ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ ΜΑΝΤΟΥΛΙΔΗ ΠΑΙΔΙΚΟΣ ΣΤΑΘΜΟΣ - ΝΗΠΙΑΓΩΓΕΙΟ - ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ- ΛΥΚΕΙΟ Επώνυμο: Όνομα:... Πατρώνυμο: Τηλέφωνο:... Δημοτικό Σχολείο:... Θέρμη, 11 Μαΐου 2014 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΕΛΛΗΝΙΚΑ Α. ΚΕΙΜΕΝΟ Πλησίαζε η εποχή που έπρεπε να μπολιαστούν τα δέντρα. O μπαρμπα-iωσήφ, που όλο τον καιρό ζούσε μακάρια τις μέρες του στο υποστατικό, επειδή δεν τον άφηναν να κάνει καμιά δουλειά, έδειχνε τώρα περίεργη ταραχή. O τόπος δεν τον χωρούσε, ολοένα γύριζε πάνω απ το παχύ στρώμα τον άμμο όπου φύλαγε τις βέργες τα μπόλια του. (...) Mε σταθερό χέρι έκοψε με το μαχαίρι του κι έβγαλε απ τη βέργα το μπόλι, ένα μέρος φλοιό σαν δαχτυλίδι. Mε το ίδιο μαχαίρι χάραξε το αγριόδεντρο, και στη θέση του φλοιού που βρήκε έβαλε το κομμάτι τον φλοιό της βέργας. Kι έπειτα έδεσε σφιχτά το ξένο σώμα στο σώμα του δέντρου. Tελείωσε. Mια δυνατή χλωμάδα απλώθηκε στο πρόσωπο του γέροντα. Πάλι κοίταξε κατά το μέρος του ήλιου. Kαι πάλι, τρέμοντας, προσευχήθηκε: «Σ ευχαριστώ που αξιώθηκα και φέτος να μπολιάσω δέντρα...». Kι έπειτα, στρέφοντας σ εμένα, γαλήνια: «Aυτό είναι, αγόρι μου» είπε. «Σου το παραδίνω το δέντρο σου. Nα το αγαπάς σαν πράμα του Θεού». (...) Έτσι έμαθα ν αγαπώ τα δέντρα. Kαι όταν ήρθε η ώρα και πέθανε, μια νύχτα ανοιξιάτικης θύελλας, η μεγάλη καρυδιά που είχαμε στην είσοδο του υποστατικού, ήμουν πια πολύ φίλος της κι έκλαψα, επειδή η καρυδιά μάς άφησε. «Γιατί να γίνει αυτό; Γιατί να μας φύγει η καρυδιά; Γιατί;» έλεγα μες στα δάκρυα. «Έτσι είναι, παιδί μου. Mη λυπάσαι» με παρηγορούσε η μητέρα μου που, μολονότι απλή, είχε το σοφό ένστιχτο να με προφυλάξει ως την ώρα εκείνη, ως την ώρα που θα ήταν μπορετό, απ τη γνωριμία του θανάτου. «Mα γιατί να είναι έτσι; Γιατί;». «Γιατί έτσι γίνεται, αγόρι μου. Έτσι γίνεται και με τα δέντρα και με τους ανθρώπους.» (...) «Όμως κοίταξε, αγόρι μου! Eκεί! Kοίταξε τις ρίζες...» είπε πάλι η μητέρα. Tυραννισμένες απ τον κρυφό τους αγώνα τόσων χρόνων, μπλεγμένες η μια στην άλλη, σαν χέρια που απόκαμαν, κείτονταν εκεί, μες στον βαθύ λάκκο που άνοιξε το δέντρο πέφτοντας. «Όχι! Όχι τις μεγάλες ρίζες!»είπε η μητέρα, προσέχοντας πού διευθυνόταν η ματιά μου. «Eκείνες τις άλλες, τις μικρές, που μείνανε στο χώμα...» Kι ενώ εγώ παρατηρούσα, μου εξήγησε πως εκεί, στις μικρές εκείνες ρίζες και στο χώμα που είναι εκεί, βρίσκεται το λίκνο της νέας καρυδιάς που θά ρθει. Aύριο ή μεθαύριο θα βάλουμε εκεί, μες στον λάκκο, δυο καρύδια απ τον καρπό του δέντρου που μας έφυγε και θα τα σκεπάσουμε με το χώμα. Oι μικρές ρίζες θ αγκαλιάσουν αλαφρά τους καρπούς, θα τους προστατέψουν, ώσπου να φυτρώσουν και να βγουν πάνω απ την επιφάνεια της γης στον ήλιο. Έτσι, θα μας έρθει νέα καρυδιά στον τόπο εκείνης που έφυγε. Mα όχι, δε θα είναι άλλη καρυδιά! Θα είναι η ίδια που θα ξαναγυρίσει στον κόσμο δροσερή σαν νέο κορίτσι, να κάνει φύλλα και ίσκιο, να σκεπάσει πάλι εμάς και τα παιδιά που θά ρθουν έπειτα από εμάς... Aυτά λέγοντας η μητέρα, εγώ κατάλαβα πως εκεί, στις μικρές ρίζες που μένανε στο χώμα, ήταν η ψυχή του δέντρου που μας έφυγε. Aυτό πολύ λιγόστεψε τη λύπη μου. Ηλίας Βενέζης, Αιολική γη (απόσπασμα) Β. ΝΟΗΜΑΤΙΚΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ (Να απαντηθούν στην κόλα αναφοράς.) Με βάση το κείμενο να απαντήσεις στα ερωτήματα: 1. Για ποιο λόγο ήταν τόσο συγκινημένος ο μπαρμπα-ιωσήφ; 2. Πώς παρηγόρησε τον αφηγητή η μητέρα του; (Μονάδες 20) Γ. ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΚΕΙΜΕΝΟΥ (Να απαντηθεί στην κόλα αναφοράς.) Να γράψεις ένα γράμμα σε ένα φίλο σου, όπου θα περιγράφεις τις σκέψεις και τα συναισθήματα που σου προκάλεσε μια επίσκεψη στο δάσος. Το κείμενό σου να μην ξεπερνά τις 350 λέξεις. (Μονάδες 30)
Δ. ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ-ΜΟΡΦΟΣΥΝΤΑΚΤΙΚΕΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ (Να απαντηθούν σ αυτό το έντυπο.) 1. α) Να συμπληρώσεις τα κενά με τον κατάλληλο ως προς το γένος, την πτώση και τον αριθμό τύπο του επιθέτου που βρίσκεται στην παρένθεση: Η έλλειψη παιδείας ευθύνεται συνήθως για την ύπαρξη ανθρώπων (δεισιδαίμων)... και (εύπιστος).... Παλιότερα λόγω έλλειψης εμβολίων αρκετοί άνθρωποι πέθαναν από (οξύς)...μηνιγγίτιδα. Τα ευρήματα των αρχαιολόγων ήταν (ευτελής)... αξίας. Το σκυλί μας είναι (πεισματάρης)... και (φαγάς).... Τα (επείγων)... περιστατικά εξετάζονται σε άλλη πτέρυγα. (Μονάδες 3,5) β) Να σχηματίσεις τα μονολεκτικά παραθετικά των παρακάτω επιθέτων στον αντίστοιχο ως προς το γένος, τον αριθμό και την πτώση τύπο μ αυτόν που δίνεται στο θετικό βαθμό: Θετικός Συγκριτικός Υπερθετικός λίγης (τον) εμφανή ομαλούς 2. Να ξαναγράψεις τις παρακάτω λέξεις στο διπλανό κενό συλλαβισμένες (βάζοντας δηλαδή ενωτικό ανάμεσα στις συλλαβές τους): συρρίκνωση αυτοκρατορικός άφθαρτος συνταγματάρχης αμφισβήτηση 3. α) Στις παρακάτω φράσεις να συμπληρώσεις τα κενά βάζοντας στη θέση της παύλας ό,τι χρειάζεται κάθε φορά: Προσπάθ...σε να προσέχεις, όταν υπολογ...ζεις τα αθρ...σματα. Ήταν πολ... έξυπνη κίνηση η πρόσκληση της αντίπαλης παράταξης. Η τροφή που έριχνε ο Θεός από τον ουρανό στους Εβραίους, όταν αυτοί περιπλανιόνταν στην έρημο λεγόταν μά... α β) Από τα ρήματα που δίνονται παρακάτω να σχηματίσεις και να γράψεις τον τύπο που σημειώνεται μέσα στην παρένθεση: 2
βλάπτομαι (ονομαστ. ενικ. αρσεν. γένους μετοχής παρακειμένου)... παραδίνομαι (γ πληθ. παρακ. οριστ.)... θεωρώ (β πληθ. αορ. προστ.)... σέρνω (β πληθ. αορ.προστ.)... χάνομαι (α πληθ. αορ.οριστ.)... επιλέγω (β εν. αορ. προστ.)... αποτελούμαι (α εν. παρατ. οριστ.)... (Μονάδες 3,5) 4. α) Να γράψεις τι μέρος του λόγου είναι καθεμιά από τις λέξεις που είναι γραμμένες με έντονα γράμματα στο παρακάτω κείμενο: Ο ψαράς γύρισε σπίτι του ψυχικό ράκος. Αυτή τη φορά η φώκια δεν τον περίμενε κάτω απ' την καμινάδα. Την ίδια νύχτα όμως ακούστηκαν φωνές έξω στον δρόμο. Ο ψαράς νόμιζε ότι κάποιον σκοτώνουν και βγήκε να βοηθήσει το θύμα. Μπροστά στην πόρτα βρήκε τη φώκια που 'χε συρθεί μέχρι το σπίτι και φώναζε γοερά, υψώνοντας στον ουρανό το ματωμένο της πτερύγιο. Τη μάζεψαν, την περιποιήθηκαν κι ούτε που ξανασκέφτηκαν ποτέ να τη διώξουν απ' το σπίτι άλλωστε, από εκείνη τη στιγμή, η ψαριά ήταν κάθε φορά και καλύτερη. ψυχικό... τον... κάποιον... μέχρι... γοερά... ματωμένο... β) Να συμπληρώσεις τον παρακάτω πίνακα (οι επιθετικοί τύποι να γραφούν στο αρσενικό γένος): Απόλυτο Τακτικό Πολλαπλασιαστικό Αναλογικό Περιληπτικό εκατό 5. α) Στις ακόλουθες φράσεις να βάλεις τον κατάλληλο τύπο του ονόματος που είναι μέσα στην παρένθεση: Η επιχείρηση αποφάσισε την αύξηση του μισθού κάθε υψηλόβαθμου (στέλεχος)... της. 3
Στο λογοτεχνικό πρόγραμμα γνωρίσαμε τα ποιήματα της (Αμαλία Τσακνιά)....... Η οροσειρά των (Άνδεις)... είναι η μακρύτερη στη γη. Ο θείος μου εργάζεται στο νοσοκομείο του (Κιλκίς).... β) Να μεταφέρεις τις παρακάτω προτάσεις στον άλλο αριθμό, όπου είναι δυνατό. Τα πλούτη έκαναν αλαζόνες τους Ρωμαίους αυτοκράτορες..... Όταν αρρωσταίνουμε, συχνά πονούν τα λαιμά μας..... Ο ιερέας της εκκλησίας στήριξε την προσπάθεια που έκανε ο δάσκαλός μου..... 6. Να συμπληρώσεις τον παρακάτω πίνακα τοποθετώντας τα συνώνυμα και τα αντώνυμα (αντίθετα) των λέξεων που είναι γραμμένες με έντονα γράμματα στις παρακάτω προτάσεις: Η πραότητα διευκολύνει τις ανθρώπινες σχέσεις. Τα φρούτα ήταν γινωμένα και γλυκά. Κάθε πρωί πηγαίνει στη δουλειά ορεξάτος. πραότητα γινωμένα ορεξάτος Συνώνυμο Αντώνυμο (αντίθετο) 7. α) Να σχηματίσεις σύνθετα με τα παρακάτω ζευγάρια των λέξεων: παν + όλεθρος (ουσιαστικό)... επί + αρμόζω (επίθετο)... υπό + αλμυρός (επίθετο)... παρά+ έχω (ουσιαστικό)... κακός + βουλή (επίθετο)... β) Πώς λέγεται με σύνθετη λέξη: αυτός που μιλάει αργά και δυσκολεύεται στην άρθρωση των λέξεων... κίνηση γύρω από κάτι... 4
αυτός που μιλάει την ίδια γλώσσα με κάποιον άλλον... ο ιδιοκτήτης μεγάλων εκτάσεων γης... το εύφλεκτο υλικό (ξερόκλαδα, φρύγανα, δαδιά κτλ.) που χρησιμοποιούμε για να ανάψουμε φωτιά... 8. α) Να αναγνωρίσεις τον συντακτικό ρόλο των λέξεων που είναι γραμμένες με έντονα γράμματα: H νύχτα κατέβαινε με μεγάλα βήματα απ τα Kιμιντένια. Tη νύχτα όλα τα ζωντανά πλάσματα θέλουν καταφύγιο και προστασία. Γι αυτό μαζέψαμε με τις φούχτες μας χώμα, η Άρτεμη κι εγώ, και σκεπάσαμε αλαφρά τις ρίζες του λάκκου, για να περάσει καλά τη νύχτα η ψυχή της καρυδιάς. Nα μην είναι έρημη και φοβηθεί... Tο ίδιο βράδυ η Άρτεμη, χωρίς να το θέλει, άκουσε τούτη την παράξενη συνομιλία ο παππούς έλεγε στον μπαρμπα-iωσήφ: «Γιωσήφ, η καρυδιά μάς έφυγε. Δε θέλω να μείνει ο τόπος που μας άφησε χωρίς καρυδιά. Tι λες;». «Έτσι λέω κι εγώ» συμφωνεί κι εκείνος. «Λοιπόν, θέλεις να φυτέψεις εκεί μια άλλη καρυδιά; Σου λέω, αν θέλεις... Δε σε βιάζω!». πλάσματα... τις ρίζες... έρημη... συνομιλία... μας... σε... β) Να μετατρέψεις τη σύνταξη των παρακάτω προτάσεων: i) από ενεργητική σε παθητική: Η πορεία σταμάτησε την κυκλοφορία των αυτοκινήτων. 5... ii) από παθητική σε ενεργητική: Η λειτουργία του αυτόματου συστήματος πλοήγησης διακόπηκε από τον πιλότο.... γ) Να μετατρέψεις: i) τον ευθύ λόγο σε πλάγιο: Η δασκάλα μάς είχε συμβουλέψει: «Διαβάστε καλά για αύριο, γιατί δεν είστε προετοιμασμένοι για το διαγώνισμα»....... ii) τον πλάγιο λόγο σε ευθύ: Προειδοποίησα τον Κώστα ότι οι αντίπαλοί του είχαν αντιληφθεί τα σχέδιά του. «...»
Ε. ΟΡΘΟΓΡΑΦΙΑ (Μονάδες 10) Α ΒΑΘΜΟΛΟΓΗΤΗΣ ΝΟΗΜΑΤΙΚΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΚΕΙΜΕΝΟΥ ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΟΡΘΟΓΡΑΦΙΑ Β ΒΑΘΜΟΛΟΓΗΤΗΣ ΝΟΗΜΑΤΙΚΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΚΕΙΜΕΝΟΥ ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΟΡΘΟΓΡΑΦΙΑ ΒΑΘΜΟΣ 1 ου ΒΑΘΜΟΛΟΓΗΤΗ:.... ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ:.... ΥΠΟΓΡΑΦΗ:....... ΒΑΘΜΟΣ 2 ου ΒΑΘΜΟΛΟΓΗΤΗ:.. ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ:.... ΥΠΟΓΡΑΦΗ:..... Μ.Ο.: 6