή εφαρμογή στην κλινική ιατρική. Σήμερα, η μέθοδος γνωρίζει μία πραγματική έκρηξη και έχει βαθμιαία αντικαταστήσει σε πολλές περιπτώσεις τις άλλες απεικονιστικές μεθόδους. Η θερμότητα έχει επίσης χρησιμοποιηθεί στην απεικονιστική, με την θερμογραφία. Είναι μέθοδος που αναγνωρίζει και μικρές διαφορές της θερμοκρασίας και τις καταγράφει σε εικόνα. Χρησιμοποιούνται λοιπόν διάφορες μορφές ενέργειας για δημιουργία εικόνας, Αυτό, βέβαια, δημιουργεί πρόβλημα ορολογίας. Μιλάμε για Ακτινολογία χωρίς ακτίνες. Σήμερα, από πολλούς χρησιμοποιείται ο όρος Απεικονιστική (Imaging) αντί του όρου Ακτινολογία (Radiology). Στην παρούσα διατριβή, προτιμήθηκε συνδυασμός των δύο όρων ΑΚΤΙΝΟΛΟΠΑ-ΑΠΕΙΚΟΝΙΣΤΙΚΗ. Πρόκειται για την ιατρική ειδικότητα που, με τη δημιουργία εικόνων με χρήση των

Κεφάλαιο 1 ο : Εισαγωγή 5 μορφών ενέργειας που αναφέρθηκαν, αποβλέπει στην ανακάλυψη νόσων στον ανθρώπινο οργανισμό (Ακτινοδιαγνωστική). Η μελέτη του ανθρώπινου σώματος γίνεται τόσο από ανατομική άποψη (ακτινοανατομία), όσο και με μελέτη της λειτουργίας των διαφόρων οργάνων (ακτινοφυσιολογία). Είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρων κλάδος της Ιατρικής Επιστήμης, γιατί καλύπτει ολόκληρο τον οργανισμό. Όλα τα όργανα μπορούν σήμερα να εξετασθούν απεικονιστικά, τις περισσότερες φορές όχι με μια, αλλά με πολλές μεθόδους που αλληλοσυμπληρώνονται. Για ορισμένα μάλιστα όργανα δεν μπορεί να γίνει λόγος υπεύθυνης διάγνωσης χωρίς την απεικονιστική έρευνα. Οι απεικονιστικές μέθοδοι προσφέρονται επίσης για επεμβάσεις σε διάφορα όργανα, για διαγνωστικούς ή θεραπευτικούς σκοπούς. Αυτή είναι η Επεμβατική Ακτινολογία (Interventional Radiology), που επίσης βρίσκεται σε διαρκή εξέλιξη των μηχανημάτων, εξαρτημάτων, καθετήρων, μπαλονιών, stents, κ.λ.π. και επομένως των διαγνωστικών και θεραπευτικών δυνατοτήτων της μεθόδου. Η θεραπευτική χρήση των ακτινών αποτελεί ιδιαίτερο κλάδο της Ιατρικής, την Ακτινοθεραπεία (Radiotherapy) ενώ η διαγνωστική ή θεραπευτική χρήση των ακτινών γ και άλλων ατομικών σωματιδίων αποτελεί την Πυρηνική Ιατρική (Nuclear Medicine). Οι δύο αυτοί κλάδοι της ακτινολογίας έχουν εξελιχθεί αυτοτελώς, λόγω του μεγάλου εύρους του αντικειμένου τους. 1. Αποτύπωση και αποθήκευση εικόνας Σε κάθε απεικονιστικό σύστημα τα επί μέρους στοιχεία είναι: 1. Η πηγή (source) που είναι κάποια μορφή ενέργειας που παράγει διαγνωστικά χρήσιμη πληροφορία. Η πηγή μπορεί να βρίσκεται εκτός του σώματος του αρρώστου (π.χ. ακτίνες Χ, κλασικοί Υ/Η), οπότε τα σήματα διέρχονται ή αντανακλώνται από το σώμα και ακολούθως μετρώνται. Μπορεί να εισαχθεί στο σώμα (π.χ. Πυρηνική Ιατρική, ΡΕΤ (Positron edition tomography), ενδοσωματικοί Υ/Η) ή μπορεί να λειτουργεί με συνδυασμένο τρόπο, όπου μια εξωτερική ενέργεια (π.χ. ραδιοσυχνότητα στο Μ/Σ) δημιουργεί σήματα που προέρχονται από πηγές που φυσιολογικά υπάρχουν μέσα στο σώμα.. Ο ανιχνευτής (detector). Στην κλασική ακτινογραφία, το film ενεργεί ως ανιχνευτής και καταγράφει τις ακτίνες Χ που πέρασαν από το σώμα του αρρώστου.

Κεφάλαιο 1 ο : Εισαγωγή 6 Δημιουργεί συγχρόνως μια εικόνα που ο ακτινολόγος μπορεί να μελετήσει κρατώντας το film μπροστά σε μια φωτεινή πηγή. Το film έχει δηλαδή μια πολλαπλότητα λειτουργιών, με πεπερασμένες όμως δυνατότητες, που αποτελούν συγχρόνως και το μειονέκτημα του (ευαισθησία, διακριτική ικανότητα κ. λ. π.). Σε άλλα διαγνωστικά μηχανήματα, αντί του film χρησιμοποιούνται ανιχνευτές σπινθηρισμού. Ο συνδυασμός πηγής ενέργειας-ανιχνευτών (π.χ. στην αξονική τομογραφία) είναι πολύ πιο ευαίσθητος από το σύστημα λυχνίας ακτινώνfilm. 3. Αποτύπωση (display) εικόνας. Μετά την επεξεργασία της (processing), η εικόνα αποτυπώνεται στο film (soft copy) ή στο monitor (soft copy), απ' όπου μπορεί να καταγραφεί μόνιμα σε φωτογραφικό film, μαγνητική ταινία ή δίσκο. 1..1 Ψηφιακή επεξεργασία εικόνας Οι τεχνολογικές εξελίξεις έχουν σημαντική επίδραση στην απεικονιστική πράξη σήμερα. Η μεγάλη πίεση για αυξημένη αποδοτικότητα στο νοσοκομείο και η ανάγκη ελάττωσης του κόστους, απαιτούν οικονομία στα υλικά - films κ.λ.π. και εξοικονόμηση χρόνου, όπως με την παραγωγή ακαριαίων εικόνων, σε πραγματικό χρόνο (real time), ελαττώνοντας έτσι τη διάρκεια νοσηλείας. Οι ανάγκες αυτές αντιμετωπίζονται σε μεγάλο βαθμό και με την ψηφιακή επεξεργασία της εικόνας (digitalization of the image), η οποία συγχρόνως προσφέρει και πολλά άλλα πλεονεκτήματα. Η πρώτη απεικονιστική μέθοδος που χρησιμοποίησε ψηφιακή τεχνολογία, ήταν η Πυρηνική Ιατρική, στο τέλος της 10ετίας του '60. Όμως η μεγάλη ώθηση δόθηκε στην αρχή της επόμενης 10ετίας με την επινόηση της Υπολογιστικής Τομογραφίας (Υ/Τ), που η ύπαρξη της εξαρτάται τελείως από τεχνικές ψηφιοποίησης εικόνας με ηλεκτρονικό υπολογιστή (computer, Η/Υ). Η χρησιμοποίηση της ηλεκτρονικής αρχίζει από τη Ι0ετία του '50 με την επινόηση αρχικά του transistor Γερμανίου και τη Ι0ετία του '60 με τη χρήση του transistor Σιλικόνης. Η εφεύρεση του transistor σημείωσε την αρχή μιας επανάστασης, που μπορεί να συγκριθεί με τη βιομηχανική επανάσταση του 19ου αιώνα. Η τρίτη φάση της εξέλιξης (Ι0ετία του 70) χαρακτηρίζεται από σημαντική ελάττωση του κόστους σε συνάρτηση με την απόδοση, χάρη στην ελάττωση του μεγέθους των ολοκληρωμένων κυκλωμάτων στο chip.

Κεφάλαιο 1 ο : Εισαγωγή 7 Ο μικροεπεξεργαστής (microprocessor), που χρησιμοποιείται σήμερα, περιέχει πολλές εκατοντάδες χιλιάδων, ίσως και πάνω από 40 εκατομμύρια transistor. Η διάθεση ισχυρού Η/Υ, πολύ γρήγορων συστημάτων πιστής επεξεργασίας της εικόνας και μεγάλης φθηνής αποταμιευτικότητας, έχει οδηγήσει προς γρηγορότερες και πιο αποτελεσματικές μεθόδους ψηφιακής επεξεργασίας των εικόνων στην Απεικονιστική. Στην ψηφιακή επεξεργασία εικόνας, η αρχική εικόνα με τις απειράριθμες διαβαθμίσεις του γκρίζου (αναλογική εικόνα, analog picture) διασπάται σε ένα μεγάλο αριθμό πολύ μικρών τετραγωνιδίων (ψηφίδων, pixels), που στο καθένα η πυκνότητα γκρίζου είναι ομοιογενής. Για κάθε πυκνότητα δίνεται αριθμητική αξία και οι αριθμοί αυτοί μπορούν να αποτυπωθούν σε χαρτί, να αποθηκευτούν σε μαγνητική ταινία ή δίσκο ή να μεταφερθούν αμετάβλητοι σε απόσταση. Αν η μήτρα (matrix) περιέχει μεγάλο αριθμό ψηφίδων, για παράδειγμα 51 X 51 (6.144) ψηφίδες, τότε στον παρατηρητή η καινούργια ψηφιακή (digital) εικόνα θα παρουσιαστεί ουσιωδώς όμοια με την αρχική αναλογική εικόνα. Η ψηφιακή τεχνολογία χρησιμοποιείται σήμερα σε όλες τις απεικονιστικές μεθόδους, γιατί προσφέρει αύξηση του ποσού των πληροφοριών που αποδίδεται από τις ιατρικές εικόνες σε πραγματικό χρόνο στο monitor για παρατήρηση. Με τον τρόπο αυτό μειώνεται η έκθεση στην ακτινοβολία. Βελτιώνεται η εικόνα, η σκιαγραφική αντίθεση (contrast), καθώς και η ποιότητα των αντιγράφων (copies). Αντιγραφή του ακτινογραφικού film συνεπάγεται αναπόφευκτη απώλεια ποιότητας εικόνας. Η ψηφιακή πληροφορία αντιγράφεται αναλλοίωτη. Το μηχάνημα μπορεί στη συνέχεια να χρησιμοποιήσει τα στοιχεία αυτά κατά διάφορους τρόπους: Επεξεργασία της εικόνας, με κυριότερες λειτουργίες τον επιτονισμό της σκιαγραφικής αντίθεσης, ενίσχυση της εικόνας και αυξομείωση της κλίμακας του γκρίζου. Η καλή ποιότητα της εικόνας και η καλή διάκριση μεταξύ των ιστών μηδενίζουν την ανάγκη επαναλήψεων. Ο χρόνος εξέτασης και η δόση μειώνονται δραστικά και η διάγνωση παύει να εξαρτάται από το εμφανιστήριο, που αποτελεί τον ασθενέστερο κρίκο στην ακτινολογική απεικονιστική αλυσίδα. Μεγέθυνση ή σμίκρυνση (ΖΟΟΜ). Ποσοτικές μετρήσεις πυκνότητας και διαστάσεων.

Κεφάλαιο 1 ο : Εισαγωγή 8 Αναστροφή της εικόνας και αφαίρεση, πράγμα που αποτέλεσε τη βάση της ψηφιακής αφαιρετικής αγγειογραφίας. Δυνατότητα λειτουργικών μελετών. Απομνημόνευση σειράς εικόνων και δυνατότητα επανάληψης (cine). Καταγραφή και αποταμίευση των ψηφιακών ιατρικών εικόνων και άλλων στοιχείων, χωρίς απώλεια πληροφοριών, μέσω καλωδίων ή οπτικών ινών. Αρχειοθέτηση. Ανάλογα με τη διαγνωστική απαίτηση, στο διαθέσιμο μέσο αρχειοθέτησης, η εικόνα είτε φωτογραφίζεται με ειδική μηχανή ακτινών laser (laser camera), είτε μεταφέρεται μέσω του ψηφιακού δικτύου σε άλλο σημείο του νοσοκομείου. Η άμεση πρόσβαση στο αρχείο του κάθε ασθενούς και η ανάκληση εικόνων από διάφορα απεικονιστικά συγκροτήματα βελτιώνει τη συνεργασία μεταξύ των διαφόρων τμημάτων του νοσοκομείου, μειώνοντας τους χρόνους αναμονής και νοσηλείας. Το σύστημα ΡΑCS (picture archiving communication system, σύστημα αρχειοθέτησης και επικοινωνίας) έχει ακριβώς αυτό τον προορισμό. Μεταφορά εικόνας και γραπτών στοιχείων από την πηγή γένεσης σε άλλη θέση στο ίδιο νοσοκομείο ή εκτός νοσοκομείου. Η μεταφορά μπορεί να γίνει τηλεφωνικά, αν και η μέθοδος εγκαταλείπεται γιατί έχει πολλά πρακτικά μειονεκτήματα ή με οπτικές ίνες, που υιοθετούνται σήμερα. Η εικόνα πρέπει να είναι ακριβής, χωρίς ουσιώδη απώλεια λεπτομερειών, αφού με βάση αυτήν μπορεί να αποφασιστεί νευροχειρουργική ή άλλη λεπτή και επικίνδυνη εγχείρηση. Η μεταφορά της εικόνας μπορεί να γίνει και σε μεγάλες αποστάσεις (τηλεϊατρική, τηλεακτινολογία, teleradiology, teleimaging), ώστε η ιατρική εικόνα να μπορεί να αξιολογηθεί σε απόσταση χιλιομέτρων, ακόμη και σε άλλη ήπειρο. Τα πλεονεκτήματα είναι αυτονόητα για εξοικονόμηση χρόνου και χρήματος και χρησιμοποίηση υπεύθυνης γνώμης στην επίλυση δύσκολων διαγνωστικών προβλημάτων. Δεν χρειάζεται μεταφορά χημικών και μηχανημάτων για εμφάνιση πλακών, παρουσία ειδικών ιατρών, όπως π.χ. νευροχειρουργών στη γραμμή μάχης, δεν χάνονται film σε μεταφορές, διευκολύνεται η γρήγορη σύγκριση με προηγούμενες ακτινογραφίες κ.λ.π.

Κεφάλαιο 1 ο : Εισαγωγή 9 1.3 Αίτηση για εξέταση. Ακτινολογική έκθεση. Καταγραφή ευρημάτων Οι άρρωστοι στέλνονται στο ακτινολογικό εργαστήριο από τον κλινικό ιατρό με ένα παραπεμπτικό σημείωμα. Στο σημείωμα αναφέρονται απαραίτητα το ονοματεπώνυμο, όνομα πατέρα και η κλινική του αρρώστου, το είδος της εξέτασης και μερικά κλινικά στοιχεία. Τα κλινικά στοιχεία και η ηλικία του αρρώστου είναι πληροφορίες απόλυτα απαραίτητες για την αξιολόγηση των ακτινολογικών ευρημάτων και δεν πρέπει να παραλείπονται. Ο ασθενής ενημερώνεται πριν από κάθε εξέταση για τις λεπτομέρειες, του εξηγούνται οι πιθανοί κίνδυνοι και ταλαιπωρία του και η πιθανότητα αντιδράσεων σε φάρμακα κ.λ.π. Σε περίπτωση κινδύνου πιθανών σοβαρών αντιδράσεων ή θανάτου, πολλά νοσοκομεία απαιτούν την υπογραφή συναίνεσης του ασθενούς ή υπεύθυνου συνοδού του, όπως γίνεται και σε περίπτωση εγχειρήσεων. Ο ακτινολόγος προχωρεί στην εξέταση του αρρώστου και συνήθως ελέγχει πρόχειρα τις εικόνες πριν φύγει ο άρρωστος, κυρίως για τυχόν ανάγκη επαναλήψεων ή συμπληρωματικών λήψεων, π.χ. λοξών ακτινογραφιών, τομογραφιών κ.λ.π. Οι εικόνες μαρκάρονται υπεύθυνα με το όνομα του άρρωστου, την ημερομηνία, το δεξιό ή αριστερό πλάγιο, τη θέση του άρρωστου (πρηνής, ύπτια, όρθια), τους χρόνους μετά τη χορήγηση σκιαγραφικού, τη φάση της αναπνοής (εισπνοή, εκπνοή, δοκιμασία Valsalva κ.λ.π.). Τα στοιχεία αυτά πάνω στο film δεν βοηθούν μόνο στην αναγνώριση μορίων και παθολογικών καταστάσεων, αλλά έχουν καμιά φορά και ιατροδικαστική αξία. Η ανάγνωση γίνεται μόνο σε στεγνές ακτινογραφίες, σε ειδική αίθουσα που φωτίζεται με χαμηλό φωτισμό. Χρησιμοποιούνται ειδικά φωτιστικά σώματα διάχυτου φωτισμού, τα διαφανοσκόπια, που συχνά διαθέτουν ρεοστάτη, για αυξομείωση της έντασης του φωτός. Συχνά απαιτείται χρησιμοποίηση μεγεθυντικού φακού για λεπτομερέστερη ανάγνωση ορισμένων λεπτομερειών. Η εικόνα διαβάζεται σαν σύνολο, αλλά κυρίως χωριστά κάθε μόριο. Οι παρατηρήσεις του ακτινολόγου αποτυπώνονται στην ακτινολογική έκθεση (radiological report). Μια καλή τέτοια έκθεση πρέπει να περιλαμβάνει τον τίτλο, το σώμα της έκθεσης και το συμπέρασμα. Ο τίτλος περιέχει στοιχεία για το είδος της εξέτασης, τον τύπο και πυκνότητα της σκιερής ουσίας που χρησιμοποιήθηκε, τους χρόνους λήψης των εικόνων κ.λ.π. Στο σώμα της έκθεσης αποτυπώνονται τα

Κεφάλαιο 1 ο : Εισαγωγή 10 ευρήματα, με κάποια λογική σειρά (ανατομικά ή ανάλογα με τη σοβαρότητα των ευρημάτων, ουσιώδη, επουσιώδη ή παρεμπίπτοντα χωρίς κλινική αξία). Η έκθεση κλείνει με το συμπέρασμα, όπου καταγράφονται οι τελικές σκέψεις του ακτινολόγου και η διαφορική διάγνωση. Οι ιατροί μπορούν να κρατούν ιδιωτικά αντίγραφα των εκθέσεων τους και στοιχεία του ιστορικού των αρρώστων τους. Με τον τρόπο αυτό, η εργασία αποκτά αξία για διδασκαλία, στατιστική και εν γένει έρευνα. Αλλά και για τη δυνατότητα σύγκρισης με προηγούμενες εικόνες, για τη ρουτίνα της δουλειάς. Αυτό απαιτεί την ανάπτυξη καλά οργανωμένου και ενημερωμένου συστήματος καταγραφής των διαγνώσεων, που να είναι απλό και κατανοητό. Ο κώδικας που θα χρησιμοποιείται πρέπει να προβλέπει όλες τις πιθανές διαγνώσεις από το φυσιολογικό μέχρι το ιδιαίτερα σπάνιο και να έχει περιθώριο περαιτέρω ανάπτυξης, ώστε να μπορεί να παρακολουθεί τις εξελίξεις, διαγνωστικές ή τεχνικές, αλλά ακόμη την πιθανή τροποποίηση των εικόνων των νόσων. Με τον κώδικα διασώζεται πολύτιμο διδακτικό και στατιστικό υλικό, τόσο χρήσιμο στη διδασκαλία και εξειδίκευση των ιατρών και την κλινική έρευνα. Προϋπόθεση είναι η αφοσιωμένη και έγκαιρη ενημέρωση του συστήματος καταγραφής των περιπτώσεων. Έχουν χρησιμοποιηθεί διάφοροι κώδικες καταγραφής των διαγνώσεων, όλοι με σύστημα αριθμών ή γραμμάτων και αριθμών. Για παράδειγμα, μπορεί να αναφερθεί ο κώδικας του Americal College of Radiology, που έχει υιοθετηθεί επίσημα από πολλά Πανεπιστήμια, τις Ένοπλες Δυνάμεις και την Υπηρεσία Απομάχων των Η.Π.Α.

Κεφάλαιο Ο : Απεικόνιση με ακτίνες Χ 11 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ο ΑΠΕΙΚΟΝΙΣΗ ΜΕ ΑΚΤΙΝΕΣ Χ.1 Φυσική ακτινών Χ..1.1 Παραγωγή ακτινών Χ. Οι ακτινοβολίες διακρίνονται στις σωματιδιακές, που αποτελούνται από σωματίδια της ύλης και τις ηλεκτρομαγνητικές. Όταν σωματίδια, όπως ηλεκτρόνια, πρωτόνια, νετρόνια κ.λ.π. κινούνται με μεγάλη ταχύτητα πρόκειται για σωματιδιακή ακτινοβολία, π.χ. την καθοδική ακτινοβολία, που αποτελείται από κινούμενα ηλεκτρόνια μέσα στην ακτινολογική λυχνία από την κάθοδο προς την άνοδο, την ακτινοβολία β, που αποτελείται επίσης από ηλεκτρόνια, που προέρχονται από διάσπαση του πυρήνα ατόμου, την ακτινοβολία α, που αποτελείται από πυρήνες Ηλίου, που επίσης προέρχεται από πυρήνες βαρέων ατόμων κ.α. Οι ηλεκτρομαγνητικές ακτινοβολίες (electromagnetic radiations) δεν έχουν ύλη, αλλά είναι ρυθμικοί ηλεκτρομαγνητικοί παλμοί, που κινούνται με την ταχύτητα του φωτός και διαφέρουν μόνο ως προς το μήκος κύματος. Εδώ υπάγονται και οι ακτίνες Rontgen ή Χ. Οι ακτίνες Ro είναι ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία ή κύματα, (electromagnetic waves) όπως το φως, τα κύματα του ραδιοφώνου και της τηλεόρασης, με κύριο χαρακτηριστικό το πολύ μικρό μήκος κύματος. Το μήκος κύματος τους κυμαίνεται μεταξύ 0,5 ως 0,06 Α και κάτω. Το Angstrom (Α), ως γνωστό, ισούται προς 10-8 εκ. Οι ακτίνες Ro βρίσκονται στην άκρη των πολύ μικρών κυμάτων, μαζί με τις ακτίνες γ και τις κοσμικές ακτίνες. Οι ακτίνες γ είναι της ίδιας φύσης με τις ακτίνες Ro και διαφέρουν μόνο στον τρόπο παραγωγής τους. Οι ακτίνες Ro, λόγω του πολύ μικρού μήκους κύματος, έχουν μεγάλη διεισδυτικότητα μέσα στα υλικά σώματα και το χαρακτηριστικό αυτό τις κάνει χρήσιμες στη μελέτη των οργάνων του σώματος. Για να αντιληφθούμε τις βασικές ιδιότητες των ακτινών θα πρέπει να περιγράψουμε πώς παράγονται. Αν σε λυχνία με ψηλό κενό κινηθούν ηλεκτρόνια από τον ένα πόλο στον άλλο, με μεγάλη διαφορά δυναμικού (voltage), αποκτούν πολύ μεγάλη κινητική ενέργεια. Αν σταματήσουμε απότομα τα ηλεκτρόνια, η κινητική ενέργεια τους

Κεφάλαιο Ο : Απεικόνιση με ακτίνες Χ 1 μετατρέπεται εν μέρει σε ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία. Η ακτινοβολία αυτή είναι οι ακτίνες Rontgen. Ο αρνητικός πόλος της λυχνίας λέγεται κάθοδος (cathode) και αποτελείται από ένα νήμα από βολφράμιο που είναι η πηγή των ηλεκτρονίων. Αν το νήμα θερμανθεί μέχρι πυράκτωσης, με ξεχωριστό ηλεκτρικό κύκλωμα χαμηλού voltage, χαλαρώνονται οι δεσμοί των πλανητικών ηλεκτρονίων του μετάλλου και δημιουργείται γύρω από το σπείραμα ένα νέφος ηλεκτρονίων. Τα ηλεκτρόνια αυτά εύκολα αποσπώνται αν εφαρμοστεί ψηλή διαφορά δυναμικού στους δύο πόλους της λυχνίας. Γύρω από το νήμα της καθόδου υπάρχει κάλυμμα εστιασμού, ώστε η πορεία των ηλεκτρονίων να εκτρέπεται προς την κατεύθυνση του θετικού πόλου, που λέγεται άνοδος. Τα κινούμενα αυτά ηλεκτρόνια αποτελούν την καθοδική ακτινοβολία (cathode rays) και αποκτούν κινητική ενέργεια, που όλο αυξάνεται και φτάνει ψηλές τιμές λόγω του κενού μέσα στη λυχνία. Η άνοδος (anode) της λυχνίας αποτελείται από ένα δίσκο ή κύλινδρο χαλκού, που στην επιφάνεια που δέχεται την καθοδική ακτινοβολία καλύπτεται από βολφράμιο. Η επιφάνεια αυτή της ανόδου είναι λοξή, περίπου 0 προς τον άξονα της ανόδου και λέγεται στόχος (target). Τα περισσότερα ηλεκτρόνια της καθοδικής δέσμης επιβραδύνονται βαθμηδόν και η ενέργεια τους μετατρέπεται σε θερμότητα. Μόνο ένα σχετικά μικρό ποσοστό των αρχικών ηλεκτρονίων φτάνει το στόχο με μεγάλη ταχύτητα. Τα ηλεκτρόνια αυτά χτυπούν στο κέντρο του στόχου, που ονομάζεται εστιακό σημείο ή εστία (focus) και αναχαιτίζονται από τις ηλεκτροστατικές δυνάμεις των πυρήνων των ατόμων του στόχου. Με τον τρόπο αυτό, η κινητική ενέργεια τους μετατρέπεται μερικών σε ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία (λιγότερο από 1%) και στο μεγαλύτερο μέρος σε θερμότητα. Η ταχύτητα των ηλεκτρονίων εξαρτάται από τη διαφορά δυναμικού (voltage) που εφαρμόζεται στους δύο πόλους της λυχνίας και στη συνήθη ακτινοδιαγνωστική είναι της τάξης των 30.000 ως 10.000 volt (30-10 kilovolt, KV). Ο αριθμός των ηλεκτρονίων που παρέχονται από το νήμα της καθόδου εξαρτάται από τη θερμοκρασία του. Έτσι, ρυθμίζοντας την θερμοκρασία του νήματος ρυθμίζουμε την απόδοση του νήματος σε καθοδικές ακτίνες. Η θερμότητα που αναπτύσσεται στην άνοδο είναι πολύ μεγάλη, για το λόγο αυτό χρησιμοποιείται Βολφράμιο σαν στόχος, λόγω αρκετά ψηλού σημείου τήξης. Το στέλεχος της ανόδου αποτελείται από Χαλκό, ο οποίος έχει μεγάλη θερμική