Βιβλιογραφικές αναφορές

Βιβλιογραφικές αναφορές Μονογραφία Όνοµα / Επώνυµο Συγγραφέα, Τίτλος και Υπότιτλος µε πλάγια, Εκδότης, Τόπος και Ηµεροµηνία έκδοσης. Παράδειγµα: Βάλτερ Πούχνερ, Ποίηση και µύθος στα θεατρικά έργα του Βασίλη Ζιώγα. Πανθεϊσµός και φυσιολατρία ως τελεολογικές θεµελιώσεις µιας µυστικιστικής κοσµοθεωρίας, Πολύτροπον, Αθήνα 2004. Εισήγηση στα Πρακτικά επιστηµονικού συνεδρίου Όνοµα / Επώνυµο συγγραφέα, Τίτλος της εισήγησης σε εισαγωγικά, στον τόµο Τίτλος Συνεδρίου και υπότιτλος σε πλάγια (συµπεριλαµβανοµένου του τόπου και της ηµεροµηνίας πραγµατοποίησης του συνεδρίου), επιµελητής της έκδοσης, εκδότης, τόπος έκδοσης, ηµεροµηνία, αρ. σελίδων. Παράδειγµα: Άννα Ταµπάκη, «Συνέχειες και τοµές: Σκέψεις για την περιοδολόγηση του νεοελληνικού θεάτρου 17 ος -19 ος αιώνας)» στον τόµο Πρακτικά Α Πανελληνίου Θεατρολογικού Συνεδρίου, Το Ελληνικό Θέατρο από τον 17 ο στον 20 ό αιώνα, Αθήνα 17-20.12.1998, Επιµ. Ιωσ. Βιβιλάκης, Τµήµα Θεατρικών Σπουδών, Εκδόσεις Ergo, Αθήνα 2002, σσ. 49-55. Άρθρο σε συλλογικό τόµο Όνοµα / Επώνυµο συγγραφέα, Τίτλος του άρθρου σε εισαγωγικά, στον τόµο Τίτλος και υπότιτλος σε πλάγια, επιµελητής της έκδοσης, εκδότης, τόπος έκδοσης, ηµεροµηνία, αρ. σελίδων. Παράδειγµα: Νάσος Βαγενάς, «Το πρόβληµα της µετάφρασης του ελεύθερου στίχου: η ελληνική εµπειρία», στον τόµο Δάφνη. Τιµητικός τόµος για τον Σπύρο Α. Ευαγγελάτο, επιµ. Ιωσήφ Βιβιλάκης, Τµήµα Θεατρικών Σπουδών, Εκδόσεις Ergo, Αθήνα 2001, σσ. 39-48. Άρθρο σε επιστηµονικό περιοδικό Όνοµα / Επώνυµο συγγραφέα, Τίτλος άρθρου σε εισαγωγικά, Τίτλος περιοδικού µε κεφαλαίο µόνο το αρχικό γράµµα των λέξεων, τόµος, τεύχος, έτος (σε παρένθεση), αρ. σελίδων. Παράδειγµα: Αφροδίτη Σιβετίδου, «Δραµατική Ποίηση ή Ποιητικό Δράµα», Θέµατα Λογοτεχνίας, 39 (2008), σσ. 188-196. Άρθρο εφηµερίδας Όνοµα / Επώνυµο συγγραφέα, Τίτλος άρθρου σε εισαγωγικά, Εφηµερίδα µε πλάγια, ηµεροµηνία, σελίδα. Παράδειγµα: Μάριος Πλωρίτης, «Η θυσία του Αβραάµ. Εθνικό Θέατρο Φεστιβάλ Αθηνών», Ελευθερία, 17.8.1963, σ. 2. Διπλωµατική Εργασία ή Διδακτορική διατριβή Όνοµα / Επώνυµο συγγραφέα, Τίτλος µε πλάγια, χαρακτηρισµός της εργασίας, Όνοµα του Ιδρύµατος, που απένειµε τον τίτλο, έτος απονοµής του τίτλου. Παράδειγµα: Platon Mavromoustakos, Espace dramatique-espace scénique dans le théâtre néohellénique contemporain, διδακτορική διατριβή, Institut d Études Théâtrales-Université de la Sorbonne Nouvelle, Paris III, 1987. 1

Άρθρο σε ηλεκτρονικό περιοδικό Όνοµα / Επώνυµο συγγραφέα, Τίτλος άρθρου σε εισαγωγικά, Τίτλος περιοδικού µε πλάγια, τόµος, τεύχος, έτος, ηµεροµηνία επίσκεψης-πρόσβασης στη σελίδα, ηλεκτρονική διεύθυνση Παράδειγµα: Emmanuelle Loyer, «Le théâtre National Populaire au temps de Jean Vilar», Persée 57 (1998), Ηµεροµηνία πρόσβασης [5/4/09] από http://www.persee.fr/web/revues/home/prescript/article/xxs_0294-1759_1998_num_57_1_3712 Θεατρικό πρόγραµµα Όνοµα, Επώνυµο συγγραφέα, Τίτλος του έργου µε πλάγια, Θέατρο, Θίασος, Θεατρική περίοδος. Σάµουελ Μπέκετ, Τέλος του παιχνιδιού, Αµφι-Θέατρο Σπύρου Α. Ευαγγελάτου, Χειµώνας 2003-2004. Στις περιπτώσεις, που έχει ήδη γίνει µνεία ενός τίτλου στις υποσηµειώσεις Α. Εάν η επόµενη αναφορά στον ίδιο τίτλο ακολουθεί την πρώτη, και παραπέµπει στην ίδια σελίδα, δεν επαναλαµβάνονται τα στοιχεία αλλά χρησιµοποιείται το Ό.π. Εάν η τρίτη συνεχόµενη µνεία στον ίδιο τίτλο παραπέµπει σε διαφορετική σελίδα, χρησιµοποιείται Το ίδιο και ο αριθµός σελίδας. Παράδειγµα: 1 Αφροδίτη Σιβετίδου, «Δραµατική Ποίηση ή Ποιητικό Δράµα», Θέµατα Λογοτεχνίας, 39 (2008), σ. 189. 2 Ό.π. 3 Το ίδιο, σ. 194. Β. Εάν έχει ήδη αναφερθεί το όνοµα και το άρθρο ενός συγγραφέα αλλά παρεµβάλλονται άλλες υποσηµειώσεις, τότε επαναλαµβάνεται το επώνυµο µόνο του συγγραφέα και ο αριθµός της σελίδας, όπου γίνεται η παραποµπή. Παράδειγµα: 8 Σιβετίδου, σ. 192. Γ. Εάν έχει ήδη γίνει αναφορά στο άρθρο ενός συγγραφέα, στην επόµενη µνεία ενός διαφορετικού άρθρου του ιδίου συγγραφέα, χρησιµοποιείται µόνο το επώνυµο Παράδειγµα: 4 Νάσος Βαγενάς, «Το πρόβληµα της µετάφρασης του ελεύθερου στίχου: η ελληνική εµπειρία», στον τόµο Δάφνη, Τιµητικός τόµος για τον Σπύρο Α. Ευαγγελάτο, επιµ. Ιωσ. Βιβιλάκης, Τµήµα Θεατρικών Σπουδών, Εκδόσεις Ergo, Αθήνα 2001, σ. 43. 5 Βαγενάς, «Ένας πρόδροµος του Καρυωτάκη», στον τόµο Στέφανος, Τιµητική προσφορά στον Βάλτερ Πούχνερ, επιµ. Ιωσ. Βιβιλάκης, Τµήµα Θεατρικών Σπουδών, Εκδόσεις Ergo, Αθήνα 2007, σ. 135. 2

ΕΥΡΕΤΗΡΙΑ Με τον όρο «ευρετήριο» εννοούµε την αλφαβητική καταγραφή εννοιών, ονοµάτων, γεγονότων, τίτλων έργων, τόπων, κλπ. που υπάρχουν σ ένα συγκεκριµένο βιβλίο, ή σε αδηµοσίευτη επιστηµονική εργασία (πτυχιακή, µεταπτυχιακή, ή διδακτορική διατριβή) µε αναφορά στη σελίδα ή στις σελίδες, όπου βρίσκεται η αναζητούµενη έννοια ή το όνοµα προσώπου, κλπ. µέσα στο ευρετηριαζόµενο ντοκουµέντο. ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΚΑΙ ΕΙΔΗ ΤΩΝ ΕΥΡΕΤΗΡΙΩΝ Το ευρετήριο ενός κειµένου είναι ένας µηχανισµός, ένα σύστηµα αναζήτησης των διαφόρων πληροφοριών που εµπεριέχονται σ αυτό. Η ουσιαστική λειτουργία ενός ευρετηρίου είναι να ταυτίσει και να εντοπίσει είτε µία γενική πληροφορία, είτε µία εξειδικευµένη, που περιέχεται µέσα στο κείµενο. Το ευρετήριο επίσης µπορεί να αναδεικνύει τη φύση και το σκοπό του κειµένου που ευρετηριάζει, µε το να παρέχει γενικές ή άκρως εξειδικευµένες πληροφορίες, να παραθέτει πρόσθετα στοιχεία για να ταυτίσει άλλες, επιπλέον αναγραφές του ευρετηρίου, όπως π.χ. βιογραφικές ή βιβλιογραφικές αναγραφές κλπ. Μπορεί επίσης µε το σύστηµα των παραποµπών να συσχετίζει τη γλώσσα του χρήστη µε αυτήν που χρησιµοποιείται στο ευρετήριο και τέλος να υποδεικνύει σχέσεις µεταξύ των εννοιών και των επιµέρους κεφαλαίων του βιβλίου που ευρετηριάζεται. ΕΙΔΗ ΕΥΡΕΤΗΡΙΩΝ Το είδος ή τα είδη των ευρετηρίων που θα συµπεριληφθούν σ ένα βιβλίο εξαρτώνται από: α) το είδος του κειµένου που θα ευρετηριασθεί και πιο συγκεκριµένα το περιεχόµενό του. Άλλου είδους ευρετήρια απαιτεί ένα βιβλίο ιστορίας και άλλα ένα βιβλίο µαθηµατικών ή ιατρικής επιστήµης, β) από τις προβλεπόµενες ανάγκες του αναγνώστη-χρήστη του βιβλίου, δηλ. τι είναι πιθανόν να αναζητήσει ο αναγνώστης από αυτό το συγκεκριµένο βιβλίο και πως θα σκεφτεί να το προσεγγίσει, και γ) από την άποψη του συντάκτη του ευρετηρίου. Τα ευρετήρια ποικίλλουν σε οργάνωση, λεξιλόγιο, εύρος επιλογής των όρων και βάθος της ανάλυσής τους. Δύο είναι οι βασικές κατηγορίες ευρετηρίων: Η µία είναι αυτή των Ενιαίων ή Γενικών ευρετηρίων και η άλλη των Ειδικών ή Αναλυτικών. Η κάθε µία από αυτές τις κατηγορίες, ανάλογα µε τον τρόπο οργάνωσής της υποδιαιρούνται σε άλλες επιµέρους κατηγορίες, σύµφωνα µε την κατάταξη των αναγραφών τους. ΓΕΝΙΚΟ Ή ΕΝΙΑΙΟ ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ Γενικό ή ενιαίο ευρετήριο θεωρείται ένα ευρετήριο το οποίο συνδυάζει σε ένα κατάλογο όλα τα στοιχεία που θα µπορούσαν να εµφανίζονται στο ευρετήριο. Συνήθως ένα ενιαίο ή γενικό ευρετήριο οργανώνεται σε ενιαία αλφαβητική σειρά των ονοµάτων προσώπων, πραγµάτων, γεωγραφικών όρων, θεµάτων κλπ., µε παραποµπή στις σχετικές σελίδες. Πλεονεκτεί στο ότι υπάρχει άµεση πληροφόρηση για τον χρήστη από µία µόνο πηγή, δηλαδή δεν αναγκάζεται ο χρήστης να ερευνήσει σε πολλά, διαφορετικού είδους ευρετήρια, αλλά κατευθείαν, µέσω του ενός και µόνο ευρετηρίου να ανακαλέσει την πληροφορία που αναζητεί, µειονεκτεί όµως όταν οι χρήστες δεν είναι εξοικειωµένοι µε το είδος αυτό του ευρετηρίου και είναι πιθανόν να µπερδευτούν από την ποικιλία των ευρετηριαζοµένων ονοµάτων, όρων κλπ. Στο γενικό ή ενιαίο ευρετήριο, πρόσθετη βοήθεια αποτελεί ο τρόπος αναγραφής των όρων που πρέπει να είναι οικείος στον αναγνώστη, καθώς επίσης και τα συστήµατα των 3

παραποµπών «βλέπε» ή «βλέπε επίσης», που τον βοηθούν να εντοπίσει επακριβώς την αναζητούµενη πληροφορία. Υπόδειγµα Γενικού Ευρετηρίου βλ.: Νεοελληνικός Διαφωτισµός: Βιβλιογραφία 1945-1995. Αθήνα ΕΙΕ/ΚΝΕ, Παν. Ιωαννίνων Τοµέας Φιλοσοφίας, 1998, σσ. 271-314. ΕΙΔΙΚΟ Ή ΑΝΑΛΥΤΙΚΟ ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ Ειδικό ή αναλυτικό ευρετήριο είναι το ευρετήριο που στοχεύει να ικανοποιήσει εξειδικευµένες ανάγκες για πληροφόρηση, όπως είναι π.χ. το όνοµα ενός φυσικού προσώπου ή ενός συλλογικού οργάνου, τα θέµατα που περιέχονται σ ένα συγκεκριµένο κείµενο, οι βιβλιογραφικές παραποµπές που αναφέρονται σ ένα κείµενο κλπ. Το ευρετήριο αυτό αποτελεί συνδυασµό πολλών µαζί εξειδικευµένων ευρετηρίων. Ένα τέτοιο ευρετήριο σε θεατρολογική µελέτη µπορεί να περιλαµβάνει τα εξής επιµέρους ευρετήρια: ονοµάτων προσώπων τίτλων έργων συλλογικών οργάνων (θιάσων κ.ά.) γεωγραφικών ονοµάτων και τόπων µελετητών συντοµογραφιών και συµβόλων εικονογράφησης (πίνακας φωτογραφιών) Στην επιλογή δηµιουργίας ενιαίου ευρετηρίου ή ειδικού ευρετηρίου µας οδηγεί ο όγκος του ευρετηριαζόµενου έργου. Εάν το έργο είναι µεγάλο, µε πλούτο πληροφοριών, είναι αναγκαστική η σύνταξη αναλυτικού ευρετηρίου, παρά το γεγονός ότι το ευρετήριο αυτό µειονεκτεί, έναντι του ενιαίου ευρετηρίου, γιατί αναγκάζει το χρήστη να ερευνά παράλληλα πολλά ευρετήρια, αντί ένα, προκειµένου να εντοπίσει τις πληροφορίες που αναζητεί. ΕΥΡΕΤΗΡΙΑ ΟΝΟΜΑΤΩΝ Στα ευρετήρια αυτά περιλαµβάνονται τα φυσικά πρόσωπα που αναφέρονται µέσα στα κείµενα του ευρετηριαζόµενου έργου π.χ. ιστορικά πρόσωπα, συγγραφείς, ηθοποιοί, κ.ά. Η κατάταξη των ονοµάτων είναι αλφαβητική. Τα ονόµατα παρατίθενται σε πλήρη µορφή (επίθετο και όνοµα), και γράφονται µε την αντεστραµένη τους µορφή. Πρώτα εµφανίζεται το επίθετο και ακολουθεί το όνοµα ή τα αρχικά του ονόµατος, µε την µεσολάβηση του κόµµατος (,). Παραποµπές µπορούν να γίνουν σε εναλλακτικές µορφές ή µέρη του ονόµατος π.χ. Κυβέλη 140 βλ. επίσης Θεοδωρίδη, Κυβέλη. Μυρτιώτισσα 50 βλ. επίσης Δρακοπούλου, Θεώνη. Αν υπάρχουν ονόµατα που αντιστοιχούν σε δύο ή περισσότερα πρόσωπα, στην περίπτωση δηλ. συνωνυµίας, η διαφοροποίησή τους είναι αναγκαία. Συνήθως αυτή επιτυγχάνεται µε την προσθήκη κάποιου ιδιαίτερου προσδιορισµού, όπως αξιώµατος, τίτλου τιµής, ιδιότητα προσώπου ή χρονολογία γέννησης και θανάτου. Δουµά, Αλεξ. Δουµάς, Αλεξ. (γιος) Βεάκης, Αιµίλιος Βεάκης, Αιµίλιος (εγγονός) Βογιατζής Γιάννης 4

Βογιατζής Ιωάννης (υπουργός) Γεώργιος Α βασιλιάς των Ελλήνων Γεώργιος Β βασιλιάς των Ελλήνων Ονόµατα προσώπων από χώρες που δεν ακολουθούν τα καθιερωµένα πρότυπα αναγράφονται όπως εντοπίζονται. Chu Jung hsim (Κινέζος) Nam Duc Woo (Κορεάτης) San Yu, Brig, Gen (Βιρµανός) ΕΥΡΕΤΗΡΙΑ ΣΥΛΛΟΓΙΚΩΝ ΟΡΓΑΝΩΝ Το ευρετήριο αυτό συγκροτείται από τις επωνυµίες των συλλογικών οργάνων που παρατίθενται και αυτές αλφαβητικά. Όταν υπάρχουν συλλογικά όργανα µε ακρώνυµα ή αρχικά πρέπει να γίνει παραποµπή στην αναγραφή του πλήρους ονόµατος του συλλογικού οργάνου. ΕΛΣ, βλ. Εθνική Λυρική Σκηνή. ΕΘΕΚ, βλ. Εταιρεία Θεάτρου Κρήτης. ΕΥΡΕΤΗΡΙΑ ΘΕΜΑΤΩΝ Ή ΕΝΝΟΙΩΝ ΚΑΙ ΟΡΩΝ Αποτελούν τους συνηθέστερους τύπους ευρετηρίων, όχι όµως και τους πιο εύκολους. Η δυσκολία τους έγκειται στην επιλογή των όρων που θα περιληφθούν στο ευρετήριο, καθώς επίσης στη δηµιουργία θεµατικών όρων. Οι θεµατικοί όροι ταξιθετούνται συνήθως αλφαβητικά ή µε αλφασυστηµατικό τρόπο ταξιθέτησης. Εµφανίζονται µε ή χωρίς υποδιαιρέσεις ή προσδιορισµούς που χαρακτηρίζουν ένα συγκεκριµένο όρο του ευρετηρίου και τον διαφοροποιούν από οιονδήποτε άλλο και συνοδεύονται από την αντίστοιχη σελιδαρίθµηση. Η ύπαρξη των παραποµπών «βλέπε» ή «βλέπε επίσης», είναι απαραίτητη στα θεµατικά ευρετήρια. Ο λόγος είναι ότι µε την αλφαβητική δοµή που συνήθως έχουν, διασκορπίζουν συγγενικές έννοιες, ενώ παράλληλα δεν αναδεικνύονται οι σχέσεις αλληλοεξάρτησης µεταξύ των εννοιών. Η λύση δίνεται µέσω των παραποµπών «βλέπε επίσης» που καθοδηγούν το χρήστη από την µία επικεφαλίδα σε µία άλλη πιο κατάλληλη ή σχετική. Υπάρχει βέβαια πάντα ο κίνδυνος η συχνή παρουσία των παραποµπών να προκαλέσει σύγχυση στο χρήστη ή να τον αποθαρρύνει. Πρέπει λοιπόν να χρησιµοποιούνται µε µέτρο και όπου ή όταν είναι αναγκαίες. Η παραποµπή «βλέπε» οδηγεί το χρήστη από όρους που αναζητάει και οι οποίοι δεν ευρετηριάζονται έτσι ακριβώς, σε άλλους που έχουν προτιµηθεί. Ελαφρό Θέατρο βλέπε Θέατρο, ελαφρό 18 εµπορικό 138 επαγγελµατικό 139 επτανησιακό 50 ευρωπαϊκό 20 θρησκευτικό 21 κρητικό 32 µεταπολεµικό 138 προεπαναστατικό 62 ρεαλιστικό 124 ροµαντικό 115 υπαρξιακό 19 5

ΕΥΡΕΤΗΡΙΑ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΩΝ ΟΡΩΝ Τα ευρετήρια αυτά παρέχουν πρόσβαση µέσω του ονόµατος ενός γεωγραφικού τόπου. Οι γεωγραφικές ενδείξεις που παρέχονται µπορεί να είναι ευρείες όπως π.χ. ονόµατα ηπείρων, χωρών, κλπ. ή πολύ ειδικές όπως π.χ. ονόµατα πόλεων, κωµοπόλεων, τοπωνύµια κλπ. ή ακόµα και ονόµατα κτηρίων σε µία πόλη. Η διάταξη των ευρετηρίων αυτών είναι συνήθως αλφαβητική και γίνεται είτε αναλυτικά κατά τόπο, είτε µικτά κατά µεγάλες γεωγραφικές περιφέρειες, όπου ακολουθούν ως υποδιαίρεση τα ονόµατα των τόπων που υπάγονται σ αυτές, είτε ενιαία µε όλους τους γεωγραφικούς όρους. Ι. Αναλυτικά κατά τόπο ΙΙ. Μικτά κατά Γεωγραφική περιφέρεια Αθήνα Θεσσαλία (Διαµέρισµα) Αέρηδες Καρδίτσα (Νοµός) Αναφιώτικα Λάρισα Θησείο Μαγνησία Μοναστηράκι Τρίκαλα ΙΙΙ. Ενιαία Αέρηδες Αθήνα Αναφιώτικα Θεσσαλία Θησείο Καρδίτσα Λάρισα Μαγνησία Μοναστηράκι Τρίκαλα Για τόπους που είναι γνωστοί µε διαφορετικές ονοµασίες, όπως συµβαίνει µε ονόµατα πόλεων που εµφανίζονται διαφορετικά στη γλώσσα του τόπου και διαφορετικά π.χ. στην ελληνική, γίνονται κατάλληλες παραποµπές που παραπέµπουν στην καθιερωµένη µορφή του γεωγραφικού ονόµατος. Αυτό συµβαίνει όταν η µορφή του ονόµατος που περιέχεται στο έργο δεν είναι καθιερωµένη Firenze, βλέπε Φλωρεντία Cairo, βλέπε Κάϊρο Ζητούνι, βλέπε Λαµία Οµώνυµα γεωγραφικά ονόµατα πρέπει να δίδονται σε πλήρη µορφή, ώστε να αποφεύγεται η σύγχυση του χρήστη του ευρετηρίου. Στις περιπτώσεις αυτές είναι απαραίτητη η χρήση προσδιορισµών: Middletown (Connectiout) Middletown (Ohio) Ηράκλειο (Αττική) Ηράκλειο (Κρήτη) 6

Βιβλιογραφία 1. Ελληνικό πρότυπο ΕΛΟΤ 1213: Τεκµηρίωση Ευρετήριο ενός δηµοσιεύµατος. Αθήνα: ΕΛΟΤ, 1994. 2. Σταµατοπούλου-Βασιλάκου, Χρυσ., Εισαγωγή στη θεατρική βιβλιογραφία και πληροφόρηση. Αθήνα: ΕΚΠΑ, 2012, σσ. 207-214. 7

ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ αι. : Αιώνας αναθ. : Αναθεωρηµένη ανατ. : Ανάτυπον αρ. : Αριθµός τεύχους αυξ. : Αυξηµένη αυτ. : Αυτόθι βελτ. : Βελτιωµένη βλ. : Βλέπε βλ.αν. : Βλέπε ανωτέρω βλ.κατ. : Βλέπε κατωτέρω γεν.πιν. : Γενεαλογικοί πίνακες γ. : Γέννηση δακτυλ. : Δακτυλογραφηµένος η ον δελτ. : Δελτίο δηλ. : Δηλαδή διασκ. : Διασκευή διαγρ. : Διαγράµµατα διατριβή (ΔΔ) : Διδακτορική διατριβή εγχρ. : Έγχρωµο εικ. : Εικόνες εικ. : Εικονογράφος εισ. : Εισαγωγή εκ. : Εκατοστά έκδ.-εκδ. : Έκδοση-Εκδότης ένθ αν. : Ένθα ανωτέρω επηυξ. : Επηυξηµένη επιµ.εκδ. : Επιµελητής έκδοσης επισκ. : Επίσκοπος εραν. : Ερανιστής ευρετ. : Ευρετήριο εφηµ. : Εφηµερίδα κ.ά. : Και άλλα (άλλοι) κ.ε. : Και εξής κεφ. : Κεφάλαιο κλπ. : Και λοιπά κ.ο.κ. : Και ούτω καθ εξής µερ. : Μέρος µ.χ. : Μετά Χριστόν µτφρ. ή µετ. : Μεταφραστής µουσ. : Μουσική ό.π. : Όπου παραπάνω πανοµ. : Πανοµοιότυπα πρβ. : Παράβαλε π.χ. : Παραδείγµατος χάρη π. : Περίπου πιν. : Πίνακες πορτρ. : Πορτραίτα π.χ. : Προ Χριστού προλ. : Πρόλογος σ., σελ., σσ. : Σελίδα (-δες) σηµ. : Σηµείωση στ. : Στήλη συγγρ. : Συγγραφέας συνσυγγρ. : Συνσυγγραφέας σχ. : Σχέδια τευχ. : Τεύχος 8

τίτλ. : Τίτλος τόµ. : Τόµος τυπ. : Τυπογραφείο τυπ. : Τυπογράφος υποδ. : Υποδείγµατα υποσ. : Υποσηµείωση φ. : Φύλλο φωτ. : Φωτογραφίες χαρτ. : Χάρτες χφ., χφφ. : Χειρόγραφο ( -α) χ.α. : Χωρίς αρίθµηση χ.ε. : Χωρίς εκδότη χ.τ. : Χωρίς τόπο χ.χ. : Χωρίς χρονολογία ψευδ. : Ψευδώνυµο Μήνες Ιαν. Απρ. Ιουλ. Οκτ. Φεβρ. Μάϊος Αυγ. Νοεµ. Μαρτ. Ιουν. Σεπτ. Δεκ. 9