/ صفحات 44 تا 49 تحقیقی ارتباط بین سطح هشیاري و فعالیت الکتریکی سلولهاي مغزي در بیماران تحت جراحی تعویض دریچه آي ورت 2 1 دکتر علیرضا مهري دهنوي دکتر رسول امیرفتاحی د 5 4 3 کتر مجتبی منصوري بهزاد احمدي احسان نگهبانی* 1- استادیار گروه فیزیک و مهندسی پزشکی دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان. 2- استادیار آزمایشگاه تحقیقاتی پردازش سیگنالهاي دیجیتال دانشکده مهندسی برق و کامپیوتر دانشگاه صنعتی اصفهان و مرکز تحقیقات پردازش تصاویر و سیگنالهاي پزشکی (MISP) دانشگاه علوم پزشکی اصفهان. 3- استادیار گروه بیهوشی و مراقبتهاي ویژه قلب دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان. 4- دانشجوي کارشناسی ارشد مهندسی برق (مخابرات) دانشکده برق و کامپیوتر دانشگاه صنعتی اصفهان. 5- دانشجوي کارشناسی ارشد مهندسی پزشکی گروه فیزیک و مهندسی پزشکی دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان. چکیده زمینه و هدف : ب ه منظور جلوگیري از بروز هشیاري به هنگام جراحی و نیز تجویز بیش از حد داروهاي هوشبري و با توجه به آشکار شدن عملکرد داروهاي هوشبري به صورت اثرگذاري مستقیم روي سیستم عصبی مرکزي استفاده از علاي م اخذ شده از مغز همانند الکتروانسفالوگرام در بررسی و پایش عمق بیهوشی ضروري است. این مطالعه به منظور بررسی وجود ارتباط بین سطح هشیاري و فعالیت الکتریکی سلولهاي مغزي در بیماران تحت جراحی تعویض دریچه آي ورت انجام شد. روش بررسی: در این مطالعه توصیفی امواج مغزي 6 بیمار که در مرکز تخصصی قلب اصفهان طی تابستان 1386 تحت جراحی تعویض دریچه قلبی قرار گرفته بودند از مرحله قبل از اعمال بیهوشی تا رسیدن به هشیاري کامل به طور پیوسته ثبت و به رایانه منتقل شد. سپس چندین روش پردازشی به امواج ضبط شده اعمال شد و سه ویژگی زمانی طیفی و دوطیفی از این امواج استخراج گردید. در نهایت با استفاده از نرمافزار SPSS-11 و بهرهگیري از آزمون آماري آنالیز واریانس یکطرفه مقایسهاي بین مقادیر میانگین ویژگیهاي سهگانه مذکور در عمقهاي مختلف بیهوشی انجام گرفت. یافتهها : از بین سه ویژگی استخراج شده از امواج مغزي ویژگی زمانی در بیهوشیهاي عمیق و ویژگی فرکانسی در سایر عمقها با سطح هشیاري مرتبط بود (0/05>P). ویژگی دوطیفی تنها در بخش مراقبتهاي ویژه با سطح هشیاري مرتبط بود (0/05>P). نتیجهگیري: این مطالعه نشانداد که بین فعالیت الکتریکی سلولهاي مغزي و سطح هشیاري در بیماران تحت مطالعه ارتباط وجود دارد. نتایج این مطالعه بر امکان استفاده از پردازش رایانهاي امواج مغزي ب ه دارد. کلید واژهها: عمق بیهوشی امواج مغزي پردازش سیگنال عنوان ابزاري کمکی در تشخیص کنترل و پایش عمق بیهوشی تاکید * نویسنده مسو ول : احسان نگهبانی پست الکترونیکی : enegahbani@gmail.com نشانی : اصفهان خیابان هزار جریب دانشگاه علوم پزشکی اصفهان دانشکده پزشکی گروه فیزیک و مهندسی پزشکی تلفن : 5572840 (0311) نمابر : 5572840 وصول مقاله : 86/8/12 اصلاح نهایی : 87/3/6 پذیرش مقاله : 87/4/9
ه ب دکتر علیرضا مهري دهنوي و همکاران / 45 مقدمه اثر داروهاي بیهوشی در تغییر دادن فعالیت سیناپسی سلولهاي عصبی پدیداري حالتی خاص و ویژه در سیستم اعصاب مرکزي (CNS) میباشد که این حالت خاص را بیهوشی مینامیم (1). به عبارت دیگر بیهوشی حالتی است که در اثر ایجاد تغییراتی در توانایی مغز براي پردازش اطلاعات دریافتی از محیط ایجاد میشود و حافظه فرد را شدیدا تحت تاثیر قرار میدهد بهگونهاي که نتیجه آن ایجاد بیدردي ازبین رفتن هشیاري و فعالیت رفلکسی و شلشدن عضلات میباشد (2). دستیابی به عمق مطلوبی از بیهوشی و حفظ آن به مدت مورد نیاز یکی از وظایف اصلی متخصصین بیهوشی میباشد. بدین منظور استفاده از پاسخ همودینامیک در حین جراحی روشی رایج است (2). با این وجود هشیاري در حین جراحی با نرخ متوسط برابر با 0/2-3 درصد (3) و همچنین اعمال دوزهاي بیش از حد مورد نیاز از داروهاي بیهوشی به بیماران دو مشکل بالینی عمده موجود در مبحث بیهوشی میباشند. متغیرهاي همودینامیک مرسوم در پایش بیهوشی نشانههایی غیرمستقیم حاصل از اثر داروهاي هوشبري بوده و بهسادگی تحت تاثیر عوامل دیگري غیر از داروهاي هوشبري نیز واقع میشوند. همچنین اندازه و شدت این پاسخها وابستگی زیادي به فرد داشته و از بیماري به بیمار دیگر متفاوت است. بنابراین به نظر میرسد که بهرهگیري از پاسخ همودینامیک بدن به عنوان ابزاري براي تخمین و پایش عمق بیهوشی ضروري اما ناکافی میباشد (4). در سالهاي اخیر با توجه به آشکار شدن اثر مستقیم داروهاي بیهوشی روي گیرندههاي سیناپسی بررسی رفتار سیستم اعصاب مرکزي به منظور دستیا یب به ابزاري مطمي ن در پایش عمق بیهوشی مورد توجه ویژه قرار گرفته است. الکتروانسفالوگرافی روشی است که با بهرهگیري از آن میتوان پتانسیلهاي الکتریکی حاصل از فعالیت عصبی سلولهاي مغزي را به صورت موجی به نام الکتروانسفالوگرام (EEG) ثبت و مشاهده نمود. لذا این انتظار وجود دارد که الکتروانسفالوگرام یا امواج مغزي حاوي اطلاعات ارزشمندي از وضعیت مغز در پاسخ به داروهاي بیهوشی باشد. اما با توجه به شکل ظاهرا نامنظم بررسی بصري امواج مغزي امري بسیار دشوار بوده و استفاده مستقیم ازآن در اتاق عمل براي متخصص بیهوشی عملا غیرممکن است. اما میتوان با استفاده از روشهاي پردازشی هوشمند و رایانهاي و با تکیه بر مفاهیم پایه فیزیولوژیکی مجموعه اطلاعات مرتبط با سطح هوشیاري را از امواج مغزي استخراج کرده و به صورت عددي واحد (که نشانگر عمق بیهوشی میباشد) اراي ه داد. بدیهی است که استفاده از چنین عددي براي متخصص بیهوشی در اتاق عمل یا بخش مراقبتهاي ویژه (ICU) بسیار ساده و عملی میباشد. روشهاي پردازشی هوشمند به مجموعهاي از عملیات و محاسبات ریاضی اطلاق میگردد که با تکیه بر مفاهیم فیزیولوژیکی سعی در استخراج اطلاعات ارزشمند موجود در مجموعهاي از امواج الکتریکی اخذ شده از بدن را داشته باشند. این روشها که معمولا به صورت برنامههاي رایانهاي پیادهسازي میشوند با استفاده از مجموعهاي از سختافزارهاي لازم دادههاي موردنیاز را از بدن اخذ کرده و عملیات یا پردازشهاي لازم را بر روي این دادهها اعمال نموده و نتیجه را به صورت عدد یا پیامی معنیدار اراي ه مینمایند. با بهرهگیري از چنین مفاهیمی در سالهاي اخیر چندین روش متفاوت براي سنجش خودکار عمق بیهوشی اراي ه شده که مهمترین آنها مونیتوري براي سنجش عمق بیهوشی نام مونیتور BIS میباشد که عمق بیهوشی را به صورت عددي بدون واحد و در محدوده صفر تا 100 نمایش میدهد. استفاده از این وسیله (که استاندارد اداره نظارت بر غذا و داروي امریکا را کسب نموده است.) در اتاقهاي عمل و بخش ویژه روز به روز در حال گسترش بوده و در عین حال به عنوان معیاري مناسب براي مقایسه نتایج حاصل از روشهاي جدید تخمین عمق بیهوشی بسیار مورد استفاده قرار میگیرد (5). در این مطالعه با در نظر گرفتن ضرورت توجه به عملکرد مغز به هنگام بیهوشی روشی رایانهاي براي پردازش امواج مغزي اراي ه شده است که با بهرهگیري از آن چندین متغیر مختلف از الکتروانسفالوگرام که نمایانگر فعالیت الکتریک ی سلوله يا مغزي است استخراج گشته است. هدف بررسی تغییرات این متغیرها در عمقهاي مختلف بیهوشی میباشد.
/ 46 ارتباط بین سطح هشیاري و فعالیت الکتریکی سلولهاي مغزي روش بررسی این مطالعه توصیفی روي بیماران مراجعه کننده به مرکز تخصصی قلب شهید دکتر چمران شهر اصفهان وابسته به دانشگاه علوم پزشکی اصفهان در تابستان 1386 انجام پذیرفت. به منظور محدود نمودن شرایط پژوهش بر روي جمعیتی خاص نوع جراحی تمامی بیماران مورد مطالعه و رژیم بیهوشی مورد استفاده یکسان انتخاب گردید. در ابتدا سابقه پزشکی بیماران به منظور یافتن مواردي که حاي ز شرایط لازم براي مطالعه نبودند مورد بررسی قرار گرفت. عدم ابتلا به انواع بیماريهاي مرتبط با سیستم اعصاب مرکزي معیار ورود به پژوهش بود. بدین ترتیب پس از بررسی و تصویب مطالعه توسط کمیته اخلاق پزشکی بیمارستان و اخذ رضایت نامههاي کتبی از تمامی بیماران منتخب (4 مرد 2 زن سن متوسط 57/5 سال و وزن متوسط 68/2 کیلوگرم) بیماران به اتاق عمل منتقل شدند. قبل از ورود به اتاق عمل بیماران تحت تزریق مورفین mg/kg) 0/1) و پرومتازین mg/kg) 0/5) قرار گرفتند. نوع جراحی در تمامی موارد از نوع تعویض دریچه آي ورت بود و پس از ورود به اتاق عمل پایشهایی شامل الکتروکاردیوگرام پالساکسیمتري سنجش عمق بیهوشی توسط مونیتور BIS و سنجش تهاجمی فشارخون روي بیماران اعمال گردید. قبل از اعمال بیهوشی سنسور (QUATTRO ) BIS به منظور سنجش و مونیتورینگ عمق بیهوشی اخذ EEG و نیز فراهمسازي امکان مقایسه بین نتایج حاصل از تحقیق با نتایج حاصل از مونیتور BIS به پیشانی بیمار وصل گردید. رژیم بیهوشی مورد استفاده در تمامی بیماران یکسان و بدین شرح بوده است: مرحله القاي بیهوشی با بهرهگیري از داروهاي تزریقی (وریدي) تیوپنتال سدیم mg/kg) 5) پانکرونیم برماید (1/5 mg/kg) و لیدوکاي ین (5 µg/kg) فنتانیل (0/1 mg/kg) انجام پذیرفت. به عبارت دیگر با تزریق مجموعه داروهاي فوق به طور متوسط همگی بیماران پس از 25 ثانیه از حالت هشیاري کامل به بیهوشی عمیق میرسیدند. مرحله بعدي ادامه فرایند بیهوشی بود که به صورت استنشاقی و به وسیله داروي ایزوفلوران (MAC) انجام میپذیرفت. تحویل ایزوفلوران همراه با اکسیژن ( 100 درصد) و نیز تزریق مورفین mg/kg) 0/2) به منظور ادامه بیهوشی تا مرحله بايپس قلبی ریوي ادامه داشت. به هنگام بايپس قلبی ریوي که قلب و ریه بیمار از کار افتاده و پمپ قلبی ریوي مسو ولیت گردش خون و تبادل گازهاي تنفسی را بر عهده داشتد بیهوشی با استفاده از داروي تزریقی پروپوفول ادامه یافت. لازم به ذکر است که به هنگام بايپس قلبی ریوي با توجه به ایجاد حالت هایپوترمی خفیف دماي بدن بیماران در محدوده 31-33 درجه سانتیگراد بود. پس از جدا شدن از پمپ قلبی ریوي ادامه بیهوشی به صورت استنشاقی و با بهرهگیري از داروي ایزوفلوران و نیز تحویل اکسیژن 100 درصد به بیمار انجام پذیرفت. پس از اتمام جراحی بیماران به بخش مراقبتهاي ویژه منتقل شدند. بیماران تا رسیدن به مرحله هوشیاري کامل در این بخش تحت مونیتورینگهاي مختلف از جمله سنجش عمق بیهوشی قرار داشتند. در بخش مراقبتهاي ویژه در صورت نیاز از مورفین mg/kg) 2) به منظور آرامبخشی استفاده گردید. اخذ امواج الکتریکی مغز بیماران و سنجش عمق بیهوشی آنها از مرحله قبل از القاي بیهوشی (با وصل نمودن سنسور BIS به پیشانی بیمار) آغاز شد و تا مرحله رسیدن به هوشیاري کامل در بخش ویژه ادامه داشت. با توجه به نوع جراحی فرایند اخذ EEG کامل از هر بیمار نیازمند صرف زمانی در حدود 7-10 ساعت بود. از مونیتور BIS براي اخذ و ثبت EEG به همراه عمق بیهوشی مربوطه استفاده شد. بدین منظور بر طبق دستورالعمل سازنده سنسور مخصوص این مونیتور به قسمتهاي فرونتال و گیجگاهی بیمار وصل شد. پس از وصل سنسور دادههاي دیجیتال حاوي EEG و شاخص BIS هر بیمار از طریق درگاه ویژهاي بنام RS232 که در پشت مونیتور قرار داشت و با بهرهگیري از نرمافزار اختصاصی نوشته شده توسط هاگیهیرا (6) به رایانه منتقل شد و در آن ذخیره گردید. بدین ترتیب براي هر بیمار و در تمامی لحظات دو متغیر EEG و عمق بیهوشی نشان داده شده توسط مونیتور BIS ثبت و به عنوان دادههاي بالینی این مطالعه در رایانه ذخیره گشت. علاوه بر این به هنگام اخذ دادههاي فوق زمان وقوع اعمالی همچون تغییر
ه ب دکتر علیرضا مهري دهنوي و همکاران / 47 در رژیم بیهوشی لولهگذاري تراشه شروع و اتمام بايپس قلبی ریوي و نیز انتقال به بخش مراقبتهاي ویژه نیز ثبت گردید. بررسی وضعیت هشیاري هر بیمار به رژی م هاي بیهوش ی جداگانه شامل بیهوشی با ایزوفلوران پروپوفول و بستري در بخش مراقبتهاي ویژه محدود گردید (از تحلیل دادههاي مربوط به مرحله القاي بیهوشی با توجه به زمان بسیار کم و حجم نمونه اندك چشمپوشی گردید). با توجه به مقادیر BIS سطح هشیاري بیمار در هرکدام از موارد سهگانه مذکور به چندین گروه تقسیمبندي شد. به طور خلاصه میتوان چنین بیان کرد که کل دادههاي اخذ شده از تمام شش بیمار به سه گروه جداگانه (شامل ایزوفلوران پروپوفول و بخش ویژه) تقسیم شده و هر کدام از این موارد با توجه به مقادیر BIS (یا همان عمق بیهوشی) به چندین زیرگروه تقسیمبندي شدند. مرحله بعد اعمال روشهاي پردازشی به دادههاي بالینی بود. بدین منظور با استفاده از برنامه رایانهاي نوشته شده به زبان MATLAB سه متغیر محاسباتی به نامهاي متغیر زمانی (BSR) Burst Suppression Ratio متغیر طیفی (RBR) Relative β Ratio و پارانتر دو طیفی Slow(SFS) Synch Fast از EEG بیماران استخراج گردید. با توجه به فرکانس نمونهبرداري دستگاه ثبت EEG (که برابر با 128 هرتز میباشد) در هر ثانیه 128 نمونه از سیگنال مغزي هر بیمار ثبت شد و به ازاي هرکدام از این نمونهها سه متغیر زمانی طیف ی و دوطیف ی محاسبه گردی د. به منظور بررسی توانایی این متغیرها در تفکیک سطوح مختلف هوشیاري مقایسهاي بین میانگین مقادیر هرکدام از متغیرها در گروههاي مختلف (عمقهاي مختلف بیهوشی) انجام پذیرفت. در مورد دادههاي هرکدام از شش بیمار مورد بررسی و به منظور بهدست آوردن تخمینی صحیح از میانگین هر متغیر (زمانی طیفی و دو طیفی) در جمعیت مربوطه حجم نمونه آن جمعیت برابر با 43 انتخاب شد. به عبارت دیگر ابتدا در هر شش بیمار و بهصورت مجزا از هم میانگین هرکدام از سه متغیر مذکور در گروهه يا مختلف بیهوشی (عمقه يا مختلف بیهوشی) از طریق میانگینگیري از 43 نمونه انتخاب شده از امواج مغزي دست آمد. سپس میانگین نهایی هرکدام از متغیره يا در هر گروه بیهوشی به صورت متوسط میانگینه يا هرکدام از شش بیمار تعریف و محاسبه گردی د. سهگانه مربوط به دادهها به وسیله نرمافزار SPSS-11 و با به کار بردن آزمون آنالیز واریانس یکطرفه مورد تحلیل آماري قرار گرفت. ضریب اطمینان مطالعه 95 درصد (0/05=α) تعیین شد. یافتهها تعداد 6 بیمار (4 مرد و 2 زن) وارد مطالعه شدند. میانگین سنی بیماران برابر با 57/5 سال و میانگین وزن در این گروه برابر با 68/2 کیلوگرم بود. نمودار یک مقادیر میانگین هرکدام از متغیرهاي سهگانه استخراج شده از EEG را در سطوح مختلف بیهوشی براي سه رژیم ایزوفلوران پروپوفول و بخش نمودار دوطیف ی ویژه نشان میدهد. یک به خوبی تغییر در اندازه دو متغیر طیف ی و را در عمقهاي مختلف بیهوشی نمایش میدهد. اندازه متغیر زمانی در تمامی عمقهاي مربوط به بخش 3 2 1 0 پارامتر طیفی (RBR) پارامتر دوطیفی (SFS) پارامتر زمانی (BSR) -1-2 BIS=30-35 BIS=35-40 BIS=40-45 BIS=45-50 BIS=0-40 BIS=40-60 BIS=60-80 BIS=40-60 BIS=60-80 BIS=80-100 نمودار : 1 مقادیر سه پارامتر زمانی (BSR) طیفی (RBR) و دوطیفی (SFS) در عمقهاي مختلف بیهوشی به تفکیک رژیمه يا بیهوشی
/ 48 ارتباط بین سطح هشیاري و فعالیت الکتریکی سلولهاي مغزي ویژه تقریبا برابر با صفر (0/02) به دست آمد. با توجه به این نمودار مقدار متغیر زمانی در بیهوشی مربوط به ایزوفلوران بهجز عمقهاي بیهوشی متناسب با محدوده صفر تا 40 در سایر موارد برابر با صفر به دست آمد. این نمودار مشخص میکند که به هنگام استفاده از داروي پروپوفول عمق بیهوشی بیمار همواره در محدوده 30<BIS<50 قرار داشت. بنابراین بهمنظور دستیابی به امکان بررسی بهتر رفتار متغیرها این محدوده از عمق بیهوشی به بازههاي کوچکتري تقسیمبندي شد. همچنین توجه به نمودارها و مقادیر اراي ه شده براي متغیر زمانی نشان میدهد که این متغیر در عمقهاي بیهوشی زیاد ( BISهاي کم) قابل استخراج میباشد. بنابراین به منظور بررسی دقیقتر میزان ارتباط متغیر زمانی با عمق بیهوشی در بیهوشیهاي عمیق این محدوده از بیهوشی را به بازههایی کوچکتر تقسیمبندي نموده و مقدار میانگین متغیر زمانی را در این بازهها محاسبه نمودیم. نتیجه مطابق با نمودار 2 میباشد. این نمودار مقادیر میانگین متغیر زمانی را به همراه خطاي استاندارد مربوطه نمایش میدهد. نمودار : 2 مقادیر میانگین و خطاي استاندارد متغیر زمانی (BSR) برحسب مقادیر مختلف عمق بیهوشی (BIS) گروههاي 1 تا 9 به ترتیب مربوط به BIS=5-10 BIS=10-15 BIS=30-35 BIS=25-30 BIS=20-25 BIS=15-20 BIS=35-40 BIS=40-45 و BIS>45 میباشد. با توجه به نمودار 2 و نیز نتایج حاصل از آزمون لوین (0/014=p) مشخص است که مقدار واریانس یا به طور معادل مقدار خطاي استاندارد در گروهها با هم برابر نیست. اما با توجه به این که حجم نمونه در هرکدام از گروهها با همدیگر برابر انتخاب شدند میتوان از آزمون آنالیز واریانس یکطرفه (ANOVA) براي مقایسه میانگین متغیر زمانی در گروههاي نهگانه فوق استفاده کرد. مقدار 0/01>p حاصل از آزمون ANOVA نشاندهنده وجود تفاوت معنیدار در مقدار میانگین متغیر زمانی در عمقهاي مختلف بیهوشی است. بحث در این پژوهش به منظور بررسی اثرات بیهوشی بر روي فعالیت الکتریکی سلولهاي مغزي از امواج EEG بیماران تحت جراحی تعویض دریچه آي ورت استفاده شد. بدین منظور با بهرهگیري از روشهاي پردازشی هوشمند که جزي یات آن در مطالعه قبلی (7) مورد بحث قرار گرفته است سه متغیر زمانی فرکانسی و دوطیفی در گروههاي سهگانه ایزوفلوران پروپوفول و بخش مراقبتهاي ویژه از EEG بیماران استخراج گردید. نتایج حاصل از این پژوهش بر لزوم طراحی و ساخت سیستمهاي هوشمند و خودکار تزریق داروهاي بیهوشی در بخش مراقبتهاي ویژه و نیز به هنگام جراحی تاکید مینماید.(7) نمودار یک کاهش یکنواخت ولی اندك متغیر دو طیفی را در بخش ویژه با کاهش عمق بیهوشی (افزایش (BIS نشان میدهد. با توجه به این نمودار افزایش یکنواخت و سریع متغیر طیفی با کاهش عمق بیهوشی (افزایش (BIS مشهود است. همچنین مقدار متغیر زمانی در بخش ویژه همواره برابر با صفر به دست آمد. بدین ترتیب بهنظر میآید که بتوان از تغییرات در مقدار دو متغیر طیفی و دوطیفی به عنوان ابزاري براي پایش عمق بیهوشی در بخش ویژه استفاده نمود. با توجه به نمودار یک یکنواختی و برتري در رفتار متغیر طیفی در تخمین عمق بیهوشی نسبت به متغیر دو طیفی و بههنگام استفاده از داروهاي ایزوفلوران و پروپوفول مشخص است. همچنین این نمودار حضور و بروز تغییرات در مقدار متغیر زمانی را در عمقهاي بیهوشی زیاد نشان میدهد. وجود ارتباط بین متغیر زمانی و وضعیت بیهوشی در عمقهاي زیاد در مطالعات (8) Muthuswamy و (9) Broek نشان داده شده است. بنابراین به منظور آشکارسازي این ارتباط در مطالعه حاضر بررسی دقیقتري روي این متغیر انجام پذیرفت که
ه ب دکتر علیرضا مهري دهنوي و همکاران / 49 نمودار 2 به خوبی نشانگر متغیر بودن رفتار این متغیر در بیهوشیه يا عمیق در بیماران مورد بررسی میباشد. به عبارت دیگر چنین بهنظر میرسد که براي بیهوشیهاي عمیق (محدوده (BIS<40 متغیر زمانی به خوبی با عمق بیهوشی در ارتباط میباشد که این منطبق بر نتیجه مطالعه است. نتیجهگیري (10) Bruhn متغیر زمانی استخراج شده از EEG توانایی تخمین عمق بیهوشی را در بیهوشیهاي عمیق (معادل با محدودهBIS<40 ) دارا بوده و متغیر طیفی در سایر عمقها به خوبی با میزان فعالیت الکتریکی سلولهاي مغزي یا موج EEG در ارتباط است. متغیر دوطیفی فقط در بخش مراقبتهاي ویژه با سطح هشیاري بیماران در ارتباط است. یافتهه يا این مطالعه وجود ارتباط بین فعالیت الکتریکی سلولهاي مغزي و سطح هشیاري را در بین بیماران تحت مطالعه نشان داده و بر امکان استفاده از پردازش رایانهاي امواج مغزي عنوان ابزاري کمکی در تشخیص کنترل و پایش عمق بیهوشی تاکید میکند. پژوهشهاي بیشتري در مورد انواع دیگري از داروهاي هوشبري و جراحیهاي متفاوت مورد نیاز است. بهینهسازي روشهاي پردازشی به کار رفته به منظور افزایش سرعت و دقت این روشها و همچنین مطالعه در مورد سایر متغیرهاي قابل استخراج از EEG که توانایی تخمین عمق بیهوشی را دارا باشند توصیه میگردد. تشکر و قدردانی مطالب اراي ه شده در پژوهش حاضر بخشی از نتایج حاصل از انجام پایاننامهه يا کارشناسی ارشد رشته مهندسی پزشکی درگروه مهندسی پزشکی دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان و رشته مهندسی برق برق و کامپیوتر دانشگاه صنعتی اصفهان میباشد. (مخابرات) در دانشکده نویسندگان مقاله از مدیریت و کارکنان محترم اتاق عمل و بخش مراقبتهاي ویژه مرکز تخصصی قلب شهید دکتر چمران اصفهان به خاطر فراهم کردن امکانات مناسب براي اخذ دادههاي فیزیولوژیکی مورد نیاز در این تحقیق و همچنین آقاي دکتر هاگیهیرا متخصص بیهوشی بیمارستان هابیکینو اوزاکا ژاپن به خاطر راهنماییهاي ارزندهشان در مورد نحوه انتقال دادهها به رایانه کمال تشکر و قدردانی را مینمایند. References 1) Hemmings HC Jr, Akabas MH, Goldstein PA, Trudell JR, Orser BA, Harrison NL. Emerging molecular mechanisms of general anesthetic action. Trends Pharmacol Sci. 2005; 26(10):503-10. 2) Miller RD. Miller s Anesthesia. 6 th. Philadelphia: Elsevier Churchill Livingstone Co. 2005; pp: 1227-1230. 3) Dierdof SF. Awareness during anaesthesia. Anaesthesia. 1996; 14(2): 369-84. 4) Kaul HL. Monitoring Depth of Anaesthesia. Indian J Anaesth. 2002; 46(4): 323-332. 5) Rampil IJ. A primer for EEG signal processing in anesthesia. Anesthesiology. 1998;89(4):980-1002. 6) Hagihira S, Takashina M, Mori T, Mashimo T, Yoshiya I. Practical issues in bispectral analysis of electroencephalographic signals. Anesth Analg. 2001;93(4):966-70. 7) Negahbani E. Estimating depth of anesthesia based on nonlinear analysis of electroencephalogram. A thesis submitted in partial fulfillment of the requirements for the degree of Master of Science in Biomedical engineering. Isfahan University of Medical Science, Isfahan, Iran. 2008; pp: 61-68. [Persian] 8) Muthuswamy J, Sherman DL, Thakor NV. Higher-order spectral analysis of burst patterns in EEG. IEEE Trans Biomed Eng. 1999;46(1):92-9. 9) van den Broek PL, van Rijn CM, van Egmond J, Coenen AM, Booij LH. An effective correlation dimension and burst suppression ratio of the EEG in rat. Correlation with sevoflurane induced anaesthetic depth. Eur J Anaesthesiol. 2006;23(5):391-402. 10) Bruhn J, Bouillon TW, Shafer SL. Bispectral index (BIS) and burst suppression: revealing a part of the BIS algorithm. J Clin Monit Comput. 2000; 16(8):593-6.