Η ΡΥΠΑΝΣΗ ΤΟΥ ΕΔΑΦΟΥΣ ΑΠΟ ΑΝΘΡΩΠΟΓΕΝΕΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

Η ΡΥΠΑΝΣΗ ΤΟΥ ΕΔΑΦΟΥΣ ΑΠΟ ΑΝΘΡΩΠΟΓΕΝΕΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ EurGeol Αλ. Δημητριάδης, CEng, GGeol, CSci Geologist-Mining & Exploration Geologist-Applied Geochemist τ. Διευθυντής της Διεύθυνσης Γεωχημείας & Περιβάλλοντος του Ινστιτούτου Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών

Δομή της παρουσίασης 1. Πώς ρυπαίνουμε το έδαφος 2. Πόσα γνωρίζουμε για τις χημικές ουσίες που ρυπαίνουν το έδαφος 3. Κρίσιμες γνώσεις για την κατανομή των χημικών ουσιών 4. Φυσική μεταβλητότητα 5. Ο Γεωχημικός Άτλαντας της Ευρώπης και Οριακές τιμές 6. Παραδείγματα από την Ελλάδα 7. Γεωγραφική κατανομή των στοιχείων και κλίμακα εργασίας 8. Καθορισμός τοπικών οριακών τιμών Λαύριο 9. Η μεταβλητότητα των συγκεντρώσεων των χημικών στοιχείων στο έδαφος ανάλογα με την περιοχή 10. Το έργο της Κύπρου 11. Συμπεράσματα 12. Συντομεύσεις 13. Βιβλιογραφικές αναφορές 14. Βιβλιογραφία

Πώς ρυπαίνουμε το έδαφος; Ανθρωπογενείς δραστηριότητες: 1. Εξόρυξη μεταλλευμάτων και εκκαμίνευση 2. Αγροτικά και κηπευτικά υλικά 3. Ιλύς καθαρισμού λυμάτων 4. Καύση ορυκτών καυσίμων 5. Μεταλλουργικές βιομηχανίες - Χρήση και διάθεση μεταλλικών προϊόντων 6. Βιομηχανίες ηλεκτρονικών Χρήση και διάθεση ηλεκτρονικών προϊόντων 7. Χημικές και άλλες βιομηχανίες 8. Διάθεση απορριμμάτων 9. Κυκλοφορία τροχοφόρων οχημάτων 10. Κατασκευαστικά έργα 11. Αθλήματα σκοποβολής και κυνηγίου 12. Στρατόπεδα, πόλεμοι και στρατιωτικές ασκήσεις

Πώς ρυπαίνουμε το έδαφος; 1. Εξόρυξη μεταλλευμάτων και εκκαμίνευση Λάρκο, περιοχή Λάρυμνας

Πώς ρυπαίνουμε το έδαφος; 1. Εξόρυξη μεταλλευμάτων και εκκαμίνευση Μέταλλο Οργανικές ενώσεις Ανόργανα στοιχεία* Ag As Au Ba Cd Cr Cu Hg Mn Mo BTEX (Benzene-Toluene- Ethylbenzene-Xylene / Βενζόλιο- Τολουόλιο-Αιθυλοβενζόλιο-Ξυλόλιο), PAHs (Polycyclic aromatic hydrocarbons - Πολυκυκλικοί αροματικοί υδρογονάνθρακες), PCBs (PolyChlorinated Biphenyls - Πολυχλωριομένα διφαινύλια), TPH (Total Petroleum Hydrocarbons - Ολικοί υδρογονάνθρακες πετρελαίου) Ag, Au, Cu, Sb, Zn, Pb, Se, Te As, Au, Ag, Sb, Hg, U, Bi, Mo, Sn, Cu Au, Te, Ag, As, Sb, Hg, Se Ba, Pb, Zn Cd, Zn, Pb, Cu Cr, Ni, Co Cu, Zn, Cd, Pb, As, Se, Sb, Ni, Pt, Mo, Au, Te Hg, Sb, Se, Te, Ag, Zn, Pb Mn, Fe, Co, Ni, Zn, Pb κ.ά. Mo, Cu, Re, W, Sn *Πηγή: Alloway, 1995, Table 3.4, p.43

1. Εξόρυξη μεταλλευμάτων και εκκαμίνευση Μέταλλο Οργανικές ενώσεις Ανόργανα στοιχεία* Ni Pb Pt Cu Sb Se Sn U V W Zn BTEX (Benzene-Toluene- Ethylbenzene-Xylene / Βενζόλιο- Τολουόλιο-Αιθυλοβενζόλιο- Ξυλόλιο), PAHs (Polycyclic aromatic hydrocarbons - Πολυκυκλικοί αροματικοί υδρογονάνθρακες), PCBs (PolyChlorinated Biphenyls - Πολυχλωριομένα διφαινύλια), TPH (Total Petroleum Hydrocarbons - Ολικοί υδρογονάνθρακες πετρελαίου) Ni, Co, Cr, As, Pt, Se, Te Pb, Ag, Zn, Cu, Cd, Sb, Tl, Se, Te Pt, Ni, Cu, Cr Cu, Zn, Cd, Pb, As, Se, Sb, Ni, Pt, Mo, Au, Te Sb, Ag, Au, Hg, As Se, As, Sb, Cu, Ag, Au Sn, Nb, Ta, W, Rb U, V, As, Mo, Se, Pb, Cu, Co, Ag V, U W, Mo, Sn, Nb Zn, Cd, Cu, Pb, As, Se, Sb, Ag, Au, In *Πηγή: Alloway, 1995, Table 3.4, p.43

Πώς ρυπαίνουμε το έδαφος; 2. Αγροτικά και κηπευτικά υλικά http://www.orau.org/ptp/collection/consumer%20products/fertilizer.htm http://2.bp.blogspot.com/- YZRtvdPQEfY/TlOOJXArXTI/AAAAAAAABSI/WSmnqtb7nRA/s1600/tractor-fertilizer.jpg

Πώς ρυπαίνουμε το έδαφος; 2. Αγροτικά και κηπευτικά υλικά Υλικό Οργανικές ενώσεις Ανόργανα στοιχεία Οργανικά λιπάσματα από φάρμες παραγωγής ζώων (κυρίως γουρουνιών και πουλερικών) ;;; Cu, As, Zn, NH 4, NO 3 Χημικά λιπάσματα PAHs, TPH As, Cd, Cr, Cu, Hg, Mn, Mo, Ni, P, Pb, Sb, Se, U, V, Zn και ανόργανες ενώσεις (NH 4, NO 3 ) Γεωργικά φάρμακα (ζιζανιοκτόνα, εντομοκτόνα, μυκητοκτόνα) BTEX, PAHs, TPH, VHH (Volatile Halogenated Hydrocarbons - Πτητικοί Αλογομένοι υδρογονάνθρακες), Χλωροφαινόλες, Διοξίνες, Φουράνες, Αλειφατικοί υδρογονάνθρακες, Οργανικές ενώσεις κασσιτέρου As, Cd, Cr, Cu, Hg, Mn, Ni, Pb, Sb, Zn και ανόργανες ενώσεις

2. Αγροτικά και κηπευτικά υλικά Υλικό Οργανικές ενώσεις Ανόργανα στοιχεία Ιλύς καθαρισμού λυμάτων Κομπόστα προερχόμενη από σκουπίδια (δεν χρησιμοποιείται ευρέως στη γεωργία) NPE (nonylphenol ethoxylates), LAS (linear alkylbenzene sulphonate), TMN (trimethylnaphthalenes), DEHP (bis(diethylhexyl phthalate) κ.ά. Cd, Ni, Cu, Pb, Zn κ.ά. ;;; Cd, Cu, Ni, Pb, Zn Ξηραντικά ;;; As Συντηρητικά ξύλου ;;; As, Cu, Cr Διάβρωση μεταλλικών αντικειμένων (γαλβανιζέ μέταλλα και σύρματα περίφραξης) ;;; Zn, Cd

Πώς ρυπαίνουμε το έδαφος; 3. Ιλύς καθαρισμού λυμάτων Η ιλύς καθαρισμού λυμάτων περιέχει μεταβλητά ποσοστά μετάλλων και οργανικών ενώσεων, ανάλογα με τη προέλευση των υλικών, ήτοι: Οργανικές ενώσεις Εντομοκτόνα, ζιζανιοκτόνα, μυκητοκτόνα Ανόργανα στοιχεία Ag, As, Cd, Co, Cr, Cu, Hg, Mn, Mo, Ni, Pb, Sb, Se, U, Y, Zn http://www.google.gr/imgres?hl=el&sa=x&biw=1097&bih=534&tbs=isz:l&tbm=isch&prmd=imvnsb&tbnid=whw0s1_c8pfa4m:&imgrefurl=http://portal.acs.org/portal/publicwebsite/pressroom/pres spacs/cnbp_024881&docid=bkygjtalx9uysm&imgurl=http://web.1.c2.audiovideoweb.com/1c2web3536/sludgehires.jpg&w=3888&h=2592&ei=urb4t8kzkm7ltabbxtmtba&zoom=1&iact=hc &vpx=92&vpy=210&dur=5230&hovh=183&hovw=275&tx=182&ty=125&sig=116585811372396181902&page=1&tbnh=134&tbnw=179&start=0&ndsp=10&ved=1t:429,r:0,s:0

Πώς ρυπαίνουμε το έδαφος; 4. Καύση ορυκτών καυσίμων Η καύση ορυκτών καυσίμων (λιθάνθρακας, λιγνίτης και πετρέλαιο), ρυπαίνει το έδαφος με διάφορα μέταλλα και οργανικές ενώσεις: PAHs, PCBs Οργανικές ενώσεις Ανόργανα στοιχεία Pb, Cd, Cr, Zn, As, Sb, Se, Ba, Cu, Mn, U και V http://www.google.gr/imgres?hl=el&biw=1097&bih=534&tbs=isz:l&tbm=isch&tbnid=24sokiwdezhtmm:&imgrefurl=http://www.coal-is-dirty.com/category/coal-tags/coal-pollution%3fpage%3d2&docid=xjm9n7hxjr1csm&imgurl=http://www.coal-isdirty.com/files/images/blogentry/coal%252520power_0.jpg&w=1698&h=1131&ei=zbj4t4jua4zesga3pvykba&zoom=1&iact=hc&vpx=789&vpy=139&dur=4283&hovh=183&hovw=275&tx=204&ty=149&sig=116585811372396181902&page=1&tbnh=142&tbnw=189&start=0&ndsp=10&ved=1t:429,r:4,s:0

Πώς ρυπαίνουμε το έδαφος; 5. Μεταλλουργικές βιομηχανίες - Χρήση και διάθεση μεταλλικών προϊόντων http://images.search.conduit.com/imagepreview/?q=metallurgical+factories&ct id=ct2269050&searchsource=53&followon=true&pagesource=results&ss PV=&dimensions=large&start=0&pos=0 http://images.search.conduit.com/imagepreview/?q=metallurgi cal+factories&ctid=ct2269050&searchsource=53&followon =true&pagesource=results&sspv=&dimensions=large&start =0&pos=14

Πώς ρυπαίνουμε το έδαφος; 5. Μεταλλουργικές βιομηχανίες - Χρήση και διάθεση μεταλλικών προϊόντων Βιομηχανία Οργανικές ενώσεις Ανόργανα στοιχεία Μεταλλουργικές εργασίες, επεξεργασία μετάλλων και μεταλλικές κατασκευές Επιμεταλλώσεις και ανοδίωση αλουμινίου, συμπεριλαμβανομένων και των γαλβανισμένων σωλήνων BTEX, PAHs, PCBs, HCB, TPH, Φαινόλες, Διοξίνες, Φουράνες NMVOC, PAHs, PFCs, SF 6, Κυανιούχα, Βενζόλιο, 1,1,1-Τριχλωροαιθάνιο, Διοξίνες, Φουράνες Ag, As, Be, Bi, Cd, Cl, Cr, Cu, F, Gd, Ge, Hg, In, Ir, Li, Mn, Mo, Nb, Ni, Os, Pb, Pr, Sb, Sn, Te, Tl, Ti, V, W, Zn και ανόργανες ενώσεις (Cl, HCN) As, Cd, Cr, Cu, F, Hg, Ni, Pb, Zn, NH 3 Χαλυβουργίες BTEX, PAHs, PCBs, TPH B, Co, Cr, Cu, Mn, Mo, Ni, Pb, Se, Ti, V

Πώς ρυπαίνουμε το έδαφος; 6. Βιομηχανίες ηλεκτρονικών Χρήση και διάθεση ηλεκτρονικών προϊόντων Οργανικές ενώσεις Ορισμένες παλαιές ηλεκτρονικές συσκευές συχνά περιλαμβάνουν πυκνωτές και μετασχηματιστές που περιέχουν πολυχλωριωμένα διφαινύλια (PCBs) Ανόργανα στοιχεία Cu, Zn, Au, Ag, Pb, Sn, Y, W, Cr, Se, Sm, Ir, In, Ga, Ge, Re, Sn, Tb, Co, Mo, Hg, Sb, As, Gd http://www.google.gr/imgres?hl=el&biw=1097&bih=534&tbs=isz:l&tbm=isch&tbnid=klx1umjbsvbsom:&imgrefurl=http://www.123rf.com/photo_9734774_electronics-industry-and-other-business-termsart.html&docid=5fgntosotvjakm&imgurl=http://us.123rf.com/400wm/400/400/kentoh/kentoh1106/kentoh110600065/9734774-electronics-industry-and-other-business-termsart.jpg&w=1200&h=777&ei=ilz4t_mmo8xssgbxwnwwba&zoom=1&iact=hc&vpx=539&vpy=189&dur=2738&hovh=181&hovw=279&tx=110&ty=120&sig=116585811372396181902&page=3&tbnh=156&tbnw=241&start=24&ndsp=15&ved=1t:429,r:8,s:24

Πώς ρυπαίνουμε το έδαφος; Χημικές και άλλες βιομηχανίες http://www.greekscapes.gr/index.php/2010-01-21-16-47-29/landscapescat/56/239-fosforikalipasmata.html http://www.greekscapes.gr/index.php/2010-01-21-16-47-29/landscapescat/56/239-fosforikalipasmata.html

Πώς ρυπαίνουμε το έδαφος; 7. Χημικές και άλλες βιομηχανίες Βιομηχανία Οργανικές ενώσεις Ανόργανα στοιχεία Χημικές βιομηχανίες (ανόργανες ενώσεις) BTEX, TPH, PAHs, PCBs Al, Ag, As, B, Cd, Cl, Cr, Cu, Hg, Pb, Sn, Ti, Zn, Χημικές βιομηχανίες (οργανικές ενώσεις) BTEX, MTBE, PAHs, PCPs, PCBs, NMVOC, TPH, VHH, Εντομοκτόνα, Ζιζανιοκτόνα, Φαινόλες, Χλωροφαινόλες, Διοξίνες, Φουράνες, Αλειφατικοί υδρογονάνθρακες, Χλωριωμένοι αρωματικοί υδρογονάνθρακες, Οργανικές ενώσεις μολύβδου και As, Cd, Cr, Cu, Hg, Ni, Pb, Zn Βιομηχανίες παραγωγής μπαταριών κασσιτέρου PCBs Be, Cd, Hg, Mn, Ni, Pb, Sb, Se, Zn Βιομηχανίες χρωμάτων και βερνικιών BTEX, PAHs, PCBs, VHH, Φαινόλες, Οργανικές ενώσεις κασσιτέρου As, Ba, Cd, Co, Cr, Cu, Mo, Ni, Pb, Sb, Se, Ti, Zn

7. Χημικές και άλλες βιομηχανίες Βιομηχανία Οργανικές ενώσεις Ανόργανα στοιχεία Καταλύτες ;;; Pt, Sm, Sb, Ru, Co, Rh, Re, Pd, Os, Ni, Mo Πλαστικά Aπορρυπαντικά Τυπογραφεία BTEX, PCBs, Ακετόνη, Διχλωρομεθάνιο, Μεθυλαιθυλκετόνη, Μεθανόλη, 1,1,1-Τριχλωροαιθάνιο, Στυρένιο BTEX, PAHs, PCBs, VHH, Διοξίνες, Φαινόλες, Φουράνες, Χλωροφαινολες, Χλωριωμένοι αρωματικοί υδρογονάνθρακες BTEX, PAHs, PCBs, VHH, Φαινόλες, Οργανικές ενώσεις κασσιτέρου Cd, Pb, Sn, Zn, Δισουλφίδιο του άνθρακα As, Cu, Hg, Ni, Zn Ba, Cd, Cr, Cu, Ni, Pb, Se, Zn Ιατρικά είδη ;;; Ag, As, Ba, Cu, Hg, Sb, Se, Sn, Pt, Zn Βυρσοδεψία BTEX, MTBE, VHH, Αλειφατικοί υδρογονάνθρακες Cr 3+, Cr 6+, Cd, Pb και ανόργανες ενώσεις (Χλωρίδια, Σουλφίδια)

Πώς ρυπαίνουμε το έδαφος; 8. Διάθεση απορριμμάτων (Χωματερές και χώροι υγειονομικής ταφής στερεών αστικών απορριμμάτων) Οργανικές ενώσεις BTEX, MTBE, PAHs, PCBs, HFCs, PFCs, TCE, TCM, TPH, VHH, Εντομοκτόνα, Φαινόλες, Χλωροφαινόλες, Διοξίνες, Φουράνες, Αλειφατικοί υδρογονάνθρακες, CH 4, Χλωριωμένοι αρωματικοί υδρογονάνθρακες, Οργανικές ενώσεις μολύβδου και κασσιτέρου Ανόργανα στοιχεία As, B, Cd, Cr, Cu, Hg, Ni, Pb, Sb, Se, Zn και ανόργανες ενώσεις http://images.search.conduit.com/imagepreview/?q=waste+disposal+sites&ctid =CT2269050&SearchSource=53&FollowOn=true&PageSource=Results&SSPV =&dimensions=large&start=0&pos=12 http://www.google.gr/imgres?hl=el&sa=x&biw=1097&bih=534&tbs=isz:l&tbm=isch&tbnid=bw_uja dewrng1m:&imgrefurl=http://amudu-gowripalan.blogspot.com/2011/12/methods-of-solid-wastedisposal.html&docid=jid4d_sdehj5dm&imgurl=http://www.co.stevens.wa.us/publicwrks/images/ Landfill.jpg&w=1756&h=1318&ei=dtJ6T_CWLYbwsgaplp3LAQ&zoom=1&iact=hc&vpx=805&vpy =144&dur=6313&hovh=194&hovw=259&tx=180&ty=96&sig=116585811372396181902&page=2 &tbnh=150&tbnw=199&start=10&ndsp=15&ved=1t:429,r:14,s:10

Πώς ρυπαίνουμε το έδαφος; 9. Κυκλοφορία τροχοφόρων οχημάτων Η κυκλοφορία είναι μία από τις κύριες πηγές ρύπανσης του εδάφους σε αστικές περιοχές και κατά μήκος των οδικών αξόνων σε αγροτικές περιοχές, δηλ., http://www.internetphotos.net/traffic-jam-and-harmonious-cardrivers.html (άνω φωτογραφία) http://greek-motorway.net/ (κάτω φωτογραφία) Pb από τη χρήση βενζίνης, Pb από τα αντίβαρα, Zn, Cd, Hg and PAHs από τα λάστιχα, Sb από τα τακάκια, και Pt, Pd, Rh απότηφθορά των καταλυτών

Πώς ρυπαίνουμε το έδαφος; 10. Υλικά από κατεδαφίσεις http://images.search.conduit.com/imagepreview/?q=construction% 2Bwastes&ctid=CT2269050&SearchSource=53&FollowOn=true&P agesource=results&sspv=&dimensions=large&start=0&pos=29 http://images.search.conduit.com/imagepreview/?q=demolition%2bwastes&ctid= CT2269050&searchsource=53&dimensions=large&start=0&pos=15

Πώς ρυπαίνουμε το έδαφος; 11. Αθλήματα σκοποβολής και κυνηγίου Σε κυνηγητικές περιοχές και σε χώρους σκοποβολής υπάρχει ρύπανσηαπόpb και Sb. Ορισμένες σφαίρες φέρουν επίχρισμα από Ni. Σήμερα, ο Pb έχει αντικατασταθεί από κράματα του Mo και Bi, αλλά δεν είναι ακόμη γνωστές οι επιπτώσεις στο έδαφος http://images.search.conduit.com/imagepreview/?q=hunting&ctid=ct2269050 &SearchSource=53&FollowOn=true&PageSource=ImagePreview&SSPV=&di mensions=large&start=0&pos=1 http://images.search.conduit.com/imagepreview/?q=shooting+range &ctid=ct2269050&searchsource=53&followon=true&pagesource =ImagePreview&SSPV=&dimensions=large&start=0&pos=10

Πώς ρυπαίνουμε το έδαφος; 12. Στρατόπεδα, πόλεμοι και στρατιωτικές ασκήσεις Δραστηριότητα Οργανικές ενώσεις Ανόργανα στοιχεία Στρατόπεδα συμπεριλαμβανομένων των εκρηκτικών Πόλεμοι/στρατιωτικές ασκήσεις BTEX, NMVOC, PAHs, PCBs, TPH As, B, Cd, Co, Cr, Cu, Hg, Ni, Pb, Zn, NH 3, Αμίαντος BTEX, PAHs, PCBs, TPH As, Co, Cu, Hg, Ni, Pb, U, Zn http://images.search.conduit.com/imagepreview/?q=military+bases&ctid=ct226 9050&SearchSource=53&FollowOn=true&PageSource=Results&SSPV=&dimen sions=large&start=0&pos=7 http://images.search.conduit.com/imagepreview/?q=military+exercises&ctid= CT2269050&SearchSource=53&FollowOn=true&PageSource=ImagePreview &SSPV=&dimensions=large&start=0&pos=3

Πώς ρυπαίνουμε το έδαφος; Σκόνη από κατασκευαστικά έργα (π.χ., αφαίρεση της ασφάλτου): Αλιφατικοί και αρωματικοί υδρογονάνθρακες, Fe, Ni, V κ.ά.

Πώς ρυπαίνουμε το έδαφος; Λευκό χρώμα: Το ξεφλούδισμα του λευκού χρώματος ρυπαίνει το έδαφος με Pb και PCBs

Πώς ρυπαίνουμε το έδαφος; Γόμωση στεγών: Τα φύλλα Pb στις στέγες των σπιτιών προστατεύουν από την κατείσδυση των όμβριων υδάτων, αλλά είναι μία Pb Pb Sutton Coldfield, U.K. Sydney, Australia δυνητική πηγή ρύπανσης του εδάφους σε αστικές περιοχές

Πώς ρυπαίνουμε το έδαφος; As σε εμποτισμένο ξύλο: Υψηλές συγκεντρώσεις As απαντώνται στο έδαφος παιδοτόπων, αυλές νηπιαγωγείων και σχολείων κ.ά.

Πόσα γνωρίζουμε για τις χημικές ουσίες; Ερώτηση: Γνωρίζουμε τον τύπο, την έκταση και την ένταση της επιβάρυνσης του εδάφους από τις ανθρωπογενείς δραστηριότητες;

Πόσα γνωρίζουμε για τις χημικές ουσίες; Αριθμός χημικών ουσιών Βάσει της Υπηρεσίας Απογραφής των Χημικών Ουσιών στις 19 Μαρτίου 2012 υπήρχαν 63,965,898 εμπορικά διαθέσιμες χημικές ουσίες 293,950 απογεγραμμένες/νομοθετικά ρυθμισμένες ουσίες http://www.cas.org/cgi-bin/cas/regreport.pl

Πόσα γνωρίζουμε για τις χημικές ουσίες; Στις 2 Απριλίου 2012, υπήρχαν: 66,185,909 εμπορικά διαθέσιμες χημικές ουσίες (αύξηση κατά 2,2 εκατομμύρια σε 14 ημέρες) 294,969 απογεγραμμένες/νομοθετικά ρυθμισμένες ουσίες (αύξηση κατά 1,019 σε 14 ημέρες) http://www.cas.org/cgi-bin/cas/regreport.pl

Πόσα γνωρίζουμε για τις χημικές ουσίες; Υπάρχει ένας μεγάλος αριθμός χημικών ουσιών όμως, πολύ λίγες έχουν ελεχθεί. Έλεγχος χημικών ουσιών: 100,000 διαθέσιμες για χρήση Ρυθμός προόδου Υπάρχουν πολύπλοκες αλυσίδες διάθεσής τους. Υπάρχουν περιορισμοί στις ελεγκτικές 30,000 σε χρήση Μόνο σε 26 έχει εκτιμηθεί η επικινδυνότητα Μόνο για 16 υπάρχουν προτάσεις διαχείρισης της επικινδυνότητας Μόνο για 2 υπάρχουν νομοθετικές αποφάσεις μεθόδους. 0 20000 40000 60000 80000 100000 Πηγή: Royal Commission on Environmental Pollution, 2003, σελ. 52 http://eeac.hscglab.nl/files/uk-rcep_chemicals_jun03.pdf Συμπέρασμα: «Μόνο ένα μικρό μέρος της βιομηχανικής παραγωγής χημικών ουσιών έχει μελετηθεί σε βάθος, και η άγνοια υπερτερεί της γνώσης σε κάθε στάδιο στη διεργασία αξιολόγησης της επικινδυνότητας» (σελ. 200)

Κρίσιμες γνώσεις για τη γεωγραφική κατανομή των χημικών ουσιών Για τις δυνητικά τοξικές χημικές ουσίες που απαντώνται στη φύση (π.χ., As, Hg, Cd, Pb, Cr, PAHs, κλπ.), είναι κρίσιμο να κατανοήσουμε την αφθονία τους και τη χωρική τους κατανομή στα διάφορα περιβαλλοντικά υλικά της Γης (εδάφη, ιζήματα, επιφανειακά ύδατα, υπόγεια ύδατα).

Αναγνωρίζοντας το μέγεθος εντός της φυσικής μεταβλητότητας...«η τεκμηρίωση και η κατανόηση των φυσικών διακυμάνσεων είναι ένα ενοχλητικό θέμα σε κάθε σχεδόν περιβαλλοντικό πρόβλημα: Πώς μπορούμε να αναγνωρίσουμε και να κατανοήσουμε τις αλλαγές στα φυσικά συστήματα, αν δεν καταλάβουμε το εύρος των επιπέδων αναφοράς»; Mary Lou Zoback - 2000 Presidential Address GSA, Πηγή: GSA Today, December 2001 http://www.geosociety.org/gsatoday/archive/11/12/pdf/i1052-5173-11-12-41.pdf (σελ. 41)

Arthur G. Darnley (1930-2006) «To κάθε τι εντός και επί της γης - ορυκτό, ζώο και φυτό - αποτελείται από ένα, ή συνδυασμό κάποιων από τα 86 χημικά στοιχεία που απαντώνται στη φύση. Ό,τι καλλιεργείται ή δημιουργείται, εξαρτάται από τη διαθεσιμότητα των κατάλληλων χημικών στοιχείων. Ηύπαρξη, η ποιότητα και η διατήρηση της ζωής βασίζεται στη διαθεσιμότητα των χημικών στοιχείων στις σωστές αναλογίες και συνδυασμούς. Όμως, οιφυσικέςδιεργασίεςαφ ενός και οι ανθρώπινες δραστηριότητες αφ ετέρου, τροποποιούν τη χημική σύνθεση του γεωπεριβάλλοντός μας. Επομένως, είναι απαραίτητο, να γίνεται συστηματική εκτίμηση της υπάρχουσας ποσότητας και αποτύπωση της χωρικής κατανομής των χημικών στοιχείων στα φυσικά υλικά στην επιφάνεια της Γης» με τα οποία έρχεται συνεχώς σε άμεση επαφή ο άνθρωπος, δηλ. το έδαφος, το ίζημα, και το νερό. (Darnley et al., 1995, p. x) http://www.globalgeochemicalbaselines.eu/files/blue_book_ggd_igcp259.pdf

Γεωχημικός Άτλαντας της Ευρώπης Part 1 2005 Part 2 2006 http://weppi.gtk.fi/publ/foregsatlas ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΑΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΟΥ ΕΔΑΦΟΥΣ ΜΕ ΒΑΣΗ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΕΔΑΦΟΥΣ, ΤΕΕ, Θεσ/νίκη, 4 Απριλίου 2012

Η ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΟΥ ΓΕΩΧΗΜΙΚΟΥ ΑΤΛΑΝΤΑ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ ΕΙΝΑΙ ΔΙΑΘΕΣΙΜΗ ΑΠΟ http://weppi.gtk.fi/publ/foregsatlas

Ο ΓΕΩΧΗΜΙΚΟΣ ΑΤΛΑΝΤΑΣ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ ΑΠΟΤΕΛΕΙ ΤΗΝ ΠΡΩΤΗ ΕΝΙΑΙΑ ΚΑΙ ΟΜΟΙOΓΕΝΗ ΒΑΣΗ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ http://weppi.gtk.fi/publ/foregsatlas http://www.eurogeosurveys.org Ο Γεωχημικός Άτλαντας της Ευρώπης αποτελεί την εκούσια συνεισφορά των Ευρωπαϊκών Γεωλογικών Υπηρεσιών στη δημιουργία Κοινοτικής πολιτικής και στην κοινή προσπάθεια κατανόησης και διαχείρισης του περιβάλλοντος. Πρόκειται για την πρώτη ενιαία «γεωχημική βάση πλαισίου», που θα αξιοποιηθεί από τις επόμενες γενεές για την ποσοτικοποίηση των αλλαγών, είτε αυτές είναι φυσικές, είτε δημιουργία του ανθρώπου.

ΑΔΥΝΑΤΟΣ Ο ΚΑΘΟΡΙΣΜΟΣ ΕΝΙΑΙΑΣ ΟΡΙΑΚΗΣ ΤΙΜΗΣ Βασική προϋπόθεση για την εκτίμηση της ρύπανσης από ανθρωπογενείς δραστηριότητες είναι η κατανόηση του μεταβλητού φυσικού γεωχημικού επιπέδου αναφοράς των χημικών στοιχείων στα διαφορετικά φυσικά υλικά - έδαφος, ίζημα και νερό. Τα αποτελέσματα του Γεωχημικού Άτλαντα της Ευρώπης χαρτογραφούν το μεταβλητό φυσικό γεωχημικό επίπεδο αναφοράς των χημικών στοιχείων σε ηπειρωτική κλίμακα και τεκμηριώνουν με αδιαμφισβήτητο τρόπο ότι είναι αδύνατον να καθοριστεί μία ενιαία «οριακή» τιμή των συγκεντρώσεωντωνχημικώνστοιχείωνστοέδαφοςπου να ισχύει για ολόκληρη την Ευρώπη. Αυτά τα δεδομένα χρησιμοποιήθηκαν στη «Θεματική Στρατηγική για την Προστασία του Εδάφους» (Van Camp et al., 2004a,b,c,d,e,f) και σε άλλες πρωτοβουλίες της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Περιβάλλοντος και της Δ/νσης Περιβάλλοντος της Ε.Ε.

ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΤΟΥ ΝΙΚΕΛΙΟΥ ΣΤΟ ΕΔΑΦΟΣ (Salminen et al., 2005, p.360) (Salminen et al., 2005, p.358)

ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΤΟΥ ΜΟΛΥΒΔΟΥ ΣΤΟ ΕΔΑΦΟΣ (Salminen et al., 2005, p.376) (Salminen et al., 2005, p.374)

ΥΠΑΡΞΗ ΔΥΟ ΠΗΓΩΝ ΑΣΥΝΗΘΩΝ ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΕΩΝ ΤΩΝ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ Επίπεδο αναφοράς Φυσική γεωγενής διακύμανση του στοιχείου Φυσική συγκέντρωση του στοιχείου Λιθολογία «Τιμή πλαισίου» + Ασυνήθεις φυσικές συγκεντρώσεις του στοιχείου Μεταλλοφορία & Λιθολογία Φυσική γεωγενής + διακύμανση του στοιχείου Αυτή η έννοια δεν είναι γενικά γνωστή ΑΝΘΡΩΠΟΓΕΝΗΣ ΡΥΠΑΝΣΗ Συγκεντρώσεις του στοιχείου που οφείλονται σε ανθρωπογενείς δραστηριότητες

ΧΑΡΤΗΣ ΠΟΥ ΑΠΕΙΚΟΝΙΖΕΙ ΑΣΥΝΗΘΕΙΣ ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΕΙΣ ΜΟΛΥΒΔΟΥ ΠΟΥ ΟΦΕΙΛΟΝΤΑΙ (1) ΣΕ ΦΥΣΙΚΑ ΑΙΤΙΑ ΜΕΤΑΛΛΟΦΟΡΙΑ ΚΑΙ (2) ΣΕ ΑΝΘΡΩΠΟΓΕΝΗ ΑΙΤΙΑ - ΡΥΠΑΝΣΗ 4620000 Μεταλλοφόρος περιοχή Πεύκης Κατανομή του μολύβδου (Pb) σε ίζημα ρέματος Ανατολική Μακεδονία και Θράκη 4600000 Μεταλλοφόρος περιοχή Φαρασινού Β ο υ λ γ α ρ ί α 4580000 Μεταλλοφόρος περιοχή Θερμών Μεταλλοφόρος περιοχή Καλότυχου Μεταλλοφόρος περιοχή Κίρκης - Αισύμης - Βυρίνης Μόλυβδος mg Pb/kg 11200 4560000 340 85 4540000 4520000 Μεταλλοφόρος περιοχή Π. Καβάλας - Λεκάνης Μεταλλοφόρος περιοχή Κιμμερίων Μεταλλοφόρος περιοχή Ξάνθης Θ ρ α κ ι κ ό Π έ λ α γ ο ς Μεταλλοφόρος περιοχή Μαρώνιας Ειρήνη Ρ. Ρύπανση Αριθμός δειγμάτων 26756 280000 300000 320000 340000 360000 380000 400000 420000 440000 460000 0m 5000m 42 20 10 2 (Demetriades, 2008, Fig. 2, p.231)

6 Μεταλλείο Αγ. Φιλίππου Ειρήνη Ρέμα Irene Remma Αισύμη Κίρκη Αθήνα Athens Pb (mg/kg) στο ίζημα ρέματος 1 km - 5-100 - 250-500 - 750-1000 - 2000-2500 - 5000-7500 - 10000 Αριθμός δειγμάτων ιζήματος ρέματος = 862 Εργοστάσιο εμπλουτισμού Αλεξανδρούπολη Pb (mg/kg) στο παρόχθιο ίζημα 26 16 14 159 169 0 ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ 394 ΚΑΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΟΥ ΕΔΑΦΟΥΣ ΜΕ ΒΑΣΗ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ413 ΕΔΑΦΟΥΣ, ΤΕΕ, Θεσ/νίκη, 4 Απριλίου 2012 Βάθος σε cm 0 79 104 195 234 303 (Demetriades, 2008, Fig. 7, p.236)

Η ΜΟΡΦΗ ΤΗΣ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗΣ ΚΑΤΑΝΟΜΗΣ ΕΞΑΡΤΑΤΑΙ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΛΙΜΑΚΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Η γενική εικόνα είναι αναγκαία για την κατανόηση της τοπικής κατάστασης Ηπειρωτική κλίμακα Περιφερειακή κλίμακα (Salminen et al., 2005, p.375) (Δημητριάδης κ.ά., 2004, Σχ. 12, σελ. 163)

Έκταση 170 km 2 698 δείγματα εδάφους Φουγάρο Πράσινη Αλεπού Θορικόν Νόρια Καβοδόκανος Κυπριανός Σαντοριναίϊκα Ρουμάνικα Άγ. Ανδρέας Αιγαίον Κόλπος Θορικού Κατανομή μολύβδου (Pb) στο εδαφικό κάλυμμα Κομομπίλ Σημειώνεται ότι τα 500 mg μολύβδου/ ανά kg εδάφους θεωρείται ότι είναι η μέγιστη αποδεκτή τιμή για κατοικημένες περιοχές Νυχτοχώρι Αγ. Παρασκευή Λιμήν Λαυρίου % Μόλυβδος 100,0 97,5 95,0 90,0 75,0 50,0 25,0 15,0 10,0 5,0 2,5 0,0 (mg/kg) 151579 52737 33856 21615 13256 7305 4216 2909 2594 2265 1777 810 Αλάκο Νεάπολη Περιφερειακή κλίμακα (Δημητριάδης κ.ά., 2004, Σχ. 12, σελ. 163) Πυρκάλ Βιλανόϊρα Έκταση 7 km 2 224 δείγματα εδάφους Κούκος Πάνορμος Φουγάρα Πέρδικα Αστική κλίμακα (Demetriades, 2011, Fig. 25.8, p.444 ) 0m B 500m

Για την εκτίμηση της επικινδυνότητας σε αστικό επίπεδο πρέπει να καθορίζονται οι τοπικές οριακές τιμές στο έδαφος Λαύριο Χρησιμοποιήθηκαν αλγόριθμοι της US EPA Ανόργανα Στοιχεία Δείγματα Εδάφους του Λαυρίου (N=50) (mg/kg) Αστικά Κριτήρια Βιομηχανικά Κριτήρια Ελάχιστη Μέγιστη Αριθμητικός Διάμεση τιμή τιμή μέσος τιμή mg/kg mg/kg Αντιμόνιο 28 567 192 151 30 800 Αρσενικό 50 24000 2494 1290 25 25 Βάριο 64 4555 663 479 5500 140000 Βυρήλλιο 0.2 2.7 1.1 1 2 2 Κάδμιο 4 925 68 38 40 1000 Χρώμιο, σύνολο 2 1083 264 183 140 140 Χρώμιο, τρισθενές - 20000 500000 Χρώμιο, εξασθενές - 140 140 Χαλκός 43 4445 357 186 2300 60000 Μόλυβδος 810 151579 11578 7305 500 1000 Υδράργυρος* (μg/kg) 1* 728* 189* 117* 20* 600* Νικέλιο 40 591 141 127 1500 40000 Βανάδιο 26 325 86 75 550 14000 Ψευδάργυρος 591 76310 10872 6668 20000 610000 (Demetriades 1999, Τόμος 4, Πίνακας 2, σελ. 29)

ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ Π.Γ.Δ.Μ. ΤΟΥΡΚΙΑ Δράμα ΑΛΒΑΝΙΑ Θεσσαλονίκη 4400000 4500000 4600000 Η μεταβλητότητα των συγκεντρώσεων των χημικών στοιχείων στο έδαφος ανάλογα με την περιοχή 4300000 ΤΟΥΡΚΙΑ 4200000 Θρακομακεδόνες Αθήνα Ναύπλιον 3800000 3900000 4000000 4100000 Σπάρτη 0m 0 50000m100000m 50 100 km 200000 300000 400000 500000 600000 700000 800000 ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΑΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΟΥ ΕΔΑΦΟΥΣ ΜΕ ΒΑΣΗ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΕΔΑΦΟΥΣ, ΤΕΕ, Θεσ/νίκη, 4 Απριλίου 2012

Ι.Γ.Μ.Ε. Δ/νση Γεωχημείας & Περιβάλλοντος ΧΑΡΤΗΣ ΚΑΤΑΝΟΜΗΣ ΤΟΥ ΜΟΛΥΒΔΟΥ (Pb) ΣΤΟ ΕΔΑΦΟΣ (0-10 cm) ΓΕΩΧΗΜΙΚΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΑΣΤΙΚΗΣ - ΠΕΡΙΑΣΤΙΚΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΔΡΑΜΑΣ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΤΗΤΑ 17.37 28.26 32.89 27.68 29.21 31.08 64.26 34.88 53.00 34.70 32.76 28.87 51.60 18.20 23.44 43.26 Κ α λ λ ί φ υ τ ο ς 26.65 29.58 23.71 29.85 28.31 7.16 49.28 53.73 42.19 25.48 47.75 63.57 28.95 21.94 19.24 31.90 4553000 4554000 4555000 4556000 4557000 30.41 35.01 23.20 31.19 28.92 18.25 39.95 30.85 21.57 28.46 29.32 30.84 30.33 27.70 51.24 53.45 18.27 22.25 31.32 35.37 33.16 34.10 22.25 36.97 Α ρ κ α δ ι κ ό ς 27.58 45.83 Ν έ α Α μ ι σ ό ς 27.66 15.82 38.47 20.03 23.16 17.78 19.54 14.47 23.30 27.87 510000 511000 512000 513000 514000 515000 516000 517000 518000 Χάρτης 31 Ν έ α Σ ε β ά σ τ ε ι α 27.15 33.76 19.67 29.58 55.16 34.57 16.51 55.96 35.57 22.23 41.34 63.96 21.66 14.46 36.12 111.35 22.21 48.58 57.44 15.98 55.12 24.41 63.67 127.16 16.47 65.57 34.62 50.65 26.33 62.37 39.84 31.61 27.40 19.00 22.40 27.89 42.05 18.02 19.81 46.83 22.51 32.21 44.03 28.42 28.60 30.85 Δ Ρ Α Μ Α 25.12 99.04 18.84 27.17 28.45 13.45 25.23 25.15 18.85 44.75 29.04 24.57 22.81 22.86 24.69 25.21 18.86 22.29 Π ρ ο ά σ τ ι ο 27.39 21.24 22.34 20.07 19.92 27.09 23.06 28.86 53.11 25.24 32.76 21.72 23.24 26.67 25.47 23.87 18.74 28.32 29.63 21.05 19.45 21.31 12.64 17.90 23.22 24.10 23.51 24.41 25.02 26.67 100 m 200 m 300 m 400 m 500 m 600 m 700 m 800 m 900 m 0 m 1000 m 2000 m 3000 m 25.47 100.0 22.79 97.5 95.0 90.0 16.56 75.0 50.0 25.0 16.18 15.0 Χ ω ρ ι σ τ ή 5.0 27.67 2.5 0.0 49.99 24.02 25.81 27.03 30.81 % Pb (mg/kg) 10.0 127 17.48 64 62 52 31.13 35 28 22 23.49 20 18 17 31.08 16 7 (Βασιλειάδης & Τασιού, 2008α, Χάρτης 31)

Ι.Γ.Μ.Ε. Δ/νση Γεωχημείας & Περιβάλλοντος ΧΑΡΤΗΣ ΚΑΤΑΝΟΜΗΣ ΤΟΥ ΜΟΛΥΒΔΟΥ (Pb) ΣΤΟ ΕΔΑΦΟΣ (0-10 cm) ΓΕΩΧΗΜΙΚΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΑΣΤΙΚΗΣ - ΠΕΡΙΑΣΤΙΚΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΘΡΑΚΟΜΑΚΕΔΟΝΩΝ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΤΗΤΑ Πάρνης Όρος Ξενία Πάρνηθος Κρύα Βρύση Ρ. 4217000 4218000 4219000 4220000 4221000 4222000 116.61 30.63 79.58 51.69 20.25 60.78 48.25 Κ ο ρ α κ ο φ ω λ ι ά 66.68 56.39 31.63 27.74 46.30 37.94 73.88 13.02 29.42 32.19 Χάρτης 30 Αγ. Τριάδας Ρ. 59.27 24.17 63.81 29.84 62.00 53.57 56.26 84.15 82.47 60.32 57.52 62.33 12.05 169.63 56.87 73.08 29.10 37.40 6.95 37.50 39.01 32.11 44.26 17.40 23.20 37.78 38.81 19.02 32.89 Κ α ζ α ν ά ς Α μ υ γ δ α λ ι έ ς 43.92 59.79 39.29 18.81 37.65 35.05 17.31 13.32 37.36 40.03 24.14 Δ α σ ά κ ι 28.80 52.39 34.20 38.37 54.15 17.48 21.76 23.10 Ι. Μ. Π α ν α γ ί α ς 32.48 31.37 36.33 26.98 16.78 35.54 28.97 53.61 66.81 67.03 38.26 28.91 Θ ρ α κ ο μ α κ ε δ ό ν ε ς 42.49 33.95 28.90 23.66 39.92 28.46 25.71 29.79 38.93 47.50 13.38 13.45 19.43 16.68 27.02 18.15 36.61 15.62 31.26 25.04 39.54 25.56 31.91 22.36 25.96 32.36 15.53 23.02 31.63 114.09 41.20 25.63 45.84 29.23 24.72 15.53 30.47 20.46 24.26 27.69 38.99 30.16 28.99 Β α ρ υ μ π ό μ π η 16.71 30.56 40.35 17.72 14.82 21.38 41.44 28.82 67.24 17.84 25.31 26.52 25.08 23.97 16.80 28.50 103.81 111.46 28.41 22.56 Αγ. Γεωργίου Ρ. 475000 476000 477000 478000 479000 480000 481000 482000 483000 484000 100 m 200 m 300 m 400 m 500 m 600 m 700 m 800 m 900 m 29.13 Α ε ρ. Τ α τ ο ϊ ο υ 0 m 1000 m 2000 m 3000 m Σ.Σ. Δεκέλειας 37.03 20.18 73.98 33.78 22.91 22.52 Αγ. Αθανάσιος 35.76 11.85 32.73 42.66 27.27 29.24 6.41 31.04 11.84 21.10 15.50 39.68 Α δ ά μ ε ς 35.63 36.75 47.01 100.0 97.5 24.74 95.0 90.0 75.0 44.73 50.0 15.0 18.47 25.49 10.0 5.0 28.75 18.97 2.5 % Pb (mg/kg) 25.0 54.72 74 44.50 62 42 31 17.34 23 18 47.13 17 13 12 33.69 170 104 (Βασιλειάδης & Τασιού, 2008β, Χάρτης 30) 0.0 6

Ι.Γ.Μ.Ε. Δ/νση Γεωχημείας & Περιβάλλοντος ΧΑΡΤΗΣ ΚΑΤΑΝΟΜΗΣ ΤΟΥ ΜΟΛΥΒΔΟΥ (Pb) ΣΤΟ ΕΔΑΦΟΣ (0-10 cm) ΓΕΩΧΗΜΙΚΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΑΣΤΙΚΗΣ - ΠΕΡΙΑΣΤΙΚΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΝΑΥΠΛΙΟΥ 24 23 26 36 12 26 16 32 25 15 12 Τύρινς 15 22 12 15 ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΤΗΤΑ 14 4157000 4158000 4159000 4160000 4161000 21 23 23 21 21 22 23 30 21 22 28 28 14 21 30 11 13 16 5 35 25 32 23 32 15 19 25 18 18 24 19 21 15 14 13 9 11 12 32 14 32 16 21 16 14 17 26 26 9 27 19 23 19 31 16 10 15 13 10 18 23 28 18 21 19 53 24 12 12 14 Pb % (mg/kg) 100.0 97.5 95.0 90.0 75.0 50.0 25.0 15.0 10.0 5.0 2.5 0.0 5 167 57 52 40 28 21 14 12 12 9 8-50 100 m 200 m 300 m 400 m 500 m 600 m 700 m 800 m 900 m Ν Α Υ Π Λ Ι Ο 25 60 98 0 m 1000 m 2000 m 18 38 32 30 44 39 32 28 16 8 52 43 34 27 18 37 54 12 26 15 167 35 17 14 40 28 17 30 25 19 47 57 7 43 29 18 47 12 18 17 8 8 27 45 13 12 14 12 14 391000 392000 393000 394000 395000 396000 397000 398000 399000 Άρια 18 9 13 Λευκάκια 15 19 Χάρτης 31 (Βασιλειάδης & Τασιού, 2008γ, Χάρτης 31)

Ι.Γ.Μ.Ε. Δ/νση Γεωχημείας & Περιβάλλοντος ΧΑΡΤΗΣ ΚΑΤΑΝΟΜΗΣ ΤΟΥ ΜΟΛΥΒΔΟΥ (Pb) ΣΤΟ ΕΔΑΦΟΣ (0-10 cm) ΓΕΩΧΗΜΙΚΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΑΣΤΙΚΗΣ - ΠΕΡΙΑΣΤΙΚΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΣΠΑΡΤΗΣ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΤΗΤΑ 4101000 4102000 4103000 4104000 4105000 4106000 4107000 42.16 14.36 23.29 21.66 18.05 16.78 22.00 33.18 25.33 15.19 21.32 19.42 18.89 16.97 53.81 51.67 13.77 20.52 18.95 19.09 Χάρτης 30 16.81 18.29 20.31 23.59 19.89 Κ ά τ ω Χ ώ ρ α 58.04 Μ υ σ τ ρ ά ς 62.19 34.75 16.08 19.65 Μ α γ ο υ λ ί τ σ α Ρ. 13.04 19.44 14.96 22.05 33.07 36.85 24.25 Π α ρ ό ρ ε ι ο ν 27.34 18.67 14.51 65.27 17.55 18.01 21.08 20.20 30.45 25.99 27.06 22.55 33.21 12.52 17.51 19.70 20.98 16.80 22.10 24.62 26.99 21.68 27.06 Π α ρ ο ρ ί τ η ς Ρ. 29.36 31.87 102.13 13.96 11.94 16.02 22.66 34.47 47.89 30.28 Α γ. Ε ι ρ ή ν η 28.83 28.77 29.55 27.54 50.24 53.67 355000 356000 357000 358000 359000 360000 361000 362000 363000 100 m 200 m 300 m 400 m 500 m 600 m 700 m 800 m 900 m 14.82 12.58 14.03 21.27 29.93 27.81 Π α λ α ι ο λ ό γ ι ο 44.64 30.85 33.17 49.53 48.05 Ά γ ι ο ς Ι ω ά ν ν η ς 15.80 15.66 17.07 17.00 42.10 Μ α γ ο ύ λ α 33.65 32.22 30.64 33.16 40.22 Π ο λ ύ δ ε ν δ ρ ο ν 31.59 30.40 16.69 13.86 17.56 51.05 140.40 27.51 Χ α ρ ί σ ι ο ν 36.22 33.42 29.92 Κ α μ ά ρ α ι 36.05 49.29 39.27 Σ υ κ α ρ ά κ ι ο ν 84.45 Γ κ ο υ ρ τ σ ί ν α Ρ. 16.46 10.18 13.18 22.12 132.01 75.23 17.95 26.88 37.86 32.06 58.04 Ο ί ν ο υ ς Π. (Κ ε λ ε φ ί ν α) 118.12 18.93 134.31 27.36 140.90 32.79 99.83 150.70 25.98 20.44 32.92 Α λ έ σ ι α 47.33 0 m 1000 m 2000 m 3000 m 16.39 Κ ο κ κ ι ν ό ρ α χ η Σ Π Α Ρ Τ Η 16.38 31.01 48.99 128.01 18.42 45.78 Ν. Κ ό σ μ ο ς 73.05 32.31 30.82 32.68 27.88 29.17 18.51 17.71 11.20 24.35 13.11 37.53 45.62 25.46 Β ά ρ ι κ α 32.65 35.85 26.47 Ε Υ Ρ Ω Τ Α Σ Π. 20.66 16.60 15.98 Α φ ι σ ι ό ν 17.03 16.14 29.99 30.06 59.98 17.98 28.87 Ρ ι β ι ώ τ ι σ σ α 36.68 15.34 14.26 14.92 14.86 19.71 14.13 13.70 13.89 13.06 15.30 12.87 32.33 24.42 10.64 23.58 22.33 39.54 12.93 16.09 100.0 14.09 90.0 11.53 50.0 12.68 25.0 10.0 10.81 5.0 0.0 11.75 11.11 15.07 14.58 25.44 12.64 13.03 13.77 Pb % (mg/kg) 97.5 95.0 75.0 15.0 2.5 Ν τ ο υ λ α π ό ρ ρ ε μ α 151 128 75 50 33 23 16 14 13 13 11 10 0 11.78 14.77 14.22 Κ α σ τ ο ρ ό ρ ρ ε μ α 16.24 12.83 (Βασιλειάδης & Τασιού, 2008δ, Χάρτης 30)

Μόλυβδος (Pb ppm) Αριθμός δειγμάτων Ελάχιστη τιμή Μέγιστη τιμή Μέση τιμή Διάμεση τιμή Δράμα 176 7.16 127.16 31.37 27.62 Θρακομακεδόνες 173 6.41 169.63 36.76 31.26 Ναύπλιο 144 4.65 881.52 29.96 20.67 Σπάρτη 206 10.18 150.70 30.46 22.60 Ελληνικά εδάφη 120 5.51 247.29 20.51 14.62 Ελλάδα (Γεωχ. Άτλ. Ευρώπης) 41 6.00 886.00 39.24 15.00 Γεωχημικός Άτλαντας Ευρώπης 837 1.50 886.00 23.86 15.00 Γεωχημικός Άτλ. Βαλτικών χωρών 744 0.10 75.60 9.98 8.40 Δράμα Θρακομακεδόνες Ναύπλιο Σπάρτη Ελληνικά εδάφη Ελλάδα_Ευρ. Άτλ. Γεωχ.Άτλ. Ευρώπης Γεωχ.Άτλ. Βαλτ. Χωρών 0 200 400 600 800 1000 (Τασιού, 2009, σελ. 72) Pb (ppm)

ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΠΑΡΟΧΗΣ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ «ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ ΤΩΝ ΔΥΝΗΤΙΚΩΝ ΠΗΓΩΝ ΡΥΠΑΝΣΗΣ ΤΟΥ ΕΔΑΦΟΥΣ» στην Κύπρο Αρ. Προκήρυξης: 5/2004 www.3dflags.com

MINISTRY OF AGRICULTURE NATURAL RESOURCES AND ENVIRONMENT GEOLOGICAL SURVEY DEPARTMENT INSTITUTE OF GEOLOGY AND MINERAL EXPLORATION 70 Messoghion Avenue, Gr-115 27 Athena, Hellas Tel.: +30-210-7798412 Fax: +30-210-7752211 http://www.igme.gr/ INSTITUTE FOR ECOLOGY OF INDUSTRIAL AREAS 6 Kossutha Street, 40-833 Katowice, Poland Tel.: +48-32-2546031 Fax: +48-32-2541717 http://www.ietu.katowice.pl/ GEOINVEST LTD Applied Geology, Geotechnics, Environmental Engineering Biotechnical area of Aglantzia, Unit Νο. 10, Aglantzia, Kipros Tel.: +357-22-330093 Fax: +357-22-330118 http://www.geoinvest-cy.com/ NATIONAL INVENTORY OF POTENTIAL SOURCES OF SOIL CONTAMINATION IN CYPRUS (Tender number 5/2004) Alecos Demetriades, Nikos Androulakakis, Maria Kaminari, Katerina Vergou Institute of Geology and Mineral Exploration, Athena, Hellas Eleonora Wcislo, Marek Korcz, Jacek Dlugosz Institute for Ecology of Industrial Areas, Katowice, Poland Andreas Shiathas and Despo Papacharalambous GeoInvest Ltd, Lefkosia, Kipros Athena, December 2006

Στόχοι της μελέτης Οι στόχοι της μελέτης ήταν: η παροχή συμβουλευτικών υπηρεσιών και τεχνικής υποστήριξης στην Κυβέρνηση της Κύπρου για την κατάρτιση σύγχρονου ηλεκτρονικού Εθνικού Αρχείου Ρυπασμένων Θέσεων, συμπεριλαμβανομένων όλων των πιθανών πηγών ρύπανσης του εδάφους, ώστε να δημιουργηθεί το σωστό Πλαίσιο για τη Διαχείριση Ρυπασμένων Εδαφών και του Σχεδίου Αποκατάστασής τους.

Μετά από μελέτη όλων των διαθέσιμων πληροφοριών έγινε κατηγοριοποίηση των δυνητικών πηγών ρύπανσης του εδάφους στην Κύπρο, ανάλογα με τον τύπο και τον όγκο των παραχθέντων επικίνδυνων αποβλήτων και των πιθανών οργανικών και ανόργανων ρυπαντών GSD- Rating GSD NACE- Code NOSE-P code Activity: Industry, Enterprise A G27 105.12 Metal smelting, Metal treatment & Metal Works A G27.44 105.12 Metal smelting: Copper A G27.45 105.12 Metal smelting: Chromite Organic contaminants BTEX, PAHs, PCBs, HCB, TPH, Phenols, Dioxins, Furans BTEX, PAHs, PCBs, TPH BTEX, PAHs, PCBs, TPH Inorganic contaminants As, Cd, Cl, Cr, Cu, F, Hg, Ni, Pb, V, Zn and inorganic compounds (Cl, HCN) As, Ba, Cd, Co, Cr, Cu, Fe, Ni, Pb, U, V, Zn Cr, Ni, Fe, V NACE code: Standard nomenclature for economic activities NOSE-P code: Standard nomenclature for sources of emissions

GSD- Rating GSD NACE- Code NOSE-P code Activity: Industry, Enterprise A G27.1 105.12 Metal smelting: Cast iron A G28.51 105.01 Metal plating & aluminium anodising including galvanised pipes A G13.2 - Ore mining & Quarrying A G13.21 - Mining: Asbestos A G13.22 - Mining: Chromite A G13.23 - Mining: Copper Organic contaminants BTEX, PAHs, PCBs, TPH NMVOC, PAHs, PFCs, SF 6, Cyanide, Benzene, 1,1,1- Trichloroethane, Dioxins, Furans BTEX, PAHs, PCBs, TPH BTEX, PAHs, PCBs, TPH BTEX, PAHs, PCBs, TPH BTEX, PAHs, PCBs, TPH Inorganic contaminants Fe, Mn, P As, Cd, Cr, Cu, F, Hg, Ni, Pb, Zn, Sulphuric acid, Hydrochloric acid, NH 3, NO x, SO x As, Cr, Cu, Ni, Zn Co, Cr, Ni, asbestos fibres As, Cr, Ni, Fe, V, Zn As, Ba, Cd, Co, Cr, Cu, Fe, Ni, Pb, U, V, Zn

MINISTRY OF AGRICULTURE NATURAL RESOURCES AND ENVIRONMENT GEOLOGICAL SURVEY DEPARTMENT INSTITUTE OF GEOLOGY AND MINERAL EXPLORATION 70 Messoghion Avenue, Gr-115 27 Athena, Hellas Tel.: +30-210-7798412 Fax: +30-210-7752211 http://www.igme.gr/ MINISTRY OF AGRICULTURE NATURAL RESOURCES AND ENVIRONMENT GEOLOGICAL SURVEY DEPARTMENT INSTITUTE FOR ECOLOGY OF INDUSTRIAL AREAS 6 Kossutha Street, 40-844 Katowice, Poland Tel.: +48-32-2546031 Fax: +48-32-2541717 http://www.ietu.katowice.pl/ NATIONAL INVENTORY OF POTENTIAL SOURCES OF SOIL CONTAMINATION IN CYPRUS (Tender number 5/2004) PART 3 A MANUAL FOR THE INVESTIGATION OF POTENTIALLY CONTAMINATED SOIL EurGeol Alecos Demetriades B.Sc.(Hons), M.Sc., F.G.S., F.A.A.G., M.I.M.M.M., C.Geol., C.Eng., C.Sci. Geologist-Mining & Exploration Geologist-Applied Geochemist Institute of Geology and Mineral Exploration, Athena, Hellas NATIONAL INVENTORY OF POTENTIAL SOURCES OF SOIL CONTAMINATION IN CYPRUS (Tender number 5/2004) PART 5 GUIDANCE ON CONTAMINATED SITE RISK ASSESSMENT IN CYPRUS 1. SITE-SPECIFIC HUMAN HEALTH RISK ASSESSMENT (HRA) 2. RISK-BASED GUIDELINE VALUES FOR SOIL CONTAMINANTS (RBSGVs) Eleonora Wcislo, Marek Korcz Institute for Ecology of Industrial Areas, Katowice, Poland Accompanied by CD-rom with report and other useful information and environmental software Athena, November 2006 Accompanied by DVD-rom with report and other useful information and environmental software Katowice, November 2006

Δημιουργήθηκαν οριακές τιμές επικινδυνότητας για το έδαφος (Risk-based soil guideline values RBSGVs) για 102 δυνητικούς ρυπαντές του εδάφους, οι οποίοι επιλέχθηκαν βάσει των ρυπαινουσών δραστηριοτήτων στην Κύπρο. Οι τιμές αυτές προορίζονται για την προστασία της ανθρώπινης υγείας.

Οι οριακές τιμές επικινδυνότητας για το έδαφος (Risk-based soil guideline values RBSGVs) Αναπτύχθηκαν για τρία διαφορετικά βασικά σενάρια έκθεσης του πληθυσμού, ήτοι: 1. Βιομηχανική (industrial) 2. Οικιστιστική (residential) 3. Αναψυχής (recreational) Υπολογίστηκαν βάσει τυποποιημένων εξισώσεων και προκαθορισμένων τιμών.

Οι οριακές τιμές επικινδυνότητας Αναπτύχθηκαν για για το έδαφος (Risk-based soil guideline values RBSGVs) Ανόργανα χημικά στοιχεία Αροματικές ενώσεις PAHs Χλωριομένους αλιφατικούς υδρογονάνθρακες Χλωροβενζόλιο Φαινόλες και χλωροφαινόλες Ζιζανιοκτόνα Διοξίνες, PCBs Άλλες χημικές ουσίες

No Chemical CAS No. Risk Based Soil Guideline Values Industrial Residential Recreational mg/kg mg/kg mg/kg Inorganics 1 Antimony 7440360 320 26 770 2 Arsenic 7440382 1.8 0.39 11 3 Barium 7440393 120000 11000 330000 4 Boron 7440428 210000 15000 440000 5 Beryllium 7440417 220 31 910 6 Cadmium 7440439 900 70 2100 7 Chromium III 16065831 280000 37000 1100000 8 Chromium VI 18540299 530 110 3200 9 Cobalt 7440484 2200 930 27000 10 Copper 7440508 43000 3000 89000 11 Iron 7439896 320000 23000 670000 12 Manganese 7439965 8600 920 27000 13 Mercury (elemental) 7439976 14 1.9 57 Mercury (mercuric chloride) 7487947 180 17 490 14 Molybdenum 7439987 5300 380 11000 15 Nickel 7440020 8600 920 27000 16 Lead 7439921 800 400 not established 17 Selenium 7782492 5300 380 11000 18 Silver 7440224 2100 230 6700 19 Thallium (chloride) 7791120 85 6.1 180 20 Tin 7440315 640000 46000 1300000 21 Vanadium 7440622 320 38 1100 22 Zinc 7440666 320000 23000 670000

Οι οριακές τιμές επικινδυνότητας για το έδαφος που δημιουργήθηκαν το 2006 πρέπει να αναθεωρηθούν, λαμβάνοντας υπ όψιν τα αποτελέσματα του Εδαφογεωχημικού Άτλαντα της Κύπρου, ο οποίος ολοκληρώθηκε το 2011 Cr chromium INAA 5,377 sites Keryneia Top soil (0 25 cm) Lefkosia Polis Ammochostos Sub soil (50 75 cm) Larnaca Ayia Napa Pafos Lemesos Cr (%) Top soil Ultramafic Mafic intrusive Basaltic volcanic Mafic clastic Silicic clastic Carbonate Alluvium-colluvium Cr (mg/kg) 10 100 1,000 10000 10,000 http://www.moa.gov.cy/moa/gsd/gacsymposium2011.nsf/all/fea753327e3b4069c225790c001c12fa?opendocument 2000 600 450 340 220 180 160 140 120 90 50 (Cohen et al., 2011)

Τα αποτελέσματα του Εδαφογεωχημικού Άτλαντα της Κύπρου δίνουν τα βασικά γεωχημικά επίπεδα των ανόργανων χημικών στοιχείωνβάσειτωνοποίων μπορεί να εκτιμηθεί η δυνητική ρύπανση του εδάφους. Σε συνδυασμό με τις Οριακές Τιμές Επικινδυνότητας και τη διαδικασία που περιγράφεται σ αυτό το εγχειρίδιο μπορούν να συνταχθούν πιθανοκρατικοί χάρτες εκτίμησης της επικινδυνότητας. MINISTRY OF AGRICULTURE NATURAL RESOURCES AND ENVIRONMENT GEOLOGICAL SURVEY DEPARTMENT INSTITUTE OF GEOLOGY AND MINERAL EXPLORATION 70 Messoghion Avenue, Gr-115 27 Athena, Hellas Tel.: +30-210-7798412 Fax: +30-210-7752211 http://www.igme.gr/ NATIONAL INVENTORY OF POTENTIAL SOURCES OF SOIL CONTAMINATION IN CYPRUS (Tender number 5/2004) PART 4 QUALITY ASSURANCE AND QUALITY CONTROL, ESTIMATION OF MEASUREMENT UNCERTAINTY AND COMPILATION OF PROBABILITY RISK ASSESSMENT MAPS EurGeol Alecos Demetriades B.Sc.(Hons), M.Sc., F.G.S., F.A.A.G., M.I.M.M.M., C.Geol., C.Eng., C.Sci. Geologist-Mining & Exploration Geologist-Applied Geochemist Institute of Geology and Mineral Exploration, Athena, Hellas Athena, November 2006

Επιπρόσθετα, μπορεί να διεξαχθεί η επί τόπου εκτίμηση της επικινδυνότητας στην υγεία του ανθρώπου και την κατάταξη σε ζώνες επικινδυνότητας και αποκατάστασης του εδάφους, βάσει της μεθοδολογίας που περιγράφεται σ αυτό το εγχειρίδιο.

Kerinia Βιομηχανική περιοχή Μονής: Μη-μεταλλικές βιομηχανίες Βιομηχανίες μετάλλων Βυρσοδεψείο Κτηνοτροφικές μονάδες Morphou Lefkosia Ammochostos Polis Moni Industrial area Larnaka Paphos Moni Industrial area Lemessos 0km 50km

Βιομηχανική περιοχή Μονής, Κύπρος Χάρτες που απεικονίζουν τις συγκεντρώσεις πάνω από τα εκτιμώμενα όρια αποκατάστασης για το βιομηχανικό σενάριο As Cr VI Sb Chemical Industrial preliminary remedial level (Wcislo et al., 2007, 2012) Basis mg/kg As 1.77 oral/dermal exposure, carcinogenic effects; RBC Cr (VI) 81.4 Inhalation exposure, carcinogenic effects; RBC Sb 78.9 oral/dermal exposure; ARBC

. Πιθανοκρατικός χάρτης αποκατάστασης του αρσενικού, βάσει του βιομηχανικού, οικιστικού και ψυχαγωγικού σεναρίου (Wcislo et al., 2007, 2012)

. Πιθανοκρατικός χάρτης αποκατάστασης του Cr(VI), βάσει του βιομηχανικού, οικιστικού και ψυχαγωγικού σεναρίου Πιθανώς επικίνδυνο Μη επικίνδυνο Ενδεχομένως επικίνδυνο Επικίνδυνο (Wcislo et al., 2007, 2012)

Έργο Γεωχημικής χαρτογράφησης των εδαφών των γεωργικών και κτηνοτροφικών περιοχών (GEochemical Mapping of Agricultural and Grazing land Soil GEMAS) (Reimann et al., 2011, Fig. 7, p.27) (Reimann et al., 2011, Fig. 8, p.28)

Mapping the Chemical Environment of Urban Areas Editors: Christopher Johnson, Alecos Demetriades, Rolf Tore Ottesen, Juan Locutura Είναι το πρώτο πανέγχρωμο γεωχημικό βιβλίο που δημοσιεύθηκε από ιδιωτικό εκδοτικό οίκο και στην τιμή των 112 αξίζει να το αγοράσετε. Παραγγείλατε το δικό σας αντίτυπο διαδικτυακά: www.wiley.com/buy/978-0-470-74724-7

Έκδοση Αύγουστος 2010 http://www.schweizerbart.de/publications/detail/artno/001201002# Έκδοση Δεκέμβριος 2010 http://www.sciencedirect.com/science?_ob=articlelisturl&_method=list&_articlelistid=1747407857&_sort =r&_st=13&view=c&_acct=c000050221&_version=1&_urlversion=0&_userid=10&md5=fef725ed1cc40656a 889043d4e826e92&searchtype=a

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ (1/3) Οάνθρωπος, από την εμφάνιση του στη γη μέχρι σήμερα, με τις διάφορες δραστηριότητές του για να βελτιώσει τις συνθήκες διαβίωσής του, αλλοιώνει το φυσικό περιβάλλον, με συνέπεια κάποια ευαίσθητα οικοσυστήματα να βρίσκονται σε κίνδυνο.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ (2/3) Τα αποτελέσματα του Γεωχημικού Άτλαντα της Ευρώπης απεικονίζουν τη μεγάλη μεταβλητότητα των βασικών γεωχημικών επιπέδων στα Ευρωπαϊκά εδάφη. Τα αποτελέσματα του Γεωχημικού Άτλαντα της Ευρώπης δείχνουν ότι η ανθρωπογενής ρύπανση του εδάφους είναι τοπικής σημασίας. Λόγω της μεταβλητότητας των βασικών γεωχημικών επιπέδων στα Ευρωπαϊκά εδάφη, η κάθε χώρα πρέπει να προσδιορίσειτιςδικέςτηςοριακέςτιμές, βάσει των δικών της γεωλογικών, εδαφολογικών και κλιματολογικών συνθηκών. Τα εθνικά βασικά γεωχημικά επίπεδα παρέχουν το γενικό πλαίσιο. Για την εκτίμηση, όμως, της επικινδυνότητας μίας ρυπασμένης θέσης πρέπει να υπολογίζονται τα τοπικά βασικά γεωχημικά επίπεδα. Η Ελλάδα, μέσω του Ι.Γ.Μ.Ε., επιβάλλεται να διεξάγει, ό Κύ ή δ ή

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ (3/3) Professor Christine Gosden Combating environmental hazards causing cancers; lessons and challenges from Iraq conflicts and promotion of health in the North West SEGH 2011, Opening Ceremony and Keynote Presentation, Monday, 11 th April 2011: Το ρυπασμένο έδαφος συνδέεται με μεγάλους κινδύνους. Οι κίνδυνοι εξαρτώνται από τους ρυπαντές, τη δόση, τη δίοδο εισόδου στον οργανισμό και την προσπάθεια περιορισμού των κινδύνων. Ερώτηση: Τί μπορούμε να κάνουμε για να ελαχιστοποιήσουμε τους κινδύνους, να βελτιώσουμε την υγεία και να παρέχουμε αποτελεσματική πρόληψη και Φαντασθείτε ένα δεξαμενόπλοιο στην πίσω αυλή σας!!!

Οι Γεωλογικές Υπηρεσίες θεωρούν υποχρέωσή τους, να συμβάλουν στην εξασφάλιση καλύτερης ποιότητας ζωής για τις σημερινές και επόμενες γενεές Ευχαριστώ για την προσοχή σας

ΣΥΝΤΟΜΕΥΣΕΙΣ DCM: Dichloromethane [Διχλωρομεθάνιο] PCPs: 1-(1-Phencyclohexyl) piperidine [1-1(- Φαινκυκλοεξυλική πιπεριδίνη] HCB: Hexachlorobenzene [Εξαχλωροβενζίνη] PER: Τετραχλωροαιθυλένιο [Τετραχλωροαιθυλένιο] HFCs: Total mass of hydrogen fluorocarbons [Ολική μάζα των υδρογονούχων φθοροανθρακικών ενώσεων], δηλ., άθροισμα των ενώσεων HFC23, HFC32, HFC41, HFC4310mee, HFC125, HFC134, HFC134a, HFC152a, HFC143, HFC143a, HFC227ea, HFC236fa, HFC245ca PFCs: Total mass of perfluorocarbons [Ολική μάζα υπερφθοροανθράκων], δηλ., άθροισμα των ενώσεων CF4, C2F6, C 3F8, C4F10, c-c4f8, C5F12, C6F14 SF6: Total mass of sulphur hexafluoride [Ολική μάζα εξαφλωρικού του θείου] MTBE: Methyl-Tertiary-Butyl Ether [Μεθυλβουτυλαιθέρας] NMVOC: Total mass of Volatile Organic Compounds [Ολική μάζα των Πτητικών Οργανικών Ενώσεων] PAE: Phthalatic Acid Esters (phthalates) [Φθαλικοί οξυεστέρες] PAHs: Polycyclic aromatic hydrocarbons [Πολυκυκλικοί αρωματικοί υδρογονάνθρακες] PCBs: PolyChlorinated Biphenyls [Πολυχλωριομένα διφαινύλια] TCE: Trichloroethane-1,1,1 [Τριχλωροαιθάνιο-1,1,1] TCM: Tetrachloromethane [Τετραχλωρομεθάνιο] TPH: Total Petroleum Hydrocarbons [Ολικοί υδρογονάνθρακες πετρελαίου] TRI: Trichloroethylene [Τριχλωροαιθυλένιο] VHH: Volatile Halogenated Hydrocarbons (Trichloromethane, etc.) [Πτητικοί Αλογομένοι υδρογονάνθρακες (Τριχλωρομεθάνιο, κ.ά.)]

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ Βασιλειάδης, Ε. & Τασιού, Σ., 2008α. Γεωχημική περιβαλλοντική μελέτη αστικής-περιαστικής περιοχής Δράμας, Τόμος Β Γεωχημικοί χάρτες. ΓΚοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης (2000-2006), Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Ανταγωνιστικότητα», Δράση 7.3.1 / Πράξη 3.3.1.3. Έργο: Συγκέντρωση, Κωδικοποίηση και Τεκμηρίωση Γεωθεματικών Πληροφοριών Αστικών και Περιαστικών Περιοχών Ελλάδος Πιλοτικές Εφαρμογές. Υποέργο 4: Ολοκληρωμένη Γεωλογική, Τεχνικογεωλογική, Υδρογεωλογική, Γεωχημική και Γεωφυσική Έρευνακ Αστικής Περιαστικής Πιλοτικής Περιοχής Δράμας, Ν. Δράμας. Ινστιτούτο Μεταλλευτικών και Γεωλογικών Ερευνών, Αθήνα. Βασιλειάδης, Ε. & Τασιού, Σ., 2008α. Γεωχημική περιβαλλοντική μελέτη αστικής-περιαστικής περιοχής Θρακομακεδόνων, Τόμος Β Γεωχημικοί χάρτες. ΓΚοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης (2000-2006), Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Ανταγωνιστικότητα», Δράση 7.3.1 / Πράξη 3.3.1.3. Έργο: Συγκέντρωση, Κωδικοποίηση και Τεκμηρίωση Γεωθεματικών Πληροφοριών Αστικών και Περιαστικών Περιοχών Ελλάδος Πιλοτικές Εφαρμογές. Υποέργο 2: Ολοκληρωμένη Γεωλογική, Τεχνικογεωλογική, Υδρογεωλογική, Γεωχημική και Γεωφυσική Έρευνακ Αστικής Περιαστικής Πιλοτικής Περιοχής Θρακομακεδόνων, Ν. Αττικής. Ινστιτούτο Μεταλλευτικών και Γεωλογικών Ερευνών, Αθήνα. Βασιλειάδης, Ε. & Τασιού, Σ., 2008γ. Γεωχημική περιβαλλοντική μελέτη αστικής-περιαστικής περιοχής Ναυπλίου, Τόμος Β Γεωχημικοί χάρτες. ΓΚοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης (2000-2006), Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Ανταγωνιστικότητα», Δράση 7.3.1 / Πράξη 3.3.1.3. Έργο: Συγκέντρωση, Κωδικοποίηση και Τεκμηρίωση Γεωθεματικών Πληροφοριών Αστικών και Περιαστικών Περιοχών Ελλάδος Πιλοτικές Εφαρμογές. Υποέργο 3: Ολοκληρωμένη Γεωλογική, Τεχνικογεωλογική, Υδρογεωλογική, Γεωχημική και Γεωφυσική Έρευνακ Αστικής Περιαστικής Πιλοτικής Περιοχής Ναυπλίου, Ν. Αργολίδος. Ινστιτούτο Μεταλλευτικών και Γεωλογικών Ερευνών, Αθήνα. Βασιλειάδης, Ε. & Τασιού, Σ., 2008δ. Γεωχημική περιβαλλοντική μελέτη αστικής-περιαστικής περιοχής Σπάρτης, Τόμος Β Γεωχημικοί χάρτες. ΓΚοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης (2000-2006), Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Ανταγωνιστικότητα», Δράση 7.3.1 / Πράξη 3.3.1.3. Έργο: Συγκέντρωση, Κωδικοποίηση και Τεκμηρίωση Γεωθεματικών Πληροφοριών Αστικών και Περιαστικών Περιοχών Ελλάδος Πιλοτικές Εφαρμογές. Υποέργο 5: Ολοκληρωμένη Γεωλογική, Τεχνικογεωλογική, Υδρογεωλογική, Γεωχημική και Γεωφυσική Έρευνακ Αστικής Περιαστικής Πιλοτικής Περιοχής Σπάρτης, Ν. Λακωνίας. Ινστιτούτο Μεταλλευτικών και Γεωλογικών Ερευνών, Αθήνα.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ Alloway, B.J., 1995. Heavy metals in soils. Blackie Academic & Professional, London, 368 pp. Cohen, D., Rutherford, N., Morisseau, E. & Zissimos, A., 2011. The geochemical atlas of Cyprus Project overview. PowerPoint presentation, Symposium on the release of the Geochemical Atlas of Cyprus, 5-7 September 2011, Lefkosia, Cyprus. Cyprus Geological Survey Department. Available online at: http://www.moa.gov.cy/moa/gsd/gacsymposium2011.nsf/all/fea753327e3b4069c225790c001c12fa?opendocument (last accessed on 2 nd April 2012). Darnley, A.G., Björklund, A., Bølviken, B., Gustavsson, N., Koval, P.V., Plant, J.A., Steenfelt, A., Tauchid, M., Xuejing, X., Garrett, R.G. & Hall, G.E.M., 1995. A global geochemical database for environmental and resource management. Final report of IGCP Project 259. Earth Sciences, 19,UNESCO Publishing, Paris, 122 pp. Demetriades, A. (Editor), 1999. Volume 4: Environmental Management Plan for the Rehabilitation of Soil in the Lavrion Urban Area. Open file report E-8272, Institute of Geology and Mineral Exploration, Athens, Greece. Demetriades, A., 2008. Overbank sediment sampling in Greece: a contribution to the evaluation of methods for the Global Geocchemical Baselines mapping project. In: C. Reimann & D.B. Smith (Guest Editors), Thematic set in honour of Arthur G. Darnley (1930-2006). Geochemistry, Exploration, Environment, Analysis, 8(3/4), 229-239. Demetriades, A., 2011. The Lavrion urban geochemistry study, Hellas. In: C.C. Johnson, A. Demetriades, J. Locutura & R.T. Ottesen (Editors), Mapping the chemical environment of urban areas. Wiley-Blackwell, Chichester, U.K., 424-456. Δημητριάδης, Αλ. Βέργου, Αικ., Τσόμπος, Π. και Στεφούλη, Μ., 2004. Η χρησιμοποίηση των αποτελεσμάτων της ρύπανσης της Λαυρεωτικής Χερσονήσου στο σχεδιασμό χρήσεων γης. «Πρακτικά της Ι Επιστημονικής Συνάντησης ΝΑ Αττικής» Καλύβια Θορικού (28 Νοεμβρίου -1 Δεκεμβρίου 2002). Εταιρεία Μελετών Νοτιοανατολικής Αττικής, Καλύβια Θορικού Αττικής, σελ. 149-177. De Vos, W., Tarvainen, T. (Chief Editors.), Salminen, R., Reeder, S., De Vivo. B., Demetriades, A., Pirc, S., Batista, M.J., Marsina, K., Ottesen, R.T., O Connor, P.J., Bidovec, M., Lima, A., Siewers, U., Smith, B., Taylor, H., Shaw, R., Salpeteur, I., Gregorauskiene, V., Halamic, J., Slaninka, I., Lax, K., Gravesen, P., Birke, M., Breward, N., Ander, E.L., Jordan, G., Duris, M., Klein, P., Locutura, J., Bel-lan, A., Pasieczna, A., Lis, J., Mazreku, A., Gilucis, A., Heitzmann, P., Klaver, G., and Petersell, V., 2006. Geochemical Atlas of Europe. Part 2 Interpretation of geochemical maps, Additional Tables, Figures, Maps and related publications. Geological Survey of Finland, Espoo, Finland, 692 pp. Available online at: http://weppi.gtk.fi/publ/foregsatlas - Last accessed on 2 nd April 2012.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ Reimann, C., Demetriades, A., Eggen, O.A., Filzmoser, P., the EuroGeoSurveys Geochemistry Expert Group, 2011. The EuroGeoSurveys Geochemical Mapping of Agricultural and grazing land Soils (GEMAS) Evaluation of quality control results of total C and S, total organic carbon (TOC), cation exchange capacity (CEC), XRF, ph, and particle size distribution (PSD) analysis. Geological Survey of Norway, Trondheim, NGU Report 2011.043, 92 pp. http://www.ngu.no/upload/publikasjoner/rapporter/2011/2011_043.pdf (Last accessed on 2 nd April 2012). Royal Commission on Environmental Pollution, 2003. Chemicals in products Safeguarding the environment and human health. Twenty-fourth Report, HMSO, Norwich, U.K., 307 pp. Available online at: http://eeac.hscglab.nl/files/uk- RCEP_Chemicals_Jun03.pdf (Last accessed on 2 nd April 2012). Salminen, R. (Chief-editor), Batista, M.J., Bidovec, M., Demetriades, A., De Vivo, B., De Vos, W., Duris, M., Gilucis, A., Gregorauskiene, V., Halamic, J., Heitzmann, P., Lima, A., Jordan, G., Klaver, G., Klein, P., Lis, J., Locutura, J., Marsina, K., Mazreku, A., O Connor, P.J., Olsson, S., Ottesen, R.T., Petersell, V., Plant, J.A., Reeder, S., Salpeteur, I., Sandström, H., Siewers, U., Steenfeldt, A. & Tarvainen, T., 2005. FOREGS Geochemical atlas of Europe, Part 1: Background information, methodology and maps. Geological Survey of Finland, Espoo, 525 pp.. Available online at: http://weppi.gtk.fi/publ/foregsatlas - Last accessed on 2 nd April 2012. Τασιού, Σ., 2009. Γεωχημική περιβαλλοντική μελέτη αστικής-περιαστικής περιοχής Ναυπλίου, Τόμος Α Ερμηνευτικό κείμενο. ΓΚοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης (2000-2006), Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Ανταγωνιστικότητα», Δράση 7.3.1 / Πράξη 3.3.1.3. Έργο: Συγκέντρωση, Κωδικοποίηση και Τεκμηρίωση Γεωθεματικών Πληροφοριών Αστικών και Περιαστικών Περιοχών Ελλάδος Πιλοτικές Εφαρμογές. Υποέργο 3: Ολοκληρωμένη Γεωλογική, Τεχνικογεωλογική, Υδρογεωλογική, Γεωχημική και Γεωφυσική Έρευνακ Αστικής Περιαστικής Πιλοτικής Περιοχής Ναυπλίου, Ν. Αργολίδος. Ινστιτούτο Μεταλλευτικών και Γεωλογικών Ερευνών, Αθήνα, 132 σελ. Wcislo, E., Korcz, M., Dlugosz, J. & Owczarska, I., 2007. Human health risk assessment for the Moni Industrial area, Cyprus. Part 10, In: A. Demetriades, N. Androulakakis, M. Kaminari, K. Vergou, E. Wcislo, M. Korcz, J. Dlugosz, A. Shiathas & D. Papacharalambous, National Inventory of Potential Sources of Soil Contamination in Cyprus (Tender No. 5/2004). Republic of Cyprus, Ministry of Agriculture, Natural Resources and Environment, Geological Survey Department, Nicosia, Cyprus, 65 pp. Wcislo, E., Korcz, M., Dlugosz, J. & Demetriades, A., 2012. Risk-based approach to contaminated land and groundwater assessment: Two case studies. In: F.F. Quercia & D. Vidojevic, Clean soil and safe water. NATO Science for Peace and Security Series C: Environmental Security. Springer, Dordrecht, The Netherlands, 51-64.