ΚΟΣΜΑΣ Ο ΑΙΤΩΛΟΣ Μαρία Παντελή Γιώργος Βασιλείου
ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ Μ. Γκιόλιας, Ο Κοσμάς ο Αιτωλός και η εποχή του, Αθήνα 1972 Ιωάννης Μενούνος, Κοσμά Αιτωλού Διδαχές, Αθήνα 1979 Αρτ. Ξανθοπούλου-Κυριακού, Ο Κοσμάς ο Αιτωλός και οι Βενετοί (1777-79), Θεσσαλονίκη 1984 Βασίλειος Ἀθ. Τσίγκος, Ἡ δογματική διδασκαλία τοῦ ἁγίου Κοσμᾶ τοῦ Αἰτωλοῦ, στόν τόμο Στά βήματα τοῦ Ἀποστόλου Βαρνάβα. (Χαριστήριος τόμος πρός τιμήν τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Νέας Ἰουστινιανῆς καί πάσης Κύπρου κ. κ. Χρυσοστόμου Β γιά τά τριάντα χρόνια ἀρχιερατικῆς του διακονίας), Λευκωσία 2008, σ. 715-741 Γεώργιος Μαρκέλλος, «Θεολογία και ζωή στις Διδαχές του αγίου Κοσμά του Αιτωλού», στο: Πρακτικά Θεολογικού Συνεδρίου εις τιμήν και μνήμην των Νεομαρτύρων, Πρόνοια και προεδρία του Παναγιότατου Μητροπολίτου Θεσσαλονίκης κκ. Παντελεήμονος Β', Θεσσαλονίκη 1988, σ. 393-412. Βακαλόπουλος, Απόστολος, «Σκέψεις γι τον προσωπικότητα κα τ διδασκαλία τοῦ Κοσμᾶ τοῦ Αἰτωλοῦ κα γι τ μελέτη τον προβλημάτων τους», Ελληνικής Αστήρ, 37-38 (1991), σ. 81-88 Δημήτριος Τσάκωνας, «Η κοινωνιολογία του Κοσμά του Αιτωλού», Ηπειρώτικη Εστία, τ/χ.82, (1959), σελ.114-124 π. Βασίλειου Μαλλιασμένη, Υπάρχει αντισημιτισμός καί εθνοκεντρισμός στις Διδαχές του Αγίου Κοσμά του Αιτωλού; Θεσσαλονίκη 2003. Σαρδέλης Κώστας, Αναλυτική βιβλιογραφία Κοσμά του Αιτωλού 1765-1973 (2η εκδ.συμπληρωμένη),εκδ. Βιβλιοπωλείον της Εστίας, Αθήνα 1974
Λίγα λόγια για τον Κοσμά τον Αιτωλό Ο άγιος Κοσμάς γεννήθηκε στο Μέγα Δένδρο της Αιτωλίας το 1714μ.Χ., στα δύσκολα χρόνια της Τουρκοκρατίας. Στην ιδιαίτερη πατρίδα του έμαθε τα πρώτα γράμματα και συνέχισε τις σπουδές του στο Άγιον Όρος, στην Αθωνιάδα Σχολή. Έγινε μοναχός τη Μονή Φιλοθέου και αργότερα χειροτονήθηκε πρεσβύτερος. Επίσης ήταν ιεροκήρυκας και μάρτυρας.
Το έργο του: Ο Πατροκοσμάς αφού πήρε την ευλογία του Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως, άρχισε το ιεραποστολικό του έργο στην τουρκοκρατούμενη Ελλάδα. Κάτω από τον τουρκικό ζυγό, πολλοί χριστιανοί, από φόβο, είχαν γίνει μουσουλμάνοι, ξεχνώντας την πίστη, τη γλώσσα, και την καταγωγή τους. Ο άγιος Κοσμάς γύριζε στις πόλεις και στα χωριά, κήρυττε, ίδρυε σχολεία και βάφτιζε όσους είχαν μείνει αβάπτιστοι και ενθάρρυνε με κάθε τρόπο το υπόδουλο Γένος. Η ασκητική του παρουσία και η δύναμη των λόγων του καθήλωναν όλους όσους τον συναντήσουν.
Ο Πατροκοσμάς Η μεγάλη προσφορά του Πατροκοσμά στην παιδεία του Γένους ήταν ότι, με πολλές θυσίες και αντιμετωπίζοντας πολλές δυσκολίες και εμπόδια, κατόρθωσε να ιδρύσει διακόσια << κοινά >> σχολεία στοιχειώδους εκπαίδευσης και δέκα σχολεία << Ελληνικά>>. Πίστευε ότι μόνο η παιδεία μπορεί να απαλλάξει το Γένος από την αμάθεια. Ο ίδιος χαρακτηριστικά έλεγε: << Δεν βλέπετε πώς αγρίεψε το Γένος μας από την αμάθειαν και εγινήκαμεν ωσάν θηρία; >> Με αυτό του το έργο συνέβαλε καθοριστικά στη διάσωση της ελληνικής συνείδησης και της γλώσσας και τόνωσε τις ελπίδες των υπόδουλων Ελλήνων για την απελευθέρωση από την τουρκική κυριαρχία. `
Η διδασκαλία του Ο Πατροκοσμάς με τις διδαχές του στηλίτευσε τις φυλετικές διακρίσεις, την κοινωνική αδικία, την κατάχρηση εξουσίας. Πυρήνας της διδασκαλίας του ήταν η κοινωνική ενότητα, η ταπείνωση, η ελευθερία από προκαταλήψεις και δεισιδαιμονίες, η αγάπη.
Ο θάνατος του Κοσμά του Αιτωλού Ο μαρτυρικός θάνατος του Πατροκοσμά θα σφραγίσει μια ζωή γεμάτη από δράση, αγάπη και αυτοθυσία. Οι Οθωμανικές αρχές, με αφορμή κάποιες συκοφαντικές καταγγελίες εις βάρος του αγίου Κοσμά, θα τον κρεμάσουν έξω από το χωριό Καλικόντασι της Βόρειας Ηπείρου στις 24 Αυγούστου 1779 μ.χ.
Ο Κοσμάς ο Αιτωλός Άγιος Έτσι μια ζωή προσφοράς πήρε τέλος, για να δώσει τη θέση της σε μια φήμη, η οποία έζησε και θα ζει στη μνήμη του κόσμου, που γνώρισε και αγάπησε τον Πατροκοσμά ως τον εμπνευσμένο διδάσκαλο του Γένους, ως κορυφαίο νεομάρτυρα και άγιο. Το Οικουμενικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης αναγνώρισε το 1981 τον Κοσμά τον Αιτωλό άγιο της Εκκλησίας και Ιερομάρτυρα.
ΤΕΛΟΣ