Χ Α Ρ Τ Η Σ Τ Ω Ν Θ Ε Μ Ε Λ Ι Ω Δ Ω Ν Δ Ι Κ Α Ι Ω Μ Α Τ Ω Ν Τ Η Σ Ε Υ Ρ Ω Π Α Ϊ Κ Η Σ Ε Ν Ω Σ Η Σ

Χ Α Ρ Τ Η Σ Τ Ω Ν Θ Ε Μ Ε Λ Ι Ω Δ Ω Ν Δ Ι Κ Α Ι Ω Μ Α Τ Ω Ν Τ Η Σ Ε Υ Ρ Ω Π Α Ϊ Κ Η Σ Ε Ν Ω Σ Η Σ Α Ξ Ι Ο Π Ρ Ε Π Ε Ι Α Ε Λ Ε Υ Θ Ε Ρ Ι Ε Σ Ι Σ Ο Τ Η Τ Α Α Λ Λ Η Λ Ε Γ Γ Υ Η Δ Ι Κ Α Ι Ω Μ Α Τ Α Τ Ω Ν Π Ο Λ Ι Τ Ω Ν Δ Ι Κ Α Ι Ο Σ Υ Ν Η

Χ Α Ρ Τ Η Σ Τ Ω Ν Θ Ε Μ Ε Λ Ι Ω Δ Ω Ν Δ Ι Κ Α Ι Ω Μ Α Τ Ω Ν Τ Η Σ Ε Υ Ρ Ω Π Α Ϊ Κ Η Σ Ε Ν Ω Σ Η Σ

Π I Ν Α Κ Α Σ Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ E Ν Ω Ν Π Ρ Ο ΛΟ ΓΟ Σ ΤΟ Υ κ. J O S E P H DAU L, Π Ρ Ο Ε Δ Ρ Ο Υ Τ Η Σ ΚΟ Ι Ν Ο Β Ο ΥΛ Ε Υ Τ Ι Κ Η Σ Ο Μ Α Δ Α Σ ΤΟ Υ Ε Λ Κ- Ε Δ 5 Ε Ι Σ Α ΓΩ Γ H 9 Χ A Ρ Τ Η Σ Θ Ε Μ Ε Λ Ι Ω Δ Ω Ν Δ Ι Κ Α Ι Ω Μ AΤ Ω Ν Τ Η Σ Ε Υ Ρ Ω Π Α Ϊ Κ H Σ E Ν Ω Σ Η Σ 1 5 Ε Κ Δ Ο Σ Η 2 0 0 7

Π Ρ O Λ Ο Γ Ο Σ Η Κοινοβουλευτική Ομάδα του Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόμματος (Χριστιανοδημοκράτες) και των Ευρωπαίων Δημοκρατών (ΕΛΚ-ΕΔ), η πιο σημαντική από απόψεως επιρροής πολιτική ομάδα στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, είναι η μεγαλύτερη πολιτική δύναμη η οποία εκπροσωπεί την κληρονομιά και το όραμα των ιδρυτών, Robert Schuman, Konrad Adenauer και Alcide De Gasperi. Καταβάλλει προσπάθειες για την επίτευξη μιας Ευρώπης αξιών, μιας ενωμένης, ανοικτής, διαφοροποιημένης και πιο ανθρώπινης Ευρώπης. Η αντίληψή μας της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης βασίζεται στο σεβασμό των θεμελιωδών δικαιωμάτων και των αρχών του κράτους δικαίου, σε δημοκρατικά, ανεξάρτητα θεσμικά όργανα και το σεβασμό για την αρχής της επικουρικότητας. Για τα μέλη της οικογένειας του ΕΛΚ-ΕΔ, το οποίο διαδραμάτισε έναν ιδιαίτερα ενεργό ρόλο στην εκπόνηση του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων, ο Χάρτης αποτελεί μια ουσιώδη πτυχή της πολιτικής ένωσης και αποδεικνύει με ποιο τρόπο η Ευρώπη η οποία οικοδομήθηκε κατά τα τελευταία 50 έτη είναι μια κοινότητα θεμελιωδών αξιών.

Ο Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων κατοχυρώνει έτσι τις αρχές που έχει υπερασπισθεί η Κοινοβουλευτική Ομάδα ΕΛΚ-ΕΔ. Αυτή η αποφασιστική επιρροή αντικατοπτρίζει τις αξίες με τις οποίες ταυτίζεται η πολιτική μας οικογένεια: η προστασία και η εγγύηση των θεμελιωδών δικαιωμάτων καθοδηγούσαν πάντα τη δράση μας η επίγνωση της σημασίας της ευρωπαϊκής ιθαγένειας ήταν πάντα πρόδηλη στην επιζήτηση του κοινού συμφέροντος. Η μέθοδος που χρησιμοποιήθηκε για την προετοιμασία του Χάρτη απαιτεί ιδιαίτερη προσοχή. Η Σύμβαση έφερε σε επαφή εθνικά κοινοβούλια, βουλευτές του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, εκπροσώπους από τις εθνικές κυβερνήσεις και τον ενεχόμενο Ευρωπαίο Επίτροπο. Η δημοκρατία και διαφάνεια καθοδήγησαν την εργασία της Σύμβασης. Αυτή η μέθοδος, η οποία δεν είχε χρησιμοποιηθεί ποτέ κατά το παρελθόν στην ιστορία της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, επέτρεψε μια ευρεία και πλούσια ανταλλαγή απόψεων. Αποτέλεσμα αυτής ήταν ένα κείμενο υψηλής ποιότητας το οποίο εγκρίθηκε με μια ευρύτατη πλειοψηφία. Ήταν ιδιαίτερα επιτυχές και ήταν ένα εντυπωσιακό παράδειγμα της εγκυρότητας και αποτελεσματικότητας της κοινοτικής μεθόδου, η οποία δίνει προτεραιότητα στην έρευνα για το κοινό καλό και μια συνολική θεώρηση των συμφερόντων μας. Ο Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης τέθηκε πανηγυρικά σε εφαρμογή το Δεκέμβριο του 2000 στη Νίκαια από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Το κείμενο συμπεριλήφθηκε ως Τμήμα ΙΙ στο Ευρωπαϊκό Σύνταγμα. Η Ομάδα μας θα συνεχίσει, όπως πάντα, να είναι ενεργή και σταθερή στους στόχους της για τη συμπλήρωση του μεγάλου ευρωπαϊκού σχεδίου προς όφελος των πολιτών. Joseph Daul, Πρόεδρος της Κοινοβουλευτικής Ομάδας ΕΛΚ-ΕΔ στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο

Ε Ι Σ Α Γ Ω Γ H 1. Ο Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης Χ A Ρ Τ Η Σ ΤΩΝ ΘΕΜΕΛΙΩΔΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜAΤΩΝ Τ Η Σ Ε Υ Ρ Ω Π Α Ϊ Κ H Σ E Ν Ω Σ Η Σ - προωθεί την ανθρώπινη αξιοπρέπεια, - διασαφηνίζει τα θεμελιώδη δικαιώματα των πολιτών της Ένωσης, - παρουσιάζει τα πνευματικά και νομικά θεμέλια της Ευρωπαϊκής Ένωσης, - επισημαίνει τον ρόλο της Ευρωπαϊκής Ένωσης ως κοινότητας αξιών και δικαίου, - αποτελεί την πιο ενημερωμένη διακήρυξη θεμελιωδών δικαιωμάτων παγκοσμίως και την πρώτη στη νέα χιλιετηρίδα. - εγγυάται ότι όλα τα όργανα της Ένωσης θα σέβονται αυτά τα θεμελιώδη δικαιώματα Ο Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων υπεγράφη σ τη Νίκαια σ τις 7 Δεκεμβρίου 2000 2. Ο Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης ανακοινώθηκε επίσημα τον Δεκέμβριο του 2000 στη Νίκαια από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (δηλαδή, από όλες τις κυβερνήσεις των κρατών μελών) και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Ο Χάρτης έχει πολιτικό χαρακτήρα, καθώς όλα τα όργανα της Ευρωπαϊκής Ενωσης και τα κράτη μέλη εφαρμόζουν αυτό το κριτήριο κατά τη δημοσίευση και εφαρμογή του αστικού δικαίου, καθώς και στις διαπραγματεύσεις με υποψήφια προς ένταξη κράτη και τρίτες χώρες. Επίσης, λειτουργεί ως νομική βάση. Τον Ιανουάριο του 2001, για παράδειγμα, το ομοσπονδιακό συνταγματικό δικαστήριο της Γερμανίας στην Καρλσρούη, αναίρεσε απόφαση τελευταίου βαθμού που εξέδωσε το ομοσπονδιακό διοικητικό δικαστήριο αναφορικά με τα θεμελιώδη δικαιώματα των πολιτών της Ενωσης. Για τους ίδιους λόγους, το συνταγματικό δικαστήριο της Ισπανίας ανακάλεσε μέρος της νομοθεσίας περί προστασίας δεδομένων της χώρας. Ο Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων αποτελεί σημαντικό σημείο αναφοράς και ερμηνευτικό βοήθημα για το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο στη δικαιοδοσία του. 3. Το σχέδιο αυτού του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων καταρτίστηκε από μια Συνέλευση για τα θεμελιώδη δικαιώματα της Ευρωπαϊκής Ένωσης που συνεστήθη ειδικά προς τούτο, μια καινοτομία στη νομική ιστορία και την πολιτική της ολοκλήρωσης. Στη Συνέλευση, στην οποία προήδρευε ο πρώην Γερμανός Πρόεδρος, Roman Herzog, με την ενοποιητική ικανότητα που τον διακρίνει σε όλες τις χώρες και τα κόμματα, συμμετείχαν 30 βουλευτές από τα 15 ενδιαφερόμενα εθνικά κοινοβούλια, 16 βουλευτές του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, 15 εκπρόσωποι των κυβερνήσεων των κρατών μελών και το αρμόδιο μέλος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής τα τρία τέταρτα των συμμετεχόντων ήταν συνεπώς άτομα για τα οποία η ανοικτή και δημόσια συζήτηση είναι πρωταρχικής σημασίας. Μαζί με τα αναπληρωματικά μέλη συνέταξαν το σχέδιο του Χάρτη. Η Συνέλευση συνερχόταν εξαρχής δημοσίως

και όλα τα έγγραφα τεκμηρίωσης ήταν εξαρχής διαθέσιμα παγκοσμίως μέσω του Διαδικτύου. Στο πλαίσιο της Συνέλευσης, έλαβαν χώρα δημόσιες ακροάσεις των αντιπροσώπων των παραγόντων της κοινωνίας των πολιτών και η Συνέλευση παρουσίασε περισσότερες από 1.500 προτεινόμενες διατυπώσεις για το κείμενο του Χάρτη. Τα εθνικά κοινοβούλια διασφάλισαν επίσης τη διεξαγωγή ακροάσεων, κοινοβουλευτικών συζητήσεων και την παροχή γνωμοδοτήσεων σχετικά με το κείμενο του Χάρτη. 4. Ποιος είναι ο στόχος του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων; Διατυπώθηκε στη Διάσκεψη Κορυφής του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου στην Κολονία. Στόχος του ήταν να αναφερθεί μόνο στα θεμελιώδη ατομικά δικαιώματα, να καταστήσει την ισχύουσα νομοθεσία διαφανή, να διευκρινίσει ότι όλα τα θεσμικά όργανα και τα κράτη μέλη της ΕΕ, κατά την εφαρμογή του ευρωπαϊκού δικαίου, δεσμεύονται από τα θεμελιώδη δικαιώματα των πολιτών, δηλαδή ότι οι πολίτες της Ένωσης διατηρούν την εθνική προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων τους οσάκις η αρμοδιότητα μεταβιβάζεται από τα κράτη μέλη στην Κοινότητα μετά από τροποποίηση των συνθηκών. Όπως διατυπώθηκε από τον Πρόεδρο Roman Herzog, στόχος ήταν «να καταδειχθούν τα πνευματικά και νομικά θεμέλια της Ευρωπαϊκής Ένωσης», δηλαδή να καταστεί σαφές ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση υπήρξε εξαρχής χώρος κοινών αξιών και νόμων. Συνεπώς, κύριος στόχος ήταν και είναι να στείλουμε ένα μήνυμα στους πολίτες, στον κόσμο, στα υποψήφια προς ένταξη κράτη και στις γειτονικές χώρες ότι όλες οι πολιτικές και οι νόμοι της Ενωσης έχουν πάντοτε ως γνώμονα τις κοινές αξίες και τους νόμους και δεσμεύονται από το κοινό δίκαιο. 5. Ποιος δεν ήταν ο στόχος; Στόχος του Χάρτη δεν ήταν η κατάρτιση ενός Συντάγματος για την Ευρωπαϊκή Ένωση. Αυτό εξακολουθεί να εξαρτάται από τις μελλοντικές εξελίξεις. Ωστόσο, ακολουθώντας τη συμβουλή του καθηγητή Herzog, ο Χάρτης διατυπώθηκε με τέτοιο τρόπο σαν να αποτελούσε μέρος ενός Ευρωπαϊκού Συντάγματος. Η διατύπωση που χρησιμοποιείται αρμόζει, συνεπώς, σε ένα Σύνταγμα και σε μια συνθήκη. Επίσης, στόχος δεν ήταν η διατύπωση των θεμελιωδών δικαιωμάτων των κρατών μελών, καθώς τα κράτη μέλη απολαμβάνουν τα δικά τους θεμελιώδη δικαιώματα και έχουν τη δική τους νομοθετική κυριαρχία προς τον σκοπό αυτόν. Στόχος δεν ήταν ούτε η μεταβίβαση αρμοδιοτήτων από τα κράτη μέλη στο επίπεδο της Ένωσης. Η τροποποίηση των αρμοδιοτήτων είναι αποκλειστικό δικαίωμα και καθήκον των κρατών μελών, που υλοποιείται με τη μορφή της τροποποίησης των Συνθηκών για την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Τέλος, στόχος δεν ήταν η διατύπωση νέων δικαιωμάτων, καθώς εν τέλει καθήκον μας ήταν να καταστήσουμε διαφανή την ισχύουσα νομοθεσία. διασπαρεί σε μεγάλο αριθμό νομικών κειμένων, τα οποία δεν μπορούν να διαχειριστούν ακόμη και οι ειδικοί. Ο Χάρτης αποτελεί την πεμπτουσία της ισχύουσας νομοθεσίας για τους πολίτες της Ένωσης και, πιο συγκεκριμένα, της νομοθεσίας η οποία θεωρείται ομόφωνα σε ευρωπαϊκό επίπεδο ότι είναι η προσήκουσα για τα θεμελιώδη δικαιώματα και πηγάζει από τη Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση, τη Συνθήκη για την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Κοινότητας, τις συνταγματικές παραδόσεις των 15 κρατών μελών, την Ευρωπαϊκή Σύμβαση για τα ανθρώπινα δικαιώματα του 1950 του Συμβουλίου της Ευρώπης σε συνδυασμό με τα πρόσθετα πρωτόκολλα αυτής και τη νομολογία του Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων στο Στρασβούργο, τη νομολογία του Δικαστηρίου των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, τον Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Χάρτη του 1961 του Συμβουλίου της Ευρώπης (για τον οποίο γίνεται αναφορά στο προοίμιο της Συνθήκης της ΕΕ), τον Κοινοτικό Χάρτη του 1989 για τα θεμελιώδη κοινωνικά δικαιώματα των εργαζομένων (μια πολιτική δήλωση των αρχηγών των κυβερνήσεων της ΕΕ, για την οποία γίνεται αναφορά στο προοίμιο της Συνθήκης της ΕΕ και στο άρθρο 136 της Συνθήκης της ΕΚ), τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τα δικαιώματα του παιδιού, τις συμβάσεις του Συμβουλίου της Ευρώπης, το Καταστατικό του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου, τις Συμβάσεις Europol, τη σύμβαση εφαρμογής της συμφωνίας του Σένγκεν, κλπ. 7. Δεν θα μπορούσε κανείς να αντιγράψει απλώς την Ευρωπαϊκή Σύμβαση του 1950 του Συμβουλίου της Ευρώπης για τα ανθρώπινα δικαιώματα; Κατά την προετοιμασία του σχεδίου η Συνέλευση καθοδηγήθηκε και από την ΕΣΔΑ, αλλά για διάφορους λόγους δεν μπορούσε να την υιοθετήσει ή να την αντιγράψει. Πρώτον, δεν ήταν αυτό το μήνυμα της Κολονίας και άλλωστε το περιεχόμενο της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για τα ανθρώπινα δικαιώματα αποτελεί μόνο το ένα τρίτο περίπου του κειμένου του Ευρωπαϊκού Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων. Στη σεβαστή ηλικία των 50 ετών, η ΕΣΔΑ θεωρείται επίσης απηρχαιωμένη σε σχέση με τις νομικές εξελίξεις που θα υιοθετηθούν. Αυτό αναγνωρίστηκε και από το Συμβούλιο της Ευρώπης, το οποίο αποφάσισε την αναθεώρηση της ΕΣΔΑ μετά τη δημοσίευση του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Μέλημα επίσης της Συνέλευσης ήταν να αποφευχθεί η διατύπωση νέων δικαιωμάτων, καθώς καθήκον της ήταν η ανάλυση της ισχύουσας νομοθεσίας. Ωστόσο, έλαβε υπόψη της νέους κινδύνους που θα προκύψουν από τα παλαιά δικαιώματα: οι δηλώσεις σχετικά με την εμπορία ανθρώπων, την αναπαραγωγική κλωνοποίηση, την προστασία δεδομένων, τη νομική βοήθεια, τη χρηστή διοίκηση, τη νομοθεσία περί ασύλου και την πρόσβαση στη δικαιοσύνη αποτελούν ζωντανή απόδειξη. Τέλος, η ΕΣΔΑ δεν αποτελούσε παράδειγμα προς αντιγραφή για τον πρόσθετο λόγο ότι η διατύπωσή της ήταν υπερβολικά δυσνόητη. 6. Ποιες ήταν οι νομικές πηγές από τις οποίες προήλθε ο Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων; Τα δικαιώματα των πολιτών της Ένωσης έχουν 8. Ο Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης θεσπίζει τις ασφαλιστικές δικλίδες για τα άτομα έναντι της κρατικής 10 11

εξουσίας καθώς και τα θεμελιώδη κοινωνικά δικαιώματα χωρίς στην πορεία να δίνει υποσχέσεις που δεν μπορεί να τηρήσει. Το κείμενο καθιστά συνεπώς σαφές ότι τα δικαιώματα αυτά δεν κατοχυρώνουν αρμοδιότητες για την ΕΕ που δεν έχουν αποφασιστεί από τα κράτη μέλη με τροποποιήσεις των συνθηκών και ότι θα πρέπει να τηρούνται οι όροι και οι περιορισμοί του κοινοτικού δικαίου. Από την πλευρά της Ομάδας του ΕΛΚ-ΕΔ, επικροτείται ιδιαιτέρως το γεγονός ότι, μετά από εκτενή συζήτηση στη συνέλευση, το προοίμιο διασαφηνίζει τις πολιτισμικές πηγές από τις οποίες πηγάζει το κείμενο. Παρά το πολύ διαφορετικό περιεχόμενο ορισμένων συνταγματικών παραδόσεων σε μεμονωμένα κράτη μέλη, απεδείχθη ότι ήταν δυνατό να διασφαλιστεί, στην ίδια τη συνέλευση, μια αναφορά στην πνευματική και ηθική κληρονομιά. Μέλημά μας ήταν επίσης να ενισχύσουμε ταυτόχρονα την ευαισθητοποίηση σχετικά με τη θεμελιώδη σχέση μεταξύ δικαιωμάτων και υποχρεώσεων. Μια κοινότητα μπορεί να παρέχει δικαιώματα μόνον όταν τα μέλη της είναι πρόθυμα να εκπληρώσουν σημαντικές υποχρεώσεις προς όφελος της κοινότητας μια λογική σύνδεση που έγινε σαφής σε όλους όσους δεν συνεισφέρουν στο ενισχυτικό έργο ή, όπου απαιτείται, στην αμυντική προσπάθεια, με το μεσαιωνικό ρητό «ο αέρας της πόλης σε απελευθερώνει». Η προτελευταία πρόταση του προοιμίου του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων αναφέρει τα παραπάνω με σαφήνεια: «η απόλαυση των δικαιωμάτων αυτών συνεπάγεται ευθύνες και καθήκοντα έναντι τόσο των τρίτων όσο και της ανθρώπινης κοινότητας και των μελλοντικών γενεών». 9. Τα μέλη της Ομάδας του ΕΛΚ-ΕΔ τα οποία, υπό την καθοδήγηση του Ingo Friedrich, Αντιπροέδρου του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, συνέβαλαν στη σύνταξη του κειμένου, θεωρούν ότι ο Χάρτης σηματοδοτεί ένα σημαντικό ορόσημο στην πορεία προς την πολιτική ένωση που διαμορφώνεται σταδιακά. Αποδεικνύει ότι η Ευρώπη, την οποία οικοδομούμε τα τελευταία πενήντα χρόνια, δεν αποτελεί απλώς μια αγορά αν και αυτό από μόνο του είναι ιδιαιτέρως σημαντικό αλλά κάτι περισσότερο, δηλαδή μια εμπνευσμένη κοινότητα κοινών αξιών. Τα μέλη της Ομάδας του ΕΛΚ-ΕΔ διαδραμάτισαν ιδιαίτερα ενεργό ρόλο στις συζητήσεις της Συνέλευσης και συνέβαλαν στην κατάρτιση του τελικού κειμένου, το οποίο επικυρώθηκε ομόφωνα. Είμαστε ιδιαίτερα ικανοποιημένοι με τη συνεισφορά μας στη θεσμοθέτηση του απαραβίαστου της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, του δικαιώματος κάθε ατόμου να γίνεται η ακεραιότητά του σεβαστή, του δικαιώματος γάμου και δημιουργίας οικογένειας και της νομικής, οικονομικής και κοινωνικής προστασίας που παρέχονται στην οικογένεια. Επιπλέον, το δικαίωμα στην εκπαίδευση έχει διατυπωθεί έτσι ώστε να περιλαμβάνει και τη δυνατότητα παροχής δωρεάν υποχρεωτικής σχολικής εκπαίδευσης. 12 13

Π Ρ Ο Ο Ι Μ Ι Ο Οι λαοί της Ευρώπης, εγκαθιδρύοντας μεταξύ τους μία διαρκώς στενότερη ένωση, αποφάσισαν να μοιραστούν ένα ειρηνικό μέλλον θεμελιωμένο σε κοινές αξίες. Χ Α Ρ Τ Η Σ Τ Ω Ν Θ Ε Μ Ε Λ Ι Ω Δ Ω Ν Δ Ι Κ Α Ι Ω Μ Α Τ Ω Ν Τ Η Σ Ε Υ Ρ Ω Π Α Ϊ Κ Η Σ Ε Ν Ω Σ Η Σ Η Ένωση, έχοντας επίγνωση της πνευματικής και ηθικής κληρονομιάς της, εδράζεται στις αδιαίρετες και οικουμενικές αξίες της αξιοπρέπειας του ανθρώπου, της ελευθερίας, της ισότητας και της αλληλεγγύης ερείδεται στις αρχές της δημοκρατίας και του κράτους δικαίου. Η Ένωση τοποθετεί τον άνθρωπο στην καρδιά της δράσης της, καθιερώνοντας την ιθαγένεια της Ένωσης και δημιουργώντας ένα χώρο ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης. Η Ένωση συμβάλλει στη διαφύλαξη και την ανάπτυξη αυτών των κοινών αξιών, σεβόμενη την πολυμορφία των πολιτισμών και των παραδόσεων των λαών της Ευρώπης καθώς και την εθνική ταυτότητα των κρατών μελών της και την οργάνωση της δημόσιας εξουσίας τους σε εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο επιδιώκει να προαγάγει ισόρροπη και αειφόρο ανάπτυξη και εγγυάται την ελεύθερη κυκλοφορία των προσώπων, των υπηρεσιών, των εμπορευμάτων και των κεφαλαίων καθώς και την ελευθερία εγκατάστασης. Προς τον σκοπό αυτόν, είναι αναγκαίο να ενισχυθεί η προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων, υπό το πρίσμα των κοινωνικών αλλαγών, της κοινωνικής προόδου και των επιστημονικών και τεχνολογικών εξελίξεων, καθιστώντας τα πιο αντιληπτά σε ένα Χάρτη. Ο παρών Χάρτης επιβεβαιώνει, σεβόμενος τις αρμοδιότητες και τα καθήκοντα της Ένωσης, καθώς και την αρχή της επικουρικότητας, τα δικαιώματα που απορρέουν ιδίως από τις κοινές συνταγματικές παραδόσεις και διεθνείς υποχρεώσεις των κρατών μελών, την Ευρωπαϊκή Σύμβαση για την Προάσπιση των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και των Θεμελιωδών Ελευθεριών, τους Κοινωνικούς Χάρτες που έχουν υιοθετηθεί από την Ένωση και το Συμβούλιο της Ευρώπης καθώς και από τη νομολογία του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Εν προκειμένω, ο Χάρτης θα ερμηνεύεται από τα δικαστήρια της Ένωσης και των κρατών μελών, λαμβανομένων δεόντως υπόψη των επεξηγήσεων που καταρτίσθηκαν υπό την εποπτεία του Προεδρείου της Συνέλευσης που συνέταξε τον Χάρτη και αναπροσαρμόστηκαν υπ ευθύνη του Προεδρείου της Ευρωπαϊκής Συνέλευσης. Η απόλαυση των δικαιωμάτων αυτών συνεπάγεται ευθύνες και καθήκοντα έναντι τόσο των τρίτων όσο και της ανθρώπινης κοινότητας και των μελλοντικών γενεών. Κατά συνέπεια, η Ένωση αναγνωρίζει τα δικαιώματα, τις ελευθερίες και τις αρχές που ορίζονται κατωτέρω. 14 15

Τ Ι Τ Λ Ο Σ Ι Α Ξ Ι Ο Π Ρ Ε Π Ε Ι Α Τ Ι Τ Λ Ο Σ Ι Ι Ε Λ Ε Υ Θ Ε Ρ Ι Ε Σ Ά Ρ Θ Ρ Ο Ι Ι - 6 1 Α Ν Θ Ρ Ω Π Ι Ν Η Α Ξ Ι Ο Π Ρ E Π Ε Ι Α Η ανθρώπινη αξιοπρέπεια είναι απαραβίαστη. Πρέπει να είναι σεβαστή και να προστατεύεται. Ά Ρ Θ Ρ Ο Ι Ι - 6 6 Δ Ι Κ Α I Ω Μ Α Σ Τ Η Ν Ε Λ Ε Υ Θ Ε Ρ I Α Κ Α Ι Τ Η Ν Α Σ Φ A Λ Ε Ι Α Κάθε πρόσωπο έχει δικαίωμα στην ελευθερία και την ασφάλεια. Ά Ρ Θ Ρ Ο Ι Ι - 6 2 Δ Ι Κ Α I Ω Μ Α Σ Τ Η Ζ Ω H 1. Κάθε πρόσωπο έχει δικαίωμα στη ζωή. 2. Κανείς δεν μπορεί να καταδικαστεί στην ποινή του θανάτου ούτε να εκτελεστεί. Ά Ρ Θ Ρ Ο Ι Ι - 6 3 Δ Ι Κ Α I Ω Μ Α Σ Τ Η Ν Α Κ Ε ΡΑ Ι O Τ Η ΤΑ Τ Ο Υ Π Ρ Ο Σ Ω Π Ο Υ 1. Κάθε πρόσωπο έχει δικαίωμα στη σωματική και διανοητική του ακεραιότητα. 2. Στο πεδίο της ιατρικής και της βιολογίας, πρέπει να τηρούνται ιδίως τα εξής: α) η ελεύθερη και εν επιγνώσει συναίνεση του ενδιαφερομένου, σύμφωνα με τις λεπτομερέστερες διατάξεις που ορίζονται από τον νόμο, β) η απαγόρευση των ευγονικών πρακτικών, ιδίως όσων αποσκοπούν στην επιλογή των προσώπων, γ) η απαγόρευση της μετατροπής του ανθρωπίνου σώματος και των μερών του σε πηγή κέρδους, δ) η απαγόρευση της αναπαραγωγικής κλωνοποίησης των ανθρωπίνων όντων. Ά Ρ Θ Ρ Ο Ι Ι - 6 7 Σ Ε Β Α Σ Μ O Σ Τ Η Σ Ι Δ Ι Ω Τ Ι Κ H Σ Κ Α Ι Ο Ι Κ Ο Γ Ε Ν Ε Ι Α Κ H Σ Ζ Ω H Σ Κάθε πρόσωπο έχει δικαίωμα στον σεβασμό της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής του, της κατοικίας του και των επικοινωνιών του. Ά Ρ Θ Ρ Ο Ι Ι - 6 8 Π Ρ Ο Σ ΤΑ Σ I Α Τ Ω Ν Δ Ε Δ Ο Μ E Ν Ω Ν Π Ρ Ο Σ Ω Π Ι Κ Ο Υ Χ Α ΡΑ Κ Τ H ΡΑ 1. Κάθε πρόσωπο έχει δικαίωμα στην προστασία των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα που το αφορούν. 2. Η επεξεργασία αυτών των δεδομένων πρέπει να γίνεται νομίμως, για καθορισμένους σκοπούς και με βάση τη συγκατάθεση του ενδιαφερομένου ή για άλλους θεμιτούς λόγους που προβλέπονται από τον νόμο. Κάθε πρόσωπο δικαιούται να έχει πρόσβαση στα συλλεγέντα δεδομένα που το αφορούν και να επιτυγχάνει τη διόρθωσή τους. 3. Ο σεβασμός των κανόνων αυτών υπόκειται στον έλεγχο ανεξάρτητης αρχής. Ά Ρ Θ Ρ Ο Ι Ι - 6 4 Α Π Α Γ O Ρ Ε Υ Σ Η Τ Ω Ν Β Α Σ Α Ν Ι Σ Τ Η Ρ I Ω Ν Κ Α Ι Τ Ω Ν Α Π A Ν Θ Ρ Ω Π Ω Ν H Ε Ξ Ε Υ Τ Ε Λ Ι Σ Τ Ι Κ Ω Ν Π Ο Ι Ν Ω Ν H Μ Ε ΤΑ Χ Ε I Ρ Ι Σ Η Σ Κανείς δεν μπορεί να υποβληθεί σε βασανιστήρια ούτε σε απάνθρωπες ή εξευτελιστικές ποινές ή μεταχείριση. Ά Ρ Θ Ρ Ο Ι Ι - 6 5 Α Π Α Γ O Ρ Ε Υ Σ Η Τ Η Σ Δ Ο ΥΛ Ε I Α Σ Κ Α Ι Τ Η Σ Α Ν Α Γ Κ Α Σ Τ Ι Κ H Σ Ε Ρ ΓΑ Σ I Α Σ 1. Κανείς δεν μπορεί να κρατηθεί σε δουλεία ούτε σε ειλωτεία. 2. Κανείς δεν μπορεί να υποβληθεί σε αναγκαστική ή υποχρεωτική εργασία. 3. Απαγορεύεται η εμπορία των ανθρωπίνων όντων. Ά Ρ Θ Ρ Ο Ι Ι - 6 9 Δ Ι Κ Α I Ω Μ Α ΓA Μ Ο Υ Κ Α Ι Δ Ι Κ Α I Ω Μ Α Δ Η Μ Ι Ο Υ Ρ Γ I Α Σ Ο Ι Κ Ο Γ E Ν Ε Ι Α Σ Το δικαίωμα γάμου και το δικαίωμα δημιουργίας οικογένειας διασφαλίζονται σύμφωνα με τις εθνικές νομοθεσίες που διέπουν την άσκησή τους. Ά Ρ Θ Ρ Ο Ι Ι - 7 0 Ε Λ Ε Υ Θ Ε Ρ I Α Σ Κ E Ψ Η Σ, Σ Υ Ν Ε I Δ Η Σ Η Σ Κ Α Ι Θ Ρ Η Σ Κ Ε I Α Σ 1. Κάθε πρόσωπο έχει δικαίωμα στην ελευθερία σκέψης, συνείδησης και θρησκείας. Το δικαίωμα αυτό συνεπάγεται την ελευθερία μεταβολής θρησκεύματος ή πεποιθήσεων καθώς και την ελευθερία εκδήλωσης του θρησκεύματος ή των πεποιθήσεών του, ατομικά ή συλλογικά, δημοσία ή κατ ιδίαν, με τη λατρεία, την εκπαίδευση, την άσκηση των θρησκευτικών καθηκόντων και τις τελετές. 2. Το δικαίωμα αντίρρησης συνειδήσεως αναγνωρίζεται σύμφωνα με τις εθνικές νομοθεσίες που διέπουν την άσκησή του. 16 17

Ά Ρ Θ Ρ Ο Ι Ι - 7 1 Ε Λ Ε Υ Θ Ε Ρ I Α E Κ Φ ΡΑ Σ Η Σ Κ Α Ι Π Λ Η Ρ Ο Φ O Ρ Η Σ Η Σ 1. Κάθε πρόσωπο έχει δικαίωμα στην ελευθερία έκφρασης. Το δικαίωμα αυτό περιλαμβάνει την ελευθερία γνώμης και την ελευθερία λήψης ή μετάδοσης πληροφοριών ή ιδεών, χωρίς την ανάμειξη δημοσίων αρχών και αδιακρίτως συνόρων. 2. Η ελευθερία των μέσων μαζικής ενημέρωσης και η πολυφωνία τους είναι σεβαστές. Ά Ρ Θ Ρ Ο Ι Ι - 7 2 Ε Λ Ε Υ Θ Ε Ρ I Α Τ Ο Υ Σ Υ Ν E Ρ Χ Ε Σ Θ Α Ι Κ Α Ι Τ Ο Υ Σ Υ Ν Ε ΤΑ Ι Ρ I Ζ Ε Σ Θ Α Ι 1. Κάθε πρόσωπο έχει δικαίωμα στην ελευθερία του συνέρχεσθαι ειρηνικώς και στην ελευθερία του συνεταιρίζεσθαι σε όλα τα επίπεδα, ιδίως στον πολιτικό και τον συνδικαλιστικό τομέα καθώς και στους τομείς που αναφέρονται στον πολίτη, πράγμα που συνεπάγεται το δικαίωμα κάθε προσώπου να ιδρύει με άλλους συνδικαλιστικές ενώσεις και να προσχωρεί σ αυτές για την υπεράσπιση των συμφερόντων του. 2. Τα πολιτικά κόμματα, στο επίπεδο της Ένωσης, συμβάλλουν στην έκφραση της πολιτικής βούλησης των πολιτών της Ένωσης. 2. Κάθε πολίτης της Ένωσης είναι ελεύθερος να αναζητά απασχόληση, να εργάζεται, να εγκαθίσταται ή να παρέχει υπηρεσίες σε κάθε κράτος μέλος. 3. Οι υπήκοοι τρίτων χωρών που έχουν άδεια να εργάζονται στο έδαφος των κρατών μελών δικαιούνται συνθηκών εργασίας αντίστοιχων με εκείνες που απολαύουν οι πολίτες της Ένωσης. Ά Ρ Θ Ρ Ο Ι Ι - 7 6 Ε Π Ι Χ Ε Ι Ρ Η Μ ΑΤ Ι Κ H Ε Λ Ε Υ Θ Ε Ρ I Α Η επιχειρηματική ελευθερία αναγνωρίζεται σύμφωνα με το δίκαιο της Ένωσης και τις εθνικές νομοθεσίες και πρακτικές. Ά Ρ Θ Ρ Ο Ι Ι - 7 7 Δ Ι Κ Α I Ω Μ Α Ι Δ Ι Ο Κ Τ Η Σ I Α Σ 1. Κάθε πρόσωπο δικαιούται να είναι κύριος των νομίμως κτηθέντων αγαθών του, να τα χρησιμοποιεί, να τα διαθέτει και να τα κληροδοτεί. Κανείς δεν μπορεί να στερείται την ιδιοκτησία του, παρά μόνον για λόγους δημόσιας ωφέλειας, στις περιπτώσεις και υπό τις προϋποθέσεις που προβλέπονται στον νόμο και έναντι δίκαιης και έγκαιρης αποζημίωσης για την απώλειά της. Η χρήση των αγαθών μπορεί να υπόκειται σε περιορισμούς από τον νόμο, εφόσον αυτό είναι αναγκαίο προς το γενικό συμφέρον. 2. Η διανοητική ιδιοκτησία προστατεύεται. Ά Ρ Θ Ρ Ο Ι Ι - 7 3 Ε Λ Ε Υ Θ Ε Ρ I Α Τ Η Σ Τ E Χ Ν Η Σ Κ Α Ι Τ Η Σ Ε Π Ι Σ Τ H Μ Η Σ Η τέχνη και η επιστημονική έρευνα είναι ελεύθερες. Η ακαδημαϊκή ελευθερία είναι σεβαστή. Ά Ρ Θ Ρ Ο Ι Ι - 7 4 Δ Ι Κ Α I Ω Μ Α Ε Κ Π Α I Δ Ε Υ Σ Η Σ 1. Κάθε πρόσωπο έχει δικαίωμα στην εκπαίδευση και στην πρόσβαση στην επαγγελματική και συνεχή κατάρτιση. 2. Το δικαίωμα αυτό περιλαμβάνει την ευχέρεια δωρεάν παρακολούθησης της υποχρεωτικής εκπαίδευσης. 3. Η ελευθερία ίδρυσης εκπαιδευτικών ιδρυμάτων με σεβασμό των δημοκρατικών αρχών καθώς και το δικαίωμα των γονέων να εξασφαλίζουν την εκπαίδευση και τη μόρφωση των τέκνων τους σύμφωνα με τις θρησκευτικές, φιλοσοφικές και παιδαγωγικές πεποιθήσεις τους, γίνονται σεβαστά σύμφωνα με τις εθνικές νομοθεσίες που διέπουν την άσκηση τους. Ά Ρ Θ Ρ Ο Ι Ι - 7 8 Δ Ι Κ Α I Ω Μ Α Α Σ ΥΛ Ο Υ Το δικαίωμα ασύλου διασφαλίζεται τηρουμένων των κανόνων της Σύμβασης της Γενεύης της 28ης Ιουλίου 1951 και του Πρωτοκόλλου της 31ης Ιανουαρίου 1967 σχετικά με το καθεστώς των προσφύγων και σύμφωνα με το Σύνταγμα. Ά Ρ Θ Ρ Ο Ι Ι - 7 9 Π Ρ Ο Σ ΤΑ Σ I Α Σ Ε Π Ε Ρ I Π Τ Ω Σ Η Α Π Ο Μ A Κ Ρ Υ Ν Σ Η Σ, Α Π E Λ Α Σ Η Σ Κ Α Ι E Κ Δ Ο Σ Η Σ 1. Απαγορεύονται οι συλλογικές απελάσεις. 2. Κανείς δεν μπορεί να απομακρυνθεί, να απελαθεί ή να εκδοθεί προς κράτος όπου διατρέχει σοβαρό κίνδυνο να του επιβληθεί η ποινή του θανάτου ή να υποβληθεί σε βασανιστήρια ή άλλη απάνθρωπη ή εξευτελιστική ποινή ή μεταχείριση. Ά Ρ Θ Ρ Ο Ι Ι - 7 5 Ε Λ Ε Υ Θ Ε Ρ I Α Τ Ο Υ Ε Π Α Γ Γ E Λ Μ ΑΤ Ο Σ Κ Α Ι Δ Ι Κ Α I Ω Μ Α Π Ρ Ο Σ Ε Ρ ΓΑ Σ I Α 1. Κάθε πρόσωπο έχει δικαίωμα να εργάζεται και να ασκεί το επάγγελμα, το οποίο επιλέγει ή αποδέχεται ελεύθερα. 18 19

Τ Ι Τ Λ Ο Σ I I I Ι Σ Ο Τ Η Τ Α Ά Ρ Θ Ρ Ο Ι Ι - 8 0 Ι Σ O Τ Η ΤΑ E Ν Α Ν Τ Ι Τ Ο Υ Ν O Μ Ο Υ Όλοι οι άνθρωποι είναι ίσοι έναντι του νόμου. Ά Ρ Θ Ρ Ο Ι Ι - 8 1 Α Π Α Γ O Ρ Ε Υ Σ Η Δ Ι Α Κ Ρ I Σ Ε Ω Ν 1. Απαγορεύεται κάθε διάκριση ιδίως λόγω φύλου, φυλής, χρώματος, εθνοτικής καταγωγής ή κοινωνικής προέλευσης, γενετικών χαρακτηριστικών, γλώσσας, θρησκείας ή πεποιθήσεων, πολιτικών φρονημάτων ή κάθε άλλης γνώμης, ιδιότητας μέλους εθνικής μειονότητας, περιουσίας, γέννησης, αναπηρίας, ηλικίας ή γενετήσιου προσανατολισμού. 2. Εντός του πεδίου εφαρμογής του Συντάγματος και με την επιφύλαξη οποιασδήποτε από τις ειδικές του διατάξεις, απαγορεύεται κάθε διάκριση λόγω ιθαγενείας. Ά Ρ Θ Ρ Ο Ι Ι - 8 2 Π Ο Λ Ι Τ Ι Σ Τ Ι Κ H, Θ Ρ Η Σ Κ Ε Υ Τ Ι Κ H Κ Α Ι ΓΛ Ω Σ Σ Ι Κ H Π Ο Λ Υ Μ Ο Ρ Φ I Α Η Ένωση σέβεται την πολιτιστική, θρησκευτική και γλωσσική πολυμορφία. Ά Ρ Θ Ρ Ο Ι Ι - 8 5 Δ Ι Κ Α Ι Ω Μ ΑΤΑ Τ Ω Ν Η Λ Ι Κ Ι Ω Μ E Ν Ω Ν Η Ένωση αναγνωρίζει και σέβεται το δικαίωμα των ηλικιωμένων προσώπων να διάγουν αξιοπρεπή και ανεξάρτητη ζωή και να συμμετέχουν στον κοινωνικό και πολιτιστικό βίο. Ά Ρ Θ Ρ Ο Ι Ι - 8 6 E Ν ΤΑ Ξ Η Τ Ω Ν ΑΤ O Μ Ω Ν Μ Ε Α Ν Α Π Η Ρ I Ε Σ Η Ένωση αναγνωρίζει και σέβεται το δικαίωμα των ατόμων με αναπηρίες να επωφελούνται μέτρων που θα τους εξασφαλίζουν την αυτονομία, την κοινωνική και επαγγελματική ένταξη και τη συμμετοχή στον κοινοτικό βίο. Τ Ι Τ Λ Ο Σ I V Α Λ Λ Η Λ Ε Γ Γ Υ Η Ά Ρ Θ Ρ Ο Ι Ι - 8 7 Δ Ι Κ Α I Ω Μ Α Τ Ω Ν Ε Ρ ΓΑ Ζ Ο Μ E Ν Ω Ν Σ Τ Η Ν Ε Ν Η Μ E Ρ Ω Σ Η Κ Α Ι Τ Η Δ Ι Α Β Ο ΥΛ Ε Υ Σ Η Σ Τ Ο Π Λ Α I Σ Ι Ο Τ Η Σ Ε Π Ι Χ Ε I Ρ Η Σ Η Σ Εξασφαλίζεται στους εργαζομένους ή τους εκπροσώπους τους, στα ενδεδειγμένα επίπεδα, εγκαίρως ενημέρωση και διαβούλευση, στις περιπτώσεις και υπό τις προϋποθέσεις που προβλέπονται από το δίκαιο της Ένωσης και τις εθνικές νομοθεσίες και πρακτικές. Ά Ρ Θ Ρ Ο Ι Ι - 8 3 Ι Σ O Τ Η ΤΑ Γ Υ Ν Α Ι Κ Ω Ν Κ Α Ι Α Ν Δ Ρ Ω Ν Η ισότητα γυναικών και ανδρών πρέπει να εξασφαλίζεται σε όλους τους τομείς, μεταξύ άλλων στην απασχόληση, την εργασία και τις αποδοχές. Η αρχή της ισότητας δεν αποκλείει τη διατήρηση ή τη θέσπιση μέτρων που προβλέπουν ειδικά πλεονεκτήματα υπέρ του υποεκπροσωπούμενου φύλου. Ά Ρ Θ Ρ Ο Ι Ι - 8 4 Δ Ι Κ Α Ι Ω Μ ΑΤΑ Τ Ο Υ Π Α Ι Δ Ι Ο Υ 1. Τα παιδιά έχουν δικαίωμα στην προστασία και τη φροντίδα που απαιτούνται για την καλή διαβίωση τους. Τα παιδιά μπορούν να εκφράζουν ελεύθερα τη γνώμη τους. Η γνώμη τους σχετικά με ζητήματα που τα αφορούν λαμβάνεται υπόψη σε συνάρτηση με την ηλικία και την ωριμότητα τους. 2. Σε όλες τις πράξεις που αφορούν τα παιδιά, είτε επιχειρούνται από δημόσιες αρχές είτε από ιδιωτικούς οργανισμούς, πρωταρχική σημασία πρέπει να δίνεται στο υπέρτατο συμφέρον του παιδιού. 3. Κάθε παιδί έχει δικαίωμα να διατηρεί τακτικές προσωπικές σχέσεις και απ ευθείας επαφές με τους δύο γονείς του, εκτός εάν τούτο είναι αντίθετο προς το συμφέρον του. Ά Ρ Θ Ρ Ο Ι Ι - 8 8 Δ Ι Κ Α I Ω Μ Α Δ Ι Α Π ΡΑ Γ Μ AΤ Ε Υ Σ Η Σ Κ Α Ι Σ ΥΛ Λ Ο Γ Ι Κ Ω Ν Δ ΡA Σ Ε Ω Ν Οι εργαζόμενοι και οι εργοδότες, ή οι αντίστοιχες οργανώσεις τους, έχουν, σύμφωνα με το δίκαιο της Ένωσης και τις εθνικές νομοθεσίες και πρακτικές, δικαίωμα να διαπραγματεύονται και να συνάπτουν συλλογικές συμβάσεις στα ενδεδειγμένα επίπεδα καθώς και να προσφεύγουν, σε περίπτωση σύγκρουσης συμφερόντων, σε συλλογικές δράσεις για την υπεράσπιση των συμφερόντων τους, συμπεριλαμβανομένης της απεργίας. Ά Ρ Θ Ρ Ο Ι Ι - 8 9 Δ Ι Κ Α I Ω Μ Α Π Ρ O Σ Β Α Σ Η Σ Σ Τ Ι Σ Υ Π Η Ρ Ε Σ I Ε Σ Ε Υ Ρ E Σ Ε Ω Σ Ε Ρ ΓΑ Σ I Α Σ Κάθε πρόσωπο έχει δικαίωμα πρόσβασης σε δωρεάν υπηρεσίες ευρέσεως εργασίας. 20 21

Ά Ρ Θ Ρ Ο Ι Ι - 9 0 Π Ρ Ο Σ ΤΑ Σ I Α Σ Ε Π Ε Ρ I Π Τ Ω Σ Η Α Δ Ι Κ Α Ι Ο Λ O Γ Η Τ Η Σ Α Π O Λ Υ Σ Η Σ Κάθε εργαζόμενος έχει δικαίωμα προστασίας έναντι κάθε αδικαιολόγητης απόλυσης, σύμφωνα με το δίκαιο της Ένωσης και τις εθνικές νομοθεσίες και πρακτικές. Ά Ρ Θ Ρ Ο Ι Ι - 9 1 Δ I Κ Α Ι Ε Σ Κ Α Ι Π Ρ O Σ Φ Ο Ρ Ε Σ Σ Υ Ν Θ H Κ Ε Σ Ε Ρ ΓΑ Σ I Α Σ 1. Κάθε εργαζόμενος έχει δικαίωμα σε υγιεινές, ασφαλείς και αξιοπρεπείς συνθήκες εργασίας. 2. Κάθε εργαζόμενος έχει δικαίωμα σε ένα όριο μέγιστης διάρκειας εργασίας, σε ημερήσιες και εβδομαδιαίες περιόδους ανάπαυσης καθώς και σε ετήσια περίοδο αμειβόμενων διακοπών. Ά Ρ Θ Ρ Ο Ι Ι - 9 2 Α Π Α Γ O Ρ Ε Υ Σ Η Τ Η Σ Ε Ρ ΓΑ Σ I Α Σ Τ Ω Ν Π Α Ι Δ Ι Ω Ν Κ Α Ι Π Ρ Ο Σ ΤΑ Σ I Α Τ Ω Ν Ν E Ω Ν Σ Τ Η Ν Ε Ρ ΓΑ Σ I Α Η εργασία των παιδιών απαγορεύεται. Η ελάχιστη ηλικία για την ανάληψη εργασίας δεν μπορεί να είναι μικρότερη από την ηλικία κατά την οποία λήγει η υποχρεωτική σχολική φοίτηση, υπό την επιφύλαξη ευνοϊκότερων κανόνων για τους νέους και εξαιρέσει περιορισμένων παρεκκλίσεων. Οι νέοι που εργάζονται πρέπει να απολαύουν συνθηκών εργασίας προσαρμοσμένων στην ηλικία τους και να προστατεύονται από την οικονομική εκμετάλλευση ή από οποιαδήποτε εργασία που θα μπορούσε να βλάψει την ασφάλειά τους, την υγεία τους, τη σωματική, πνευματική, ηθική ή κοινωνική ανάπτυξή τους ή να θέσει σε κίνδυνο την εκπαίδευσή τους. Ά Ρ Θ Ρ Ο Ι Ι - 9 3 Ο Ι Κ Ο Γ Ε Ν Ε Ι Α Κ H Ζ Ω H Κ Α Ι Ε Π Α Γ Γ Ε Λ Μ ΑΤ Ι Κ H Ζ Ω H 1. Η οικογένεια απολαύει νομικής, οικονομικής και κοινωνικής προστασίας. 2. Κάθε πρόσωπο, προκειμένου να μπορεί να συνδυάζει την οικογενειακή με την επαγγελματική ζωή του, έχει δικαίωμα προστασίας από την απόλυση για λόγους που συνδέονται με τη μητρότητα καθώς και δικαίωμα αμειβόμενης άδειας μητρότητας και γονικής άδειας μετά τη γέννηση ή την υιοθεσία παιδιού. Ά Ρ Θ Ρ Ο Ι Ι - 9 4 Κ Ο Ι Ν Ω Ν Ι Κ H Α Σ Φ A Λ Ε Ι Α Κ Α Ι Κ Ο Ι Ν Ω Ν Ι Κ H Α Ρ Ω Γ H ατύχημα, η εξάρτηση ή το γήρας καθώς και σε περίπτωση απώλειας της απασχόλησης, σύμφωνα με τους κανόνες που ορίζονται στο δίκαιο της Ένωσης και τις εθνικές νομοθεσίες και πρακτικές. 2. Κάθε πρόσωπο που διαμένει και διακινείται νομίμως στο εσωτερικό της Ένωσης έχει δικαίωμα στις παροχές κοινωνικής ασφάλειας και στα κοινωνικά πλεονεκτήματα, σύμφωνα με το δίκαιο της Ένωσης και τις εθνικές νομοθεσίες και πρακτικές. 3. Η Ένωση, προκειμένου να καταπολεμηθεί ο κοινωνικός αποκλεισμός και η φτώχεια, αναγνωρίζει και σέβεται το δικαίωμα κοινωνικής αρωγής και στεγαστικής βοήθειας προς εξασφάλιση αξιοπρεπούς διαβίωσης σε όλους όσους δεν διαθέτουν επαρκείς πόρους, σύμφωνα με τους κανόνες που ορίζονται στο δίκαιο της Ένωσης και τις εθνικές νομοθεσίες και πρακτικές. Ά Ρ Θ Ρ Ο Ι Ι - 9 5 Π Ρ Ο Σ ΤΑ Σ I Α Τ Η Σ Υ Γ Ε I Α Σ Κάθε πρόσωπο δικαιούται να έχει πρόσβαση στην πρόληψη σε θέματα υγείας και να απολαύει ιατρικής περίθαλψης, σύμφωνα με τις προϋποθέσεις που ορίζονται στις εθνικές νομοθεσίες και πρακτικές. Κατά τον καθορισμό και την εφαρμογή όλων των πολιτικών και δράσεων της Ένωσης εξασφαλίζεται υψηλού επιπέδου προστασία της υγείας του ανθρώπου. Ά Ρ Θ Ρ Ο Ι Ι - 9 6 Π Ρ O Σ Β Α Σ Η Σ Τ Ι Σ Υ Π Η Ρ Ε Σ I Ε Σ Γ Ε Ν Ι Κ Ο Υ Ο Ι Κ Ο Ν Ο Μ Ι Κ Ο Υ Ε Ν Δ Ι Α Φ E Ρ Ο Ν Τ Ο Σ Η Ένωση αναγνωρίζει και σέβεται την πρόσβαση στις υπηρεσίες γενικού οικονομικού ενδιαφέροντος, όπως αυτό προβλέπεται στις εθνικές νομοθεσίες και πρακτικές, σύμφωνα με το Σύνταγμα, προκειμένου να προαχθεί η κοινωνική και εδαφική συνοχή της Ένωσης. Ά Ρ Θ Ρ Ο Ι Ι - 9 7 Π Ρ Ο Σ ΤΑ Σ I Α Τ Ο Υ Π Ε Ρ Ι Β A Λ Λ Ο Ν Τ Ο Σ Το υψηλό επίπεδο προστασίας του περιβάλλοντος και η βελτίωση της ποιότητάς του πρέπει να ενσωματώνονται στις πολιτικές της Ένωσης και να διασφαλίζονται σύμφωνα με την αρχή της βιώσιμης ανάπτυξης. Ά Ρ Θ Ρ Ο Ι Ι - 9 8 Π Ρ Ο Σ ΤΑ Σ I Α Τ Ο Υ Κ ΑΤΑ Ν Α Λ Ω Τ H Οι πολιτικές της Ένωσης διασφαλίζουν υψηλό επίπεδο προστασίας του καταναλωτή. 1. Η Ένωση αναγνωρίζει και σέβεται το δικαίωμα πρόσβασης στις παροχές κοινωνικής ασφάλειας και στις κοινωνικές υπηρεσίες που εξασφαλίζουν προστασία σε περιπτώσεις όπως η μητρότητα, η ασθένεια, το εργατικό 22 23

Τ Ι Τ Λ Ο Σ V Δ Ι Κ Α Ι Ω Μ Α Τ Α Τ Ω Ν Π Ο Λ Ι Τ Ω Ν Ά Ρ Θ Ρ Ο Ι Ι - 1 0 2 Δ Ι Κ Α I Ω Μ Α Π Ρ O Σ Β Α Σ Η Σ Σ ΤΑ E Γ Γ ΡΑ Φ Α Κάθε πολίτης της Ένωσης καθώς και κάθε φυσικό ή νομικό πρόσωπο που κατοικεί ή έχει την καταστατική έδρα του σε ένα κράτος μέλος έχει δικαίωμα πρόσβασης στα έγγραφα των θεσμικών και λοιπών οργάνων και οργανισμών της Ένωσης, ανεξαρτήτως υποθέματος. Ά Ρ Θ Ρ Ο Ι Ι - 9 9 Δ Ι Κ Α I Ω Μ Α Τ Ο Υ Ε Κ Λ E Γ Ε Ι Ν Κ Α Ι Ε Κ Λ E Γ Ε Σ Θ Α Ι Σ Τ Ι Σ Ε Κ Λ Ο Γ E Σ Τ Ο Υ Ε Υ Ρ Ω Π Α Ϊ Κ Ο Υ Κ Ο Ι Ν Ο Β Ο ΥΛ I Ο Υ 1. Κάθε πολίτης της Ένωσης έχει το δικαίωμα του εκλέγειν και εκλέγεσθαι στις εκλογές του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στο κράτος μέλος κατοικίας του, υπό τους ίδιους όρους με τους υπηκόους του εν λόγω κράτους. 2. Τα μέλη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου εκλέγονται με άμεση και καθολική, ελεύθερη και μυστική ψηφοφορία. Ά Ρ Θ Ρ Ο Ι Ι - 1 0 0 Δ Ι Κ Α I Ω Μ Α Τ Ο Υ Ε Κ Λ E Γ Ε Ι Ν Κ Α Ι Ε Κ Λ E Γ Ε Σ Θ Α Ι Σ Τ Ι Σ Δ Η Μ Ο Τ Ι Κ E Σ Κ Α Ι Κ Ο Ι Ν Ο Τ Ι Κ E Σ Ε Κ Λ Ο Γ E Σ Κάθε πολίτης της Ένωσης έχει το δικαίωμα του εκλέγειν και εκλέγεσθαι στις δημοτικές και κοινοτικές εκλογές στο κράτος μέλος κατοικίας του, υπό τους ίδιους όρους με τους υπηκόους του εν λόγω κράτους. Ά Ρ Θ Ρ Ο Ι Ι - 1 0 1 Δ Ι Κ Α I Ω Μ Α Χ Ρ Η Σ Τ H Σ Δ Ι Ο I Κ Η Σ Η Σ 1. Κάθε πρόσωπο έχει δικαίωμα στην αμερόληπτη, δίκαιη και εντός ευλόγου προθεσμίας εξέταση των υποθέσεών του από τα θεσμικά και λοιπά όργανα και τους οργανισμούς της Ένωσης. 2. Το δικαίωμα αυτό περιλαμβάνει ιδίως: α) το δικαίωμα κάθε προσώπου σε προηγούμενη ακρόαση προτού ληφθεί ατομικό μέτρο εις βάρος του, β) το δικαίωμα κάθε προσώπου να έχει πρόσβαση στον φάκελό του, τηρουμένων των νομίμων συμφερόντων της εμπιστευτικότητας και του επαγγελματικού και επιχειρηματικού απορρήτου, γ) την υποχρέωση της διοίκησης να αιτιολογεί τις αποφάσεις της. 3. Κάθε πρόσωπο έχει δικαίωμα στην αποκατάσταση εκ μέρους της Ένωσης της ζημίας που του προξένησαν τα θεσμικά όργανα ή οι υπάλληλοι της κατά την άσκηση των καθηκόντων τους, σύμφωνα με τις γενικές αρχές που είναι κοινές στα δίκαια των κρατών μελών. 4. Κάθε πρόσωπο μπορεί να απευθύνεται στα θεσμικά όργανα της Ένωσης σε μία από τις γλώσσες του Συντάγματος και πρέπει να λαμβάνει απάντηση στην ίδια γλώσσα. Ά Ρ Θ Ρ Ο Ι Ι - 1 0 3 Ε Υ Ρ Ω Π Α I Ο Σ Δ Ι Α Μ Ε Σ Ο Λ Α Β Η Τ H Σ Κάθε πολίτης της Ένωσης καθώς και κάθε φυσικό ή νομικό πρόσωπο που κατοικεί ή έχει την καταστατική έδρα του σε κράτος μέλος, έχει δικαίωμα να προσφεύγει στον Ευρωπαίο Διαμεσολαβητή, σχετικά με περιπτώσεις κακοδιοίκησης στο πλαίσιο της δράσης των θεσμικών και λοιπών οργάνων και οργανισμών της Ένωσης, με εξαίρεση το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης κατά την άσκηση των δικαιοδοτικών καθηκόντων του. Ά Ρ Θ Ρ Ο Ι Ι - 1 0 4 Δ Ι Κ Α I Ω Μ Α Α Ν Α Φ Ο ΡA Σ Κάθε πολίτης της Ένωσης καθώς και κάθε φυσικό ή νομικό πρόσωπο που κατοικεί ή έχει την καταστατική έδρα του σε κράτος μέλος, έχει δικαίωμα αναφοράς προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Ά Ρ Θ Ρ Ο Ι Ι - 1 0 5 Ε Λ Ε Υ Θ Ε Ρ I Α Κ Υ Κ Λ Ο Φ Ο Ρ I Α Σ Κ Α Ι Δ Ι Α Μ Ο Ν H Σ 1. Κάθε πολίτης της Ένωσης έχει δικαίωμα να κυκλοφορεί και να διαμένει ελεύθερα στο έδαφος των κρατών μελών. 2. Η ελευθερία κυκλοφορίας και διαμονής μπορεί να χορηγείται, σύμφωνα με το Σύνταγμα, στους υπηκόους των τρίτων χωρών που διαμένουν νομίμως στο έδαφος κράτους μέλους. Ά Ρ Θ Ρ Ο Ι Ι - 1 0 6 Δ Ι Π Λ Ω Μ ΑΤ Ι Κ H Κ Α Ι Π Ρ Ο Ξ Ε Ν Ι Κ H Π Ρ Ο Σ ΤΑ Σ I Α Κάθε πολίτης της Ένωσης απολαύει, στο έδαφος τρίτων χωρών στις οποίες δεν αντιπροσωπεύεται το κράτος μέλος του οποίου είναι υπήκοος, της διπλωματικής και προξενικής προστασίας κάθε κράτους μέλους, υπό τους ίδιους όρους που ισχύουν και έναντι των υπηκόων του κράτους αυτού. 24 25

Τ Ι Τ Λ Ο Σ V I Δ Ι Κ Α Ι Ο Σ Υ Ν Η Ά Ρ Θ Ρ Ο Ι Ι - 1 0 7 Δ Ι Κ Α I Ω Μ Α Π ΡΑ Γ Μ ΑΤ Ι Κ H Σ Π Ρ Ο Σ Φ Υ Γ H Σ Κ Α Ι Α Μ Ε Ρ O Λ Η Π Τ Ο Υ Δ Ι Κ Α Σ Τ Η Ρ I Ο Υ Κάθε πρόσωπο του οποίου παραβιάστηκαν τα δικαιώματα και οι ελευθερίες που διασφαλίζονται από το δίκαιο της Ένωσης, έχει δικαίωμα πραγματικής προσφυγής ενώπιον δικαστηρίου, τηρουμένων των προϋποθέσεων που προβλέπονται στο παρόν άρθρο. Κάθε πρόσωπο έχει δικαίωμα να δικαστεί η υπόθεση του δίκαια, δημόσια και εντός εύλογης προθεσμίας, από ανεξάρτητο και αμερόληπτο δικαστήριο, που έχει προηγουμένως συσταθεί νομίμως. Κάθε πρόσωπο έχει τη δυνατότητα να συμβουλεύεται δικηγόρο και να του αναθέτει την υπεράσπιση και εκπροσώπησή του. Σε όσους δεν διαθέτουν επαρκείς πόρους, παρέχεται ευεργέτημα πενίας, εφόσον το ευεργέτημα αυτό είναι αναγκαίο για να εξασφαλιστεί η αποτελεσματική πρόσβαση στη δικαιοσύνη. Ά Ρ Θ Ρ Ο Ι Ι - 1 1 0 Δ Ι Κ Α I Ω Μ Α Τ Ο Υ Π Ρ Ο Σ Ω Π Ο Υ Ν Α Μ Η Δ Ι Κ A Ζ Ε ΤΑ Ι H Ν Α Μ Η Ν Τ Ι Μ Ω Ρ Ε I ΤΑ Ι Π Ο Ι Ν Ι Κ A ΔΥ Ο Φ Ο Ρ E Σ Γ Ι Α Τ Η Ν I Δ Ι Α Α Ξ Ι O Π Ο Ι Ν Η Π ΡA Ξ Η Κανείς δεν διώκεται ούτε τιμωρείται ποινικά για αδίκημα για το οποίο έχει ήδη αθωωθεί ή καταδικαστεί στο εσωτερικό της Ένωσης με οριστική απόφαση ποινικού δικαστηρίου σύμφωνα με τον νόμο. Τ Ι Τ Λ Ο Σ V I I Γ Ε Ν Ι Κ Ε Σ Δ Ι Α Τ Α Ξ Ε Ι Σ Π Ο Υ Δ Ι Ε Π Ο Υ Ν Τ Η Ν Ε Ρ Μ Η Ν Ε Ι Α Κ Α Ι Τ Η Ν Ε Φ Α Ρ Μ Ο Γ Η Τ Ο Υ Χ Α Ρ Τ Η Ά Ρ Θ Ρ Ο Ι Ι - 1 0 8 Τ Ε Κ Μ H Ρ Ι Ο Α Θ Ω O Τ Η ΤΑ Σ Κ Α Ι Δ Ι Κ Α Ι Ω Μ ΑΤΑ Τ Η Σ Υ Π Ε ΡA Σ Π Ι Σ Η Σ 1. Κάθε κατηγορούμενος τεκμαίρεται ότι είναι αθώος μέχρι αποδείξεως της ενοχής του σύμφωνα με τον νόμο. 2. Διασφαλίζεται ο σεβασμός των δικαιωμάτων της υπεράσπισης σε κάθε κατηγορούμενο. Ά Ρ Θ Ρ Ο Ι Ι - 1 0 9 Α Ρ Χ E Σ Τ Η Σ Ν Ο Μ Ι Μ O Τ Η ΤΑ Σ Κ Α Ι Τ Η Σ Α Ν Α Λ Ο Γ Ι Κ O Τ Η ΤΑ Σ Α Ξ Ι Ο Π Ο I Ν Ω Ν Π ΡA Ξ Ε Ω Ν Κ Α Ι Π Ο Ι Ν Ω Ν 1. Κανείς δεν μπορεί να καταδικαστεί για πράξη ή παράλειψη, η οποία δεν αποτελούσε, κατά τη στιγμή της τέλεσής της, αδίκημα κατά το εθνικό ή το διεθνές δίκαιο. Επίσης, δεν επιβάλλεται ποινή βαρύτερη από εκείνη η οποία επιβαλλόταν κατά τη στιγμή της τέλεσης του αδικήματος. Εάν, μετά την τέλεση του αδικήματος, προβλεφθεί με νόμο ελαφρύτερη ποινή, επιβάλλεται αυτή η ποινή. 2. Το παρόν άρθρο δεν επηρεάζει τη δίκη και την τιμωρία ατόμου ενόχου για πράξη ή παράλειψη η οποία, κατά τη στιγμή της τέλεσης της, ήταν εγκληματική σύμφωνα με τις γενικές αρχές που αναγνωρίζονται από όλα τα έθνη. 3. Η αυστηρότητα της ποινής δεν πρέπει να είναι δυσανάλογη προς το αδίκημα. Ά Ρ Θ Ρ Ο Ι Ι - 1 1 1 Π Ε Δ I Ο Ε Φ Α Ρ Μ Ο Γ H Σ 1. Οι διατάξεις του παρόντος Χάρτη απευθύνονται στα θεσμικά και λοιπά όργανα και τους οργανισμούς της Ένωσης, τηρουμένης της αρχής της επικουρικότητας, καθώς και στα κράτη μέλη, μόνον όταν εφαρμόζουν το δίκαιο της Ένωσης. Κατά συνέπεια, οι ανωτέρω σέβονται τα δικαιώματα, τηρούν τις αρχές και προάγουν την εφαρμογή τους, σύμφωνα με τις αντίστοιχες αρμοδιότητές τους και εντός των ορίων των αρμοδιοτήτων της Ένωσης, όπως της απονέμονται από τα άλλα μέρη του Συντάγματος. 2. Ο παρών Χάρτης δεν επεκτείνει το πεδίο εφαρμογής του δικαίου της Ένωσης πέραν των αρμοδιοτήτων της Ένωσης και δεν δημιουργεί καμία νέα αρμοδιότητα και κανένα νέο καθήκον για την Ένωση, ούτε τροποποιεί τις αρμοδιότητες και τα καθήκοντα που καθορίζονται στα άλλα μέρη του Συντάγματος. Ά Ρ Θ Ρ Ο Ι Ι - 1 1 2 Π Ε Ρ Ι Ε Χ O Μ Ε Ν Ο Κ Α Ι Ε Ρ Μ Η Ν Ε I Α Τ Ω Ν Δ Ι Κ Α Ι Ω Μ AΤ Ω Ν Κ Α Ι Τ Ω Ν Α Ρ Χ Ω Ν 1. Κάθε περιορισμός στην άσκηση των δικαιωμάτων και ελευθεριών που αναγνωρίζονται στον παρόντα Χάρτη πρέπει να προβλέπεται από τον νόμο και να σέβεται το βασικό περιεχόμενο των εν λόγω δικαιωμάτων και ελευθεριών. Τηρουμένης της αρχής της αναλογικότητας, περιορισμοί επιτρέπεται να επιβάλλονται μόνον εφόσον είναι αναγκαίοι και ανταποκρίνονται πραγματικά σε στόχους γενικού ενδιαφέροντος που αναγνωρίζει η Ένωση ή στην ανάγκη προστασίας των δικαιωμάτων και ελευθεριών των τρίτων. 26 27

2. Τα δικαιώματα που αναγνωρίζονται από τον παρόντα Χάρτη και τα οποία αποτελούν αντικείμενο διατάξεων άλλων μερών του Συντάγματος ασκούνται υπό τους όρους και εντός των ορίων που καθορίζονται από τα μέρη αυτά. 3. Κατά τον βαθμό που ο παρών Χάρτης περιλαμβάνει δικαιώματα που αντιστοιχούν σε δικαιώματα τα οποία διασφαλίζονται στην Ευρωπαϊκή Σύμβαση για την Προάσπιση των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και των Θεμελιωδών Ελευθεριών, η έννοια και η εμβέλειά τους είναι ίδιες με εκείνες που τους αποδίδει η εν λόγω Σύμβαση. Η διάταξη αυτή δεν εμποδίζει το δίκαιο της Ένωσης να παρέχει ευρύτερη προστασία. 4. Κατά τον βαθμό που ο παρών Χάρτης αναγνωρίζει θεμελιώδη δικαιώματα όπως απορρέουν από τις κοινές συνταγματικές παραδόσεις των κρατών μελών, τα εν λόγω δικαιώματα πρέπει να ερμηνεύονται σύμφωνα με τις παραδόσεις αυτές. 5. Οι διατάξεις του παρόντος Χάρτη που περιέχουν αρχές μπορούν να εφαρμόζονται με νομοθετικές και εκτελεστικές πράξεις των θεσμικών και λοιπών οργάνων και οργανισμών της Ένωσης και με πράξεις των κρατών μελών όταν εφαρμόζουν το δίκαιο της Ένωσης, κατά την άσκηση των αντίστοιχων αρμοδιοτήτων τους. Η επίκληση των διατάξεων αυτών ενώπιον δικαστηρίου είναι παραδεκτή μόνον για την ερμηνεία των εν λόγω πράξεων και τον έλεγχο της νομιμότητάς τους. 6. Οι εθνικές νομοθεσίες και πρακτικές πρέπει να λαμβάνονται πλήρως υπόψη όπως καθορίζεται στον παρόντα Χάρτη. 7. Τα δικαστήρια της Ένωσης και των κρατών μελών λαμβάνουν δεόντως υπόψη τους τις επεξηγήσεις οι οποίες έχουν εκπονηθεί με σκοπό την παροχή κατευθύνσεων για την ερμηνεία του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων. Ά Ρ Θ Ρ Ο Ι Ι - 1 1 3 Ε Π I Π Ε Δ Ο Π Ρ Ο Σ ΤΑ Σ I Α Σ Καμία διάταξη του παρόντος Χάρτη δεν πρέπει να ερμηνεύεται ως περιορίζουσα ή θίγουσα τα δικαιώματα του ανθρώπου και τις θεμελιώδεις ελευθερίες που αναγνωρίζονται στα αντίστοιχα πεδία εφαρμογής από το δίκαιο της Ένωσης, το διεθνές δίκαιο καθώς και από τις διεθνείς συμβάσεις, στις οποίες είναι μέρη η Ένωση, ή όλα τα κράτη μέλη, και ιδίως από την Ευρωπαϊκή Σύμβαση για την Προάσπιση των Δικαιωμάτων του ανθρώπου και των Θεμελιωδών Ελευθεριών, καθώς και από τα Συντάγματα των κρατών μελών. Ά Ρ Θ Ρ Ο Ι Ι - 1 1 4 Α Π Α Γ O Ρ Ε Υ Σ Η Τ Η Σ Κ ΑΤA Χ Ρ Η Σ Η Σ Δ Ι Κ Α Ι Ω Μ ΑΤ Ο Σ Καμία από τις διατάξεις του παρόντος Χάρτη δεν πρέπει να ερμηνεύεται ως συνεπαγόμενη δικαίωμα επίδοσης σε δραστηριότητα ή εκτέλεσης πράξης που αποσκοπούν στην κατάλυση των δικαιωμάτων ή ελευθεριών που αναγνωρίζονται στον παρόντα Χάρτη ή σε περιορισμούς των δικαιωμάτων και ελευθεριών ευρύτερους από τους προβλεπόμενους σε αυτόν. 28

Εκδότης: Κοινοβουλευτική Ομάδα του ΕΛΚ-ΕΔ στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο Υπηρεσία Τεκμηρίωσης - Εκδόσεων - Ερευνας Διεύθυνση: 60, rue Wiertz, 1047 Βρυξέλλες-Βέλγιο E-mail: angela.kaladjis@europarl.europa.eu Τηλ: 00 322 284 2226 Internet: http:/wwww.epp-ed.eu