MYKHTIAΣΕΙΣ Mορφές µε βάση την εντόπιση της λοίµωξης: Επιπολής: ποικιλόχρους πιτυρίαση, πιεδρά, Tinea nigra έρµατος: δερµατοµυκητιάσεις Υποδορίου ιστού: σποροτρίχωση, µυκητώµατα, χρωµοµύκωση Συστηµατικές µυκητιάσεις: ιστοπλάσµωση*, βλαστοµύκωση* κοκκιδιοϊδοµύκωση*,παρακοκκιδιοϊδοµύκωση* Ευκαιριακές µυκητιάσεις: καντιντιάσεις, κρυπτοκόκκωση, ασπεργίλλωση, µουκορµύκωση *δίµορφοι µύκητες: στον άνθρωπο έχουν µορφή βλαστοµύκητα στο περιβάλλον και την κ/α µορφή υφοµύκητα Τρείς κύριες κατηγορίες µε βάση τον τρόπο ανάπτυξης: ερµατόφυτα: ο µεγαλύτερος αριθµός δερµατοφύτων αναπαράγονται µε ατελή σπόρια. Η πιο συνηθισµένη µορφή αναπαραγωγικών σπορίων των δερµατοφύτων είναι τα κονίδια.μέρος των δερµατοφύτων αναπαράγονται µε γονιµοποίηση µέσω τελικών σπορίων. Όλα τα δερµατόφυτα προκαλούν λοίµωξη µε τον ίδιο τρόπο. Τα σπόρια των µυκήτων βλαστάνουν σε θερµές και υγρές επιφάνειες του δέρµατος. Παράγουν υφές οι οποίες διεισδύουν στην κερατίνη στιβάδα για να βρούν τροφή.οι υφές αυτές αυξάνονται και εξαπλώνονται πλευρικά σε όλη την κερατίνη προσβάλλοντας τρίχες και θυλάκους ή νύχια της περιοχής Βλαστοµύκητες ή ζυµοµύκητες: µπορούν να γίνουν ορατοί ως µονοκυττάριοι, στρογγυλοί ή ωοειδείς µικροοργανισµοί. Οι βλαστοµύκητες αναπαράγονται µε την διαδικασία της εκβλάστησης. Κατά την διάρκεια της εκβλάστησης ο πυρήνας του µητρικού κυττάρου διαιρείται και ένας θυγατρικός πυρήνας περνά στο εκβλάστωµα. Τα κύτταρα χωρίζονται µε το σχηµατισµό ενός διαφράγµατος. Μετά από µικρό χρονικό διάστηµα το εκβλάστωµα αποσπάται και έτσι δηµιουργούνται δύο µονοκυττάριοι οργανισµοί από έναν αρχικό Υφοµύκητες : είναι πολυκυττάριοι οργανισµοί που αποτελούνται από πολλά κύτταρα ενωµένα µαζί για να απαρτίσουν µακρούς, σωληνοειδείς σχηµατισµούς που ονοµάζονται υφές. ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΕΡΜΑΤΟΦΥΤΑ; Τι είναι τα δερµατόφυτα; Τα δερµατόφυτα είναι οι συχνότεροι µύκητες που µολύνουν τον άνθρωπο. Είναι πρωτοπαθή και όχι ευκαιριακά παθογόνα, δηλ. µπορούν να µολύνουν υγιείς οργανισµούς χωρίς να απαιτούν κάποια βλάβη της ανοσίας τους ή κάποια πύλη εισόδου στο δέρµα όπως είναι ένα τραύµα. Επειδή εκλεκτικά τρέφονται µε την κερατίνη (που αποτελείται από σκληρές πρωτείνες που χαρακτηρίζονται από τη µεγάλη περιεκτικότητά τους σε θείο) προσβάλλουν δοµές του δέρµατος που περιέχουν κερατίνη σε µεγάλη ποσότητα, όπως είναι η επιδερµίδα, τα νύχια και οι τρίχες.
Εικ. 1. Πάνω. Υφές (κυλινδρικοί κυτταρικοί µυκητιακοί σχηµατισµοί) των δερµατοφύτων όπως φαίνονται σε µικροσκόπιο (αρχική µεγέθυνση x400). Μερικές υφές της εικόνας έχουν επιπροσθέτως χαρακτηριστικό σχήµα χτένας. Κάτω. Οπή που έχει διανοιχτεί σε µία τρίχα από ένα (κερατινόφιλο) δερµατόφυτο. Πως ονοµάζονται τα δερµατόφυτα; Όπως όλοι οι έµβιοι οργανισµοί, κάθε είδος δερµατοφύτου χαρακτηρίζεται από δύο ονόµατα, το γένος και το είδος. Για παράδειγµα, στο συχνότερο ανθρώπινο δερµατόφυτο, το Trichophyton rubrum, το πρώτο όνοµα (Trichophyton) αναφέρεται στο γένος ενώ το δεύτερο (rubrum) στο είδος. Όπως συµβαίνει σε όλη τη µυκητολογία, η ονοµατολογία των δερµατοφύτων βασίζεται σε ένα διπλό σύστηµα. Το ένα σύστηµα βασίζεται στην κατάταξη σε τελειόµορφα (που παρουσιάζουν δηλαδή σεξουαλική αναπαραγωγή) ενώ το δεύτερο σύστηµα στην κατάταξη σε ανάµορφα είδη (πολλαπλασιάζονται ασεξουαλικά, µε απλή µιτωτική κυτταρική διαίρεση). Υπάρχει µόνο ένα τελειόµορφο γένος των δερµατοφύτων, το Arthroderma, ενώ υπάρχουν τρία ανάµορφα γένη, το Trichophyton, Microsporum και Epidermophyton. Στην πράξη το σύστηµα αυτό δηµιουργεί δύο ονόµατα για κάθε δερµατόφυτο που παρουσιάζει τελειόµορφο στάδιο, π.χ. το δερµατόφυτο που µολύνει τους χοίρους ως τελειόµορφο ονοµάζεται Αrthroderma obtusum και ως ανάµορφο Microsporum nanum.
Eικ. 2. Το κοινότερο δερµατοφυτικό είδος, Τrichophyton rubrum, όπως φαίνεται σε καλλιέργεια µε γυµνό µάτι (Γ) και σε µικροσκόπιο (Α, αρθροκονίδια, Β, µικροκονίδια, Γ, µακροκονίδιο). Πόσα και ποια είναι τα είδη των δερµατοφύτων; Υπάρχουν διαµάχες µεταξύ των ειδικών για το πόσα ακριβώς είναι τα είδη των δερµατοφύτων. Αυτό συµβαίνει γιατί πολλά είδη δερµατοφύτων είναι µεταξύ τους πολύ συγγενικά ως βιολογικοί οργανισµοί. Στην τελευταία συγκεντρωτική επιστηµονική δηµοσίευση πάνω σε αυτό το θέµα αναφέρονται 42 διαφορετικά είδη, από τα οποία παθογόνα για τον άνθρωπο είναι (κατά κοινή οµολογία) τα 29. Από το 1995, έτος της δηµοσίευσης αυτής, µερικά δερµατόφυτα έχουν πάψει να θεωρούνται ως ανεξάρτητα είδη και έτσι σήµερα ο συνολικός αριθµός των δερµατοφύτων είναι κάπως µικρότερος.
Εικ. 3. Α-Γ, τα τρία παγκοσµίως κοινότερα δερµατοφυτικά είδη σε καλλιέργεια. Α) Trichophyton rubrum, B) Microsporum canis, Γ) Trichophyton mentagrophytes. -Ε, Τρία σπάνια δερµατοφυτικά είδη, απαντώνται πλέον κυρίως στην Αφρική και γενικότερα στους Τροπικούς. ) Microsporum audouinii, E) Trichophyton violaceum και ΣΤ) Trichophyton concentricum. Στην πραγµατικότητα πάντως η πλειοψηφία των µυκητιακών νόσων που προκαλούνται από τα δερµατόφυτα οφείλεται σε ένα µικρό αριθµό αριθµό καλά γνωστών ειδών: π.χ. Τrichophyton rubrum, Trichophyton interdigitale, Trichophyton mentagrophytes, Microsporum canis, Τrichophyton tonsurans, Trichophyton violaceum, Microsporum audouinii. ΠΩΣ ΜΕΤΑ Ι ΟΝΤΑΙ ΤΑ ΕΡΜΑΤΟΦΥΤΑ Πως µεταδίδονται τα δερµατόφυτα; Από τη σκοπιά του πως µολύνουν τον άνθρωπο, τα δερµατόφυτα κατατάσσονται παραδοσιακά σε τρείς κατηγορίες: τα ανθρωπόφιλα, τα ζωόφιλα και τα γεώφιλα. Τα ανθρωπόφιλα, τα σηµαντικότερα και συχνότερα σήµερα δερµατόφυτα, µεταδίδονται από άνθρωπο σε άνθρωπο, σπάνια µε άµεση επαφή και συχνότερα µε θραύσµατα µύκητα ή λέπια δέρµατος που φέρουν µολυσµατικά σωµατίδια µύκητα. Επίσης, τα θραύσµατα µύκητα και τα λέπια αυτά αποπίπτουν από νοσούντες και προσκολλώνται σε αντικείµενα (πατώµατα, λουτρά, χτένες, έπιπλα, κλπ), από τα οποία κάποιος που έρχεται σε επαφή µπορεί να µολυνθεί. Ορισµένα ανθρωπόφιλα δερµατόφυτα όπως το Τrichophyton tonsurans και το Microsporum audouinii µπορούν να προκαλέσουν µικρές επιδηµίες σε σχολεία, φυλακές, οίκους ευγηρίας κλπ. Εικ. 5. Μολυσµατικά σωµατίδια (αρθροκονίδια σε αλυσίδες) ενός δερµατοφύτου σε ένα νύχι, όπως φαίνονται σε µικροσκόπιο. Το παρασκεύασµα έχει χρωµατιστεί µε ειδική µυκητολογική χρωστική (cotton blue). Τα ζωόφιλα µολύνουν κυρίως ζώα, όπως γάτες, σκύλους, πτηνά, πιθήκους, άλογα, ποντίκια, κουνέλια, σκαντζόχοιρους κ.α. και µολύνουν τον άνθρωπο που έρχεται σε στενή επαφή µε τα ζώα αυτά. Τα δερµατόφυτα αυτά τείνουν γενικά να µη µεταδίδονται µεταξύ ανθρώπων.
Τα γεώφιλα τέλος, αποτελούν τη σπανιότερη αιτία µολύνσεων στον άνθρωπο, ζουν κανονικά στο έδαφος και µπορούν να µολύνουν κάποιον που έρχεται σε επαφή µε το χώµα στο οποίο ζουν. Υπάρχουν υγιείς φορείς των δερµατοφύτων; Γενικά, τα δερµατόφυτα δεν µπορεί να αναπτύσσονται σε υγιείς ανθρώπους χωρίς να προκαλούν βλάβες. Σε περιπτώσεις δερµατοφυτίασης του τριχωτού της κεφαλής των παιδιών, έχει βρεθεί ότι µέλη της οικογένειας τους µπορεί να φέρουν δερµατόφυτα στο κεφάλι χωρίς να νοσούν. Τα µέλη αυτά, παρόλο που δεν νοσούν µπορεί να αποτελούν παροδικές αποθήκες των δερµατοφύτων αυτών και να αναµολύνουν το παιδί µε αποτέλεσµα καθυστέρηση της ίασης. Αν κάτι τέτοιο συµβαίνει, τα µέλη αυτά πρέπει να λούζονται παροδικά µε ένα αντιµυκητιακό σαµπουάν. Ποια µέρη του σώµατος µπορούν να µολύνουν; Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, τα δερµατόφυτα µπορούν να µολύνουν την εξωτερική επιφάνεια του σώµατος, όπου υπάρχει δέρµα, νύχια ή τρίχες. Οι επιφανειακές δερµατοµυκητιάσεις κατατάσσονται κλινικά ανάλογα µε την περιοχή του σώµατος που προσβάλλουν (Πίνακας 1). Η εντόπιση δεν αποκαλύπτει αναγκαστικά το υπεύθυνο είδος του µύκητα, αν και τα διάφορα είδη δερµατοφύτων παρουσιάζουν προτίµηση για συγκεκριµένες θέσεις του σώµατος. Για παράδειγµα, το είδος Εpidermophyton floccosum παρουσιάζει προτίµηση για (και συνεπώς αποµονώνεται συχνότερα από) τις µηρογεννητικές (βουβωνικές) πτυχές, δεν έχει ανευρεθεί ποτέ σε βλάβη τριχωτού της κεφαλής, και σπάνια µπορεί να προσβάλλει το δέρµα του κορµού και τα νύχια. Μορφή ερµατοφυτία κεφαλής ερµατοφυτία προσώπου ερµατοφυτία γενείου ερµατοφυτία σώµατος ερµατοφυτία βουβωνικών πτυχών ερµατοφυτία χεριών ερµατοφυτία πελµάτων Ονυχοµυκητίαση Εντόπιση Τριχωτό της κεφαλής Πρόσωπο Γένειο Κορµός, άκρα Βουβωνικές πτυχές Χέρια Πόδια Νύχια Τι ακριβώς βλάβες προκαλούν τα δερµατόφυτα στον άνθρωπο; έρµα Η µυκητιακή λοίµωξη προκαλεί την παραγωγή απολέπισης. Η απολέπιση µπορεί ή όχι να συνοδεύεται από ερύθηµα, φυσαλίδες και δακτυλιοειδείς πλάκες. ερµατοφυτίαση κορµού (tinea corporis) Οι τυπικά δερµατοφυτικές βλάβες είναι ωοειδείς και φυσαλιδώδεις και εντοπίζονται συνήθως στις εκτεθειµένες περιοχές του δέρµατος. Αυτόµατη ίαση συµβαίνει κεντρικά στις βλάβες. Το T. rubrum αποτελεί το κυριότερο αίτιο της δερµατοφυτίασης του κορµού. (Eικ. 6Γ) ερµατοφυτίαση µηρογεννητικών πτυχών (tinea cruris)
Πρόκειται για µία πολύ κοινή λοίµωξη, απαντώµενη κυρίως σε νέους άντρες (αθλητές, στρατιώτες) και σε περιοχές µε αυξηµένη υγρασία (τροπικοί). Οι βλάβες είναι ερυθηµατώδεις τοξοειδείς πλάκες µε καθαρά όρια και ενίοτε κεντρική ίαση. Το T. rubrum αποτελεί το κυριότερο αίτιο της δερµατοφυτίασης των µηρογεννητικών πτυχών. Η µόλυνση µε T. rubrum τείνει να εξαπλώνεται σε άλλες περιοχές του σώµατος όπως στα χέρια, στήθος, ράχη, γλουτούς κλπ. (Eικ. 6Γ) ερµατοφυτίαση προσώπου (tinea faciei) Οι κλινικές εκδηλώσεις µπορεί να είναι µη ειδικές, µε κυριότερες εκδηλώσεις κνησµό καύσο και ερύθηµα. Απολέπιση, δακτυλιοειδείς βλάβες και φλεγµονώδη οζίδια απαντώνται σπανιότερα. Το T. rubrum αποτελεί το κυριότερο αίτιο της δερµατοφυτίασης του προσώπου (80%). (Eικ. 6Α) ερµατοφυτίαση γενείου (tinea barbae) Κλινικά, παρατηρούνται απολεπιστικές, ξηρές, ερυθρές κυκλικές βλάβες και ενίοτε θραυσµένες τρίχες. Η µορφή αυτή µπορεί τελικά να καταλήξει σε µόνιµη αλωπεκία. ερµατοφυτίαση πελµάτων (tinea pedis) Οι αιτιολογικοί οργανισµοί µεταδίδονται είτε µε άµεση επαφή είτε από µολυσµένο περιβάλλον. Το T. rubrum αποτελεί το κυριότερο αίτιο της δερµατοφυτίασης των πελµάτων (60% παγκοσµίως). Υπάρχουν 3 µορφές: α) µορφή µε εντόπιση στις µεσοδακτύλιες πτυχές, β) χρόνια βλατιδο-λεπιδώδης µορφή και γ) οξεία ελκωτική µορφή. Η εντόπιση στις µεσοδακτύλιες πτυχές, η συνηθέστερη µορφή, χαρακτηρίζεται από λευκά ράκη κάτω από τα οποία βρίσκεται φλεγµονώδες ερυθρό, υγρό δέρµα. Η χρόνια βλατιδο-λεπιδώδης µορφή χαρακτηρίζεται από αργυρόχροα λέπια που καλύπτουν ερυθρό δέρµα των πελµάτων (Eικ. 6ΣΤ). Όταν καλύπτει όλο το πέλµα, ο ασθενής φαίνεται σαν να φορά εφαρµοστά υποδήµατα και η µορφή χαρακτηρίζεται ως «πόδι µοκασίνι». Η οξεία µορφή εξαπλώνεται σαν οξύ έκζεµα, οι βλάβες της συχνά είναι επιµολυσµένες µε βακτήρια και µπορεί να καταλήξει σε πλήρη εξέλκωση του πέλµατος και δευτερογενώς σε βακτηριακή λοίµωξη (ερυσίπελας). ερµατοφυτίαση χεριών (tinea manuum) Σχεδόν πάντα, η µορφή αυτή σχετίζεται επιδηµιολογικά µε δερµατοφυτίαση των πελµάτων και συνεπώς πιστεύεται ότι ο οργανισµός µολύνει τα χέρια δευτεροπαθώς. Μπορεί να παρουσιάζεται µε διάχυτη υπερκεράτωση των παλαµών και δακτύλων, µε φυσαλιδώδεις πλάκες, µε απολέπιση του δέρµατος, µε ερυθρές βλατιδώδεις βλάβες ή µε ερυθηµατώδεις απολεπιστικές πλάκες της ράχης των χεριών. (Eικ. 6 )
Eικ. 6. Ενδεικτικές κλινικές µορφές µυκητιάσεων από δερµατόφυτα. Α. ερµατοφυτίαση προσώπου. Β. Ονυχοµυκητίαση. Γ. ερµατοφυτίαση κορµού.. ερµατοφυτίαση χεριών. Ε. ερµατοφυτίαση µηρογεννητικών πτυχών. ΣΤ. ερµατοφυτίαση πέλµατος. Μόλυνση του τριχωτού του κεφαλιού Η µόλυνση του τριχωτού του κεφαλιού συµβαίνει συχνότερα σε παιδιά και εµφανίζεται µε 2 κύριες κλινικές µορφές: Η σµηγµατορροϊκή µορφή παρουσιάζει µια απολέπιση του δέρµατος της κεφαλής, σαν πιτυρίδα, και πρέπει να λαµβάνεται υπόψη στα παιδιά πριν την εφηβεία µε εικόνα σµηγµατορροϊκής δερµατίτιδας (δηλ. πιτυρίδας). Αυτή η µορφή είναι φλεγµονώδης, µε έντονη ερυθρότητα, ενίοτε πύον, πολλά λέπια και ελάττωση των τριχών που γίνονται επίσης λεπτές, ατροφικές και γκρίζες. Η µορφή αυτή σχετίζεται µε το γένος Microsporum.
Στην µορφή µε µαύρα στίγµατα, οι τρίχες είναι σπασµένες στην επιφάνεια του δέρµατος και παρατηρούνται ως µαύρα στίγµατα µέσα σε µια περιοχή αλωπεκίας. Η µορφή αυτή είναι µεταδοτική µεταξύ ανθρώπων καθώς οφείλεται σε ανθρωπόφιλα είδη που µπορεί να δηµιουργήσουν ακόµη και επιδηµίες σε σχολεία. Αυτή η µορφή σχετίζεται κυρίως µε τριχοφυτικά είδη. Σπανιότερες µορφές είναι το κηρίο (του Κέλσου) και ο άχωρας. Το κηρίο είναι µια έντονη σµηγµατορροϊκή µορφή, είναι πολύ φλεγµονώδης µυκητιακή λοίµωξη που µπορεί να µιµείται τη βακτηριακή θυλακίτιδα ή ένα απόστηµα του τριχωτού (παρουσιάζει πολύ πύον). Το τριχωτό είναι ευαίσθητο στο άγγιγµα και ο ασθενής παρουσιάζει συνήθως οπίσθια αυχενική λεµφαδενοπάθεια. Ο άχωρας είναι µια σπάνια µορφή φλεγµονώδους µυκητίασης του τριχωτού που παρουσιάζει, ωοειδείς, κυρτές, στο χρώµα του µελιού εφελκίδες (κρούστες) που ονοµάζονται σκυφία (scutula) και αποτελούνται από µυκητιακές µάζες. Προκαλείται συνήθως από το Τrichophyton schoenleinii. Στο παρελθόν αυτή η µορφή ήταν πολύ ανθεκτική, συχνά επέµενε και µετά την ενηλικίωση και συχνά κατέληγε σε µόνιµη απώλεια τριχών. Έχει σχεδόν εξαφανιστεί σήµερα, µε την εξαίρεση κάποιων χωρών της Αφρικής. Ονυχοµυκητίαση Η ονυχοµυκητίαση είναι η προσβολή και µόλυνση της πλάκας του νυχιού. Μπορεί να οφείλεται σε τρείς κατηγορίες µυκήτων, στα δερµατόφυτα, σε ζύµες (είδη Candida) και σε νηµατοειδείς µύκητες που δεν είναι δερµατόφυτα. Κατατάσσεται σε τέσσερεις κλινικές µορφές: Η άπω υπονύχιος ονυχοµυκητίαση παρουσιάζεται µε ονυχόλυση (ξεκόλληµα του νυχιού), πάχυνση του νυχιού λόγω συσσώρευσης σαθρού υλικού κάτω από τα νύχια και
δυσχρωµία (το νύχι αλλάζει χρώµα κατά περιοχές, γίνεται κίτρινο, καφέ, µαύρο κλπ) που ξεκινά από την εξωτερική άκρη του νυχιού και προχωρά κεντρικά. Ο συνηθέστερος υπεύθυνος µικροοργανισµός είναι το δερµατόφυτο Τrichophyton rubrum. Εικ. 7 Άπω υπονύχιος ονυχοµυκητίαση προκαλούµενη από το Τrichophyton rubrum. Αυτή είναι η συχνότερη µορφή ονυχοµυκητίασης και παρουσιάζει όλα τα κύρια χαρακτηριστικά της νόσου: πάχυνση, δυσχρωµία, αποκόλληση του νυχιού. Η εγγύς υπονύχιος ονυχοµυκητίαση αρχίζει κεντρικά, κάτω από την εγγύς ονυχιαία πτυχή και προκαλείται τυπικά από το Τrichophyton rubrum. Σχετίζεται ισχυρώς µε ανοσοκαταστολή και συνεπώς η ανοσολογική κατάσταση του ασθενούς πρέπει να διερευνάται. Η επιπολής (επιφανειακή) λευκή ονυχοµυκητίαση παρουσιάζεται µε µία λευκή, εύθρυπτη ονυχιαία επιφάνεια και αντιπροσωπεύει διήθηση της επιφανειακής στιβάδας του νυχιού. Συνήθως προκαλείται από τοτrichophyton mentagrophytes, αν και µε αυτή τη µορφή ονυχοµυκητίασης έχουν σχετισθεί περιβαλλοντικοί µύκητες, όπως Fusarium, Acremonium και Aspergillus. Εικ. 8. Επιφανειακή λευκή ονυχοµυκητίαση προκαλούµενη από το Τrichophyton mentagrophytes. Υπάρχει επίσης η ονυχοµυκητίαση από Candida που παρατηρείται συνήθως στα νύχια των χεριών, συχνά σε γυναίκες που κάνουν πολλές οικιακές εργασίες και βρέχουν τα
χέρια συχνά. Μπορεί να συνοδεύεται από φλεγµονή (ερυθρότητα, πρήξιµο, πόνος, θερµότητα) του περιβάλλοντος δέρµατος που ονοµάζεται περιωνυχία. Εικ. 9. Ονυχοµυκητίαση από µύκητες του γένους Candida. Συνήθως εµφανίζεται στα νύχια των χεριών. Είναι η ονυχοµυκητίαση κληρονοµική; Αναφέρεται αυξηµένη ενδοοικογενειακή συχνότητα του T. rubrum, πιθανώς ως αποτέλεσµα ενδοοικογενειακής µετάδοσης. Αν και πρόσφατες µελέτες γενεαλογικών δέντρων έχουν δείξει κληρονόµηση µε επικρατή αυτοσωµικό τρόπο της κύριας επιδηµιολογικά µορφής της ονυχοµυκητίασης που προκαλείται από το T. rubrum, της άπω υπονύχιας υπερκεράτωσης, η συντριπτική πλειοψηφία των περιπτώσεων δεν παρουσιάζουν κληρονοµική συσχέτιση. Πως γίνεται η διάγνωση των µυκητιάσεων που προκαλούνται από τα δερµατόφυτα; Οι µυκητιακές λοιµώξεις του δέρµατος που οφείλονται σε δερµατόφυτα µπορούν συνήθως να διαγνωσθούν κλινικά από τον γιατρό, αλλά η οριστική και αδιαφιλονίκητη διάγνωσή τους απαιτεί την ανεύρεση των µυκήτων στη µικροσκοπική εξέταση ή/και στην καλλιέργεια του δέρµατος, νυχιών ή τριχών από την ύποπτη περιοχή. Η εργαστηριακή διερεύνηση των ύποπτων δερµατικών βλαβών είναι χρονοβόρα απαιτεί εξειδίκευση, χρήση κατάλληλων θρεπτικών υποστρωµάτων, και ενδελεχή µικροσκόπηση. Περιλαµβάνει δε τέσσερεις φάσεις: 1) λήψη του δείγµατος από τον ασθενή Αυτή πρέπει να γίνεται από περιοχές που έχουν µεγαλύτερη πιθανότητα να φέρουν µεγάλη ποσότητα µύκητα. Για παράδειγµα, στα νύχια η λήψη γίνεται κοντά στο δέρµα και εκεί που το νύχι έχει βλάβη και όχι από το υγιές νύχι. Πριν τη λήψη δείγµατος, ΕΝ πρέπει να έχει γίνει χρήση αντιµυκητιακού ή αντισηπτικού φαρµάκου για εύλογο διάστηµα (που µπορεί να φτάνει και 1-2 µήνες για τα νύχια).
2) άµεση µικροσκόπηση του δείγµατος Κατά τη µικροσκοπική εξέταση αναζητούνται στο υλικό υφές (τα κυλινδρικά κύτταρα των µυκήτων) και αρθροκονίδια (βαρελοειδή ανθεκτικά κύτταρα που σχηµατίζονται κατόπιν αποδόµησης των υφών). Το προς εξέταση κλινικό υλικό τοποθετείται αρχικά σε µία αντικειµενοφόρο πλάκα. Προστίθενται µία ή δύο σταγόνες ΚΟΗ (10-20%) και το δείγµα καλύπτεται µε µία καλυπτρίδα. Εναλλακτικά, η καλυπτρίδα επιθέτεται αρχικά και το διάλυµα ΚΟΗ κατόπιν σε µία άκρη της. Το παρασκεύασµα θερµαίνεται ελαφρά, χωρίς να βράσει, και κατόπιν εξετάζεται στο µικροσκόπιο. Είναι σηµαντικό να εστιάζει κανείς στρέφοντας τον µικροµετρικό κοχλία εστίασης του µικροσκοπίου «εµπρός και πίσω», ώστε να εξετάσει όλο το πάχος του υλικού για υφές. Οι υφές των µυκήτων αναγνωρίζονται από τα κανονικό κυλινδρικό σχήµα τους, τις διακλαδώσεις τους και την παρουσία διαφραγµάτων που µπορεί να φέρουν µια απαλή πρασινωπή απόχρωση. Οι παλαιότερες βλάβες µπορεί να παρουσιάσουν πολλά σφαιρικά σπόρια που καλούνται αρθροσπόρια. Η άσκηση πίεσης στην καλυπτρίδα µε µία γόµα µολυβιού ή ένα καπάκι στυλού αυξάνει την αποδόµηση των κερατινοκυττάρων και των συσσωµάτων αυτών. Αν δεν παρατηρηθούν οργανισµοί αρχικά, η παραµονή 10-30 min της αντικειµενοφόρου πλάκας, στην οποία υπάρχει το υλικό προς µικροσκόπηση µία ή δύο σταγόνες ΚΟΗ (10-20%), µπορεί να διευκολύνει την ανίχνευση. Εκτός από την µικροσκόπηση µε ΚΟΗ, για την µικροσκόπηση µπορεί να χρησιµοποιηθεί η χρώση µαύρου χλωραζολίου Ε. Το παρασκεύασµα προετοιµάζεται µε τον ίδιο τρόπο όπως και στην ΚΟΗ, αλλά οι υφές λαµβάνουν µία απαλή γκρίζα έως γκριζόµαυρη απόχρωση και είναι καλύτερα ορατές. τους: Η µικροσκοπική εξέταση των τριχών µπορεί να αποκαλύψει 3 τύπους διήθησής Οι λοιµώξεις ενδοτριχικού τύπου (endothrix) προκαλούνται από µύκητες που εισδύουν στο εσωτερικό του στελέχους των τριχών και αποτελούνται από αρθροκονίδια και υφές. Τα είδη αυτά είναι το Trichophyton tonsurans, το Τ. violaceum και το Τ. soudanense. Oι λοιµώξεις εξωτριχικού τύπου (ectothrix) προκαλούνται από µύκητες που διηθούν κυρίως το εξωτερικό του στελέχους της τρίχας. Μερικοί αιτιολογικοί παράγοντες των εξωτριχικών µυκητιάσεων προκαλούν µια φωσφορίζουσα δερµατοφυτία κεφαλής.
Εικ. 10. Λοίµωξη τρίχας από Microsporum canis, εξωτριχικού τύπου (δηλαδή τα σπόρια του µύκητα βγαίνουν έξω από το σκληρό εξωτερικό περίβληµα της τρίχας) όπως φαίνεται στο µικροσκόπιο. Έχει γίνει χρώση ειδικής µυκητολογικής µπλε χρωστικής (cotton blue). Οι λοιµώξεις του άχωρα χαρακτηρίζονται από διήθηση των τριχών από υφές που δεν σχηµατίζουν κονίδια και από την παρουσία γραµµικών χώρων αέρα. Με αυτόν τον τύπο λοίµωξης σχετίζεται το Τ. schoenleinii. Η µορφή αυτή ήταν κακή γιατί συχνά οδηγούσε σε µόνιµη καταστροφή τριχών και αλωπεκία. Ευτυχώς, αν και ήταν συχνή στη χώρα µας παλαιότερα σήµερα έχει εξαφανιστεί εντελώς. 3) καλλιέργεια αυτού σε ειδικά καλλιεργητικά υλικά. Εικ. 11. Αρχική καλλιέργεια υλικού από δερµατική βλάβη. Τα δερµατόφυτα που αναπτύχθηκαν φαίνονται λευκά (πρόκειται για Trichophyton mentagrophytes), η µπλε αποικία είναι επιµόλυνση από µύκητα του περιβάλλοντος επί του υλικού δερµατικής βλάβης. Τα δερµατικά ξέσµατα µπορούν επίσης να καλλιεργηθούν σε κατάλληλο υλικό. Η καλλιέργεια του οργανισµού, εκτός της διαγνωστικής βοήθειας και διαγνωστικής βεβαιότητας που προσφέρει, επιτρέπει επίσης την ακριβή ταυτοποίησή του. Άγαρ Sabouraud-γλυκόζης: Ένα µη ειδικό καλλιεργητικό υλικό που αποτελείται από πεπτόνη, δεξτρόζη, άγαρ και απεσταγµένο νερό. Επιτρέπει την ανάπτυξη των βακτηρίων και των παθογόνων και µη παθογόνων ζυµών και υφοµυκήτων. Άγαρ Sabouraud µε κυκλοεξιµίδη (Μυκοβιοτικό άγαρ ή Mycosel): Ένα επιλεκτικό υλικό για τα δερµατόφυτα. Αποτελείται από άγαρ Sabouraud µε κυκλοεξιµίδη (καταστέλλει τους σαπροφυτικούς µύκητες) και χλωραµφενικόλη (καταστέλλει τα βακτήρια). Είναι διαθέσιµο και ως έτοιµο εµπορικό σκεύασµα µε το όνοµα Mycosel. Τα δερµατόφυτα και η Candida albicans µεγαλώνουν καλά στο υλικό αυτό, ενώ η ανάπτυξη των επιµολυντικών βακτηρίων, µερικών ζυµών και πολλών ευκαιριακών µυκήτων αναστέλλεται.
Υλικό ελέγχου των δερµατοφύτων (Dermatophyte test media): Άγαρ Sabouraud µε κυκλοεξιµίδη, γενταµυκίνη και υδροχλωρική χλωροτετρακυκλίνη. Περιέχει επίσης ένα δείκτη ερυθρού της φαινόλης. Αν υπάρχει ένα δερµατόφυτο, το χρώµα του υλικού αλλάζει από κίτρινο σε ερυθρό. Μπορεί όµως να εµφανιστούν και ψευδώς θετικά αποτελέσµατα. Εικ. 12. Τα δερµατόφυτα που αναπτύσσονται στο υλικό Dermatophyte Test Medium (DTM) προκαλούν την παραγωγή ερυθρής χρωστικής σε αντίθεση µε περιβαλλοντικούς-µη παθογόνους µύκητες που µεγαλώνουν στην καλλιέργεια τυχαία, είτε γιατί ήταν αρχικά πάνω στο δέρµα ή στα νύχια ή, σπανιότερα, γιατί πέφτουν από τον αέρα µέσα στην καλλιέργεια (αριστερά στην εικόνα, η κίτρινη καλλιέργεια αντιπροσωπεύει έναν µύκητα Penicillium). Το υλικό αυτό µπορεί να χρησιµοποιηθεί για να ξεχωρίσει κάποιο δερµατόφυτο από την πληθώρα των άλλων µυκήτων που βρίσκονται παντού στο περιβάλλον (συµπεριλαµβανοµένου του υγιούς και παθολογικού δέρµατος) και που δεν είναι συνήθως παθογόνοι. 4) ταυτοποίηση του είδους του αποµονωθέντος µύκητα. Η αποµόνωση ενός µύκητα από την καλλιέργεια πρέπει να ακολουθείται από την ταυτοποίηση αυτού. Η βέβαιη ανεύρεση ενός δερµατοφύτου σε µία δερµατική βλάβη ενέχει αιτιολογική σηµασία και συνεπώς είναι καθοριστική στην ιατρική διάγνωση της συγκεκριµένης βλάβης και στην επιλογή της θεραπείας. Η διαδικασία ταυτοποίησης (ορθότερα ταξινόµησης) του αποµονωθέντος µύκητα περιλαµβάνει αρχικά τον καθορισµό των µορφολογικών χαρακτηριστικών του σε µακροσκοπικό και µικροσκοπικό επίπεδο. Ακολουθεί η καλλιέργεια του σε ειδικά σπορογόνα υλικά (π.χ. άγαρ δεξτρόζης-πατάτας, άγαρ-nacl) και οι διάφορες βιοχηµικές δοκιµασίες (άγαρ ουρίας, απαίτηση βιταµινών, ειδικά διαφοροποιητικά υλικά κλπ). Τέλος, στις δυσκολότερες περιπτώσεις επιχειρούνται µελέτες σύζευξης. Αν πρόκειται για πιθανή δερµατοφυτία του τριχωτού, µπορεί να προηγηθεί παρατήρηση των βλαβών µε τη λυχνία του Wood. Η λυχνία αυτή εκπέµπει υπεριώδη ακτινοβολία και προκαλεί το φθορισµό των τριχών που έχουν προσβληθεί από ορισµένα είδη δερµατοφύτων όπως το Microsporum audouinii. Η όλη διαδικασία πρέπει να γίνεται σε έµπειρο εργαστήριο και απαιτεί τουλάχιστον δύο εβδοµάδες για την ολοκλήρωσή της και συχνά και τρεις. Για τον λόγο αυτό, πρόσφατα έχουν αναπτυχθεί µέθοδοι διάγνωσης που βασίζονται στην ανίχνευση DNA των δερµατοφύτων. Οι µέθοδοι αυτές (γενικά βασίζονται στη µέθοδο αλυσιδωτής αντίδρασης πολυµεράσης-pcr) είναι πολύ ευαίσθητες και υπόσχονται πολλά
για την επιτάχυνση και ακριβέστερη διάγνωση των δερµατοφυτιάσεων, ιδιαίτερα των ονυχοµυκητιάσεων όπου οι παραδοσιακές µέθοδοι διάγνωσης, µικροσκόπηση και καλλιέργεια, δεν είναι και τόσο ικανοποιητικές. ΝΕΩΤΕΡΕΣ ΜΟΡΙΑΚΕΣ ΜΕΘΟ ΟΙ ΙΑΓΝΩΣΗΣ-ΑΝΙΧΝΕΥΣΗ DNA Λόγω της επίπονης, χρονοβόρας και όχι πάντα επιτυχούς µεθοδολογίας ταυτοποίησης των δερµατοφύτων έχει γίνει προσπάθεια εφαρµογής νεότερων, των µεθόδων Mοριακής Βιολογίας, που βασίζονται στην ανίχνευση DNA των µυκήτων. Οι µοριακές τεχνικές έχουν εφαρµοστεί εκτεταµένα σε ερευνητικό επίπεδο στην ταυτοποίηση των δερµατοφύτων που έχουν πρώτα αποµονωθεί από µία δερµατική βλάβη σε καθαρή καλλιέργεια. Η τεχνική που συνήθως εφαρµόζεται είναι η ενίσχυση µε PCR γονιδιακών περιοχών όπως η 18S, το σύµπλεγµα ITS1-5.8S-ITS2, τα γονίδια της χιτίνης και της ακτίνης κλπ. Η PCR συχνά συνδυάζεται µε πέψη του προϊόντος µε περιοριστικά ένζυµα (PCR-RFLP) ή πλέον µε προσδιορισµό της αλληλουχίας των βάσεων DNA του προϊόντος (sequencing). Η ιδέα είναι ότι η αλληλουχία αυτή είναι µοναδική για κάθε είδος δερµατοφύτου ή τουλάχιστον για τα περισσότερα είδη. Προαπαιτείται η αποµόνωση και καλλιέργεια του µύκητα και η εκχύλιση ολικού DNA από καθαρό καλλιέργηµα. Eικ. 13. Το γράφηµα αυτό έχει παραχθεί κατά το sequencing κατά Sanger της γονιδιακής περιοχής ITS ενός δερµατοφύτου (Τrichophyton rubrum). Κάθε κορυφή αντιπροσωπεύει µία βάση DNA. H άµεση µοριακή διάγνωση από κλινικό υλικό χωρίς µικροσκόπηση και καλλιέργεια (ξέσµατα δέρµατος, ξέσµατα νυχιών και τρίχες) έχει αναπτυχθεί τα τελευταία χρόνια αλλά η κλινική χρήση της δεν έχει ακόµη γενικευτεί, λόγω της µικρής εµπειρίας των περισσότερων εργαστηρίων µε τις νεότερες µεθόδους PCR και λόγω ζητηµάτων κόστους.
Εικ. 14. Η µέθοδος real-time PCR που έχει αναπτυχθεί από το Πανεπιστήµιο Αθηνών σε συνεργασία µε το Πανεπιστήµιο του Leiden και το Ινστιτούτο CBS της Βασιλικής Ακαδηµίας της Ολλανδίας µε σκοπό την ταυτόχρονη ανίχνευση και ταυτοποίηση των έξι κυριότερων δερµατοφύτων από βλάβες δέρµατος-τριχών-ονύχων µπορεί να ανιχνεύει ακόµη και έναδύο κύτταρα δερµατοφύτων ανά κλινικό δείγµα.. Eικ. 6. Η µέθοδος real-time PCR µπορεί να ανιχνεύει ένα δερµατόφυτο µε κριτήριο διαφοράς κατά δύο µόνο βάσεις DNA. Στο εικονιζόµενο παράδειγµα real-time PCR, το Trichophyton violaceum, συνώνυµο µε τα Τ. glabrum και T. yaoundei, διακρίνεται από άλλα συγγενικά δερµατόφυτα λόγω τριών διαφορετικών βάσεων (µέσα στην έλλειψη). Τέλος, σχεδιάστηκαν µέθοδοι για να ξεχωρίζουν µεταξύ τους τα διάφορα στελέχη του ίδιου είδους δερµατοφύτου, ακριβώς όπως οι εγκληµατολογικές µέθοδοι DNA µπορούν να ξεχωρίζουν ένα ανθρώπινο άτοµο ανάµεσα σε εκατοµµύρια. Αυτό έγινε για να απαντηθούν ερωτήµατα όπως αν σε µία βλάβη υπάρχουν περισσότερα από ένα διαφορετικά «άτοµα» µύκητα και αν ορισµένα από αυτά είναι πιο µολυσµατικά ή πιο ανθεκτικά. υστυχώς όµως, και σε αντίθεση µε το τι συµβαίνει στους ανθρώπους, η διάκριση των «ατοµικών» στελεχών δερµατοφύτων δεν είναι πολύ πετυχηµένη επί του παρόντος. Τέτοιες µέθοδοι έχουν ονόµατα όπως: ανάλυση των πολυµορφικών περιοριστικών προτύπων ολικού ή µιτοχονδριακού DNA (RFLP- restriction fragment length polymorphism), ανάλυση των πολυµορφικών περιοριστικών προτύπων προϊόντων αλυσιδωτής αντίδρασης πολυµεράσης (PCR-RFLP) και τυχαία ενίσχυση του πολυµορφικού DNA (rapid amplified polymorphic DNA-RAPD).
Εικ. 15. Κάθε είδος δερµατοφύτου παρουσιάζει ένα µοναδικό πρότυπο στην εικονιζόµενο µέθοδο ριβοτυπίας της γονιδιακής περιοχής IGS των δερµατοφύτων. Η µέθοδος είναι κατάλληλη µόνο για δερµατόφυτα που έχουν ήδη αναπτυχθεί σε καλλιέργεια. Θεραπεία Συστηµατική, από του στόµατος αγωγή, ενδείκνυται στη δερµατοφυτίαση του τριχωτού, του γενείου, συνήθως στην ονυχοµυκητίαση, στην εκτεταµένη δερµατοφυτίαση του κορµού και στις εν τω βάθει (υποδόρειες) µορφές. Στην ονυχοµυκητίαση αγωγή από το στόµα δίδεται, συνεχόµενα ή διακοπτόµενα, για τουλάχιστον 3 µήνες, ενώ στην δερµατοφυτίαση του τριχωτού συχνά για 2 ή περισσότερους µήνες. Τα συνήθη συστηµατικώς χορηγούµενα φάρµακα είναι η γκριζεοφουλβίνη, η ιτρακοναζόλη και η τερβιναφίνη. Τα τοπικά χορηγούµενα φάρµακα (σε µορφή κρέµας, αλοιφής, λοσιόν, σκόνης κ.α.) που χρησιµοποιούνται ανήκουν σε τρεις κύριες κατηγορίες: στις αζόλες (µικοναζόλη, κλοτριµαζόλη, εκοναζόλη, σουλκοναζόλη, κετοκοναζόλη, οξικοναζόλη, τιοκοναζόλη, ισοκοναζόλη, µπιφοναζόλη, φεντικοναζόλη και σερτακοναζόλη), στις αλλυλαµίνες (τερβιναφίνη, ναφτιφίνη) και στις κυκλολυπυριδινόνες (κυκλοπυροξολαµίνη). Άλλα τοπικά χορηγούµενα φάρµακα είναι η αµορολφίνη, η χαλοπρογκίνη και η τολναφτάτη. Τα αντιµυκητιακά φάρµακα που δίνονται από το στόµα πρέπει πάντα να δίδονται µε συνταγή και υπό παρακολούθηση γιατρού, λόγω των πιθανών παρενεργειών και αλληλεπιδράσεων τους µε άλλα φάρµακα. Λόγω των πιθανών αυτών παρενεργειών και του υψηλού κόστους τους, στις προηγµένες χώρες της Αµερικής και Ευρώπης για την έναρξη αγωγής από το στόµα συχνά απαιτείται εργαστηριακή τεκµηρίωση της µυκητίασης, δηλαδή θετική καλλιέργεια. Ζωόφιλα δερµατόφυτα Στην περίπτωση των ζωόφιλων δερµατοφύτων, το ζώο που πιστεύεται ότι αποτελεί την πηγή της µόλυνσης πρέπει να εξετάζεται και να θεραπεύεται ή/και να αποµακρύνεται παροδικά από τον ασθενή, ώστε να αποφεύγεται η επαναµόλυνση αυτού και η διαιώνιση του προβλήµατος.
Εικ. 16. Πολλά είδη ζώων µπορεί να νοσήσουν από δερµατόφυτα και να µεταδώσουν τους µύκητες αυτούς στους ανθρώπους. Εδώ βλάβες σε κουνέλι (pet). Πρέπει τα παιδιά µε µυκητίαση του τριχωτού να απέχουν από το σχολείο και να κουρεύονται σύρριζα; Το κούρεµα και η αποχή από το σχολείο αποτελούσαν παλαιότερα µέρος της θεραπευτικής διαδικασίας και είχαν σκοπό να περιορίσουν τη µετάδοση των δερµατοφύτων σε άλλα παιδιά. Με την υιοθέτηση των αποτελεσµατικών σύγχρονων φαρµάκων, δεν αποτελούν πλέον συνιστώµενο µέτρο στην δερµατοφυτίαση του τριχωτού της κεφαλής των παιδιών. Εντούτοις, µαζί µε την από του στόµατος θεραπεία, συνιστάται η χρήση ενός αντιµυκητιακού σαµπουάν για να ελαττωθεί το µυκητιακό φορτίο στο κεφάλι του παιδιού και η έτσι η µολυσµατικότητά του. Είναι επικίνδυνα για τη ζωή; Όχι, γενικά τα δερµατόφυτα είναι πολύ καλοήθεις οργανισµοί παραµένοντας σχεδόν πάντα στην επιφάνεια του δέρµατος. Σε εξαιρετικές περιπτώσεις µπορεί να επεκταθούν βαθειά κάτω από το δέρµα, στο υποδόρειο, δηµιουργώντας κλινικές νοσολογικές µορφές που είναι δύσκολο να διαγνωστούν και να θεραπευτούν (π.χ. κοκκίωµα Majocchi στους θυλάκους των τριχών). Τα δερµατόφυτα ευτυχώς δεν προκαλούν συστηµατικές λοιµώξεις σπλάχνων ή άλλων εσωτερικών οργάνων. Σε ανοσοκατεσταλµένους ασθενείς και σε λίγες άλλες νόσους όπως η ιχθύαση, µπορεί να λάβουν µεγάλη έκταση προκαλώντας µεγάλη νοσηρότητα. Γιατί πρέπει να θεραπεύονται; Υπάρχουν αρκετοί λόγοι. Αν και µερικές φορές αυτοϊώνται, οι δερµατοφυτιάσεις γενικά τείνουν να χρονίζουν παραµένοντας επ αόριστον. Συνήθως προκαλούν συµπτώµατα όπως κνησµό, ερεθισµό κλπ. Οι µορφές που µολύνουν τις τρίχες, στο κεφάλι και το γένειο, µπορούν να προκαλέσουν µη αντιστρεπτή καταστροφή τριχών και αλωπεκία όταν χρονίσουν. Οι δερµατοφυτιάσεις που οφείλονται σε ανθρωπόφιλα είδη πρέπει να θεραπεύονται επιπρόσθετα για την αποφυγή µόλυνσης άλλων ανθρώπων. Επειδή προκαλούν λύσεις της συνεχείας του δέρµατος, µπορεί να σχετίζονται µε σοβαρές βακτηριακές µολύνσεις, όπως π.χ. το ερυσίπελας (στρεπτοκοκκική µόλυνση του δέρµατος) συχνά σχετίζεται µε δερµατοφυτία των πελµάτων. Επειδή έχει βρεθεί ότι παράγουν αντιβιοτικά όπως η πενικιλλίνη σε µικρές ποσότητες, είχε προταθεί στο παρελθόν ότι µπορεί να σχετίζονται µε ευαισθητοποίηση του ανθρώπινου οργανισµού στην πενικιλλίνη, έχοντας σχέση µε τις αλλεργίες στο αντιβιοτικό αυτό. Τέλος, οι δερµατοφυτιάσεις είναι αντιαισθητικές, ιδίως όταν είναι σε ορατές περιοχές του σώµατος.
Eικ. 17. Μόνιµη καταστροφή των µαλλιών µε συνέπεια µη-αντιστρεπτή και µη-θεραπεύσιµη αλωπεκία, προκαλούµενη από χρόνια δερµατοφυτική λοίµωξη. Η ασθενής δεν είχε αναζητήσει θεραπεία για 50 έτη. Η κλινική αυτή εικόνα είναι πλέον τόσο σπάνια ώστε η αρχική (λανθασµένη) διάγνωση ήταν αυτή του ερυθηµατώδους δερµατικού λύκου, µίας µη µολυσµατικής αυτοάνοσης νόσου. Πιστεύεται ότι πολλές αναφερόµενες περιπτώσεις λέπρας από το παρελθόν ήταν στην πραγµατικότητα χρόνιες δερµατοφυτικές λοιµώξεις. Πρόληψη Ο τοµέας της πρόληψης των λοιµώξεων από T. rubrum, και γενικά από δερµατόφυτα, δεν έχει αναπτυχθεί επαρκώς. Παρά το ότι ήδη χρησιµοποιούνται επιτυχώς εµβόλια για την πρόληψη των λοιµώξεων από ζωόφιλα δερµατόφυτα όπως το Τ. verrucosum (πρόσφατα κυκλοφόρησε ένα εµβόλιο για τα άλογα, Insol Dermatophyton, που καλύπτει τα κυριότερα είδη δερµατοφύτων που µολύνουν τον οργανισµό αυτό), για τα ανθρωπόφιλα δερµατόφυτα δεν έχουν κατασκευαστεί αντίστοιχα εµβόλια. Η ορθή απολύµανση κοινόχρηστων χώρων όπως τα µπάνια και οι δεξαµενές κολύµβησης καθώς και η ελάττωση των µολυσµατικών πηγών µέσω έγκαιρης και πλήρους θεραπείας (δύο πληµελώς εφαρµοζόµενα µέτρα επιδηµιολογικού ελέγχου) παίζουν επίσης σηµαντικό ρόλο στην πρόληψη των δερµατοφυτικών λοιµώξεων. Επιδηµιολογία Ο επιδηµιολογικός χάρτης των δερµατοφυτιάσεων στην Ελλάδα έχει αλλάξει πολύ στη διάρκεια του εικοστού αιώνα. Στις αρχές του αιώνα το κυριότερο πρόβληµα ήταν η µόλυνση του τριχωτού της κεφαλής των παιδιών από τα ανθρωπόφιλα είδη Microsporum audouinii και Trichophyton violaceum. Σήµερα στην Ελλάδα, τα κύρια δερµατόφυτα είναι τα ανθρωπόφιλα δερµατόφυτα Τrichophyton rubrum, Trichophyton interdigitale, Τrichophyton tonsurans, Trichophyton violaceum και Epidermophyton floccosum. Λιγότερο συχνά συνολικά είναι τα ζωόφιλα Trichophyton mentagrophytes και Microsporum canis. Οι λοιµώξεις του τριχωτού των παιδιών σήµερα προκαλούνται κυρίως από το είδος Microsporum canis που µεταδίδεται στα παιδιά από γάτες και σκύλους. Σπάνια εισάγονται µέσω µετανάστευσης τα Microsporum audouinii, Trichophyton
soudanense, Microsporum ferrugineum, Microsporum audouini και Trichophyton schoenleinii. Οι χώρες εισαγωγής τους είναι τα Βαλκάνια, η Ανατολική Ευρώπη και η Αφρική. Η ακριβής επιδηµιολογική εικόνα των εισαγοµένων µυκητιάσεων στη χώρα µας δεν είναι γνωστή, λόγω της έλλειψης συστήµατος καταγραφής και της µη υποχρεωτικής αναφοράς τους στις υγειονοµικές αρχές. Εξ αυτού συνάγεται ότι επί του παρόντος δεν πρέπει να αποτελούν µεγάλο πρόβληµα δηµόσιας υγείας. Εικ. 18. Trichophyton soudanense, ένα εξωτικό είδος που εισάγεται ενίοτε στην Ελλάδα από την Αφρικανική Ήπειρο.