ΔΗΜΟΚΡΙΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΡΑΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΤΟΜΕΑΣ ΔΗΜΟΣΙΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ

ΔΗΜΟΚΡΙΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΡΑΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΤΟΜΕΑΣ ΔΗΜΟΣΙΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΤΟΜΕΑΣ ΔΗΜΟΣΙΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ Διπλωματική μεταπτυχιακή εργασία με θέμα: Η απαγόρευση του καπνίσματος που θεσπίστηκε με τους νόμους 3730/08, 3868/10 και 3986/11 σε σχέση με το Σύνταγμα, το κοινοτικό δίκαιο και την ΕΣΔΑ & τα ειδικότερα ζητήματα που ανακύπτουν στο χώρο των θεμελιωδών δικαιωμάτων KOMOTHNH ΜΑΙΟΣ 2011 ΣΟΦΤΑ ΧΡΙΣΤΙΝΑ - Α.Μ. 1209/07

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ: ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΟΤΙΚΗ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ 1.1 Ιστορική αναδρομή της ελληνικής αντικαπνιστικής νομοθεσίας 1.2 Η κοινοτική αντικαπνιστική πολιτική 1.3 Κριτική θεώρηση της πρόσφατης ελληνικής νομοθεσίας για την απαγόρευση του καπνίσματος ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Η ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΗΣ ΑΠΑΓΟΡΕΥΣΗΣ ΤΟΥ ΚΑΠΝΙΣΜΑΤΟΣ ΑΠΟ ΑΛΛΟΔΑΠΕΣ ΕΝΝΟΜΕΣ ΤΑΞΕΙΣ 2.1 Αμερικάνικο δίκαιο 2.2 Ελβετικό Δίκαιο - Προβληματισμοί με βάση την υπ αριθ. 129 Πράξη λαϊκής νομοθετικής πρωτοβουλίας με τίτλο «Παθητικό κάπνισμα και υγεία» 2.2.1 Απαγόρευση του καπνίσματος και προσωπική ελευθερία 2.2.2 Απαγόρευση του καπνίσματος και ιδιωτική ζωή 2.3 Γερμανικό Δίκαιο ανάλυση με βάση τις Αποφάσεις της 30 ης Ιουλίου 2008, 1 BvR 3262/07, 1BvR 402/08, 1BvR 906/08 του Γερμανικού Ομοσπονδιακού Δικαστηρίου 2.4 Σύντομη επισκόπηση της σχετικής με το κάπνισμα νομοθεσίας των ευρωπαϊκών χωρών 1

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 Η ΑΠΑΓΟΡΕΥΣΗ ΤΟΥ ΚΑΠΝΙΣΜΑΤΟΣ ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΝΝΟΜΗΣ ΤΑΞΗΣ 3.1 Τα συνταγματικά ζητήματα που τίθενται στην ελληνική έννομη τάξη, βάσει της απαγόρευσης του καπνίσματος που προβλέπουν οι νόμοι με αριθμό 3730/2008, 3868/2010 και 3986/11 3.2 Ο σκοπός του νόμου - Ratio legis 3.3 Τα συνταγματικά δικαιώματα που διακυβεύονται από την πλευρά των καπνιστών 3.3.1 Το ζήτημα των ορίων του καταναγκασμού όταν ως σκοπό του έχει την αποτροπή ορισμένης αυτοπροσβολής Το δικαίωμα του αυτοκαθορισμού 3.3.2 Το δικαίωμα της ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας. 3.3.3 Η προστασία του ιδιωτικού βίου 3.3.4 Το δικαίωμα της οικονομικής ελευθερίας (επαγγελματική ελευθερία συμβατική ελευθερία επιχειρηματική ελευθερία) 3.3.5 Η προστασία της δικαιολογημένης εμπιστοσύνης 3.3.6 Η συνταγματική αρχή της ισότητας 3.3.7 Η προσωπική ελευθερία strict sensu 3.3.8 Το δικαίωμα στην ιδιοκτησία 3.4 Τα συνταγματικά δικαιώματα που διακυβεύονται από την πλευρά των μη καπνιστών 3.4.1 Κάπνισμα και προστασία της υγείας των εργαζόμενων Το ειδικότερο θέμα της προστασίας όσων εργάζονται στους χώρους εστίασης και αναψυχής 3.4.2 Η προστασία της ατομικής και δημόσιας υγείας 3.4.3 Το δικαίωμα στο περιβάλλον 2

i) Το ατομικό δικαίωμα ii) Ειδικότερα το κοινωνικό δικαίωμα στο περιβάλλον 3.4.4 Το δικαίωμα στην ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας των μη καπνιστών 3.4.5 Ειδικές κατηγορίες φορέων που χρήζουν ιδιαίτερης προστασίας έναντι του παθητικού καπνίσματος i) Η προστασία της νεότητας ii) Η προστασία της μητρότητας 3.5 Η σύγκρουση των συνταγματικών δικαιωμάτων και η αρχή της πρακτικής εναρμόνισης 3.6 Το ζήτημα της συρροής των συνταγματικών δικαιωμάτων ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΑΝΤΙΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΑΝΤΙΣΥΜΒΑΤΟΤΗΤΑΣ ΤΩΝ ΤΕΛΕΥΤΑΙΩΝ ΑΝΤΙΚΑΠΝΙΣΤΙΚΩΝ ΝΟΜΩΝ ( Ν.3868/10 και Ν.3986/11) 4.1 Ειδικότερα οι Ν.3868/10 και Ν.3986/11 4.1.1 Η επιβολή του περιορισμού με νόμο 4.1.2 η δικαιολόγηση του περιορισμού από λόγους δημοσίου συμφέροντος 4.1.3 Η τήρηση της αρχής της αναλογικότητας 4.1.4 Η προστασία του πυρήνα του δικαιώματος 4.2 Το ζήτημα της συμφωνίας της ελληνικής αντικαπνιστικής νομοθεσίας με τις ρυθμίσεις του κοινοτικού δικαίου 4.3 Ελληνική αντικαπνιστική νομοθεσία και διεθνές δίκαιο ΕΣΔΑ 3

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 ΝΟΜΟΛΟΓΙΑ 5.1 Παραδείγματα νομολογίας στο θέμα της απαγόρευσης του καπνίσματος 5.1.1 Σε διεθνές επίπεδο i) Harwood Capital Corp. ν.carey, No. 05-SP00187, 2005 ii) Jackson ν.bartec, Supreme Court of Ohio, 2011 iii) ΕΣΔΑ - Υπόθεση Ελευθεριάδης κατά Ρουμανίας με αριθμό 38427/05 iv) Μια παρόμοια περίπτωση στη Σκωτία v) Υπόθεση Βάδεν κατά Ελλάδας, ΕΔΔΑ, απόφαση της 29.03.2007 5.1.2 Εθνικά νομολογιακά παραδείγματα i) Διοικητικό Πρωτοδικείο Αθηνών, απόφαση προσωρινής δικαστικής προστασίας της 10.12.2001 ii) Διοικητικό Πρωτοδικείο Καβάλας, απόφαση υπ αριθ. 175/2006 iii) Μονομελές Πρωτοδικείο Πειραιώς, απόφαση υπ αριθ. 2402/2006 iv) Αίτηση ακύρωσης του ΠΑΣΚΕΔΙ κατά των πράξεων εφαρμογής των ρυθμίσεων του Ν.3868/10 5.2 Κριτική αποτίμηση της νομολογίας ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 Η ΑΠΑΓΟΡΕΥΣΗ ΤΟΥ ΚΑΠΝΙΣΜΑΤΟΣ ΩΣ ΛΟΓΟΣ ΘΕΜΕΛΙΩΣΗΣ ΤΗΣ ΑΣΤΙΚΗΣ ΕΥΘΥΝΗΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ ΚΑΤΑ ΤΟ ΑΡΘΡΟ 105 ΕΙΣΝΑΚ ΕΠΙΛΟΓΟΣ ΑΝΑΚΕΦΑΛΑΙΩΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 4

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Το κάπνισμα είναι ευρέως διαδεδομένο στην εποχή μας, ενώ συνιστά τη σημαντικότερη γνωστή αιτία καρκίνου και τη σημαντικότερη αιτία πρώιμης θνησιμότητας στον αναπτυγμένο κόσμο. Ο Π.Ο.Υ. υπολογίζει ότι στην Ευρώπη περίπου 215 εκατομμύρια κατοίκων καπνίζουν, από τα οποία τα 130 εκατομμύρια είναι άνδρες. Το ποσοστό καπνιστών στους άνδρες είναι κατά μέσο όρο 34% στη Δυτική Ευρώπη και 47% στην Ανατολική, ενώ στις γυναίκες, 25% στη Δυτική Ευρώπη και 20% στην Ανατολική. Σε παγκόσμιο επίπεδο το κάπνισμα υπολογίζεται ότι προκαλεί πάνω από 5.000.000 θανάτους ετησίως 1. Σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης, παρόλο που ο αριθμός των καπνιστών μειώνεται συνεχώς, το ένα τρίτο των Ευρωπαίων εξακολουθεί να καπνίζει. Η Ελλάδα ειδικότερα, παρουσιάζει την υψηλότερη αναλογία καπνιστών μεταξύ των δυτικοευρωπαϊκών χωρών (37,6%). Κατά την τελευταία δεκαετία παρατηρείται μείωση του ποσοστού, αλλά παρόλα αυτά, παραμένει το υψηλότερο μεταξύ των χωρών της Δυτικής Ευρώπης. Πολλά είδη καρκίνου, καρδιαγγειακά νοσήματα και αναπνευστικές παθήσεις συνδέονται με το κάπνισμα, που αποτελεί τον μεγαλύτερο κίνδυνο για την υγεία στην Ευρώπη, ο οποίος όμως θα μπορούσε να αποφευχθεί. Το κάπνισμα προκαλεί περισσότερα προβλήματα υγείας από το αλκοόλ, τα ναρκωτικά, την αρτηριακή πίεση, την παχυσαρκία και την χοληστερόλη. Πιο συγκεκριμένα, κάθε χρόνο περίπου 650.000 άτομα πεθαίνουν πρόωρα στην ΕΕ από αιτίες που συνδέονται με το κάπνισμα με βάση τις εκτιμήσεις του Π.Ο.Υ. Επίσης, εκτιμάται ότι το κάπνισμα επηρεάζει αρνητικά την οικονομία, δεδομένου ότι οι δαπάνες τις οποίες συνεπάγεται στις χώρες της ΕΕ ανέρχονται τουλάχιστον σε 100 δισ. ευρώ. 1 Εγκυκλοπαίδεια Υγείας, http://www.hygeia.gr/page.aspx?p_id=395 5

Σύμφωνα με τις κρατούσες επιστημονικές παραδοχές, στον καπνό του τσιγάρου περιέχονται πολλές καρκινογόνες ουσίες που εισέρχονται στους πνεύμονες και προκαλούν βλάβες στο γενετικό υλικό των κυττάρων τους (DNA). Με τον καιρό τα κύτταρα που έχουν υποστεί βλάβη χάνουν τον έλεγχο του πολλαπλασιασμού και της ανάπτυξής τους και καθίστανται καρκινικά. Το 80%-90% των καρκίνων του πνεύμονα οφείλονται στο κάπνισμα. Επιπλέον, οι χρόνιοι καπνιστές, έχουν 20 έως 40 φορές μεγαλύτερο κίνδυνο για ανάπτυξη καρκίνου των πνευμόνων.το κάπνισμα, αυξάνει τον κίνδυνο καρκίνων σε άλλα όργανα, όπως το λάρυγγα, τη στοματική κοιλότητα, τον οισοφάγο, το πάγκρεας την ουροδόχο κύστη 2. Ακόμα, το 80% της χρόνιας αποφρακτικής πνευμονοπάθειας (χρόνια βρογχίτιδα, πνευμονικό εμφύσημα, βρογχικό άσθμα) οφείλεται στο κάπνισμα του τσιγάρου. Επιπρόσθετα, το τσιγάρο αυξάνει τον κίνδυνο εμφάνισης εμφράγματος του μυοκαρδίου και περιφερικής αρτηριακής νόσου. Το παθητικό κάπνισμα επιφέρει, σύμφωνα με πλήθος επιστημονικών μελετών, εξίσου βλαβερές συνέπειες στον οργανισμό. Προκαλεί διάφορες ενοχλήσεις όπως βήχα, κρύωμα, πόνο στα αυτιά και κρίσεις άσθματος. Περαιτέρω, οι μη καπνιστές που υποβάλλονται σε παθητικό κάπνισμα, έχουν αυξημένο κίνδυνο κατά 20% έως 30% να παρουσιάσουν καρκίνο του πνεύμονα. Γενικότερα, το παθητικό κάπνισμα θεωρείται σήμερα η τρίτη προλήψιμη αιτία θνησιμότητας 3. Λόγω των ανωτέρω επιστημονικών εκτιμήσεων και του αυξανόμενου αριθμού των προκαλούμενων από το κάπνισμα θανάτων παγκοσμίως, έγιναν προσπάθειες τόσο σε διεθνές (Σύμβαση Πλαίσιο του Π.Ο.Υ. για την απαγόρευση του καπνίσματος FCTC, 2005) όσο και σε ευρωπαϊκό, αλλά και στο επίπεδο της εθνικής νομοθεσίας, για θέσπιση ρυθμίσεων που προωθούν τον περιορισμό του καπνίσματος. Η παρούσα εργασία εστιάζει στις εθνικές ρυθμίσεις για την απαγόρευση του καπνίσματος στους δημόσιους και άλλους 2 Τσιγάρο: τέλος εποχής, περιοδικό «Κ», τεύχος 317/2009, Εφημερίδα Καθημερινή, σελ. 38. 3 Νέα Υγεία, http://www.neaygeia.gr/page.asp?p=433 6

χώρους που ελήφθησαν στο πλαίσιο τόσο της ευρωπαϊκής όσο και της παγκόσμιας εκστρατείας για τον περιορισμό του καπνίσματος. Συγκεκριμένα, μετά την ιστορική αναδρομή της ελληνικής και κοινοτικής νομοθεσίας για την απαγόρευση του καπνίσματος, θα εστιάσουμε στα ειδικότερα συνταγματικά ζητήματα που ανακύπτουν με αφορμή τη νομοθεσία αυτή. Θα παρουσιαστούν τα συνταγματικά αγαθά που διακυβεύονται και τα θέματα αντισυνταγματικότητας των σχετικών ρυθμίσεων που τυχόν ανακύπτουν.θα αναζητηθούν, τέλος, νομολογιακές τοποθετήσεις πάνω στο θέμα των διακυβευόμενων δικαιωμάτων.το ζήτημα της απαγόρευσης του καπνίσματος εξετάζεται τόσο σε εθνικό επίπεδο όσο και συγκριτικά, σε σχέση δηλαδή με τις νομοθεσίες άλλων εννόμων τάξεων.η συγκριτική επισκόπηση τόσο της θεωρητικής όσο και της νομολογιακής προσέγγισης της απαγόρευσης σε άλλες έννομες τάξεις, είναι χρήσιμη για την σφαιρικότερη αντιμετώπιση των συνταγματικών ζητημάτων που ανακύπτουν και ενδέχεται να οδηγήσει στον θεσμικό εμπλουτισμό του ελληνικού δικαίου. Στόχος της παρούσας εργασίας είναι μια κριτική αποτίμηση των ρυθμίσεων που εισήγαγε πρόσφατα ο έλληνας νομοθέτης καθώς και ο εντοπισμός των θεμελιωδών δικαιωμάτων που χρήζουν διευθέτησης στο πλαίσιο αυτό. Τέλος, στόχος της παρούσας είναι η αναζήτηση της καλύτερης δυνατής κατεύθυνσης που θα μπορούσε να λάβει μια νομοθετική ρύθμιση του καπνίσματος σε δημόσιους και άλλους χώρους ώστε να είναι αποτελεσματική, χωρίς όμως να παύει να κινείται εντός των ορίων που θέτει το φιλελεύθερο Σύνταγμά μας. 7

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΟΤΙΚΗ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ 1.1 Ιστορική αναδρομή της ελληνικής αντικαπνιστικής νομοθεσίας Η πρώτη, στην πορεία του ελληνικού κράτους, νομοθεσία που σχετίζεται με την απαγόρευση του καπνίσματος θεσπίστηκε το έτος 1856, με το πρώτο βασιλικό διάταγμα «Περί απαγορεύσεως του καπνίζειν εντός των δημοσίων γραφείων και καταστημάτων», το οποίο εκδόθηκε από τη βασίλισσα Αμαλία εν ονόματι του βασιλέα της Ελλάδος Όθωνα. Σύμφωνα με το περιεχόμενό του : «Α.Απαγορεύεται η χρήσις του καπνίζειν είτε δια καπνοσυρίγκων (τσιμπουκίων), είτε δια σιγάρων, εις πάντας εν γένει τους υπαλλήλους και υπηρέτας του Κράτους εντός των δημοσίων γραφείων και καταστημάτων.β.η απαγόρευσις αυτή επεκτείνεται και εις πάντα άλλον προσερχόμενον εις τα ειρημένα καταστήματα και γραφεία χάριν υποθέσεως ή άλλης τινός αιτίας». Αυτό που αξίζει να σημειωθεί είναι ότι η αιτιολογία θέσπισης του διατάγματος της 31ης Ιουλίου 1856 δε στηρίζεται καθόλου σε λόγους προστασίας της δημόσιας υγείας από τα προϊόντα καπνού, αλλά, όπως ρητά αναφέρεται, σε λόγους που αφορούν στην προστασία από τον κίνδυνο ενδεχόμενης πυρκαγιάς: «Θέλοντες να προλάβωμεν όσον ένεστι τα εξ ενδεχομένων πυρκαϊών δυστυχήματα». Στη συνέχεια της ιστορικής εξέλιξης, η νομοθεσία που σχετίζεται με τον καπνό περιορίζεται μόνο σε φορολογικές διατάξεις, ενώ οι πρώτες υγειονομικές διατάξεις περιλαμβάνονται στην Υ.Α. 389966 της 10/12 Νοεμβρίου 1952 του Υπουργού Κοινωνικής Πρόνοιας, μεταξύ υγειονομικών μέτρων για τα μεταφορικά μέσα. Έτσι, στο άρθρο 6 της εν λόγω υπουργικής απόφασης αναφέρεται ότι απαγορεύεται το καπνίζειν εντός των τροχιοδρομικών οχημάτων και λεωφορείων αυτοκινήτων 4. Ωστόσο, δε διακρίνεται από το 4 Το άρθρο 6 καταργήθηκε με την με αριθμ. ΥΙ/Γ.Π./οικ.76017/2002 (ΦΕΚ Β 1001), Υγειονομική Διάταξη του Υπουργού Υγείας και Πρόνοιας: «Απαγόρευση του καπνίσματος σε δημόσιους χώρους, μεταφορικά μέσα και μονάδες παροχής Υπηρεσιών Υγείας». 8

αιτιολογικό της ρύθμισης, ότι η απαγόρευση αυτή απορρέει από την ανάγκη προστασίας έναντι των βλαπτικών συνεπειών του καπνίσματος, αλλά φαίνεται να γίνεται σε ένα ευρύτερο πλαίσιο μέτρων για την καθαριότητα των μεταφορικών μέσων.μάλιστα, της απαγόρευσης του καπνίσματος που προβλέπεται στο παρόν άρθρο προηγείται η απαγόρευση του «πτύειν εις παν μεταφορικόν μέσον». Οι πρώτες ενδείξεις προβληματισμού σχετικά με την προστατευτική για τη δημόσια υγεία απαγόρευση του καπνίσματος είναι εμφανείς στην υπουργική απόφαση Α2/οικ 1989/79 της 12 ης Απριλίου 1979 του Υπουργού Κοινωνικών Υπηρεσιών: Περί απαγορεύσεως του καπνίσματος στα Νοσηλευτικά Ιδρύματα και στις ιδιωτικές Κλινικές (ΦΕΚ 416/Β/3-5-79). Οι διατάξεις της εν λόγω υπουργικής απόφασης απαγορεύουν το κάπνισμα στα Νοσηλευτικά Ιδρύματα Δημοσίου και Ιδιωτικού Δικαίου και στις Ιδιωτικές κλινικές, με εξαίρεση ειδικούς χώρους καπνιστήρια, στους οποίους θα υπάρχει ισχυρό σύστημα αερισμού 5. Ωστόσο, η πρώτη ρητή αναφορά στην προστασία της υγείας των μη καπνιστών, σύμφωνα με τις υποδείξεις του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, γίνεται στην υπουργική απόφαση Α2γ/οικ 3051/80 της 25 ης Απριλίου 1980 (ΦΕΚ 475/Β/9-5-80) του Υπουργού Κοινωνικών Υπηρεσιών: Περί απαγορεύσεως του καπνίσματος σε κοινούς κλειστούς χώρους, σύμφωνα με τις διατάξεις της οποίας απαγορεύεται το κάπνισμα σε όλους γενικά τους κλειστούς δημόσιους χώρους (αίθουσες αναμονής του κοινού, συνεδριάσεων, συνελεύσεων, ανελκυστήρες κ.λ.π.) που ανήκουν σε κρατικούς φορείς, σε Νομικά Πρόσωπα Δημοσίου Δικαίου, σε Οργανισμούς και άλλα Ιδρύματα (Ο.Τ.Ε., Δ.Ε.Η., Ε.Λ.Τ.Α. και όμοια). Εξαιρετικώς, επιτρέπεται το κάπνισμα σε χώρους μακράς αναμονής του κοινού (λ.χ. αεροδρόμια, σιδηροδρομικούς 5 Η υπουργική απόφαση Α2/οικ 1989/79 καταργήθηκε από την με αριθμ. ΥΙ/Γ.Π./οικ.76017/2002 (ΦΕΚ Β 1001), Υγειονομική Διάταξη του Υπουργού Υγείας και Πρόνοιας: «Απαγόρευση του καπνίσματος σε δημόσιους χώρους, μεταφορικά μέσα και μονάδες παροχής Υπηρεσιών Υγείας». 9

σταθμούς κ.α.) εφ' όσον θα φροντίσουν οι αρμόδιοι φορείς για τη δημιουργία ξεχωριστών χώρων για τους καπνιστές. Στο ίδιο πνεύμα ακολουθεί η με αριθ.603/1981 απόφαση του Υπουργού Εμπορικής Ναυτιλίας της 23 Φεβρ./11 Μαρτ. 1981 (ΦΕΚ Β` 141): Περί εγκρίσεως του αριθ. 130 Κανονισμού του Λιμένα Πειραιώς, το άρθρο 2 του οποίου απαγορεύει το κάπνισμα σε όλους τους κοινόχρηστους κλειστούς χώρους (σαλόνια -τραπεζαρίες κ.λ.π) των Ε/Γ και Ε/Γ-Ο/Γ πλοίων που εκτελούν συγκεκριμένες τοπικές συγκοινωνίες και καθιστά τον Πλοίαρχο υπόχρεο να μεριμνήσει για την τοποθέτηση ενδεικτικών πινακίδων σε κατάλληλες θέσεις του πλοίου που να είναι ευδιάκριτες σε όλους τους επιβάτες, στις οποίες να αναγράφεται "ΑΠΑΓΟΡΕΥΕΤΑΙ ΤΟ ΚΑΠΝΙΣΜΑ" στην Ελληνική και "NO SMOKING" στην Αγγλική 6. Οι πρώτες διατάξεις για την απαγόρευση της διαφήμισης των προϊόντων καπνού εμφανίζονται στο ν.1730/1987 για την Ελληνική Ραδιοφωνία- Τηλεόραση ΑΕ 7, στο άρθρο 9 του οποίου απαγορεύτηκε κάθε είδους διαφήμιση - και η έμμεση - των προϊόντων καπνού, ιδίως των τσιγάρων, ενώ με την ΥΑ Α2/οικ6139 (Β 928) του Υπουργού Υγείας της 23/29.12.88 αποφασίστηκε η σήμανση προϊόντων καπνού σχετικά με τη βλαπτική επίδραση του καπνίσματος στην υγεία 8 9. 6 Παρόμοια είναι και μεταγενέστερη υπουργική απόφαση (ΥΑ 3131.2/15/95, ΦΕΚ 422 Β/16-5-1995), που αφορά στην έγκριση του ειδικού κανονισμού Λιμένα Κυλλήνης με αριθ.4: περί απαγορεύσεως καπνίσματος στα επιβατηγά πλοία. 7 Η απαγόρευση της διαφήμισης προϊόντων καπνού θεσπίστηκε εκ νέου, χωρίς ιδιαίτερες προσθήκες, με το ΠΔ 236/1992 «Άσκηση τηλεοπτικών δραστηριοτήτων στην Ελλάδα σε συμμόρφωση προς την οδηγία 89/552/ΕΟΚ του Συμβουλίου ΕΚ της 3.10.89», το οποίο καταργήθηκε μεταγενέστερα με την παρ.4 αρ.11 ΠΔ 100/2000. 8 Παρομοίως, στην ΥΑ Α2γ/οικ.1591 (Κοιν.Ασφ.) της 8.5/29.5.89 καθορίστηκαν οι όροι και οι προϋποθέσεις της διαφήμισης προϊόντων καπνού στα έντυπα, στις μόνιμες κατασκευές διαφήμισης και στον κινηματογράφο θέτοντας την υποχρέωση και σε αυτές τις περιπτώσεις να φέρουν προειδοποιήσεις, ενώ απαγορεύτηκε κάθε είδους διαφήμιση σε χώρους υπηρεσιών υγείας, εκπαιδευτικών ιδρυμάτων, χώρους νεότητας και άθλησης. 9 Οι διατάξεις περί σήμανσης των προϊόντων καπνού επαναλήφθηκαν προσαρμοσμένες στις κοινοτικές επιταγές της οδηγίας 89/622/ΕΟΚ L 359/1 με την ΥΑ Α2γ/2160/1990 (ΦΕΚ Β 781), που αναφέρεται στις ιατρικές προειδοποιήσεις και τις ενδείξεις της περιεκτικότητας σε πίσσα και 10

Περαιτέρω, με την αριθ. Γ.Υ οικ. 4508/21-5-90 κοινή υπουργική απόφαση των υπουργών Υγείας, Πρόνοιας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων και Μεταφορών και Επικοινωνιών, που εκδόθηκε ύστερα από τον Α.Ν 2520/40, τις υποδείξεις του Π.Ο.Υ. και τις οδηγίες της Ε.Ο.Κ., απαγορεύτηκε το κάπνισμα στις πτήσεις όλων των εσωτερικών αερογραμμών της χώρας 10. Μετά την υπουργική απόφαση Α2/οικ 1989/79 περί απαγορεύσεως του καπνίσματος στα Νοσηλευτικά Ιδρύματα και στις ιδιωτικές Κλινικές, γίνεται μια περισσότερο λεπτομερής καταγραφή των χώρων παροχής υπηρεσιών υγείας στους οποίους απαγορεύεται το κάπνισμα, με την υπουργική απόφαση Υ3δ/ΟΙΚ.4322 (ΦΕΚ Β 802 1993), κατά τις υποδείξεις του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας και της ΕΟΚ για την προστασία της υγείας των μη καπνιστών.συγκεκριμένα, απαγορεύεται το κάπνισμα σε όλους τους χώρους όπου παρέχονται υπηρεσίες υγείας και συγκεκριμένα: α.στα Νοσηλευτικά Ιδρύματα και Ιδιωτικές Κλινικές, β.σε όλα τα μέσα μεταφοράς ασθενών (ασθενοφόρα - ελικόπτερα κ.λπ.), γ.σε όλους τους χώρους παροχής Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας (Κέντρα Υγείας - Υγειονομικοί Σταθμοί, Περιφ. Ιατρεία Νοσ. Μονάδων), δ.σε όλους τους χώρους (εξεταστήρια, αναρρωτήρια και λοιπούς χώρους) Ασφαλιστικών Οργανισμών, Ταμείων και λοιπών Νομικών Προσώπων Δημοσίου και Ιδιωτικού Δικαίου, ε.σε Ιατρεία Δημοτικά και Κοινοτικά, στ.σε ιδιωτικούς και Δημόσιους Βρεφονηπιακούς Σταθμούς, ζ.στις Υπηρεσίες Πρώτων Βοηθειών, η.στα Φαρμακεία, θ.στα Θεραπευτήρια Χρονίων Παθήσεων, ι.σε κάθε άλλο χώρο που δεν αναφέρεται παραπάνω, όπου παρέχονται υπηρεσίες υγείας και συνεπώς επιβαρύνονται οι ασθενείς με τον καπνό του τσιγάρου. Επιπλέον, απαγορεύθηκε η πώληση νικοτίνη που πρέπει να αναγράφονται στις συσκευασίες, ενώ εκδόθηκε και η κοινή ΥΑ Α2γ/5259 της 21.12.91/5.2.92 των Υπουργών Εθνικής Οικονομίας, Γεωργίας και Υγείας, με την οποία καθορίστηκε η μέγιστη περιεκτικότητα των τσιγάρων σε πίσσα. 10 Η Κ.Υ.Α.4508/90 καταργήθηκε από την με αριθμ. ΥΙ/Γ.Π./οικ.76017/2002 (ΦΕΚ Β 1001), Υγειονομική Διάταξη του Υπουργού Υγείας και Πρόνοιας: «Απαγόρευση του καπνίσματος σε δημόσιους χώρους, μεταφορικά μέσα και μονάδες παροχής Υπηρεσιών Υγείας». 11

τσιγάρων - προϊόντων καπνού - από τα κυλικεία των Νοσοκομείων και Ιδιωτικών Κλινικών.Δίνεται, ωστόσο, η δυνατότητα να ορισθούν ειδικοί χώροι (καπνιστήρια) στους οποίους θα υπάρχει ισχυρό σύστημα αερισμού προκειμένου να κάνουν χρήση αυτών των χώρων οι καπνιστές κατά το χρόνο που επιθυμούν να καπνίσουν, η μη ύπαρξη των οποίων ωστόσο, δεν αποτελεί λόγο παραβίασης των διατάξεων της υπουργικής απόφασης. Είκοσι δύο χρόνια μετά την πρώτη υπουργική απόφαση Υ.Α.Α2γ/οικ. 3051/80 της 25 ης Απριλίου 1980 περί απαγορεύσεως του καπνίσματος σε κοινούς κλειστούς χώρους, πέρα από τα Νοσηλευτικά Ιδρύματα που προηγήθηκαν, η οποία παρέμεινε ανεφάρμοστη όπως απέδειξε η κοινή ιστορική πείρα, εκδίδεται η υπουργική απόφαση ΥΙ/Γ.Π./οικ.76017 (ΦΕΚ Β 1001 2002) για απαγόρευση καπνίσματος σε δημόσιους χώρους, μεταφορικά μέσα κλπ λαμβάνοντας υπόψη την ανάγκη λήψης μέτρων για την προστασία της Δημόσιας Υγείας από τις επιπτώσεις του καπνού των τσιγάρων.πρόκειται για την πρώτη ουσιαστική καταγραφή όλων των δημόσιων χώρων που εμπίπτουν στην απαγόρευση του καπνίσματος. Με την απόφαση αυτή απαγορεύτηκε το κάπνισμα στους παρακάτω αναφερόμενους χώρους: Ι.α.Σε όλα τα κτίρια όπου στεγάζονται γραφεία δημοσίων υπηρεσιών, νομικών προσώπων δημοσίου δικαίου, νομικών προσώπων ιδιωτικού δικαίου που εποπτεύονται και επιχορηγούνται από το κράτος, οργανισμοί και άλλα ιδρύματα (Ο.Τ.Ε., Δ.Ε.Η., ΕΛ.ΤΑ. κ.λπ.). Επίσης σε χώρους εργασίας που ανήκουν σε ιδιωτικούς φορείς, καθώς και στους χώρους μακράς αναμονής του κοινού (αίθουσες αναμονής αεροδρομίων, σιδηροδρομικών σταθμών, σταθμών λεωφορείων κ.λ.π.), β.σε όλες τις μονάδες παροχής υπηρεσιών υγείας, όπως: 1)νοσοκομεία, 2)ιδιωτικές κλινικές, 3)κέντρα υγείας, 4)περιφερειακά ιατρεία, 5)δημοτικά ιατρεία, 6)ιατρεία νομικών προσώπων δημοσίου ή ιδιωτικού δικαίου (Ι.Κ.Α., κ.λ.π.), 7)ιδιωτικά ιατρεία οδοντιατρεία, 8)φαρμακεία, 9)λοιπές μονάδες πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας (Π.Φ.Υ.), 1Ο)σε κάθε άλλο χώρο που δεν αναφέρεται παραπάνω, όπου παρέχονται υπηρεσίες υγείας, γ.σε όλους τους χώρους που 12

παρέχεται εκπαίδευση όπως: 1)σχολεία πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης (δημόσια ή ιδιωτικά), 2)σχολεία δευτεροβάθμιας και μεταδευτεροβάθμιας εκπαίδευσης (δημόσια ή ιδιωτικά), 3)πανεπιστήμια, τεχνολογικά ιδρύματα και γενικά ιδρύματα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, 4)φροντιστήρια, δ.στα νηπιαγωγεία, παιδικούς σταθμούς, βρεφονηπιακούς σταθμούς, παιδότοπους 11, ε.απαγορεύεται το κάπνισμα στους δημόσιους και ιδιωτικούς χώρους αναμονής, υποδοχής, συναλλαγής και προσέλευσης του κοινού, στις αίθουσες συνεδριάσεων, συνελεύσεων, αμφιθέατρα κ.λπ., ενώ στους υπόλοιπους εργασιακούς χώρους, μέσα από διάλογο και διμερείς συμφωνίες εργαζομένων και εργοδοτών, ορίζονται οργανωτικά και χωροταξικά οι χώροι που θα απαγορεύεται ή θα επιτρέπεται το κάπνισμα 12. II.Επίσης στα μέσα μαζικής μεταφοράς: 1)λεωφορεία (Κ.Τ.Ε.Λ., αστικά, τουριστικά, σχολικά κ.λ.π.), 2)τρένα (Ο.Σ.Ε, ΜΕΤΡΟ, Η.Σ.Α.Π. κ.λ.π.), 3)πλοία εσωτερικών γραμμών: Σε αυτά θα υπάρχει ένας χώρος "καπνιστήριο", καλά αεριζόμενος, εάν είναι δυνατόν ανά όροφο, 4)Αεροπλάνα εσωτερικών αερογραμμών, 5)Ταξί. III.Επίσης σε όλα τα καταστήματα υγειονομικού ενδιαφέροντος, κατά την έννοια των διατάξεων του άρθρου 5 της Α1β/8577/83 Υγειονομικής Διάταξης (Φ.Ε.Κ. 526/83 τ.β`) με εξαίρεση τα αμιγή καταστήματα Μπαρ και Παραδοσιακά Καφενεία του άρθρου 37 και τα Κέντρα Διασκεδάσεως του άρθρου 41 αυτής. Ειδικότερα στα καταστήματα των άρθρων 37, 38 και 39 και τα μικτά καταστήματα του άρθρου 40 της ανωτέρω Υγειονομικής Διάταξης 13, 11 Στα κτίρια των Δημοσίων Υπηρεσιών, Νομικών Προσώπων Δημοσίου Δικαίου, Νομικών Προσώπων Ιδιωτικού Δικαίου που εποπτεύονται και επιχορηγούνται από το Κράτος, Οργανισμών και άλλων Ιδρυμάτων (Ο.Τ.Ε., Δ.Ε.Η., ΕΛ.ΤΑ. κ.λπ.), στα Νοσηλευτικά Ιδρύματα, Ιδιωτικές Κλινικές, Κέντρα Υγείας, Ιατρεία Νομικών Προσώπων Δημοσίου ή Ιδιωτικού Δικαίου (Ι.Κ.Α., κ.λπ.), ορίζονται ειδικοί χώροι (καπνιστήρια), στους οποίους θα υπάρχει ισχυρή εγκατάσταση συστήματος εξαερισμού για τους εργαζόμενους καπνιστές. Τα ανωτέρω ισχύουν και για τα σχολεία, πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, καθώς και για τα Φροντιστήρια, μόνο για το προσωπικό που επιθυμεί να καπνίσει, για δε τις σχολές τις τριτοβάθμιας εκπαίδευσης για τους εργαζόμενους (επιστημονικό και διοικητικό και βοηθητικό προσωπικό) και για τους φοιτητές. Οι χώροι θα οριστούν από τους διευθυντές- προϊστάμενους των αρμοδίων φορέων ανάλογα με τις ανάγκες τους, με σκοπό να μην παρεμποδίζεται η ουσιαστική λειτουργία της υπηρεσίας. 12 Το εδάφιο ε προστέθηκε ως άνω με την ΥΑ Υ1/Γ.Π./οικ 82942/2003 (ΦΕΚ 1292 Β /2003) 13 Πρόκειται για καταστήματα προσφοράς ποτών, χωρίς φαγητό, σε καθισμένους πελάτες (καφετέριες, κυλικεία), καταστήματα στα οποία παρασκευάζονται ή/και προσφέρονται σε καθισμένους ή/και περαστικούς πελάτες φαγητά με τη συνοδεία ή μη ποτών ή/και γίνεται διανομή αυτών κατ οίκον (εστιατόρια, ταβέρνες, ψητοπωλεία, οβελιστήρια, πιτσαρίες, σνακ-μπαρ), 13

μπορεί να επιτρέπεται το κάπνισμα στην αίθουσα πελατών αυτών, σε χώρο φυσικά ή νοητά χωρισμένο, όπου θα υπάρχει ειδική πινακίδα με την ένδειξη "θέσεις για καπνίζοντες". Ο χώρος των μη καπνιζόντων θα έχει εμβαδόν τουλάχιστον 50% του χώρου της αίθουσας πελατών, θα αποτυπώνεται στα σχεδιαγράμματα που προσκομίζονται για την έκδοση της άδειας ίδρυσης και λειτουργίας και θα αναγράφεται στην άδεια λειτουργίας. Ο χώρος των καπνιζόντων θα πρέπει να έχει ειδικές μηχανολογικές εγκαταστάσεις συνεχούς και πλήρους ανανέωσης του αέρος. Στα καταστήματα της προηγούμενης παραγράφου, εφόσον χρησιμοποιούν αποκλειστικά ή παράλληλα με την κλειστή αίθουσα πελατών και υπαίθριους χώρους, για την ανάπτυξη τραπεζοκαθισμάτων, σύμφωνα με τις κείμενες διατάξεις, επιτρέπεται το κάπνισμα και στους υπαίθριους αυτούς χώρους. Τυπικά δηλαδή, και εφόσον δεν θα υπήρχε η εξαίρεση των φυσικά ή νοητά χωρισμένων χώρων για καπνίζοντες στα καταστήματα υγειονομικού ενδιαφέροντος και η παντελής εξαίρεση από την διάταξη συγκεκριμένων καταστημάτων, θα μπορούσαμε ήδη από το 2002 να μιλάμε για καθολική απαγόρευση του καπνίσματος, τουλάχιστον σε όλους τους δημόσιους χώρους. Με τη νομοθεσία που ακολουθεί το 2003 γίνεται μια χωρίς ουσιαστικές αλλαγές επανάληψη και επαναπροσδιορισμός των διατάξεων σχετικά με τη μέγιστη περιεκτικότητα των τσιγάρων σε πίσσα, νικοτίνη και μονοξείδιο του άνθρακα, τις προειδοποιήσεις οι οποίες αφορούν στην υγεία και άλλες ενδείξεις που πρέπει να αναγράφονται στις μονάδες συσκευασίας των τσιγάρων, λαμβάνοντας ως βάση το υψηλό επίπεδο προστασίας της υγείας 14. Ακολουθεί η ΥΑ Υ1/ΓΠοικ.81348 (ΦΕΚ Β 1075/29..2005) σχετικά με τη διαφήμιση και χορηγία προϊόντων καπνού σε συμμόρφωση προς την οδηγία καταστήματα στα οποία παρασκευάζονται και προσφέρονται γλυκίσματα και κάθε είδους παρασκευάσματα γάλακτος σε καθισμένους πελάτες (ζαχαροπλαστεία, μπουγατσατζίδικα κλπ) και μικτά καταστήματα παρασκευής και προσφοράς φαγητών γλυκισμάτων, ποτών κ.λπ. σε καθισμένους πελάτες. 14 Έτσι, εκδίδεται η κοινή ΥΑ των Υπουργών Οικονομίας και Οικονομικών, Υγείας και Πρόνοιας και Γεωργίας με αριθ.υ1/γποικ.266 (ΦΕΚ Β 8/13-1-2003), για την παραγωγή, παρουσίαση και πώληση προϊόντων καπνού σε συμμόρφωση προς την οδηγία 2001/37/ΕΚ (EEL 194/18.7.2001) του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και Συμβουλίου. 14

2003/33/ΕΚ (EEL 152/20.6.2003) του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και Συμβουλίου, που περιόρισε τη διαφήμιση στον τύπο και τα άλλα έντυπα μέσα, στο ραδιόφωνο, τη δωρεάν διανομή προϊόντων καπνού και άλλες συναφείς διατάξεις για τη χορηγία αυτών. Ακολούθως, η Ελλάδα υπέγραψε και κύρωσε με νόμο (Ν.3420/2005) τη Σύμβαση Πλαίσιο που υιοθετήθηκε από την 56 η Παγκόσμια συνέλευση Υγείας του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (Π.Ο.Υ.) στις 21 Μαΐου 2003 για τον έλεγχο του καπνού. Σκοπός της Σύμβασης είναι η προστασία της «σημερινής και των μελλοντικών γενεών από τις καταστρεπτικές επιπτώσεις που έχουν η κατανάλωση καπνού και η έκθεση στον καπνό στην υγεία, την κοινωνία, την οικονομία και το περιβάλλον» (άρθρο 3). Η Σύμβαση υποχρεώνει τα συμβαλλόμενα κράτη (168 χώρες και την Ευρωπαϊκή Κοινότητα) να λάβουν μέτρα για την έκθεση στον καπνό σε εσωτερικούς χώρους εργασίας, στις δημόσιες συγκοινωνίες και στους εσωτερικούς δημόσιους χώρους (άρθρο 8). Με το χρόνο να αποδεικνύει ανεφάρμοστη κάθε διάταξη απαγόρευσης του καπνίσματος όχι μόνο σε ιδιωτικούς χώρους καταστημάτων, αλλά ακόμη και σε χώρους που στεγάζονται δημόσιες υπηρεσίες, γίνεται μια ακόμη προσπάθεια νομοθετικής ρύθμισης του προβλήματος με το Ν.3730/2008: Προστασία ανηλίκων από τον καπνό & αλκοόλ, απαγόρευση καπνίσματος, θέματα ιατρών κλπ. Στο άρθρο 2 του νόμου γίνονται κάποιες ρυθμίσεις που αφορούν στην πώληση, διαφήμιση και προώθηση των προϊόντων καπνού, ενώ η απαγόρευση της χρήσης προϊόντων καπνού ρυθμίστηκε με το άρθρο 3 του νόμου αυτού, το οποίο πρόσθεσε απαγορευτικές διατάξεις στις ήδη ισχύουσες. Σύμφωνα, λοιπόν, με το άρθρο 3 του νόμου απαγορεύεται πλήρως, το κάπνισμα και η κατανάλωση προϊόντων καπνού στους ακόλουθους χώρους: α.σε όλους τους δημόσιους ή ιδιωτικούς χώρους, κλειστούς ή στεγασμένους, που χρησιμοποιούνται για την παροχή εργασίας, "εξαιρουμένων" των χώρων 15

που χρησιμοποιούνται για την παρασκευή προϊόντων καπνού 15, β.σε όλα τα καταστήματα υγειονομικού ενδιαφέροντος, ιδίως τα καταστήματα παρασκευής και προσφοράς φαγητών, ποτών, γλυκισμάτων, κάθε είδους παρασκευασμάτων γάλακτος, μικτών καταστημάτων και κέντρων διασκέδασης κατά την έννοια των διατάξεων των άρθρων 5, 37, 38, 39, 40 και 41 της υπ αριθ. Α1β/8577/1983 Υγειονομικής Διάταξης (ΦΕΚ 526 Β), εξαιρουμένων των εξωτερικών τους χώρων, «σε περίπτωση που είναι περιμετρικά ανοικτοί σε δύο πλευρές τουλάχιστον.ως εσωτερικός χώρος, για την εφαρμογή του παρόντος, νοείται και το αίθριο ή ο χώρος με συρόμενη ή αποσπώμενη οροφή, όπως και κάθε χώρος με σκέπαστρο και ταυτόχρονα κλεισμένος με οποιονδήποτε τρόπο περιμετρικά 16», γ.στους παντός είδους κλειστούς χώρους αναμονής, δ.στα αεροδρόμια, εξαιρουμένων των χώρων που ειδικά θα προσδιοριστούν για τους καπνιστές, ε.στους σταθμούς μεταφορικών μέσων και επιβατικών σταθμών λιμένων, στ.στα παντός είδους κυλικεία, ζ.στα παντός είδους μέσα μαζικής μεταφοράς συμπεριλαμβανομένων των επιβατηγών δημόσιας χρήσης αυτοκινήτων, με μετρητή (ταξί) και αγοραίων."η.στα πάσης φύσεως αυτοκίνητα, ιδιωτικής και δημοσίας χρήσης, όταν επιβαίνουν ανήλικοι κάτω των 12 ετών.για την ως άνω παράβαση επιβάλλεται διοικητικό πρόστιμο ποσού 1.500 ευρώ στον επιβαίνοντα που καπνίζει ανεξάρτητα αν είναι οδηγός, ενώ διπλασιάζεται το πρόστιμο στο ποσό των 3.000 ευρώ, αν αυτός που καπνίζει οδηγεί αυτοκίνητο δημοσίας χρήσης. Επιπλέον στους οδηγούς των οχημάτων αυτών επιβάλλεται η αφαίρεση της άδειας ικανότητος οδήγησης για διάστημα ενός (1) μηνός για κάθε παράβαση έστω και αν δεν διέπραξαν οι ίδιοι την παράβαση, αλλά πρόσωπο που επιβαίνει στο αυτοκίνητο. Η διαπίστωση της παράβασης και η επιβολή των προαναφερόμενων διοικητικών ποινών γίνεται από τα αστυνομικά όργανα. Για τη διαδικασία είσπραξης των προστίμων και τη διάθεση των εσόδων εφαρμόζονται οι διατάξεις της κοινής 15 Η λέξη "εξαιρουμένων" προστέθηκε και οι λέξεις "καθώς και" διαγράφηκαν από την περ.α (όπως αυτή είχε τροποποιηθεί με τα άρθρο 17 παρ.4 και 32 Ν.3868/2010, ΦΕΚ Α 129) με την παρ.2 άρθρου 65 Ν.3918/2011, ΦΕΚ Α 31/2.3.2011. 16 Τα άνω εντός εισαγωγικών προστέθηκαν στο τέλος της περ.β με το άρθρο 17 παρ.5 Ν.3868/2010 (ΦΕΚ Α 129/3.8.2010). 16

υπουργικής απόφασης, που εκδίδεται κατ` εξουσιοδότηση της παρ. 6 του άρθρου 6 του ν.3730/2008, όπως τροποποιήθηκε με το ν.3868/2010 (ΦΕΚ 129 Α`). 17 " Με απόφαση του Υπουργού Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης δύναται να υπάγονται και άλλοι χώροι στην απαγόρευση του παρόντος άρθρου. Στην αρχική μορφή του νόμου 3730/2008, πριν αυτός τροποποιηθεί με το ν.3868/2010, είχαν θεσπιστεί ορισμένες εξαιρέσεις στην πλήρη απαγόρευση του καπνίσματος στους κλειστούς ή στεγασμένους χώρους των καταστημάτων υγειονομικού ενδιαφέροντος της περίπτωσης β της παραγράφου 1 του άρθρου 3, κατά τις οποίες δινόταν η δυνατότητα διαμόρφωσης χώρων καπνιζόντων που διαχωρίζονται από την υπόλοιπη αίθουσα και διαθέτουν ειδικές εγκαταστάσεις εξαερισμού. Ειδικότερα, τα καταστήματα υγειονομικού ενδιαφέροντος εμβαδού έως 70 τ.μ., της περίπτωσης β της παραγράφου 1 του εν λόγω άρθρου, μπορούσαν να χαρακτηρίζονται με απόφαση του ιδιοκτήτη τους, που θα ενσωματώνεται στην άδεια λειτουργίας τους, ως καταστήματα αποκλειστικά για καπνίζοντες ή μη καπνίζοντες, με δυνατότητα να τροποποιείται με νεότερη αίτηση ο χαρακτηρισμός αυτός. Οι διατάξεις αυτές όμως καταργήθηκαν με το άρθρο 32 περ.6 Ν.3868/2010. Η απαγόρευση του καπνίσματος, σύμφωνα με την παράγραφο 1 του εν λόγω άρθρου ίσχυσε αρχικά από 1.7.2009, ενώ μετά την τροποποίηση του Ν.3730/2008, η θέση σε ισχύ της ολικής απαγόρευσης του καπνίσματος έγινε από 1.9.2010. Εξαιρέθηκαν ωστόσο, τα καζίνο και τα κέντρα διασκέδασης, άνω των 300 τ.μ., με ζωντανή μουσική, για τα οποία η απαγόρευση του καπνίσματος ισχύει από 1.6.2011 18. 17 Η περ.η προστέθηκε με το άρθρο 35 Ν.3896/2010 (ΦΕΚ Α 207/8.12.2010). 18 Η τελευταία αυτή παράγραφος προστέθηκε με το άρθρο 17 παρ.6 Ν.3868/2010 (ΦΕΚ Α 129/3.8.2010). 17

Στο άρθρο 6 του ν.3730/2008, όπως αντικαταστάθηκε με το άρθρο 17 παρ. 11 του Ν.3868/10, προβλέφθηκαν οι διοικητικές κυρώσεις για την παράβαση των διατάξεών του. Έτσι, η παράβαση των διατάξεων για την απαγόρευση του καπνίσματος από τους δημόσιους λειτουργούς, τους δημόσιους υπαλλήλους, τους υπαλλήλους των νομικών προσώπων δημοσίου δικαίου και τους υπαλλήλους του δημόσιου τομέα, στους χώρους όπου είναι εγκατεστημένες οι υπηρεσίες τους, αποτελεί πειθαρχικό παράπτωμα και τιμωρείται σύμφωνα με τις διατάξεις που διέπουν την πειθαρχική ευθύνη τους. Σε όσους καπνίζουν ή καταναλώνουν προϊόντα καπνού κατά παράβαση του άρθρου 3 επιβάλλεται πρόστιμο πενήντα (50) έως πεντακόσια (500) ευρώ. Η υποτροπή λαμβάνεται υπόψη για το ύψος του επιβαλλόμενου προστίμου. Τέλος, σε κάθε υπεύθυνο διαχείρισης και λειτουργίας των χώρων της πρώτης παραγράφου του άρθρου 3, που ανέχεται την παραβίαση της διατάξεων του άρθρου 3, επιβάλλεται πρόστιμο από πεντακόσια (500) έως δέκα χιλιάδες (10.000) ευρώ. Η υποτροπή λαμβάνεται υπόψη για το ύψος του επιβαλλόμενου προστίμου. Στην τέταρτη υποτροπή ανακαλείται προσωρινά η άδεια λειτουργίας του καταστήματος υγειονομικού ενδιαφέροντος με απόφαση της αρχής, η οποία τη χορήγησε, για χρονικό διάστημα δέκα (10) ημερών. Στην πέμπτη υποτροπή ανακαλείται οριστικά η άδεια λειτουργίας με απόφαση της αρχής, η οποία τη χορήγησε. Με απόφαση των Υπουργών Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης, Οικονομικών, Εσωτερικών, Προστασίας του Πολίτη και άλλων συναρμόδιων Υπουργών καθορίζονται τα όργανα, η διαδικασία ελέγχου, πιστοποίησης των παραβάσεων και επιβολής των πιο πάνω προστίμων, το ύψος των προστίμων, τα κριτήρια επιμέτρησης του ύψους του προστίμου, η διαδικασία είσπραξης των προστίμων, όπως και η διάθεση των εσόδων και κάθε άλλο σχετικό θέμα 19. 19 Σύμφωνα με το άρθρο 3 της ΥΑ Γ.Π. οικ.104720/25.8.2010 (ΦΕΚ Β 1315/25.8.2010) ισχύουν τα ακόλουθα: «1. Τα πρόστιμα που επιβάλλονται ανά περίπτωση είναι: Α. Σε όσους καπνίζουν ή καταναλώνουν προϊόντα καπνού κατά παράβαση του άρθρου 3 του ν.3730/2008, επιβάλλεται πρόστιμο, το ύψος του οποίου κυμαίνεται από 50 έως 500 ευρώ για κάθε παράβαση, όπως εξειδικεύεται στο Παράρτημα Α` ΠΙΝΑΚΑΣ 1, που επισυνάπτεται στην παρούσα και αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της. Β. Σε κάθε υπεύθυνο διαχείρισης και λειτουργίας των χώρων της πρώτης παραγράφου του άρθρου 3 του ν.3730/2008, ή σε όποιον παραβιάζει τις διατάξεις άρθρου 2 του ν.3730/2008, όπως τροποποιήθηκαν και ισχύουν με το Ν.3868/2010, επιβάλλεται πρόστιμο, το ύψος του οποίου είναι από 500 έως 10.000 ευρώ για κάθε παράβαση, όπως εξειδικεύεται στο Παράρτημα 18

Ακολούθως, ψηφίστηκε ο Ν.3986/11 με τίτλο «Επείγοντα Μέτρα Εφαρμογής Μεσοπρόθεσμου Πλαισίου Δημοσιονομικής Στρατηγικής 2012-2015», ο οποίος, στο άρθρο 45 αυτού, προβλέπει την τροποποίηση των 2 τελευταίων εδαφίων του αρ. 3 Ν.3730/08, όπως τροποποιήθηκε και συμπληρώθηκε με τα άρθρα 17 παρ. 6 και 32 περ. 6 του Ν.3868/10, τα οποία αντικαθίστανται ως εξής: «Κατ εξαίρεση των ανωτέρω διατάξεων, στα καζίνο και στα κέντρα διασκέδασης με ζωντανή μουσική εμβαδού άνω των 300 τ.μ. μπορούν να δημιουργούνται χώροι καπνιζόντων, οι οποίοι δεν επιτρέπεται να υπερβαίνουν το ½ του συνολικού εμβαδού του καταστήματος. Για τη δημιουργία τέτοιων χώρων καταβάλλεται ετήσιο τέλος ποσού 200 ευρώ ανά τετραγωνικό μέτρο. Με κοινή απόφαση των Υπουργών Οικονομικών και Υγείας και Κοινωνικής Α` ΠΙΝΑΚΑΣ 1, που επισυνάπτεται στην παρούσα και αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της. Γ. Σε όσους πωλούν προϊόντα καπνού και αλκοόλ σε ανηλίκους κατά παράβαση των άρθρων 2 και 4 του Ν.3730/2008 ή ανέχονται παραβίαση της σχετικής διάταξης του παρόντος επιβάλλεται πρόστιμο από 500 έως 10.000 ευρώ για κάθε παράβαση, το ύψος οποίου εξειδικεύεται στο Παράρτημα Α`, ΠΙΝΑΚΑΣ 2, που επισυνάπτεται στην παρούσα και αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της. Δ. Σε όσους παραβιάζουν τις διατάξεις του Ν.3868/2010 σχετικά με τη διαφήμιση προϊόντων καπνού επιβάλλεται πρόστιμο από 500 έως 10.000 ευρώ για κάθε παράβαση, το ύψος οποίου εξειδικεύεται στο Παράρτημα Α`, ΠΙΝΑΚΑΣ 3, που επισυνάπτεται στην παρούσα και αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της." Σε περίπτωση που διαπιστώνεται υποτροπή σε επανέλεγχο, το πρόστιμο διπλασιάζεται για κάθε παράβαση, βάσει του αμέσως προηγούμενου επιβληθέντος προστίμου στον ίδιο χώρο ή στην ίδια επιχείρηση. Σε περίπτωση διαπίστωσης τέταρτης παράβασης σε χώρο ή κατάστημα, κατόπιν διενέργειας τακτικού ή έκτακτου ελέγχου ή και ελέγχου κατόπιν καταγγελίας από τα αρμόδια ελεγκτικά όργανα, η αρμόδια ελεγκτική αρχή πέραν του νέου προστίμου που θα επιβάλλει, κοινοποιεί εντός δέκα (10) εργάσιμων ημερών την Πράξη διαπίστωσης παράβασης στον Τομέα Ελέγχου Καπνού του ΣΕΥΥΠ και στις αρχές της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, που είναι αρμόδιες για την έκδοση της άδειας λειτουργίας του καταστήματος, οι οποίες με σχετική απόφαση τους, εντός διαστήματος δέκα (10) εργάσιμων ημερών από τη μέρα που θα ενημερωθούν, προβαίνουν σε προσωρινή σφράγιση του καταστήματος για χρονικό διάστημα δέκα (10) ημερών. Σε περίπτωση διαπίστωσης πέμπτης παράβασης, η αρμόδια ελεγκτική αρχή πέραν του προστίμου, που θα επιβάλλει, κοινοποιεί εντός δέκα (10) εργάσιμων ημερών την Πράξη διαπίστωσης παράβασης στον Τομέα Ελέγχου Καπνού του ΣΕΥΥΠ και στις αρχές της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, που είναι αρμόδιες για την έκδοση της άδειας λειτουργίας του καταστήματος, οι οποίες με σχετική απόφαση τους, εντός διαστήματος δέκα (10) εργάσιμων ημερών από τη μέρα που θα επιληφθούν, προβαίνουν σε οριστική ανάκληση της άδειας λειτουργίας και οριστική σφράγιση του καταστήματος. 3. Ο παραβάτης υποχρεούται να δώσει στον ελεγκτή οποιοδήποτε από τα προσωπικά του στοιχεία ή τα στοιχεία της επιχείρησης θα ζητηθούν, όπως: ονοματεπώνυμο, Α.Φ.Μ., ΑΦΜ επιχείρησης, Αριθμός Δελτίου Ταυτότητας (Α.Δ.Τ.), Δ.Ο.Υ., διεύθυνση κατοικίας, και να προσκομίσει στα πλαίσια του ελέγχου, αν πρόκειται για κατάστημα υγειονομικού ενδιαφέροντος, την άδεια λειτουργίας του καταστήματος. Σε περίπτωση που ο παραβάτης αρνηθεί να δώσει οποιοδήποτε από τα προαναφερθέντα στοιχεία, τότε ο ελεγκτής δύναται να ζητήσει άμεσα τη συνδρομή της αστυνομίας. Οι αστυνομικές αρχές υποχρεούνται να παρέχουν άμεσα τη συνδρομή τους προκειμένου να συμπληρωθεί άρτια η Πράξη Επιβολής Προστίμου. 4. Σε κάθε περίπτωση η άμεση καταβολή του ποσού του προστίμου εντός δεκαπέντε (15) ημερών από την επίδοση, κοινοποίηση ή θυροκόλληση της Πράξης Επιβολής του, συνεπάγεται μείωση του ποσού του προστίμου σε ποσοστό 50%. 5. Τα επιβαλλόμενα πρόστιμα του Παραρτήματος Α` δεν μπορούν να υπερβούν τα οριζόμενα κατά περίπτωση ανώτερα ποσά». 19

Αλληλεγγύης καθορίζονται οι ειδικότεροι όροι και προϋποθέσεις λειτουργίας των χώρων καπνιζόντων, ο χρόνος καταβολής και η διαδικασία είσπραξης του ετήσιου τέλους και κάθε άλλο αναγκαίο θέμα για την εφαρμογή των ανωτέρων διατάξεων». 1.2 Η κοινοτική αντικαπνιστική πολιτική Από το έτος 1989, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο ζητούσε από τα κράτη μέλη με το υπ αριθ. 89/C 189/01 ψήφισμά του να εκδώσουν μέτρα για την απαγόρευση του καπνίσματος στους δημόσιους χώρους και τα μέσα μαζικής μεταφοράς, με σκοπό να προστατευθεί το δικαίωμα στην υγεία των μη καπνιστών που δεν επιθυμούν να εκτίθενται στους κινδύνους του παθητικού καπνίσματος 20. Ακολούθησε η Οδηγία 89.622.ΕΟΚ 21 του Συμβουλίου της 13ης Νοεμβρίου 1989 για την προσέγγιση των νομοθετικών, κανονιστικών και διοικητικών διατάξεων των κρατών μελών σχετικά με τη σήμανση των προϊόντων καπνού 22. Σημειωτέο, ότι το Συμβούλιο έλαβε υπόψη του τη σημασία της προώθησης του ευρωπαϊκού προγράμματος δράσης κατά του καρκίνου και θεωρεί με την οδηγία αυτή ότι ο αντικαπνιστικός αγώνας έχει πρωταρχική σημασία για την προστασία της ανθρώπινης υγείας. 20 Τα προτεινόμενα μέτρα από το Συμβούλιο, τα οποία τα κράτη μέλη καλούνταν να εισάγουν νομοθετικά ή με κάθε άλλο πρόσφορο μέσο ήταν τα εξής: 1.απαγόρευση του καπνίσματος στους εσωτερικούς χώρους των δημοσίων κτιρίων και των ιδιωτικών που είναι ανοιχτά στο κοινό, 2.επέκταση της καπνοαπαγόρευσης σε όλα τα μέσα μαζικής μεταφοράς, 3.πρόβλεψη, όπου κρινόταν απαραίτητο, για καθορισμένους χώρους καπνιστών στους ανωτέρω χώρους και, αν υπάρχει η δυνατότητα, στα μέσα μαζικής μεταφοράς, ιδιαίτερα για μακρινές διαδρομές, 4.εξασφάλιση, στην περίπτωση διαμάχης, σε χώρους άλλους από αυτούς που είναι οριοθετημένοι αποκλειστικά για καπνιστές, ότι το δικαίωμα των μη καπνιστών στην υγεία θα επικρατήσει σε σχέση με αυτό των καπνιστών να καπνίσουν. 21 Η οδηγία αυτή τροποποιήθηκε από τις οδηγίες 92/41/ΕΟΚ και 90/239/ΕΟΚ που καθιέρωσαν πρόσθετες τροποποιήσεις τις οποίες πρέπει να φέρουν όλες οι μονάδες συσκευασίας των άλλων προϊόντων καπνού εκτός από τα τσιγάρα. 22 Όπως προαναφέρθηκε η οδηγία αυτή ενσωματώθηκε στην ελληνική νομοθεσία με την υπουργική απόφαση Α2γ/2160/1990 (ΦΕΚ Β 781). 20

Περαιτέρω, η οδηγία - πλαίσιο για την ασφάλεια και την υγεία των εργαζομένων κατά την εργασία (89/391/ΕΟΚ) της 30-12-1989, παρότι δεν κάνει ρητή αναφορά στον καπνό, καλύπτει όλους τους κινδύνους για την υγεία και την ασφάλεια των εργαζομένων 23. Την προστατευτική αντικαπνιστική κοινοτική νομοθεσία συμπλήρωσε η Οδηγία 2001/37/ΕΚ 24 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 5ης Ιουνίου 2001, για την προσέγγιση των νομοθετικών, κανονιστικών και διοικητικών διατάξεων των κρατών μελών σχετικά με την παραγωγή, την παρουσίαση και την πώληση των προϊόντων καπνού, σκοπός της οποίας ήταν η προσέγγιση των νομοθετικών, κανονιστικών και διοικητικών διατάξεων των κρατών μελών σχετικά με τη μέγιστη περιεκτικότητα των τσιγάρων σε πίσσα, σε νικοτίνη και σε μονοξείδιο του άνθρακα, τις προειδοποιήσεις οι οποίες αφορούν την υγεία και άλλες ενδείξεις που πρέπει να αναγράφονται στις μονάδες συσκευασίας των προϊόντων καπνού, καθώς και ορισμένα μέτρα τα οποία αφορούν τα συστατικά και την περιγραφή των προϊόντων καπνού, λαμβάνοντας ως βάση υψηλό επίπεδο προστασίας της υγείας 25, καθώς και η 23 Επιπλέον, ορισμένες επιμέρους οδηγίες για την υγεία και την ασφάλεια στην εργασία, στις οποίες καθορίζονται «ελάχιστες προδιαγραφές» για ειδικούς κινδύνους, περιέχουν διατάξεις που διασφαλίζουν την προστασία των εργαζομένων από τον καπνό του περιβάλλοντος. Η οδηγία σχετικά με τις ελάχιστες προδιαγραφές ασφάλειας και υγείας στους χώρους εργασίας (89/654/ΕΟΚ), καθώς και οι οδηγίες για τα προσωρινά ή κινητά εργοτάξια (92/57/ΕΟΚ), τις εξορυκτικές διά γεωτρήσεων βιομηχανίες (92/91/ΕΟΚ) και τις εξορυκτικές βιομηχανίες (92/104/ΕΟΚ) υποχρεώνουν τους εργοδότες να εξασφαλίζουν ότι στους κλειστούς χώρους εργασίας υπάρχει αερισμός και επαρκής καθαρός αέρας και να προστατεύουν τους μη καπνιστές από τον καπνό σε χώρους ανάπαυσης. Η οδηγία για τους καρκινογόνους ή τους μεταλλαξιογόνους παράγοντες (2004/37/ΕΚ) και η οδηγία για τον αμίαντο (83/477/ΕΟΚ) απαγορεύουν το κάπνισμα στις περιοχές στις οποίες πραγματοποιούνται εργασίες που περιλαμβάνουν το χειρισμό, αντίστοιχα, καρκινογόνων/μεταλλαξιογόνων παραγόντων και αμιάντου. Η οδηγία για τις εγκύους εργαζόμενες (92/85/ΕΟΚ) υποχρεώνει τους εργοδότες να λαμβάνουν μέτρα για την προστασία των εγκύων και γαλουχουσών εργαζομένων από την έκθεση στο μονοξείδιο του άνθρακα. 24 Σε συμμόρφωση προς την οδηγία 2001/37/ΕΚ εκδόθηκε, όπως προαναφέρθηκε, η κοινή υπουργική απόφαση του Υπουργού Οικονομίας και Οικονομικών, του Υπουργού Υγείας και Πρόνοιας και του Υπουργού Γεωργίας με αριθ. Υ1/Γ.Π. οικ. 266 (ΦΕΚ Β 8/13-1-2003) για την παραγωγή, παρουσίαση και πώληση προϊόντων καπνού. 25 Στο άρθρο 10 της Οδηγίας 2001/37/ΕΚ προβλέπεται ότι η Επιτροπή επικουρείται από επιτροπή, η οποία θεσπίζει τον εσωτερικό κανονισμό της και η οποία, το αργότερο έως τις 31 Δεκεμβρίου 2004 και στη συνέχεια ανά διετία, υποβάλλει στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο και την Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή έκθεση σχετικά με την εφαρμογή της παρούσας οδηγίας. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή συναντάται τακτικά με εκπροσώπους των κρατών μελών της ΕΕ για να 21

Οδηγία 2003/33/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 26ης Μαΐου 2003 για την προσέγγιση των νομοθετικών, κανονιστικών και διοικητικών διατάξεων των κρατών μελών όσον αφορά τη διαφήμιση και τη χορηγία υπέρ των προϊόντων καπνού 26. Με τη Σύσταση 2003/54/ΕΚ, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο σκόπευε να ενθαρρύνει τα κράτη μέλη να βελτιώσουν τον έλεγχο του καπνίσματος, με ιδιαίτερη έμφαση στην αποτροπή από το κάπνισμα των εφήβων και των παιδιών. Στη Σύσταση αυτή επισημαίνεται ότι το κάπνισμα παραμένει η κυριότερη αιτία αποφευκτού θανάτου στην Ευρώπη. Η Σύσταση ωθεί τα κράτη μέλη να υιοθετήσουν νομοθετικά ή διοικητικά μέτρα που να εμποδίζουν την πώληση προϊόντων καπνού σε παιδιά και εφήβους, να εμποδίζουν την άμεση και έμμεση διαφήμιση και προώθηση των προϊόντων καπνού, να στοχεύουν στους κατασκευαστές προϊόντων καπνού ζητώντας τους να δηλώνουν τα έξοδα για διαφήμιση, προώθηση, χορηγίες και καμπάνιες, να εξασφαλίζουν κατάλληλη προστασία από τις επιδράσεις του παθητικού καπνίσματος στους χώρους εργασίας, στους εσωτερικούς δημόσιους χώρους και στα μέσα μαζικής μεταφοράς, δίνοντας προτεραιότητα στους χώρους των εκπαιδευτικών και νοσηλευτικών ιδρυμάτων και στους χώρους που παρέχουν υπηρεσίες σε παιδιά. Επιπλέον, τα ωθεί να ενισχύσουν τα προγράμματα που στοχεύουν στην αρχική χρήση των προϊόντων καπνού και στην υπερνίκηση του εθισμού, καθώς και να επιβάλλουν μέτρα αύξησης της τιμής των προϊόντων καπνού, που θα είναι αποθαρρυντικά της κατανάλωσής τους. συζητήσει ζητήματα σχετικά με την καταπολέμηση του καπνίσματος και να διασφαλίσει ότι εφαρμόζεται αποτελεσματικά η νομοθεσία στον συγκεκριμένο τομέα, ενώ παράλληλα ενημερώνεται για τις νέες εξελίξεις. 26 Σε συμμόρφωση προς την οδηγία αυτή εκδόθηκε, όπως προαναφέρθηκε, η κοινή υπουργική απόφαση των Υπουργών Ε.Δ.Δ.Α., Οικονομίας και Οικονομικών, Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης και Επικρατείας με αριθμό Υ1/Γ.Π.οικ.81348 (ΦΕΚ Β 1075/ 29.07.2005) σχετικά με τη διαφήμιση και χορηγία προϊόντων καπνού. 22

Στο Σχέδιο Δράσης για το Περιβάλλον και την Υγεία (2004-2010) 27 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δεσμεύτηκε να εργαστεί με σκοπό τη βελτίωση της ποιότητας του αέρα εσωτερικών χώρων, ιδιαίτερα ενθαρρύνοντας τον περιορισμό του καπνίσματος σε όλους τους χώρους εργασίας διευρύνοντας τους νομικούς μηχανισμούς και τις πρωτοβουλίες για την προώθηση της υγείας τόσο σε ευρωπαϊκό επίπεδο όσο και σε επίπεδο κρατών-μελών. Το 2005 και το 2006 η Επιτροπή διεξήγαγε έρευνες για τη στάση απέναντι στον καπνό στα πλαίσια της ΕΕ. Οι έρευνες έδειξαν μεγάλες ανακολουθίες μεταξύ των κρατών - μελών στο ζήτημα της προστασίας από τον καπνό. Η ανανεωμένη βιώσιμη στρατηγική ανάπτυξης της ΕΕ, που υιοθετήθηκε από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο τον Ιούνιο του 2006 απαριθμεί τη δημόσια υγεία ως μια από τις εφτά βασικότερες προκλήσεις: το να κατασταλεί η αύξηση των ασθενειών που σχετίζονται με τον τρόπο ζωής και των χρόνιων παθήσεων, ιδιαίτερα ανάμεσα στις κοινωνικοοικονομικά μη προνομιούχες ομάδες και περιοχές και το να μειωθούν οι ανισότητες στον τομέα της υγείας μεταξύ των κρατών-μελών, αλλά και μέσα σε καθένα από αυτά, είναι μέρος των λειτουργικών στόχων που αναγνωρίζονται από την εν λόγω στρατηγική. Συγκεκριμένες δράσεις της Επιτροπής και των κρατών μελών περιλαμβάνουν τον έλεγχο της χρήσης του καπνού και τη βελτίωση της ποιότητας του εσωτερικού αέρα. Σημαντικό κείμενο αποτελεί η Πράσινη Βίβλος (Για μια Ευρώπη απαλλαγμένη από το κάπνισμα : στρατηγικές επιλογές σε επίπεδο ΕΕ), την οποία εξέδωσε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στις 30 Ιανουαρίου 2007 και στόχος της οποίας ήταν να ξεκινήσει ευρεία διαδικασία διαβούλευσης και ανοικτή δημόσια συζήτηση, με τη συμμετοχή των θεσμικών οργάνων της ΕΕ, των κρατών μελών και της κοινωνίας των πολιτών, σχετικά με τον καλύτερο τρόπο καταπολέμησης του παθητικού καπνίσματος στην ΕΕ 28. Στο κείμενο αυτό αναλύονται οι πτυχές του 27 COM (2003) 311 (αδημοσίευτη στη Επίσημη Εφημερίδα). 28 Η Επιτροπή ενδιαφερόταν ιδιαίτερα για τις απόψεις των ενδιαφερομένων στο ζήτημα των μέτρων αντιμετώπισης του παθητικού καπνίσματος και της έκτασης παρέμβασης της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην προώθηση περιβάλλοντος χωρίς καπνό. Η Επιτροπή έλαβε πάνω από 300 απαντήσεις από μια ευρεία γκάμα ενδιαφερομένων, συμπεριλαμβανομένων θεσμικών οργάνων της ΕΕ, δημόσιων αρχών 23

προβλήματος που αφορούν την υγεία, οι οικονομικές και οι κοινωνικές πτυχές, ως αιτιολόγηση της δράσης, καθώς και το ισχύον κανονιστικό εθνικό και κοινοτικό περιβάλλον και οι διαφορετικές επιλογές πολιτικής που διατίθενται για την επίτευξη των στόχων απαγόρευσης του καπνίσματος. Επισημαίνεται, ειδικότερα, στην Πράσινη Βίβλο, ότι η έκθεση στον καπνό του περιβάλλοντος που οφείλεται στο κάπνισμα (ETS) που ονομάζεται επίσης «παθητικό κάπνισμα» - εξακολουθεί να είναι μια σημαντική αιτία αύξησης της νοσηρότητας και της θνησιμότητας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, και επιβαρύνει με σημαντικές δαπάνες την κοινωνία ως σύνολο καθώς και ότι οι συντονισμένες προσπάθειες για μια «Ευρώπη απαλλαγμένη από το κάπνισμα» είναι μια από τις προτεραιότητες της πολιτικής της Επιτροπής για τη δημόσια υγεία το περιβάλλον, την απασχόληση και την έρευνα. Αναφέρεται, επιπλέον, ότι σε διεθνές επίπεδο, η σύμβαση-πλαίσιο της Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας για την καταπολέμηση του καπνίσματος (WHO FCTC 29 ), «αναγνωρίζει ότι βάσει επιστημονικών στοιχείων έχει σαφώς αποδειχθεί ότι η έκθεση σε καπνό προκαλεί θάνατο, ασθένεια και αναπηρία». Η σύμβαση υποχρεώνει την Κοινότητα και τα κράτη μέλη της να λάβουν μέτρα για την έκθεση στον καπνό σε εσωτερικούς χώρους εργασίας, στις δημόσιες συγκοινωνίες και στους εσωτερικούς δημόσιους χώρους 30. των κρατών-μελών, του τομέα υγείας, οργανισμών σχετικών με τον καπνό, των κοινωνικών εταίρων και ξεχωριστών ατόμων. Η σύσκεψη έδειξε μια ξεκάθαρη υποστήριξη των διεξοδικών αντικαπνιστικών πολιτικών σε όλους τους κλειστούς χώρους εργασίας και των δημόσιων χώρων, καθώς και υποστήριξη της περαιτέρω δράσης της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην προώθηση περιβάλλοντος απαλλαγμένου από καπνό σε όλα τα κράτη μέλη. Η Ελλάδα δεν ανταποκρίθηκε στο αίτημα της Επιτροπής και δε συμμετείχε στη διαβούλευση. Η μόνη ελληνική ανταπόκριση στην διαβούλευση προέρχεται από την Ελληνική Πνευμονολογική Εταιρεία (Hellenic Thoracic Society). 29 World Health Organisation Framework Convention on Tobacco Control 30 Το άρθρο 8 της σύμβασης πλαισίου της ΠΟΥ για τον έλεγχο του καπνού (FCTC), που υπογράφηκε τον Ιούνιο του 2003 από όλα τα μέλη της ΠΟΥ, και που έχει επικυρωθεί μέχρι σήμερα από 166 συμβαλλόμενα μέρη, συμπεριλαμβανομένης της Κοινότητας και 26 κρατών μελών της, δημιουργεί νομική υποχρέωση για τα μέρη της να εκδίδουν και να εφαρμόζουν σε τομείς της υπάρχουσας εθνικής δικαιοδοσίας, όπως καθορίζονται από την εθνική νομοθεσία, καθώς και να προωθούν δραστήρια σε άλλα επίπεδα δικαιοδοσίας, την έκδοση και την εφαρμογή αποτελεσματικών μέτρων για την προστασία του κοινού από το παθητικό κάπνισμα σε όλους τους εσωτερικούς χώρους εργασίας, τα μέσα δημοσίων συγκοινωνιών και τους εσωτερικούς δημόσιους χώρους και, αναλόγως με την περίπτωση, σε άλλους δημόσιους χώρους. Κατά τη δεύτερη διάσκεψη των μερών της σύμβασης πλαισίου της ΠΟΥ τον Ιούλιο του 2007 εκδόθηκαν κατευθυντήριες γραμμές για την 24

Η Πράσινη Βίβλος αναλύει διεξοδικά και εμπεριστατωμένα, βασιζόμενη σε έγκυρες επιστημονικές μελέτες, τις βλαπτικές για την υγεία συνέπειες τόσο του ενεργητικού, όσο και του παθητικού καπνίσματος 31. Όσον αφορά στα επίπεδα έκθεσης, γίνεται αναφορά στην Πράσινη Βίβλο σε μια μελέτη που πραγματοποιήθηκε σε μια σειρά δημοσίων χώρων σε επτά ευρωπαϊκές πόλεις κατά την περίοδο 2001-2002, όπου διαπιστώθηκε ότι υπήρχε καπνός στους περισσότερους από τους δημόσιους χώρους που εξετάστηκαν, συμπεριλαμβανομένων των χώρων αναψυχής και των επιχειρήσεων του κλάδου φιλοξενίας, των μεταφορών, των νοσοκομείων και των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων. Οι υψηλότερες συγκεντρώσεις καπνού στο περιβάλλον μετρήθηκαν σε μπαρ και ντισκοτέκ 32. προστασία από την έκθεση στον καπνό τσιγάρου, ούτως ώστε να μπορούν τα μέρη να εκπληρώνουν τις υποχρεώσεις τους σύμφωνα με το άρθρο 8 της σύμβασης. Κάθε συμβαλλόμενο μέρος πρέπει να προσπαθήσει να εφαρμόσει τις κατευθυντήριες γραμμές μέσα σε πέντε έτη από την έναρξη ισχύος της σύμβασης για το μέρος αυτό. Το άρθρο 14 της σύμβασης πλαισίου της ΠΟΥ δημιουργεί νομική υποχρέωση για τα μέρη της να αναπτύξουν και να διαδώσουν επαρκείς, συνολικές και ολοκληρωμένες κατευθυντήριες γραμμές, βασισμένες σε επιστημονικά στοιχεία και βέλτιστες πρακτικές, και να λάβουν αποτελεσματικά μέτρα για να προωθηθεί η εγκατάλειψη του καπνίσματος και η ενδεδειγμένη θεραπεία απεξάρτησης. Στην τρίτη διάσκεψη των μερών της σύμβασης πλαισίου της ΠΟΥ αποφασίστηκε να συσταθεί μια ομάδα εργασίας για την εκπόνηση κατευθυντηρίων γραμμών σχετικά με την εφαρμογή του εν λόγω άρθρου. Η ευρωπαϊκή στρατηγική για την καταπολέμηση του καπνίσματος, που εγκρίθηκε από την περιφερειακή επιτροπή της ΠΟΥ για την Ευρώπη το Σεπτέμβριο του 2002, προβλέπει ότι τα κράτη μέλη πρέπει να εξασφαλίζουν για τους πολίτες το δικαίωμα να ζουν σε ένα άκαπνο περιβάλλον, μεταξύ άλλων απαλλάσσοντας από το κάπνισμα τους δημόσιους χώρους, τους χώρους εργασίας και τα δημόσια μέσα συγκοινωνίας, απαγορεύοντας το κάπνισμα επίσης στους εξωτερικούς χώρους όλων των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων για ανηλίκους, όλων των ιδρυμάτων υγειονομικής περίθαλψης και σε άλλους εξωτερικούς χώρους στη διάρκεια δημοσίων εκδηλώσεων, καθώς και κατατάσσοντας στις καρκινογόνους ουσίες τον καπνό τσιγάρου στον ατμοσφαιρικό αέρα. 31 Ανάμεσα στις βλαπτικές συνέπειες αναφέρονται ο καρκίνος του πνεύμονα, ο κίνδυνος στεφανιαίας νόσου, τα εγκεφαλικά επεισόδια, οι αναπνευστικές νόσοι, η ιδιαίτερη επικινδυνότητα για τα βρέφη και τα παιδιά, παρατηρώντας το γεγονός ότι οι περισσότερες από τις βλαβερές συνέπειες του καπνού του περιβάλλοντος για την υγεία φανερώνουν μια γραμμική σχέση απόκρισης δόσης, με άλλα λόγια, με την αύξηση της έκθεσης παρατηρείται σταθερή αύξηση του κινδύνου. Επίσης, όσον αφορά τις καρδιοπάθειες, η σχέση δόσης απόκρισης είναι μη γραμμική. Ακόμη και μικρές ποσότητες καπνού μπορούν να έχουν άμεση επίπτωση στους μηχανισμούς πήξης και θρόμβωσης, καθώς και μακροπρόθεσμες επιπτώσεις στην ανάπτυξη αρτηριοσκλήρωσης όλοι αυτοί είναι σημαντικοί παράγοντες για τις καρδιοπάθειες. Αυτό έχει σημαντικές συνέπειες εφόσον οι καρδιοπάθειες είναι η συνηθέστερη αιτία θανάτου στην ΕΕ, τόσο μεταξύ καπνιστών όσο και μη καπνιστών. 32 Σύμφωνα με την έρευνα η τετράωρη έκθεση σε ντισκοτέκ ισοδυναμεί με συμβίωση με καπνιστή για ένα μήνα. 25