Η αρχή «nullum crimen nulla poena sine lege» ως συνταγματικός κανόνας δικαίου (άρ. 7 1 εδ. α Συντ.)

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "Η αρχή «nullum crimen nulla poena sine lege» ως συνταγματικός κανόνας δικαίου (άρ. 7 1 εδ. α Συντ.)"

Transcript

1 Η αρχή «nullum crimen nulla poena sine lege» ως συνταγματικός κανόνας δικαίου (άρ. 7 1 εδ. α Συντ.) Τυπική παραγωγή και δογματική ανάλυση στο πλαίσιο ενός θεωρητικού μοντέλου ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ Π. ΤΣΙΝΑΣ Διάγραμμα 1. Εισαγωγή. 2. Η τυπική παραγωγή του κανόνα n.c.n.p.s.l Το θεώρημα συγκρούσεως αρχών (Kollisionstheorem) ως βάση της τυπικής παραγωγής Ο κανόνας n.c.n.p.s.l. ως προϊόν συγκρούσεως της αρχής της προσωπικής ελευθερίας (ΑΠΕ) με την αρχή της δημόσιας ασφάλειας (ΑΔΑ) Κάποιες διευκρινίσεις: Η λογική δομή της πρότασης n.c.n.p.s.l. 3. Η δογματική ανάλυση του κανόνα n.c.n.p.s.l Η απαγόρευση αξιοποίνου (επιταγή μη-αξιοποίνου) ως γενικό περιεχόμενο του κανόνα n.c.n.p.s.l Οι επιμέρους απαγορεύσεις του κανόνα και οι αποδέκτες τους. 4. Επίλογος Συμπεράσματα. Ο κ. Κωνσταντίνος Π. Τσίνας είναι Διδάκτωρ Νομικής Παν. Αθηνών, Δικηγόρος. Η παρούσα μελέτη, με μικρές τροποποιήσεις, πρόκειται να δημοσιευθεί στον υπό έκδοση Αναμνηστικό Τόμο για τον καθηγητή Χ. Δέδε (με επιμέλεια Νέστ. Κουράκη). σελ

2 82 ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ Π. ΤΣΙΝΑ 1. Εισαγωγή. Η ΠΡΟΣΦΑΤΗ ΑΠΩΛΕΙΑ ΣΗΜΑΝΤΙΚΩΝ εκπροσώπων της ελληνικής ποινικής επιστήμης των τελών του περασμένου αιώνα, των Γ.Α. Μαγκάκη, Ι.Ε. Μανωλεδάκη και Χρ. Δέδε, δίνει την αφορμή και την ευκαιρία στους Έλληνες νομικούς να μελετήσουν ξανά το έργο αυτών των συγγραφέων, προνομιακή θέση στο οποίο κατέχει η ανάπτυξη του περιεχομένου του θεμελιώδους δόγματος nullum crimen nulla poena sine lege (εφεξής: n.c.n.p.s.l.). Το δόγμα αυτό, που διαπνέει απ άκρου εις άκρον το σύγχρονο ποινικό δίκαιο και του προσδίδει τον χαρακτήρα του ως δικαίου και όχι ως αυθαίρετου συστήματος καταστολής της ανθρώπινης συμπεριφοράς, αποτέλεσε βασικό αντικείμενο ενδιαφέροντος αυτών των θεωρητικών, τόσο στα συγγράμματά τους για το Γενικό Μέρος του ποινικού δικαίου 1, όσο και στις συμβολές τους σε συστηματικά έργα ερμηνείας του Ποινικού Κώδικα (άρ. 1) 2 και του Συντάγματος (άρ. 7 παρ. 1) 3 ή σε αυτοτελείς εργασίες 4. Συνιστά, λοιπόν, αυτονόητη υποχρέωση της νεότερης γενιάς επιστημόνων, η συνέχιση της εντατικής προσπάθειας που κατέβαλαν οι ανωτέρω συγγραφείς προκειμένου να προσδιοριστεί και να αναλυθεί επαρκώς το περιεχόμενο αυτής της βασικής, για θεωρία και πράξη, κανονιστικής προτάσεως. Σ αυτή την κατεύθυνση κινούνται οι αναπτύξεις που ακολουθούν. Το δόγμα n.c.n.p.s.l., που βρίσκει έκφραση σε αρκετές διατάξεις της έννομης τάξης 5, αποτελεί παγίως, εδώ και δύο αιώνες μετά από την λιτή διατύπωσή 1. Για «ακρογωνιαίο λίθο του συστήματος του ουσιαστικού ποινικού δικαίου σε κάθε δημοκρατική Πολιτεία» κάνει λόγο ο ΜΑΓΚΑΚΗΣ, Ποινικό Δίκαιο. Διάγραμμα ΓΜ, , 39 και για «... ιστορική κατάκτηση των λαών στον αγώνα τους για περισσότερη ελευθερία και εξασφάλιση απέναντι στην αυθαιρεσία των εκάστοτε κυβερνώντων» ο ΜΑΝΩΛΕΔΑΚΗΣ, Ποινικό Δίκαιο ΓΘ, 2004, ΜΑΓΚΑΚΗ, ΣυστΕρμΠοινΚ, 2005, άρ. 1, αρ ΜΑΝΩΛΕΔΑΚΗ, εις: ΚΑΣΙΜΑΤΗ/ΜΑΥΡΙΑ, Ερμηνεία του Συντ., , άρ. 7, αρ. 1 επ. 4. Βλ. ΔΕΔΕ, «Η προέλευσις της αρχής ουδέν έγκλημα ουδεμία ποινή άνευ νόμου», Μελέτες προς τιμήν Ν. Δελούκα-Τόμος Ι, 1989, 205 επ. 5. Η «αρχή» αυτή δεν κατοχυρώνεται μόνο στο Σύνταγμα (άρ. 7 1 εδ. ά) και τον Ποινικό μας Κώδικα (άρ. 1), αλλά και σε άλλες διατάξεις αυξημένης τυπικής ισχύος (σύμφωνα με το άρ εδ. ά Συντ.). Τέτοιες είναι λ.χ. το άρ. 7 1 εδ. ά της ΕΣΔΑ, το άρ εδ. ά ΔΣΑΠΔ και το

3 Η αρχή «nullum crimen nulla poena sine lege» ως συνταγματικός κανόνας δικαίου 83 του από τον Γερμανό ποινικολόγο και φιλόσοφο του δικαίου Paul Anselm von Feuerbach 6, αντικείμενο εντατικής έρευνας στην νομική επιστήμη και, μάλιστα, από διπλή άποψη: Απασχολεί τόσο την ποινική όσο και την συνταγματική θεωρία και εξετάζεται τόσο από την οπτική της λειτουργίας του ως «αρχής» 7 του ποινικού δικαίου, όσο και από εκείνη της λειτουργίας του ως «ατομικού δικαιώματος» (προσωπικής ασφάλειας) του συνταγματικού δικαίου. Πράγματι, εγγύτερη παρατήρηση δείχνει ότι η ανάλυση του δόγματος n.c.n.p.s.l. αναλαμβάνεται όχι μόνο από ποινικολόγους συγγραφείς αλλά και από θεωρητικούς του συνταγματικού δικαίου τα δε σχετικά πορίσματα ανευρίσκονται όχι μόνο στα ποινικά εγχειρίδια και ερμηνευτικά έργα 8 αλλά και στα συγγράμματα ερμηνείας των θεμελιωδών δικαιωμάτων 9. Το γεγονός αυτό έχει ενδιαφέρουσες συνέπειες, με κυριότερη την ακόλουθη: Η κατανόηση της λειτουργίας του δόγματος και η σύλληψη του πολυδιάστατου περιεχομένου του δεν επιτρέπουν τον περιορισμό της προσοχής του ερευνητή αυστηρά στο οικείο δογματικό περιβάλλον αλλά επιβάλλουν την διαρκή περιπλάνηση του βλέμματος από το ποινικό στο συνταγματικό δίκαιο και αντιστρόφως, προκειμένου να αποφευχθούν μονομέρειες που θα έρχονταν σε αντίθεση με το ιδεώδες της ενότητας δικαίου η τελευταία οφείλει να επιδιώκεται, παρά την αναγκαία διάσπαση της έννομης τάξης σε επιμέρους κλάδους 10. άρ εδ. ά της Οικουμενικής Διακήρυξης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Για μια σύντομη θεώρηση της κατοχύρωσης της «αρχής» n.c.n.p.s.l. στα συντάγματα των ευρωπαϊκών χωρών, βλ. DANNECKER/LK -StGB, , 1, FEUERBACH, Lehrbuch des gemeinen in Deutschland gültigen peinlichen Rechts, 1801, Ο όρος «αρχή» τίθεται σε εισαγωγικά καθώς, όπως θα φανεί κατά την πρόοδο της μελέτης, δεν ακριβολογεί. 8. Ενδεικτικώς, βλ. ΚΑΤΣΑΝΤΩΝΗ, Ποινικόν Δίκαιον ΓΜ Ι, 1972, 32, ΑΝΔΡΟΥΛΑΚΗ, Ποινικό Δίκαιο ΓΜ Ι, , 93, ΚΟΤΣΑΛΗ, Ποινικό Δίκαιο ΓΜ Ι, 2005, 35, ΜΥΛΩΝΟΠΟΥΛΟΥ, Ποινικό Δίκαιο ΓΜ Ι, 2007, 59, ΜΑΝΩΛΕΔΑΚΗ, Ποινικό Δίκαιο ΓΘ, 2004, 50, ΧΑΡΑΛΑΜΠΑΚΗ, Σύνοψη Ποινικού Δικαίου ΓΜ 1, 2010, 119, ΒΑΘΙΩΤΗ, Στοιχεία Ποινικού Δικαίου ΓΜ, 2007, 24, ΜΑΓΚΑΚΗ, ΣυστΕρμΠοινΚ, 2005, άρ. 1, αρ. 1 επ. 9. Βλ., επίσης ενδεικτικώς, ΜΑΝΕΣΗ, Συνταγματικά Δικαιώματα ά -Ατομικές ελευθερίες, , 191, ΔΑΓΤΟΓΛΟΥ, Ατομικά Δικαιώματα Α, , 307 και ΧΡΥΣΟΓΟΝΟΥ, Ατομικά και κοινωνικά δικαιώματα, , Αντίθετης άποψης φαίνεται ότι είναι ο KUHLEN, Zum Verhältnis vom Bestimmtheitsgrund-

4 84 ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ Π. ΤΣΙΝΑ Στην παρούσα συμβολή, θα επιχειρήσουμε να παρουσιάσουμε μια θεωρητική σύλληψη του δόγματος n.c.n.p.s.l., η οποία να εξηγεί ικανοποιητικά το διπλό ενδιαφέρον που αυτό παρουσιάζει, να αναπτύσσει τις διάφορες πτυχές του κανονιστικού περιεχομένου του και να προσεγγίζει το πλούσιο σε επιταγές και απαγορεύσεις νόημά του. Προς τον σκοπό αυτό, θα αξιοποιήσουμε ένα κατάλληλο θεωρητικό μοντέλο και τα εργαλεία της σύγχρονης αναλυτικής μεθοδολογίας του δικαίου, επιμερίζοντας τις παρακάτω αναπτύξεις σε δύο διακριτές ενότητες: Αφενός την τυπική παραγωγή και αφετέρου την δογματική ανάλυση του σχετικού κανόνα. Βασικό πόρισμα όσων ακολουθούν συνιστά η παραδοχή ότι η «αρχή» n.c.n.p.s.l. δεν αποτελεί κατ ακριβολογίαν «αρχή» αλλά έναν αυξημένου κύρους λόγω της κατοχύρωσής του στο άρ. 7 1 Συντ. κανόνα δικαίου. Η παραδοχή αυτή οδηγεί περαιτέρω στην υιοθέτηση του δικαιοπολιτικώς σημαντικού συμπεράσματος της απόλυτης ισχύος του δόγματος, η οποία συνιστά χαρακτηριστικό των κανόνων και όχι των αρχών. Πρόκειται για την αναγνώριση μιας αδιαπραγμάτευτης ισχύος, η οποία δεν υπόκειται σε σταθμίσεις εφαρμογής και δεν ανέχεται υποχωρήσεις ανάλογα με τα εκάστοτε δεδομένα, τις σκοπιμότητες, τα συμφέροντα και τις περιστάσεις. Αλλά αξιώνει με κατηγορηματικό τρόπο την επέλευση των εννόμων συνεπειών του συγκεκριμένου κανόνα (δηλ. την άρνηση επιβολής ποινής: «Nulla poena!»), κάθε φορά που διαπιστώνεται ότι πληρούνται και συντρέχουν οι (αρνητικές) προϋποθέσεις αυτού του κανόνα (δηλ. έλλειψη νόμου, με ορισμένα χαρακτηριστικά: Lex scripta, stricta, praevia, certa). satz und Analogieverbot, in: FS - H. Otto (εφεξής: Kuhlen, 2007), 89, ο οποίος κάνει λόγο για δύο διαφορετικά «μοντέλα» σύλληψης της αρχής της νομιμότητας, το ποινικό και το συνταγματικό. Κάποιες διαφορές μεταξύ συνταγματικοδικαιϊκών και ποινικοδογματικών αναλύσεων του περιεχομένου της αρχής n.c.n.p.s.l. μπορεί κανείς να παρακολουθήσει ανατρέχοντας στα ερμηνευτικά συστηματικά έργα, αφενός του γερμανικού Συντάγματος αφετέρου του γερμανικού ΠΚ. Από τα πρώτα βλ. ενδεικτικώς SCHULZE-FIELITZ, in: Dreier GG-Kommentar, 2000, Bd. III: Art. 103 Abs. II GG ( 1-52), NOLTE, in: Mangoldt/Klein/Starck GG-Kommentar, 2005, Bd. 3: Art. 103 Abs. 2 GG ( ), SCHMIDT-ASSMANN, in: Maunz/Dürig GG-Kommentar, 2006, Bd. IV: Art 103 Abs. II ( ). Από τα δεύτερα βλ. ESER/SchSch-StGB, , 1, 50, TRÖNDLE-FISCHER/StGΒ, , 1, 11, SCHMITZ/MK-StGB, 2003, 1, 78-80, KÜHL/StGBKomm., , 1, 5, RUDOL- PHI/SK-StGB, , 1, 33, HASSEMER-KARGL/NK-StGB, , 1, 110, TRÖNDLE/LK-StGB, , 1, 51.

5 Η αρχή «nullum crimen nulla poena sine lege» ως συνταγματικός κανόνας δικαίου Η τυπική παραγωγή του κανόνα n.c.n.p.s.l. Προκειμένου να συλλάβει κανείς το περιεχόμενο της διάταξης της νομιμότητας εγκλημάτων και ποινών, είναι αναγκαίο να προβεί σε ανάλυση της δομής της. Η ανάλυση αυτή μπορεί να λάβει ως θετική αφετηρία το άρ. 7 1 εδ. ά Συντ., λόγω της αυξημένης τυπικής ισχύος του, που το καθιστά πρωταρχική πηγή του δόγματος n.c.n.p.s.l. σε σχέση με τις διατυπώσεις του αλλού 11. Η ανάλυση αυτή σκοπεύει να οδηγήσει σε μια παραγωγή 12 της νομιμότητας εγκλημάτων και ποινών, που να μην εκλαμβάνει την τελευταία ως αναμφισβήτητο νομικό δόγμα, απλώς επειδή ο συντακτικός νομοθέτης είχε την πρόνοια να την θεσπίσει αυτοτελώς στο άρ. 7 Συντ., αλλά να την συσχετίζει με άλλες συνταγματικές αρχές και να εξηγεί την δομή της. Προτού καταβληθεί μια τέτοια προσπάθεια, είναι χρήσιμο να υπογραμμιστεί ότι, σε όσα ακολουθούν, αναφερόμαστε γενικώς στην n.c.n.p.s.l. και όχι ειδικώς σε ορισμένη από τις αποκαλούμενες «εκφάνσεις» ή «παραλλαγές» 13 της (lex certa/scripta/praevia/stricta). Η σχέση μεταξύ της γενικής αυτής πρότασης και των ειδικών της εκφάνσεων θα διευκρινιστεί παρακάτω Το θεώρημα συγκρούσεως αρχών (Kollisionstheorem) ως βάση της τυπικής παραγωγής. Γίνεται γενικώς δεκτό ότι η διατύπωση του άρ. 7 1 εδ. ά του Συντάγματος («Έγκλημα δεν υπάρχει ούτε ποινή επιβάλλεται χωρίς νόμο που να ισχύει πριν από την τέλεση της πράξης και να ορίζει τα στοιχεία της») εκφράζει μιαν αρχή, γνωστή ως αρχή της νομιμότητας εγκλημάτων και ποινών 14. Ο όρος αρχή είναι παγιωμέ- 11. Πρβλ. ΜΑΝΩΛΕΔΑΚΗ, in: ΚΑΣΙΜΑΤΗ/ΜΑΥΡΙΑ, Ερμηνεία του Συντ., , άρ. 7, αρ Η χρησιμοποιούμενη εδώ έννοια της παραγωγής δεν ταυτίζεται με την αντίστοιχη αυστηρή λογική έννοια (deductio): Εννοείται απλώς η «κατασκευή» στο πλαίσιο ενός συγκεκριμένου θεωρητικού μοντέλου. 13. Έτσι τις ονομάζει ο ΚΑΤΣΑΝΤΩΝΗΣ, Ποινικόν Δίκαιον ΓΜ Ι, 1972, 35, υποσ Η ονομασία «δικαιοκρατική αρχή» που επιλέγει ο ΜΑΓΚΑΚΗΣ, ΣυστΕρμΠοινΚ, 2005, άρ. 1, αρ. 9, επιτρέπει την σύγχυση/ταύτιση της n.c.n.p.s.l. με την αρχή του κράτους δικαίου, γι αυτό και δεν θα προτιμηθεί εδώ. Ωστόσο, παραμένει αναμφίβολο ότι η αρχή της νομιμότητας εγκλημάτων και ποινών αποτελεί επιμέρους εκδήλωση της αρχής του κράτους δικαίου. Η αρχή της νομιμό-

6 86 ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ Π. ΤΣΙΝΑ νος στην γλώσσα των νομικών, ωστόσο τα προβλήματα ακριβούς σύλληψης του περιεχομένου του είναι πολλά. Το ερώτημα που καταρχάς ανακύπτει εδώ είναι: Δεν περιέχει άραγε το άρθρο 7 1 εδ. ά Συντ. έναν κανόνα δικαίου που ρυθμίζει συμπεριφορές όπως και άλλοι κανόνες της έννομης τάξης, διαθέτοντας μάλιστα αυξημένη τυπική ισχύ λόγω της συμπερίληψής του στο συνταγματικό κείμενο; Ποια ακριβώς είναι η σχέση μιας αρχής δικαίου με έναν κανόνα δικαίου 15 ; Η παραδοσιακή σύλληψη της σχέσης αρχών και κανόνων στηρίζεται στο κριτήριο της γενικότητας 16 : Οι αρχές είναι διατάξεις υψηλότερης αφαίρεσης σε σχέση με τους κανόνες και λειτουργούν ως κατευθυντήριες γραμμές-σκέψεις κατά την εφαρμογή των τελευταίων 17. Συνέπεια αυτής της γενικότητας είναι και η τητας ως «δικαιοκρατική» αρχή γίνεται δεκτή και στο αμερικανικό ποινικό δίκαιο (Rule of Law - Legality Principle), εκφράζοντας το ίδιο σύνολο εγγυήσεων με εκείνο που εκφράζει στο πλαίσιο του ηπειρωτικού ποινικού δικαίου. Βλ. σχετικά WESTEN, Two Rules of Legality in Criminal Law, Law and Philosophy 26/2007, 231 επ. και ιδίως ROBINSON, Fair Notice and Fair Adjudication: Two Kinds of Legality, U.Pa.L.Rev. 154/2005 (εφεξής: Robinson, 2005), 102 επ. 15. Το ίδιο ερώτημα εξετάζει και ο ΓΙΑΝΝΙΔΗΣ, Η αιτιολόγηση των αποφάσεων των ποινικών δικαστηρίων Β (εφεξής: Γιαννίδη, 2003), 127, στις σχετικές αναλύσεις του επί του θέματος, με αναγωγή (ibid., 126 υποσ. 527) στην σύλληψη αρχών (Prinzipien) και κανόνων (Regeln) ως ειδών της έννοιας γένους Norm, που προτείνει ο R. ALEXY, Theorie der Grundrechte, (εφεξής: Alexy, ), 72. Επειδή και οι ακολουθούσες στο κείμενο αναπτύξεις θα στηριχθούν ως έναν βαθμό στον Γερμανό συγγραφέα, είναι εδώ χρήσιμη εξαρχής η συμβατική υιοθέτηση των όρων «lato sensu κανόνας - κανόνας - αρχή» προς απόδοση των εννοιών Norm - Regel - Prinzip αντίστοιχα. Σχετικά με άλλες επιλογές στην απόδοση της ορολογίας και τα προβλήματά τους, βλ. αναλυτικώς ΤΣΙΝΑ, Απαγορευμένη αναλογία & επιτρεπτή ερμηνεία του ποινικού νόμου, (εφεξής: Τσίνα, 2010), 404, υποσ Βλ. ALEXY, , Στο κριτήριο της γενικότητας φαίνεται ότι αποβλέπουν οι περισσότεροι Έλληνες συγγραφείς, ιδίως στο πεδίο του συνταγματικού δικαίου, στο οποίο εμφανίζεται πληθωρισμός αρχών. Βλ. ενδεικτικώς ΚΑΣΙΜΑΤΗ, «Σύνταγμα και κοινό δίκαιο», εις: Η ερμηνεία του Συντάγματος, 1995, , όπου οι συνταγματικές αρχές αναγνωρίζονται ως «κανόνες δικαίου με χαμηλού βαθμού κανονιστική πυκνότητα και με ευρύτατη γενικότητα», ΜΑΝΙΤΑΚΗ, «Δικαιϊκοί καταναγκασμοί και κριτήρια ορθότητας της συνταγματικής ερμηνείας», εις: Η ερμηνεία του Συντάγματος, 1995, , όπου αναγνωρίζεται ότι «οι συνταγματικές διατάξεις είναι, πράγματι, διατυπωμένες με τρόπο εξαιρετικά γενικό και συχνά ελλειπτικό και περιέχουν φράσεις γενικόλογες ή αμφίσημες και έννοιες

7 Η αρχή «nullum crimen nulla poena sine lege» ως συνταγματικός κανόνας δικαίου 87 παραδοχή, ότι οι αρχές δεν μπορούν να αποτελούν από μόνες τους την μείζονα πρόταση του υπαγωγικού συλλογισμού που θα σχηματίσει ο εφαρμοστής για την παραγωγή δικανικής κρίσης σε συγκεκριμένο πραγματικό 18. Ο Larenz αρνείται καταρχήν το κριτήριο της γενικότητας για την διάκριση αρχών-κανόνων 19, αλλά προβαίνει στην επηρεασμένη από αυτό διάκριση των αρχών του δικαίου (Rechtsprinzipien) σε ανοικτές (οffene) και κανονοειδείς (rechtssatzförmige), εντάσσοντας μάλιστα την n.c.n.p.s.l. στην δεύτερη από τις δύο αυτές κατηγορίες 20. Το χαρακτηριστικό των κανονοειδών αρχών, σύμφωνα με τον Γερμανό μεθοδολόγο, είναι ότι αυτές «(...) αποκρυσταλλωμένες σε έναν αμέσως εφαρμόσιμο κανόνα δικαίου, δεν αποτελούν απλώς ratio legis αλλά είναι οι ίδιες lex.» 21. Ο συγγραφέας θεωρεί, γενικώς, ότι οι κανονοειδείς αρχές κείνται κάπου ανάμεσα στις ανοικτές αρχές και τους κανόνες δικαίου με σχετικά αφηρημένη διατύπωση και αποτελούν συγκεκριμενοποίηση των πρώτων σε ορισμένη κατεύθυνση. Ως παραδείγματα δίδονται η αρχή της ελευθερίας των συμβάσεων, που συγκεκριμενοποιεί την ανοικτή αρχή της ιδιωτικής αυτονομίας, αλλά και η αρχή n.c.n.p.s.l., που αποτελεί εξειδίκευση της ανοικτής αρχής του κράτους δικαίου. Η ανάλυση του Larenz, διατηρώντας ουσιαστικά το κριτήριο της γενικότητας για την διάκριση των αρχών σε κανονοειδείς και ανοικτές, αφήνει αναπάντητα αρκετά ερωτήματα. Ο ίδιος ο συγγραφέας παραδέχεται ότι «το σημείο από το οποίο μια αρχή είναι ήδη τόσο συγκεκριμενοποιημένη στον νόμο, ώστε να μπορεί να θεωρηθεί ως κανονοειδής, δεν μπορεί να προσδιοριστεί επακριβώς» 22. αόριστες», ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ, «Το μεθοδολογικό οικοδόμημα της ερμηνείας του Συντάγματος», εις: Η ερμηνεία του Συντάγματος, 1995, 265, όπου γίνεται λόγος για την «γενική διατύπωση και την ανοικτότητα των ορισμών» του Συντάγματος. 18. Την άποψη αυτή αντικρούουν πάντως οι KOCH/RÜSSMANN, Juristische Begründungslehre (εφεξής: Koch/Rüssmann, 1982), Στο έργο του Richtiges Recht- Grundzüge einer Rechtsethik, 1979, LARENZ, , 480. Ας σημειωθεί ότι πρόδρομος της διάκρισης των αρχών σε κανονοειδείς και ανοικτές υπήρξε η διάκριση μεταξύ αξιωμάτων (Grundsätze) και αρχών (Prinzipien), την οποία πρότεινε ο LARENZ στην παλαιότερη μελέτη του, Wegweiser zu richterlicher Rechtsschöpfung, FS - Arth. Nikisch, 1958, LARENZ, , LARENZ, , 480.

8 88 ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ Π. ΤΣΙΝΑ Μια νέα πρόταση διάκρισης μεταξύ αρχών και κανόνων εισάγει στην ηπειρωτική θεωρία ο Robert Alexy, βελτιώνοντας από μιαν αναλυτική σκοπιά την παλαιότερη διάκριση του R. Dworkin, την οποία εκλαμβάνει και ο ίδιος ως θεμελιώδη για την νεότερη μεθοδολογία του δικαίου 23. Στο έργο του Theorie der Grundrechte αλλά και σε δύο άλλες μελέτες του 24, ο Αlexy διατυπώνει μια πειστική θεωρία για την σχέση αρχών και κανόνων στο πεδίο των θεμελιωδών δικαιωμάτων του Συντάγματος, η οποία έχει, σε γενικές γραμμές, ως εξής. Μεταξύ αρχών και κανόνων δικαίου υφίσταται ποιοτική και όχι απλώς ποσοτική διαφορά, η οποία έγκειται στον διαφορετικό τρόπο λειτουργίας τους: Ενώ οι κανόνες δικαίου λειτουργούν σε επίπεδο ισχύος, δηλ. σε κάθε συγκεκριμένη περίπτωση το ρυθμιστικό περιεχόμενό τους μπορεί είτε να πραγματωθεί είτε όχι (πρόκειται για μια σχέση «όλα ή τίποτε»), οι αρχές δικαίου λειτουργούν σε επίπεδο στάθμισης και αποτελούν «επιταγές για το βέλτιστο δυνατό» 25. Επιτάσσουν δηλ. την κατά το δυνατόν πληρέστερη πραγμάτωση του ρυθμιστικού περιεχομένου τους, σε σχέση, πάντοτε, με τις υφιστάμενες νομικές και πραγματικές δυνατότητες. Έτσι, ενώ ο ανταγωνισμός δύο κανόνων οδηγεί υπό κάποιες προϋποθέσεις 26 στον σίγουρο εκτοπισμό ενός εκ των δύο από την έννομη τάξη, ο αντα- 23. Η διάκριση αρχών και κανόνων διατυπώθηκε για πρώτη φορά από τον DWORKIN το 1967 στην μελέτη του The Model of Rules, U.Chi.L.Rev. 35/1967, 14 επ. Στην Γερμανία η διάκριση αρχών-κανόνων είχε, πάντως, εισαχθεί ήδη από τον Esser to 1956, στην πρώτη έκδοση του έργου του Grundsatz und Norm in der richterlichen Fortbildung des Privatrechts; Rechtsvergleichende Beiträge zur Rechtsquellen- und Interpretationslehre, , ιδίως 132 επ. Πρβλ., επίσης από την αγγλοσαξονική θεωρία, την θέση του Hart γύρω από την διάκριση αρχών και κανόνων, διατυπωμένη στο μεταθανάτιο επίμετρο της δεύτερης έκδοσης του έργου του The Concept of Law, [1961] , 259 επ., που επιμελήθηκαν οι P. Bulloch και J. Raz, καθώς και την μελέτη των ALEXANDER/ KRESS, Against Legal Principles στο συλλογικό έργο του MARMOR (Ed.), Law and Interpretation, 1998, 279 επ. 24. Βλ. ALEXY, Zum Begriff des Rechtsprinzips, Rechtstheorie Beih. 1/1979 (εφεξής Alexy, 1979), 59 επ., ΑΥΤΟΥ, Rechtsregeln und Rechtsprinzipien, in: ΑΥΤΟΥ/KOCH/KUHLEN/RÜSS- MANN, Elemente einer juristischen Begründungslehre, 2003, Optimierungsgebote ALEXY, , Πρβλ. και ΓΙΑΝΝΙΔΗ, 2003, Όπως λ.χ. το να μην μπορεί να γίνει δεκτός ένας εκ των δύο κανόνων ως εξαίρεση στο πεδίο του άλλου και να μην μπορούν να αξιοποιηθούν μετακανόνες του είδους lex superior/posterior/specialis για την επίλυση της σύγκρουσης.

9 Η αρχή «nullum crimen nulla poena sine lege» ως συνταγματικός κανόνας δικαίου 89 γωνισμός δύο αρχών οδηγεί απλώς στην ad hoc σχετική υποχώρηση της μίας εκ των δύο, μέσω αναγνώρισης μεγαλύτερης «βαρύτητας» στην άλλη. Αυτό επιτυγχάνεται μέσω μιας στάθμισης που λαμβάνει υπόψη της το σύνολο των πραγματικών και νομικών δυνατοτήτων πραγμάτωσης καθεμιάς εκ των αρχών στην συγκεκριμένη περίπτωση. Έτσι, μία αρχή δεν είναι δυνατόν να «εξοβελιστεί» από την έννομη τάξη αλλά η ρυθμιστική της επιταγή μπορεί απλώς να πραγματώνεται λιγότερο ή περισσότερο κάθε φορά. Σημαντική, άμεση συνέπεια του γεγονότος ότι οι αρχές σταθμίζονται in concreto είναι και το γεγονός, ότι το αποτέλεσμα της στάθμισης, ως πρόκριση μίας εκ των δύο, μπορεί να αλλάζει κάθε φορά, δηλ. δεν υφίσταται σταθερό προβάδισμα κάποιων αρχών έναντι άλλων. Η περιγραφή της πραγμάτωσης του ρυθμιστικού περιεχομένου των αρχών δίδεται από τον Alexy με την βοήθεια ενός αναλυτικού θεωρητικού μοντέλου, το οποίο ο συγγραφέας ονομάζει «θεώρημα/νόμο της σύγκρουσης» (Kollisionstheorem/Kollisionsgesetz) 27. Μια σύντομη διατύπωση αυτού του θεωρήματος είναι η ακόλουθη: Αν Α 1 και Α 2 δύο αρχές του δικαίου που συγκρούονται μεταξύ τους σε συγκεκριμένη περίπτωση, P ένας τελεστής προτίμησης που σημαίνει «έχει το προβάδισμα σε σχέση με...» και C 1 το σύνολο των συνθηκών της συγκεκριμένης υπό κρίση περίπτωσης, που επιβάλλει το προβάδισμα της μίας εκ των δύο αρχών (έστω της A 1 ), τότε η επίλυση της σύγκρουσης αρχών από τον εφαρμοστή του δικαίου επιτυγχάνεται μέσω διατύπωσης ενός κανόνα δικαίου Κ, ο οποίος απαρτίζεται από πραγματικό (Tatbestand) και έννομη συνέπεια (Rechtsfolge): Το πραγματικό του κανόνα αυτού συγκροτείται από το σύνολο των συνθηκών της συγκεκριμένης περίπτωσης C 1 και η έννομη συνέπειά του (ας την ονομάσουμε R 1 ) από την επιταγή/απαγόρευση που περιέχει η αρχή που έχει το προβάδισμα (εδώ η Α 1 ). Αυτός ο κανόνας δικαίου (Κ) ισοδυναμεί με το σταθμιστικό ενέργημα του θεωρήματος της σύγκρουσης μεταξύ αρχών. Σχηματικά: (Α 1 P A 2 ) C 1 C 1 R 1 (όπου C 1 R 1 o παραγόμενος κανόνας Κ) 27. Το θεώρημα σύγκρουσης αφορά τις αρχές και όχι τους κανόνες, αλλά συνδέει τελικώς αρχές και κανόνες. Αναλυτικά γι αυτό βλ. ALEXY, ,

10 90 ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ Π. ΤΣΙΝΑ 2.2. Ο κανόνας n.c.n.p.s.l. ως προϊόν συγκρούσεως της αρχής της προσωπικής ελευθερίας (ΑΠΕ) με την αρχή της δημόσιας ασφάλειας (ΑΔΑ). Στο σημείο αυτό μπορούμε να περάσουμε σε κάποιες παρατηρήσεις που αφορούν άμεσα το θέμα μας, δηλ. την τυπική παραγωγή του δόγματος n.c.n.p.s.l. Ο Alexy προβαίνει σε μια σημαντική για το ποινικό δίκαιο διαπίστωση την οποία υιοθετούν και Έλληνες συγγραφείς 28 όταν θεωρεί ότι η αντίστοιχη με την διάταξη του άρ. 7 1 εδ. ά Συντ. διάταξη του άρ. 103 ΙΙ του γερμανικού Συντάγματος αποτελεί έναν συνταγματικό κανόνα και όχι μιαν αρχή, υπό την έννοια ότι εκείνο που επιτάσσεται με αυτή την διάταξη είναι κάτι που μπορεί είτε να επιτευχθεί είτε όχι, δεν μπορεί όμως να επιτευχθεί λιγότερο ή περισσότερο 29. Είναι πράγματι προφανές ότι η λεγόμενη «αρχή» της νομιμότητας εγκλημάτων και ποινών δεν αποτελεί αντικείμενο ad hoc στάθμισης, ούτε το περιεχόμενό της μπορεί να πραγματώνεται λιγότερο ή περισσότερο in concreto μια τέτοια παραδοχή θα στηριζόταν σε εσφαλμένη περιγραφή του ρυθμιστικού ρόλου της στην έννομη τάξη 30. Η «αρχή» λοιπόν της νομιμότητας των εγκλημάτων και των ποι- 28. Λ.χ. ο ΓΙΑΝΝΙΔΗΣ, 2003, 133 υποσ Την θέση του Alexy αναφέρει και ο ΑΝΔΡΟΥΛΑ- ΚΗΣ ΠοινΧρον ΝΖ /2007, 867, υποσ. 15, ο οποίος δέχεται ότι «...δεν λείπουν, και μάλιστα ειδικά στον χώρο του Ποινικού Δικαίου, κάποιες αρχές που ισχύουν πράγματι απόλυτα και ανεξαίρετα, χωρίς να υπόκεινται σε καμία περίπτωση σε αναλογικές σταθμίσεις και εξαιρέσεις τέτοιες είναι η αρχή nullum crimen nulla poena sine lege και η αρχή της ενοχής». 29. Βλ. ALEXY, , 92-93, ALEXY, 1979, 82 υποσ Βλ. HAMANN, Grundgesetz und Strafgesetzgebung, 1963, 45, ο οποίος, αναφερόμενος στο άρ. 103 ΙΙ του γερμανικού Συντάγματος, κάνει λόγο για «κατηγορική προσταγή που δεν επιτρέπει κανενός είδους παραβίαση» και πρβλ. CLASSEN, Artikel 103 Abs. 2 GG -ein Grundrecht unter Vorbehalt?, GA 1998, 217, 225. Αντιθέτως, ο GROPP, Strafrecht AT, , 2, 5, δέχεται ότι η νομιμότητα συνιστά αρχή, δηλ. μια «επιταγή για το βέλτιστο» (Optimierungsgebot), θέλοντας έτσι να δικαιολογήσει την περιορισμένη εφαρμογή της στις διατάξεις του γενικού μέρους του ΠΚ (ως εκ τούτου, η αναφορά του συγγραφέα αυτού στον Alexy - Gropp, ibid., υποσ. 15- είναι παραπλανητική). Ενδιαφέρουσα, τέλος, είναι η άποψη του ROBINSON, 2005, 102, στο πλαίσιο της αγγλοσαξονικής θεωρίας, κατά τον οποίον: «Η αρχή (ενν. η n.c.n.p.s.l.) δεν είναι νομικός κανόνας, αλλά περισσότερο μια νομική έννοια, ενσωματωμένη σε μία σειρά από νομικά δόγματα-θεωρίες». Έτσι περίπου και ο MOORE, The Principle of Legality, in: ΑΥΤΟΥ/KATZ L./MORSE S., Foundations of Criminal Law, 1999, 194, που κάνει λόγο για «ένα μίγμα τεσσάρων αξιών που, σωρευτικώς, δικαιο-

11 Η αρχή «nullum crimen nulla poena sine lege» ως συνταγματικός κανόνας δικαίου 91 νών αποτελεί στην πραγματικότητα έναν κανόνα της νομιμότητας εγκλημάτων και ποινών, ο οποίος είτε ισχύει είτε δεν ισχύει στο πλαίσιο μιας έννομης τάξης. Ο Alexy δεν προβαίνει σε λεπτομερέστερη ανάλυση του ισχυρισμού του ως προς τον κανόνα n.c.n.p.s.l. Θεωρεί ότι ο τελευταίος είναι σαφώς κατοχυρωμένος από τον συντακτικό νομοθέτη και αρκείται στην αξιοποίησή του ως παραδείγματος που αποδεικνύει ότι το κριτήριο της γενικότητας δεν επαρκεί για την διάκριση μεταξύ αρχών και κανόνων. Με άλλα λόγια, η αναμφίβολα υψηλή γενικότητα της διατύπωσης του δόγματος n.c.n.p.s.l. δεν εγγυάται άνευ άλλου και την δικαιοθεωρητική ποιότητά του ως αρχής αντιθέτως, το δόγμα αυτό αποτελεί κανόνα δικαίου. Η δε συνήθης χρήση του όρου «αρχή» από τους νομικούς για την απόδοση του περιεχομένου της πρότασης n.c.n.p.s.l. πρέπει, κατά τον συγγραφέα, να αντιμετωπιστεί ως περίπτωση γλωσσικής χρήσης που δεν συμβαδίζει με ένα ορθό θεωρητικό μοντέλο 31. Σε όσα ακολουθούν στο τμήμα αυτό της μελέτης, θα προσπαθήσουμε να αξιοποιήσουμε κάποιες σκέψεις του Alexy, εργαζόμενοι στην κατεύθυνση μιας παραγωγής του κανόνα n.c.n.p.s.l. από άλλες συνταγματικές αρχές 32. Η παραγωγή αυτή μπορεί να χωρήσει στο πλαίσιο του θεωρητικού μοντέλου της σύγκρουσης αρχών (Kollisionstheorem), με αποτέλεσμα ο κανόνας n.c.n.p.s.l. να αποκαλύπτεται ως προϊόν της σύγκρουσης και στάθμισης συνταγματικών αρχών, ανταλογούν μια ευρεία ποικιλία ποινικών δογμάτων: Οι αξίες είναι εκείνες της ακριβοδικίας, της ελευθερίας, της δημοκρατίας και της ισότητας ( )». 31. ALEXY, , 93. Πράγματι, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι, όταν οι νομικοί κάνουν λόγο για την «αρχή» της νομιμότητας εγκλημάτων και ποινών, ακολουθούν μια μακρόχρονη γλωσσική παράδοση και θέλουν μάλλον να προσδώσουν πανηγυρικό τόνο και έμφαση στο ρυθμιστικό περιεχόμενο του δόγματος n.c.n.p.s.l., χωρίς να στηρίζουν την ορολογική τους επιλογή σε αυστηρής, δικαιοθεωρητικής φύσεως αναλύσεις. Ωστόσο, νομίζουμε ότι η συνήθης χρήση του όρου «αρχή» για το δόγμα n.c.n.p.s.l. μπορεί να εξηγηθεί και στην βάση άλλων σκέψεων, για τις οποίες βλ. παρακάτω, στον επίλογο. Τέσσερις διαφορετικές γλωσσικές χρήσεις του όρου «αρχή» από τους νομικούς αναγνωρίζει και ο HALPIN στο έργο του Definition in the Criminal Law, 2004, 6 επ. 32. Αναγκαία όμως είναι η εξής διευκρίνιση: Σε όσα ακολουθούν δεν αποδίδεται σε καμία περίπτωση ο τρόπος με τον οποίο ο ίδιος ο Alexy συλλαμβάνει τον κανόνα n.c.n.p.s.l., αλλ απλώς αξιοποιούνται ορισμένες κεντρικές σκέψεις του Γερμανού θεωρητικού (και ειδικότερα το θεώρημα της σύγκρουσης μεταξύ αρχών) σε μια νέα κατεύθυνση.

12 92 ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ Π. ΤΣΙΝΑ γωνιστικών μεταξύ τους στο πλαίσιο της ελληνικής έννομης τάξης. Η ρητή κατοχύρωση του n.c.n.p.s.l. (άρ. 7 1 εδ. ά Συντ.) θα μπορεί πλέον να νοείται ως η κατοχύρωση από τον συντακτικό νομοθέτη, του αποτελέσματος μιας στάθμισης μεταξύ ανταγωνιστικών αρχών, με την μορφή ενός (αυστηρού) κανόνα. Σε όσα ακολουθούν θα καταδειχθεί οπωσδήποτε η στενή σχέση που υπάρχει μεταξύ του κανόνα της νομιμότητας εγκλημάτων και ποινών και αρχών όπως λ.χ. αυτή του απαραβιάστου της προσωπικής ελευθερίας. Γίνεται γενικώς δεκτό ότι στο πεδίο της έννομης τάξης έρχονται συχνά σε σχέση έντασης/σύγκρουση μεταξύ τους αρχές συνταγματικής περιωπής 33. Δύο από αυτές είναι και η αρχή της δημόσιας ασφάλειας, η οποία παρά την αμφισβήτηση που δέχεται βρίσκει θεμελίωση σε διάφορα άρθρα του Συντάγματος 34 και 33. Έτσι και ο ΓΙΑΝΝΙΔΗΣ, 2003, Την ύπαρξη ενός συνταγματικά κατοχυρωμένου ατομικού δικαιώματος επί την ασφάλεια δέχεται ξεκάθαρα ο ΜΥΛΩΝΟΠΟΥΛΟΣ, Ποινικό Δίκαιο ΓΜ Ι, 2007, 17, πρβλ. ακόμη ΚΟΝΤΑΞΗ, Ερμηνεία ΠΚ Α - άρ. 1, 16, και κυρίως την μελέτη του ΧΡΥΣΟΓΟΝΟΥ, «Το θεμελιώδες δικαίωμα στην ασφάλεια», εις: ΑΝΘΟΠΟΥΛΟΥ/ΚΟΝΤΙΑΔΗ/ΠΑΠΑΘΕΟΔΩΡΟΥ, Ασφάλεια και Δικαιώματα στην Κοινωνία της Διακινδύνευσης, (εφεξής: Χρυσόγονου, 2005), ιδίως 143 επ. Θετικός στην αναγνώριση σχετικού δικαιώματος είναι ο ΚΟΥΡΑΚΗΣ, «Το δικαίωμα του πολίτη στην ασφάλειά του», Εγκληματολογικοί Ορίζοντες Α, 2005, , ΤΟΥ ΙΔΙΟΥ, «Ασφάλεια και Ελευθερία: Τα μεταξύ τους στατικά και δυναμικά όρια», ΝοΒ 54/2006, Πιο επιφυλακτικά, ως «αντικειμενική αξία της έννομης τάξης», αντιμετωπίζει την δημόσια ασφάλεια ο ΛΙΒΟΣ, «Το πρόβλημα της ασφάλειας και η ασφάλεια ως πρόβλημα: Το παράδειγμα του ποινικού δικαίου», Τιμητικός Τόμος για τον Ι. Μανωλεδάκη Τόμος Ι, (εφεξής: Λίβου, 2007), 190, διευκρινίζοντας ότι πρόκειται εδώ για μια «υποχρέωση» του Κράτους για «ελάττωση της ανασφάλειας κατά την απόλαυση των συνταγματικά κατοχυρωμένων ελευθεριών» και όχι για την «κατοχύρωση ενός υποτιθέμενου αυθύπαρκτου κοινωνικού αγαθού που λέγεται ασφάλεια». Tους κινδύνους που συνεπάγεται η αναγνώριση ενός «θεμελιώδους δικαιώματος στην ασφάλεια» επισημαίνει ο ΜΑΝΤΖΟΥΦΑΣ, «Το κράτος ως εγγυητής της ασφάλειας και το δικαίωμα στην ασφάλεια», Τιμητικός Τόμος για τον Ι. Μανωλεδάκη Τόμος ΙΙΙ, 2007, ιδίως 308 επ., ενώ ο ΓΙΑΝΝΙΔΗΣ, «Η νέα νομιμοποίηση του Ποινικού Δικαίου και το τέλος της κλασικής δογματικής», ΠοινΧρον ΝΖ /2007, 771, κάνει λόγο για την «πρωτίστως έξωθεν εισαγόμενη κατεξοχήν εξουσιαστική και κρατικιστική έννοια της ασφάλειας» που «αποτελεί τον πυρήνα της νέας νομιμοποίησης του ποινικού δικαίου». Η αρχή της δημόσιας ασφάλειας δεν είναι πάντως νέα, αλλά συνάγεται από πληθώρα διατάξεων του Συντάγματος - πρβλ. ΧΡΥΣΟΓΟΝΟΥ, 2005, 144, και έχει πολλές διαφορετικές εκφάνσεις: Αυτές είναι η αρχή προστασίας των εννόμων αγαθών, η αρχή της εύρυθμης ποινικής λειτουργίας, η αρχή του κολασμού των εγκλημάτων κ.ό.

13 Η αρχή «nullum crimen nulla poena sine lege» ως συνταγματικός κανόνας δικαίου 93 η αρχή της προσωπικής ελευθερίας (άρ. 5 3 Συντ.), που αποτελεί ουσιαστικά την κορωνίδα μεταξύ των αρχών του φιλελεύθερου κράτους δικαίου. Βάσει του μοντέλου του Alexy, η σύγκρουση αυτών των αρχών θα έπρεπε να οδηγεί σε in concreto στάθμισή τους, ώστε να παράγεται ad hoc κάθε φορά ένας κανόνας που να δίνει ικανοποιητική λύση στο συγκεκριμένο πραγματικό, επιβάλλοντας (επιτάσσοντας ή απαγορεύοντας) εκείνο που ανταποκρίνεται στο ρυθμιστικό περιεχόμενο της εκάστοτε προκρινομένης αρχής. Μία λοιπόν δυνατή σύλληψη του κανόνα n.c.n.p.s.l. είναι και η σύλληψή του ως κανόνα που απορρέει από την εξισορρόπηση της σύγκρουσης διαφορετικών αρχών της έννομης τάξης και καταρχήν, της αρχής της προστασίας της δημόσιας ασφάλειας (ας την ονομάσουμε ΑΔΑ) με την αρχή της προσωπικής ελευθερίας (ας την ονομάσουμε ΑΠΕ). Ο κανόνας αυτός εκφράζει το προβάδισμα του ρυθμιστικού περιεχομένου της ΑΠΕ (nullum crimen nulla poena, δηλ. απαραβίαστο ελευθερίας ή επιβεβλημένη αποχή του Κράτους από παρεμβάσεις στην πρώτη 35 ) όταν η ΑΠΕ συγκρούεται με την ΑΔΑ και συντρέχει ένα σύνολο νομικών συνθηκών C, που καταγράφεται στο Σύνταγμα με αρνητικό τρόπο: έλλειψη νόμου (lex), που να ισχύει πριν από την τέλεση της πράξης (praevia, ~cogitatio), και να ορίζει τα στοιχεία της (certa). Αξιοποιώντας το θεώρημα σύγκρουσης των αρχών του Alexy που εκτέθηκε παραπάνω, καταλήγουμε εδώ στο ακόλουθο σχήμα: (ΑΠΕ P ΑΔA) υπό C, όπου C = ~(lex & praevia & certa & ~cogitatio) C = ~(lex & praevia & certa & ~cogitatio) R = (nullum crimen nulla poena) [Κ 1 ] Ως εννοιολογικό περιεχόμενο της αρχής της προσωπικής ελευθερίας εκλαμβάνεται εδώ η ελευθερία από ποινικές επεμβάσεις της Πολιτείας, δηλ. η προσωπική ασφάλεια του πολίτη έναντι του Κράτους. Το περιεχόμενο αυτό αναγνωρίζεται συχνά ως διαδικαστικό περιεχόμενο της αρχής της προσωπικής ελευθερίας βλ. ΛΙΒΟΥ, 2007, 189 έτσι, το άρ. 7 Συντ. θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι κατοχυρώνει ένα διαδικαστικό αμυντικό ατομικό δικαίωμα. Πρβλ. για σχετικές σκέψεις SCHMIDT/ ASSMANN, in: Maunz/Dürig GG-Kommentar, 2006, Bd. IV: Art 103 Abs. II Χρήσιμες είναι εδώ οι εξής διευκρινίσεις γύρω από το παραπάνω σχήμα: Σε αυτό αποδίδουμε ως C την αρνητική σύζευξη ορισμένων συνθηκών, που όταν συντρέχει επαρκεί για την άρνηση αξιοποίνου (η τελευταία αποδίδεται ως R). Οι λατινικές λέξεις (lex, certa κ.λπ.) που χρησιμο-

14 94 ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ Π. ΤΣΙΝΑ Ο κανόνας Κ 1 που προκύπτει στο παραπάνω σχήμα επιβάλλει την αποχή του Κράτους από την κατάφαση εγκλήματος και την επιβολή ποινής, δηλ. από την επέμβαση στην προσωπική ελευθερία του ατόμου (R), όταν δεν υπάρχει νόμος που να ορίζει εκ των προτέρων τα στοιχεία μιας πράξης ως εγκληματικής (C). Πρόκειται για τον κανόνα της νομιμότητας εγκλημάτων και ποινών, νοούμενον ως προϊόν της στάθμισης των αρχών της προσωπικής ελευθερίας και της δημόσιας ασφάλειας. Το ρυθμιστικό περιεχόμενο της αρχής της προσωπικής ελευθερίας ως προσωπικής ασφάλειας (απαραβίαστο) αναδεικνύεται έτσι σε έννομη (κατ ακριβολογίαν «συνταγματική»!) συνέπεια του κανόνα n.c.n.p.s.l. Στο σημείο αυτό ανακύπτουν κάποια ερωτήματα ως προς την ορθότητα της προηγηθείσας κατασκευής του Κ 1. Ορισμένα από αυτά έχουν να κάνουν με την συμβατότητά της με το θεωρητικό πρότυπο του Alexy, κάποια άλλα με την ακριβή λογική δομή της και, τέλος, το βασικό ερώτημα αφορά το ουσιαστικό κέρδος από την εν λόγω κατασκευή. Θα επιχειρήσουμε να δώσουμε μιαν απάντηση στις σχετικές απορίες, τηρώντας βέβαια αναγκαίες επιφυλάξεις αλλά και προσπαθώντας να εξηγήσουμε γιατί το παραπάνω σχήμα είναι γενικώς χρήσιμο, παρά την ενδεχόμενη κριτική 37. Θα ξεκινήσουμε με τον πρώτο από τους παραπάνω κύκλους ερωτημάτων (για τον τελευταίο, βλ. τον επίλογο αυτής της μελέτης). ποιούνται για τον προσδιορισμό του συνόλου συνθηκών C εκφράζουν, σε συμφωνία με την συνήθη ποινική ορολογία, τις επιμέρους συνθήκες που περιγράφονται στην γλωσσική διατύπωση τoυ δόγματος n.c.n.p.s.l. Εφόσον οι συνθήκες αυτές συλληφθούν ως προτάσεις, το σύνολο C ονοματίζει μία σύνθετη πρόταση που αποτελεί την άρνηση της σύζευξης (ή, ισοδυνάμως: την διάζευξη αρνήσεων) επιμέρους προτάσεων όπως οι: «Υπάρχει νόμος», «Ο νόμος αφορά πράξη», «Ο νόμος ορίζει τα στοιχεία της πράξης», «Ο νόμος ισχύει πριν από την τέλεση της πράξης». Τέλος, τα σύμβολα & και ~ στο σχήμα μας σημαίνουν αντίστοιχα την σύζευξη και την άρνηση, διατηρώντας την σημασία που τους αποδίδεται στην τυπική λογική, χωρίς και να λειτουργούν εδώ στο πλαίσιο κάποιου αξιωματικού συστήματος. 37. Μια γενικότερη κατεύθυνση κριτικής μπορούμε, πάντως, να προλάβουμε ήδη: Πρόκειται για την συνήθη επιφύλαξη απέναντι σε τυπικές-αναλυτικές προσεγγίσεις στο δίκαιο, στην βάση λ.χ. της σκέψης ότι αυτές αποξενώνουν τον νομικό από τα πραγματικά προβλήματα και τις ορθές λύσεις τους και συνιστούν, ως εκ τούτου, απαράδεκτη επιστροφή στην «νομική εννοιοκρατία (Begriffsjurisprudenz)» του περασμένου αιώνα (βλ. γι αυτή Larenz, , 19 επ.). Ωστόσο, η μομφή αυτή δεν ευσταθεί. Αφενός, η σχέση της νομικής σκέψης με την τυπική λογική αποκαλύπτεται ευθέως στην νομική γλώσσα (λ.χ. «λογική» ερμηνεία), αφετέρου, κάθε νοητική μέθοδος-εργαλείο κα-

15 Η αρχή «nullum crimen nulla poena sine lege» ως συνταγματικός κανόνας δικαίου Κάποιες διευκρινίσεις: Η λογική δομή της πρότασης n.c.n.p.s.l. Η στάθμιση αρχών κατά τον Alexy γίνεται ad hoc, με αφορμή συγκεκριμένο πραγματικό περιστατικό και συνεκτίμηση των δεδομένων νομικών και πραγματικών δυνατοτήτων πραγμάτωσης των αρχών. Δεν γίνεται in abstracto, απροϋπόθετα 38 ή με αναφορά σε κάθε δυνατό σύνολο συνθηκών. Στο σχήμα μας, όμως, φαίνεται ότι συμβαίνει ακριβώς αυτό: Η προτεραιότητα της αρχής της προσωπικής ελευθερίας καταφάσκεται σε κάθε δυνατή περίπτωση έναντι της αρχής της δημόσιας ασφάλειας, εφόσον συντρέχουν συγκεκριμένες νομικές συνθήκες C, δηλ. έλλειψη νόμου προγενέστερου της πράξης που να ορίζει τα στοιχεία της. Υπ αυτή την έννοια, φαίνεται ότι το μοντέλο Alexy αυτοαναιρείται στο σχήμα μας: Κάποια μεγέθη που αναγνωρίστηκαν σε αυτό ως αρχές (ΑΠΕ) τρέπονται πλέον σε κανόνες, δηλ. δεν σταθμίζονται ad hoc αλλά τους δίδεται εξαρχής και πάντοτε προτεραιότητα. Το όλο πρόβλημα θα μπορούσε να διατυπωθεί και ως εξής: Στο σχήμα μας, η επιφύλαξη υπέρ του νόμου (sine lege) 39 εκλαμβάνεται ως σύνολο νομικών συνθηκών, η αρνητική συνδρομή του οποίου κάνει μιαν αρχή να αποκτά απόλυτη προτεραιότητα, τρεπόμενη σε κανόνα. Δεν είναι άραγε αυτό μια ταξιώνεται (ή όχι) ανάλογα με τα αποτελέσματα-οφέλη που είναι σε θέση να προσφέρει και δεν μπορεί να αποκλείεται εκ των προτέρων από τον επιστημονικό διάλογο. Σχετικά με την σημασία της λογικής για το δίκαιο και την σχέση της με το ποινικό δόγμα, βλ. τελευταία και ΤΣΙΝΑ, Δίκαιο & Λογική. Το παράδειγμα της ποινικής δογματικής, 2011, ιδίως 105 επ. 38. Συμβολική απεικόνιση της απροϋπόθετης σχέσης προτεραιότητας μεταξύ αρχών και απόρριψή της, βλ. σε ALEXY, , Ο τεχνικός αυτός όρος προέρχεται από το συνταγματικό δίκαιο. Η επιφύλαξη υπέρ του νόμου αποτελεί κατά τον ΜΑΝΙΤΑΚΗ, Κράτος Δικαίου και δικαστικός έλεγχος της συνταγματικότητας, 1994, 348 επ., μια έκφανση της αρχής της νομιμότητας που, ιστορικώς, διαδραμάτισε τον ρόλο εγγύησης και όχι περιορισμού των δικαιωμάτων. Ως «διάταξη πρότυπο της συνταγματικής αυτής ρήτρας για όλα τα ελληνικά Συντάγματα» αναγνωρίζεται από τον συγγραφέα η 3 του άρ. 5 Συντ. Ωστόσο, η ρήτρα της επιφύλαξης υπέρ του νόμου λειτουργεί κανονοθεωρητικώς και ως σύστημα περιορισμού των ατομικών δικαιωμάτων βλ. σχετικά ΤΣΑΤΣΟΥ Δ., Συνταγματικό Δίκαιο - Γ 1, 1988, 240 επ. Για την σχέση της επιφύλαξης υπέρ του (ποινικού) νόμου που περιέχεται στο δόγμα n.c.n.p.s.l. με την αρχή της νομιμότητας στο δημόσιο δίκαιο, βλ. και την μελέτη των KREY/WEBER- LINN, Parallelitäten und Divergenzen zwischen strafrechtlichem und öffentlichrechtlichem Gesetzesvorbehalt, in: FS - G. Blau, 1985, 123 επ.

16 96 ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ Π. ΤΣΙΝΑ εσφαλμένη απεικόνιση της πραγματικής λειτουργίας της ρήτρας της επιφύλαξης υπέρ του νόμου και μια εσφαλμένη σύλληψη της λειτουργίας των αρχών; Η απάντηση σε αυτόν τον κύκλο ερωτημάτων μπορεί να είναι η εξής: Ο ίδιος ο Alexy υιοθετεί τελικώς στο σύστημά του ένα μικτό «μοντέλο κανόνων/αρχών» 40 προς σύλληψη της φύσης των διατάξεων που θεμελιώνουν συνταγματικά δικαιώματα. Ο συγγραφέας δέχεται δηλ. ότι υπάρχουν συνταγματικές κανονιστικές προτάσεις που εκφράζουν όχι μόνον αρχές αλλά και σταθμίσεις αρχών, δηλ. προτάσεις στις οποίες ο συντακτικός νομοθέτης ενσωματώνει εκ των προτέρων σταθμιστικά ενεργήματα με την μορφή κανόνων 41. Αυτή ακριβώς είναι, κατά την εδώ υποστηριζόμενη γνώμη, και η περίπτωση του άρ. 7 1 εδ. ά Συντ. Στο άρθρο αυτό, έχει διενεργηθεί ήδη από τον συντακτικό νομοθέτη η στάθμιση των ΑΠΕ και ΑΔΑ, μέσω της επιφύλαξης υπέρ του νόμου, και έχει επομένως τεθεί ένας αυστηρός κανόνας (n.c.n.p.s.l.). Έτσι, η κανονιστική πρόταση του άρ. 7 1 εδ. ά Συντ. εκφράζει τόσο την αρχή του απαραβιάστου της προσωπικής ελευθερίας από την ποινική λειτουργία του Κράτους όσο και τον κανόνα της νομιμότητας εγκλημάτων και ποινών, ως προϊόν στάθμισης αυτής της αρχής με άλλες. Δεδομένης, τώρα, της προτεραιότητας που έχει το «επίπεδο κανόνων» έναντι του «επιπέδου αρχών» κατά την εφαρμογή των διατάξεων του Συντάγματος 42, τα πράγματα φαίνονται αρκετά σαφή: Ο κανόνας που έχει ο συντακτικός νομοθέτης καθιερώσει στο άρ. 7 1 εδ. ά Συντ. συνιστά θεμελιώδη επιλογή που δεσμεύει απολύτως τόσο τον κοινό νομοθέτη όσο και τον εφαρμοστή του δικαίου. Αυτό σημαίνει ότι η ΑΠΕ παύει να επιδέχεται στο πλαίσιο του άρ. 7 1 εδ. ά Συντ. μελλοντικές σταθμίσεις 43, χωρίς όμως το γεγονός αυτό να αλλοιώνει τον χαρακτήρα της ως αρχής, δηλ. χωρίς και να την τρέπει σε κάποιου είδους απόλυτη αλήθεια. Απλώς, η έλλειψη προγενέστερου νόμου που να ορίζει τα στοιχεία μιας πράξης θα συνιστά πάντοτε επαρκή συνθήκη για την πραγμάτωση του ρυθμιστικού περιεχομένου αυτής της αρχής (απαραβίαστο της προσωπικής ελευθε- 40. ALEXY, , ALEXY, , Βλ. για τα δύο αυτά επίπεδα ALEXY, , Σύμφωνος εδώ και ο KRAHL, Die Rechtsprechung des BverfG und des BGH zum Bestimmtheitsgrundsatz im Strafrecht Art. 103 Abs. 2 GG, (εφεξής: Krahl, 1986), 293.

17 Η αρχή «nullum crimen nulla poena sine lege» ως συνταγματικός κανόνας δικαίου 97 ρίας και καθήκον nec facere για την ποινική λειτουργία του κράτους). Με τα παραπάνω γίνεται, λοιπόν, κατανοητό ότι μπορεί, σε μία και την αυτή συνταγματική κανονιστική πρόταση, να εκφράζονται παράλληλα διαφορετικά μεγέθη: τόσο μια αρχή (ΑΠΕ) ως μέγεθος πάντοτε ανοικτό σε σταθμίσεις, όσο και ένας κανόνας (n.c.n.p.s.l.) ως μέγεθος πάντοτε κλειστό σε παραβιάσεις. Ο δεύτερος κύκλος ερωτημάτων που πρέπει να αντιμετωπίσουμε αφορά την ακριβή λογική σχέση που λανθάνει στην δομή της πρότασης n.c.n.p.s.l. και αποδίδεται στον Κ 1 μέσω του βέλους ( ). Η εμβάθυνση σε αυτή την σχέση είναι σε θέση να αποκαλύψει ενδιαφέροντα πράγματα και κυρίως να προφυλάξει από παρανοήσεις κατά την σύλληψη του περιεχομένου του κανόνα n.c.n.p.s.l. Στο σχήμα μας, λοιπόν, το βέλος αποδίδει τον λογικό σύνδεσμο της υλικής συνεπαγωγής (material implication), δηλ. η σχέση μεταξύ C και R (ως προτάσεων πια) είναι αυτή του επαρκούς όρου 44. Εδώ, ακολουθούμε μια σχετικά σταθερή άποψη στην μεθοδολογία του δικαίου, κατά την οποία ο αληθοσυναρτησιακός σύνδεσμος της υλικής συνεπαγωγής είναι σε θέση να αποδώσει ένα τμήμα του νοήματος της σχέσης μεταξύ πραγματικού και συνέπειας στην μεγάλη πλειονότητα των κανόνων δικαίου 45. Έτσι, στην περίπτωση που μας απασχολεί, το σύνολο συνθηκών C, δηλ. η έλλειψη προγενέστερου νόμου που να ορίζει τα στοιχεία της πράξης, πρέπει να συλληφθεί ως ικανή συνθήκη για την παραγωγή της έννομης (συνταγματικής) συνέπειας του nullum crimen nulla poena. Με άλλα λόγια: Πάντοτε όταν λείπει νόμος προγενέστερος και ορισμένος (lex praevia ή certa) που να αφο- 44. Βλ. γι αυτή την σχέση COPI, Symbolic Logic, 1979, 18. Για τον λογικό σύνδεσμο της υλικής συνεπαγωγής, πρβλ. COPI/COHEN, Introduction to Logic (εφεξής: Copi/Cohen, ), Σύμφωνοι (μολονότι όχι ρητώς) οι LARENZ, , 256, 271, ZIPPELIUS, Juristische Methodenlehre, (εφεξής: Zippelius, ), 29. Στην σύγχρονη μεθοδολογία πάντως, προτείνεται και η σύλληψη αυτής της σχέσης μέσω του συνδέσμου της υλικής ισοδυναμίας ( ), βλ. σχετικά ιδίως KOCH/RÜSSMANN, 1982, 55, 56 υποσ. 5. Στην υλική-εκτασιακή συνεπαγωγή αναφέρεται, καταρχήν, και ο BOTTKE, Strafrechtswissenschaftliche Methodik und Systematik bei der Lehre vom strafbefreienden und strafmildernden Täterverhalten, 1979, 58 επ., εξηγώντας τους λόγους για τους οποίους το μοντέλο της επικράτησε στην θεωρία του ποινικού δικαίου και ασκώντας του κριτική. Ο BOTTKE, op. cit., 61, επισημαίνει την δυνατότητα να αναζητηθεί η λογική δομή των κανόνων δικαίου στον σύνδεσμο της αντίστροφης συνεπαγωγής (σχέση αναγκαίου όρου), που θα επιτρέπει τον συνυπολογισμό σκέψεων σκοπιμότητας για την κατάφαση επέλευσης των εννόμων συνεπειών. 7

18 98 ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ Π. ΤΣΙΝΑ ρά πράξη (~cogitatio), θα λείπουν o εγκληματικός χαρακτήρας και η ποινή ως προς αυτή την πράξη. Στο σημείο αυτό, ωστόσο, χρειάζεται προσοχή και είναι αναγκαίες κάποιες διευκρινίσεις. Καταρχάς, η επιλεγείσα διατύπωση «Πάντοτε όταν λείπει νόμος προγενέστερος της πράξης που να ορίζει τα στοιχεία της, δεν υφίσταται έγκλημα και δεν επιβάλλεται ποινή» υπογραμμίζει από λογικής απόψεως την αρνητική διάσταση της συνέπειας του κανόνα n.c.n.p.s.l., δηλ. περιγράφει τις προϋποθέσεις υπό τις οποίες δεν υφίσταται έγκλημα και δεν επιβάλλεται ποινή 46. Εύλογο όμως είναι το ερώτημα, αν η διατύπωση αυτή μας πληροφορεί και για το τί συμβαίνει, όταν υφίσταται νόμος προγενέστερος της πράξης που ορίζει τα στοιχεία της (δηλ. όταν ισχύει ~C). Η απάντηση πρέπει να είναι προσεκτική: Ο κανόνας n.c.n.p.s.l. μας λέει, απλώς, ότι μόνον σε μια τέτοια περίπτωση (δηλ. όταν υπάρχει lex certa, praevia κ.λπ.) είναι δυνατόν να υφίσταται έγκλημα και να επιβάλλεται ποινή δεν μας λέει όμως και ότι πάντοτε όταν συντρέχει τέτοια περίπτωση, υφίστανται άνευ άλλου έγκλημα και επιβολή ποινής. Η διαφορά, λοιπόν, είναι καίρια: Το ότι η έλλειψη νόμου προγενέστερου της πράξης που να ορίζει τα στοιχεία της συνιστά επαρκή όρο για την άρνηση εγκλήματος και ποινής δεν σημαίνει ότι η ύπαρξη νόμου προγενέστερου της πράξης που να ορίζει τα στοιχεία της είναι επαρκής όρος για την κατάφαση εγκλήματος και ποινής 47. Η lex είναι αναγκαίος και όχι επαρκής όρος για την κατάφαση αξιοποίνου 48. Η ύπαρξη νομοθετικής τυποποίησης, σύμφωνης με τους ορισμούς του 46. Βλ. και ΜΑΝΩΛΕΔΑΚΗ, in: ΚΑΣΙΜΑΤΗ/ΜΑΥΡΙΑ, Ερμηνεία του Συντ., , άρ. 7, αρ. 3. Την αρνητική διατύπωση του κανόνα n.c.n.p.s.l. θεωρούσε πλεονεκτική ο GUANG-TSU, Über das Prinzip nulla poena sine lege im modernen Recht, 1921, καθώς «είναι πιο ενδεδειγμένη ώστε να εφιστά την προσοχή του δικαστή στους περιορισμούς της εξουσίας του». 47. Σε όρους της τυπικής λογικής και με αναφορά στον Κ 1, θα επρόκειτο εδώ για την «παραγωγική πλάνη της άρνησης του ηγουμένου», δηλ. για τον πορισμό της πρότασης ~R από τις προκείμενες C R και ~C. Σχετικά με το σφάλμα αυτό, βλ. COPI/COHEN, , Το ίδιο ισχύει, βεβαίως, και ειδικά ως προς το «γλωσσικό νόημα» της lex. Σχετικά βλ. την οξυδερκή διατύπωση του FRISTER, Strafrecht AT 2, 2007, 45: «Η προκύπτουσα από το ά. 103 ΙΙ GG αναγκαιότητα μιας νομιμοποίησης της ποινής μέσω του γράμματος του νόμου δεν σημαίνει ότι μια αξιόποινη σύμφωνα με το γράμμα του νόμου συμπεριφορά θα έπρεπε να τιμωρείται σε κάθε περίπτωση». (οι υπογραμμίσεις του γράφοντος).

19 Η αρχή «nullum crimen nulla poena sine lege» ως συνταγματικός κανόνας δικαίου 99 Συντάγματος, δεν εγγυάται άνευ άλλου την κατάφαση εγκλήματος και ποινής, μολονότι είναι απολύτως απαραίτητη γι αυτή 49. Με βάση τα παραπάνω, προκύπτει με σαφήνεια μια νέα διατύπωση του κανόνα n.c.n.p.s.l. που είναι λογικώς ισοδύναμη, δηλ. έχει το ίδιο νόημα, με εκείνη που δόθηκε ήδη στην βάση της σχέσης του επαρκούς όρου και εμφανίζεται, μάλιστα, πιο συνήθης και οικεία στην θεωρία, λόγω του θετικού της περιεχομένου: «Μόνο όταν υφίσταται νόμος προγενέστερος της πράξης που να ορίζει τα στοιχεία της, είναι δυνατόν να υφίσταται έγκλημα και να επιβάλλεται ποινή» 50. Η διατύπωση αυτή μας λέει ότι το σύνολο συνθηκών ~C στο αρχικό μας σχήμα, δηλ. η ύπαρξη νόμου προγενέστερου της πράξης που να ορίζει τα στοιχεία της, είναι αναγκαίος όρος για την κατάφαση εγκλήματος και την επιβολή ποινής (~R). Η λογική ισοδυναμία και των δύο διατυπώσεων που δόθηκαν για τον κανόνα n.c.n.p.s.l. (με το πάντοτε και το μόνο) προκύπτει παραστατικώς μέσα από την ακόλουθη 49. Ασφαλώς, εδώ, πρέπει να διευκρινιστεί εκ των προτέρων αυστηρά η έννοια της «κατάφασης εγκλήματος και ποινής», προκειμένου να συλληφθεί χωρίς προβλήματα η λογική δομή του κανόνα n.c.n.p.s.l. Αν λ.χ. «κατάφαση εγκλήματος και ποινής» σημαίνει απλώς την in abstracto ισχύ μιας ποινικής διάταξης που εγκληματοποιεί-ποινικοποιεί μια συμπεριφορά, τότε η σχέση μεταξύ νομοθετικής τυποποίησης και «κατάφασης εγκλήματος και ποινής» φαίνεται να καταλήγει αναλυτική (δηλ. σχέση ισοδυναμίας και όχι συνεπαγωγής). Σε μια τέτοια περίπτωση, αν εμμείνουμε στην σύλληψη της νομοθ. τυποποίησης ως αναγκαίου (όχι και ως επαρκούς) όρου για την ισχύ μιας ποινικής διάταξης, ανοίγουμε τον δρόμο για μια εμπλουτισμένη με «ουσιαστικά» στοιχεία «νομική» έννοια του εγκλήματος, την οποία πάντως αρκετοί συγγραφείς φαίνεται ότι αποδέχονται, όταν κάνουν λόγο για «ψευδοεγκλήματα» στον ΠΚ. Αναγκαίος όρος, πάντως, είναι η νομοθετική τυποποίηση για την «κατάφαση εγκλήματος και ποινής», ξεκάθαρα, όταν ως τέτοια «κατάφαση» νοηθεί η in concreto επιβολή ποινής για έγκλημα από τον εφαρμοστή του δικαίου. Σε αυτή την περίπτωση αναφερόμαστε πρωτίστως στο κείμενο. 50. Πρβλ. εδώ και την διατύπωση του άρ. 1 του γερμανικού ΠΚ (StGB), που έχει ως εξής: «Μια πράξη μπορεί να τιμωρηθεί με ποινή μόνον εάν το αξιόποινο ήταν ορισμένο με νόμο προτού η πράξη τελεστεί» (οι υπογραμμίσεις του γράφοντος). Η φράση μόνον εάν (nur wenn) εκφράζει αναντίρρητα και μονοσήμαντα στην διατύπωση αυτή την λογική σχέση του αναγκαίου όρου έτσι λ.χ. ο KLUG, Juristische Logik, , 43. Η λέξη «μόνο» απαντά, βεβαίως, και στο δικό μας άρ. 1 ΠΚ: «Ποινή δεν επιβάλλεται παρά μόνο για τις πράξεις εκείνες για τις οποίες ο νόμος την είχε ρητά ορίσει πριν από την τέλεσή τους».

20 100 ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ Π. ΤΣΙΝΑ ταυτολογία της τυπικής λογικής, που δεν αποτελεί παρά τον νόμο της αντιθετοαναστροφής 51 : C R Τ ~R ~C Μια λογική αναδιατύπωση του κανόνα n.c.n.p.s.l. (δηλ. του K1) στην βάση του δεύτερου σκέλους της προηγηθείσας ταυτολογίας (του σκέλους ~R ~C) θα μπορούσε εδώ να δοθεί ως εξής: Crimen, Poena Lex & praevia & certa & ~cogitatio Σε αυτή την σχηματική αναδιατύπωση, φαίνεται πλέον ξεκάθαρα ότι η ορισμένη και προγενέστερη νομοθετική τυποποίηση πράξεων ως αξιόποινων συνιστά αναγκαίον όρο για την τιμώρησή τους ως εγκλημάτων. Απλοποιώντας, τώρα, τον συμβολισμό μας, μπορούμε να επιλέξουμε για την πρόταση που αποδίδει σε μια πράξη την νομοθετική τυποποίηση με όλα τα επιμέρους χαρακτηριστικά της (Lex & praevia & certa κ.λπ.) το σύμβολο L (από την λέξη Lex) και για την πρόταση που αποδίδει στην ίδια πράξη τον χαρακτήρα της αξιόποινης (crimen, poena) το σύμβολο P (από την λέξη Poena). Έτσι, προκύπτει πλέον για το δόγμα n.c.n.p.s.l. η υποθετική συνεπαγωγή: P L, που διαβάζεται: Αξιόποινη είναι μια πράξη μόνον αν είναι νομοθετικώς τυποποιημένη 52. Τα προβλήματα που ανακύπτουν κατά την εμβάθυνση στο νόημα αυτής της πρότασης γίνονται αρκετά σύνθετα, μόλις κανείς συνειδητοποιήσει ότι πρόκειται 51. Γι αυτόν (Transposition), βλ. COPI/COHEN, , Ο τύπος αυτός μεταφράζει το δόγμα n.c.n.p.s.l. με απλό τρόπο στην γλώσσα της προτασιακής λογικής, συνδέοντας τις προτάσεις «Μια πράξη είναι αξιόποινη» και «Μια πράξη είναι νομοθετικώς τυποποιημένη» (η δεύτερη πρόταση μπορεί βέβαια να αναλυθεί σε σύζευξη επιμέρους προτάσεων). Αν ήθελε κανείς να δώσει μια διατύπωση του δόγματος στην γλώσσα της λογικής των κατηγορημάτων, θα μπορούσε να επιλέξει μία εκ των ισοδυνάμων προτάσεων: (x) (Px Lx) ή ~Эx (Px & ~Lx), ορίζοντας ως πεδίο τιμών της μεταβλητής x (δηλ. ως σχετικό σύμπαν του λόγου) το σύνολο των ανθρωπίνων πράξεων. Η πρόταση αυτή θα διαβαζόταν: «Για κάθε πράξη x, η x είναι αξιόποινη μόνον αν η x είναι νομοθετικώς τυποποιημένη» ή, αλλιώς, «Δεν υπάρχει πράξη x, τέτοια, που να είναι μη τυποποιημένη νομοθετικώς αλλά, ταυτόχρονα, αξιόποινη». Για μια ακόμη δυνατότητα αναδιατύπωσης του δόγματος στην λογική των κατηγορημάτων βλ. παρακάτω, υποσημείωση 71 κειμένου.

21 Η αρχή «nullum crimen nulla poena sine lege» ως συνταγματικός κανόνας δικαίου 101 για ένα δεοντικό νόημα. Ο κανόνας n.c.n.p.s.l. (P L) εκφράζει ως κανόνας ένα δέον και η αναπαράσταση αυτού του δέοντος με όρους της λογικής δεν είναι απλή υπόθεση. Στην ανάλυση που προηγήθηκε κατέστη βέβαια σαφές ότι δεν δεσμευτήκαμε σε κάποιο συγκεκριμένο λογικό σύστημα (κλασική, δεοντική λογική κ.λπ.). Χρησιμοποιήσαμε απλώς το θεώρημα σύγκρουσης αρχών του Alexy σε συνδυασμό με τις και διαισθητικώς εύλογες έννοιες του «αναγκαίου» και του «επαρκούς όρου», για να διευκρινίσουμε την σχέση μεταξύ του πραγματικού και της συνέπειας του συνταγματικού κανόνα του άρ. 7 1 εδ. ά. Βασική μας παραδοχή υπήρξε ότι το περιεχόμενο του κανόνα n.c.n.p.s.l. έγκειται στην πραγμάτωση υπό δεδομένο σύνολο αρνητικών νομικών συνθηκών (επιφύλαξη υπέρ του νόμου) του ρυθμιστικού περιεχομένου της αρχής της προσωπικής ελευθερίας (ΑΠΕ). Τί ακριβώς σημαίνει, όμως, «πραγμάτωση του ρυθμιστικού περιεχομένου μιας δικαιικής αρχής»; Αυτό είναι το ερώτημα που πρέπει να μας απασχολήσει αναλυτικότερα σε όσα ακολουθούν. Μια άλλη διατύπωση του ίδιου ερωτήματος είναι η εξής: Ποιο ακριβώς είναι το δέον που εκφράζεται στο σκέλος nullum crimen nulla poena, δηλ. στην έννομη συνέπεια του κανόνα n.c.n.p.s.l.; 3. Η δογματική ανάλυση του κανόνα n.c.n.p.s.l Η απαγόρευση αξιοποίνου (επιταγή μη-αξιοποίνου) ως γενικό περιεχόμενο του κανόνα n.c.n.p.s.l. Η ανάλυση μπορεί να ξεκινήσει με αναγωγή στην ποινική θεωρία, όπου επικρατεί μια σχετική με το θέμα μας, σταθερή γλωσσική χρήση. Με αναφορά στην «αρχή» n.c.n.p.s.l. οι ποινικολόγοι κάνουν παγίως λόγο για «απαγορεύσεις» (ή «επιταγές») που απευθύνονται από τον συντακτικό στον κοινό νομοθέτη και τον εφαρμοστή του δικαίου 53. Φαίνεται λοιπόν ότι το δεοντικό περιεχόμενο-νόημα 53. Βλ. ΣΠΙΝΕΛΛΗ, «Ζητήματα από την επίδραση του Συντάγματος του 1975 στο ποινικό δίκαιο», εις: Πέντε χρόνια εφαρμογής του Συντάγματος του 1975 (εφεξής: Σπινέλλη, 1981), 218, ΑΝ- ΔΡΟΥΛΑΚΗ, Ποινικό Δίκαιο ΓΜ Ι, , 93-94, και από την γερμανική βιβλιογραφία BAUMANN/ WEBER/MITSCH, Strafrecht AT, , 9, Rn. 1, 4, ROXIN, Strafrecht AT I, , 5, Rn. 7, SCHMITT, Der Anwendungsbereich von 1 StGB (Art. 103 Abs. 2 Grundgesetz), FS - H.H. Jescheck Hlbbd. I, 1985, 223.

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ι. Ένα παράδειγμα δογματικής διαφωνίας... 1 ΙΙ. Η μεταδογματική προσέγγιση ενός παραδείγματος δογματικής διαφωνίας Το αντικείμενο της μελέτης... 2 ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ Η ΙΑΚΡΙΣΗ ΑΠΑΓΟΡΕΥΜΕΝΗΣ

Διαβάστε περισσότερα

ΜΙΑ ΓΕΝΙΚΗ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΗ ΑΡΧΗ ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗΣ ΑΞΙΑΣ

ΜΙΑ ΓΕΝΙΚΗ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΗ ΑΡΧΗ ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗΣ ΑΞΙΑΣ ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΤΟΜΕΑΣ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ ΙΚΑΙΟ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: Α. ΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ ΜΙΑ ΓΕΝΙΚΗ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΗ ΑΡΧΗ ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ

Διαβάστε περισσότερα

Δίκαιο των Ανηλίκων. Ενότητα 3: Ποινικό Δίκαιο των Ανηλίκων

Δίκαιο των Ανηλίκων. Ενότητα 3: Ποινικό Δίκαιο των Ανηλίκων ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Ενότητα 3: Ποινικό Αγγελική Γ. Πιτσελά, Αν. Καθηγήτρια Εγκληματολογίας- Σωφρονιστικής Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται

Διαβάστε περισσότερα

Το Σύνταγμα της Ελλάδας του 1975/86/01 στο δεύτερο μέρος του περιλαμβάνει τις διατάξεις τις σχετικές με τα ατομικά και κοινωνικά δικαιώματα.

Το Σύνταγμα της Ελλάδας του 1975/86/01 στο δεύτερο μέρος του περιλαμβάνει τις διατάξεις τις σχετικές με τα ατομικά και κοινωνικά δικαιώματα. Το Σύνταγμα της Ελλάδας του 1975/86/01 στο δεύτερο μέρος του περιλαμβάνει τις διατάξεις τις σχετικές με τα ατομικά και κοινωνικά δικαιώματα. Ο κατάλογος των δικαιωμάτων αυτών αποτελεί τη βασική κατοχύρωση

Διαβάστε περισσότερα

Συνταγματικό Δίκαιο Ενότητα 2: Κράτος Δικαίου 2

Συνταγματικό Δίκαιο Ενότητα 2: Κράτος Δικαίου 2 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Ενότητα 2: Κράτος Δικαίου 2 Λίνα Παπαδοπούλου, Αν. Καθηγήτρια Συνταγματικού Δικαίου Σχολής ΑΠΘ Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό

Διαβάστε περισσότερα

Σελίδα 1 από 5. Τ

Σελίδα 1 από 5. Τ Σελίδα 1 από 5 ΔΕΟ 10 ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟΥ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ ΣΤΟ ΔΙΚΑΙΟ ΕΥΡΩΠΑΙΚΟ- ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΤΟΜΟΙ Α & Α1 & Β ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ 1. Τι είναι κράτος; Κράτος: είναι η διαρκής σε νομικό πρόσωπο οργάνωση λαού

Διαβάστε περισσότερα

Αρχή της αναλογικότητας. Λίνα Παπαδοπούλου Aν. Καθηγήτρια Συνταγματικού Δικαίου

Αρχή της αναλογικότητας. Λίνα Παπαδοπούλου Aν. Καθηγήτρια Συνταγματικού Δικαίου ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Ενότητα 6 η : Αρχή της αναλογικότητας Λίνα Παπαδοπούλου Aν. Καθηγήτρια Συνταγματικού Δικαίου Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό

Διαβάστε περισσότερα

Συνταγματικό Δίκαιο Ενότητα 4: Πηγές του Δικαίου

Συνταγματικό Δίκαιο Ενότητα 4: Πηγές του Δικαίου ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Ενότητα 4: Πηγές του Δικαίου Λίνα Παπαδοπούλου, Αν. Καθηγήτρια Συνταγματικού Δικαίου Σχολής ΑΠΘ Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό

Διαβάστε περισσότερα

Αθήνα 1Ο Απριλίου 2013 ΠΡΟΣ

Αθήνα 1Ο Απριλίου 2013 ΠΡΟΣ ι i ιι Αθήνα 1Ο Απριλίου 2013 ΕΜΗΝΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΑ Ο ΕΣΑΓΈΛΕΥΣ ΤΟΥ ΑΡΕΟΥ ΠΑΓΟΥ ΤΜΗΜΑ ΔIΟΚΗΤιΚΟ ΤΗΛ. 2106411526 ΦΑΞ 2106411523 Αριθ. Πρωτ.: 1071 Αριθμός Γνωμοδότησης: 3/13 ΠΡΟΣ το Υπουργείο Οlκονομικών- Γενική

Διαβάστε περισσότερα

Ξενοφών Κοντιάδης Καθηγητής Παντείου Πανεπιστημίου, Δικηγόρος, Πρόεδρος Ιδρύματος Θεμιστοκλή και Δημήτρη Τσάτσου

Ξενοφών Κοντιάδης Καθηγητής Παντείου Πανεπιστημίου, Δικηγόρος, Πρόεδρος Ιδρύματος Θεμιστοκλή και Δημήτρη Τσάτσου Ξενοφών Κοντιάδης Καθηγητής Παντείου Πανεπιστημίου, Δικηγόρος, Πρόεδρος Ιδρύματος Θεμιστοκλή και Δημήτρη Τσάτσου Ο συνταγματικός θεσμός της συλλογικής αυτονομίας (Εισήγηση στην ημερίδα "Κλαδικές Συλλογικές

Διαβάστε περισσότερα

ΜΙΑ ΓΕΝΙΚΗ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΗ ΑΡΧΗ : Η ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΛΟΓΙΚΟΤΗΤΑΣ ΚΛΟΥΚΟΥ ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΑΘΗΝΑ ΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2003

ΜΙΑ ΓΕΝΙΚΗ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΗ ΑΡΧΗ : Η ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΛΟΓΙΚΟΤΗΤΑΣ ΚΛΟΥΚΟΥ ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΑΘΗΝΑ ΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2003 Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήµιο Αθηνών Σχολή Νοµικών, Οικονοµικών και Πολιτικών Επιστηµών Τµήµα Νοµικής, Τοµέας ηµοσίου ικαίου --------------------------------------------------------------------------------------------------

Διαβάστε περισσότερα

ΜΙΑ ΓΕΝΙΚΗ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΗ ΑΡΧΗ :

ΜΙΑ ΓΕΝΙΚΗ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΗ ΑΡΧΗ : Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήµιο Αθηνών Σχολή Νοµικών, Οικονοµικών και Πολιτικών Επιστηµών Τµήµα Νοµικής, Τοµέας ηµοσίου ικαίου --------------------------------------------------------------------------------------------------

Διαβάστε περισσότερα

Το πολίτευμα που προβλέπει το ελληνικό Σύνταγμα του 1975/1986/2001/ Οι θεμελιώδεις αρχές του πολιτεύματος

Το πολίτευμα που προβλέπει το ελληνικό Σύνταγμα του 1975/1986/2001/ Οι θεμελιώδεις αρχές του πολιτεύματος Εισαγωγή στο Διεθνές και Ευρωπαϊκό Δίκαιο Α εξάμηνο 2015/2016 Ν. Κανελλοπούλου Αναπλ. Καθηγ. Συνταγματικού Δικαίου Το πολίτευμα που προβλέπει το ελληνικό Σύνταγμα του 1975/1986/2001/2008 Διάγραμμα του

Διαβάστε περισσότερα

Διακριτά Μαθηματικά ΙΙ Χρήστος Νομικός Τμήμα Μηχανικών Η/Υ και Πληροφορικής Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων 2018 Χρήστος Νομικός ( Τμήμα Μηχανικών Η/Υ Διακριτά

Διακριτά Μαθηματικά ΙΙ Χρήστος Νομικός Τμήμα Μηχανικών Η/Υ και Πληροφορικής Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων 2018 Χρήστος Νομικός ( Τμήμα Μηχανικών Η/Υ Διακριτά Διακριτά Μαθηματικά ΙΙ Χρήστος Νομικός Τμήμα Μηχανικών Η/Υ και Πληροφορικής Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων 2018 Χρήστος Νομικός ( Τμήμα Μηχανικών Η/Υ Διακριτά και Πληροφορικής Μαθηματικά Πανεπιστήμιο ΙΙ Ιωαννίνων

Διαβάστε περισσότερα

"Τα ατομικά και κοινωνικά δικαιώματα στο Σύνταγμα του Μαυροβουνίου"

Τα ατομικά και κοινωνικά δικαιώματα στο Σύνταγμα του Μαυροβουνίου Μεταπτυχιακό Δίπλωμα Δημοσίου Δικαίου Μάθημα: Συνταγματικό Δίκαιο Διδάσκων Καθηγητής: κ. Αν. Δημητρόπουλος "Τα ατομικά και κοινωνικά δικαιώματα στο Σύνταγμα του Μαυροβουνίου" Η Βουλή της Δημοκρατίας του

Διαβάστε περισσότερα

Θέμα: «Η ιστορική μέθοδος ερμηνείας» Υπεύθυνος καθηγητής: κ. Ανδρέας Δημητρόπουλος

Θέμα: «Η ιστορική μέθοδος ερμηνείας» Υπεύθυνος καθηγητής: κ. Ανδρέας Δημητρόπουλος Θέμα: «Η ιστορική μέθοδος ερμηνείας» Υπεύθυνος καθηγητής: κ. Ανδρέας Δημητρόπουλος Η Ιστορία, όπως τονίζει ο Μεγαλοπολίτης ιστορικός Πολύβιος σε μια ρήση του, μας διδάσκει ότι τίποτα δεν γίνεται στην τύχη

Διαβάστε περισσότερα

Συνταγματικό Δίκαιο Ενότητα 1: Κράτος Δικαίου 1

Συνταγματικό Δίκαιο Ενότητα 1: Κράτος Δικαίου 1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Ενότητα 1: Κράτος Δικαίου 1 Λίνα Παπαδοπούλου, Αν. Καθηγήτρια Συνταγματικού Δικαίου Σχολής ΑΠΘ Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό

Διαβάστε περισσότερα

Η σχολιαζόμενη απόφαση παρουσιάζει σημαντικό. ενδιαφέρον τόσο γιατί πραγματεύεται σημαντικά νομικά ζητήματα

Η σχολιαζόμενη απόφαση παρουσιάζει σημαντικό. ενδιαφέρον τόσο γιατί πραγματεύεται σημαντικά νομικά ζητήματα Θέμα: Θρησκευτική Ελευθερία Η σχολιαζόμενη απόφαση παρουσιάζει σημαντικό ενδιαφέρον τόσο γιατί πραγματεύεται σημαντικά νομικά ζητήματα αναφορικά με το περιεχόμενο του δικαιώματος της θρησκευτικής ελευθερίας

Διαβάστε περισσότερα

ΕΓΓΡΑΦΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ. EL Eνωμένη στην πολυμορφία EL

ΕΓΓΡΑΦΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ. EL Eνωμένη στην πολυμορφία EL ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ 2009-2014 Επιτροπή Νομικών Θεμάτων 11.11.2011 ΕΓΓΡΑΦΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ σχετικά με την πρόταση κανονισμού του Συμβουλίου σχετικά με τη διεθνή δικαιοδοσία, το εφαρμοστέο δίκαιο και την αναγνώριση

Διαβάστε περισσότερα

Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α ΠΡΩΤΟ ΜΕΡΟΣ ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟΥ ΘΕΜΕΛΙΟΥ

Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α ΠΡΩΤΟ ΜΕΡΟΣ ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟΥ ΘΕΜΕΛΙΟΥ Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α Πρόλογος: Μεθοδολογικές και εννοιολογικές αποσαφηνίσεις Ι. Αντικείμενο της μελέτης, σκοπός και μεθοδολογία ΙΙ. «Δικαιώματα» και «υποχρεώσεις» πολιτειακών οργάνων ΙΙΙ. Η αρμοδιότητα

Διαβάστε περισσότερα

ΣΥΓΓΡΑΦΗ ΜΙΑΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΣΥΝΗΘΗ ΛΑΘΗ ΚΑΙ ΑΣΤΟΧΙΕΣ

ΣΥΓΓΡΑΦΗ ΜΙΑΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΣΥΝΗΘΗ ΛΑΘΗ ΚΑΙ ΑΣΤΟΧΙΕΣ ΣΥΓΓΡΑΦΗ ΜΙΑΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΣΥΝΗΘΗ ΛΑΘΗ ΚΑΙ ΑΣΤΟΧΙΕΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΛΟΓΙΚΗ ΔΟΜΗ Καθαρότητα στη σκέψη Σαφήνεια στην έκφραση Η μία σκέψη να εισάγει την άλλη Η προηγούμενη σκέψη να τεκμηριώνει την επόμενη

Διαβάστε περισσότερα

Υποθετικές προτάσεις και λογική αλήθεια

Υποθετικές προτάσεις και λογική αλήθεια Υποθετικές προτάσεις και λογική αλήθεια Δρ. Παναγιώτης Λ. Θεοδωρόπουλος Σχολικός Σύμβουλος κλάδου ΠΕ03 www.p-theodoropoulos.gr Περίληψη Στην εργασία αυτή επιχειρείται μια ερμηνεία της λογικής αλήθειας

Διαβάστε περισσότερα

ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ ΙΚΑΙΟ. Θέµα: Η αρχή της ανθρώπινης αξίας ΒΑΣΙΛΙΚΗ. ΓΡΙΒΑ. ιδάσκων Καθηγητής: Ανδρέας Γ. ηµητρόπουλος

ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ ΙΚΑΙΟ. Θέµα: Η αρχή της ανθρώπινης αξίας ΒΑΣΙΛΙΚΗ. ΓΡΙΒΑ. ιδάσκων Καθηγητής: Ανδρέας Γ. ηµητρόπουλος ΕΘΝΙΚΟ & ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΤΟΜΕΑΣ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ ΣΤΟ ΗΜΟΣΙΟ ΙΚΑΙΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ ΙΚΑΙΟ Θέµα:

Διαβάστε περισσότερα

Λίνα Παπαδοπούλου Επ. Καθηγήτρια Συνταγματικού Δικαίου

Λίνα Παπαδοπούλου Επ. Καθηγήτρια Συνταγματικού Δικαίου ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Ενότητα 7 η : Οικονομικήελευθερία Λίνα Παπαδοπούλου Επ. Καθηγήτρια Συνταγματικού Δικαίου Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΙ ΙΚΕΥΣΗΣ ΣΤΟ ΗΜΟΣΙΟ ΙΚΑΙΟ ΑΚΑ ΗΜΑΪΚΟ ΕΤΟΣ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΙ ΙΚΕΥΣΗΣ ΣΤΟ ΗΜΟΣΙΟ ΙΚΑΙΟ ΑΚΑ ΗΜΑΪΚΟ ΕΤΟΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΙ ΙΚΕΥΣΗΣ ΣΤΟ ΗΜΟΣΙΟ ΙΚΑΙΟ ΑΚΑ ΗΜΑΪΚΟ ΕΤΟΣ 2003-2004 ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΑ ΠΛΑΙΣΙΑ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΘΕΜΑ: ΘΕΣΜΙΚΗ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΩΝ

Διαβάστε περισσότερα

Η ΑΠΑΓΟΡΕΥΣΗ ΚΑΤΑΧΡΗΣΤΙΚΗΣ ΑΣΚΗΣΗΣ ΙΚΑΙΩΜΑΤΟΣ(α.25παρ.3Σ) Με τον όρο γενικές συνταγµατικές αρχες εννοούµε ένα σύνολο

Η ΑΠΑΓΟΡΕΥΣΗ ΚΑΤΑΧΡΗΣΤΙΚΗΣ ΑΣΚΗΣΗΣ ΙΚΑΙΩΜΑΤΟΣ(α.25παρ.3Σ) Με τον όρο γενικές συνταγµατικές αρχες εννοούµε ένα σύνολο εργασία 1η σχεδιαγραµµα 1)εισαγωγή:έννοια γενικών συνταγµατικών αρχών 2)ειδικότερα, η απαγόρευση κατάχρησης δικαιώµατος α)έννοια β)καθιέρωση της αρχής γ)εκταση εφαρµογής και σχέση α.25παρ3σ και 281 ΑΚ

Διαβάστε περισσότερα

Το Ρυθμιστικό Πλαίσιο της Ανοικτής Διακυβέρνησης και των Ανοικτών Δεδομένων Μερος Α: Ποιοτικά Χαρακτηριστικά

Το Ρυθμιστικό Πλαίσιο της Ανοικτής Διακυβέρνησης και των Ανοικτών Δεδομένων Μερος Α: Ποιοτικά Χαρακτηριστικά ΕΘΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ & ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗΣ Το Ρυθμιστικό Πλαίσιο της Ανοικτής Διακυβέρνησης και των Ανοικτών Δεδομένων Μερος Α: Ποιοτικά Χαρακτηριστικά 1. Εισαγωγή Σκοπός Σκοπός του παρόντος κεφαλαίου

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ. Διάλεξη 9 η. Κυριάκος Κυριαζόπουλος, Επίκουρος Καθηγητής Τμήμα Νομικής ΑΠΘ

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ. Διάλεξη 9 η. Κυριάκος Κυριαζόπουλος, Επίκουρος Καθηγητής Τμήμα Νομικής ΑΠΘ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Διάλεξη 9 η Κυριάκος Κυριαζόπουλος, Επίκουρος Καθηγητής ΑΠΘ Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative

Διαβάστε περισσότερα

# εργασία αρ.3# ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΟΥ ΣτΕ ΟΠΟΥ ΓΙΝΕΤΑΙ ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗΣ ΑΞΙΑΣ Σ Χ Ε Ι Α Γ Ρ Α Μ Μ Α 5]ΑΝΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΗ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ

# εργασία αρ.3# ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΟΥ ΣτΕ ΟΠΟΥ ΓΙΝΕΤΑΙ ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗΣ ΑΞΙΑΣ Σ Χ Ε Ι Α Γ Ρ Α Μ Μ Α 5]ΑΝΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΗ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ 1 # εργασία αρ.3# ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΟΥ ΣτΕ ΟΠΟΥ ΓΙΝΕΤΑΙ ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗΣ ΑΞΙΑΣ 1]ΙΣΤΟΡΙΚΟ Σ Χ Ε Ι Α Γ Ρ Α Μ Μ Α 2]ΝΟΜΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ 3]ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΗ ΝΟΜΟΛΟΓΙΑ 4]ΚΡΙΣΙΜΟΙ ΚΑΝΟΝΕΣ ΙΚΑΙΟΥ 5]ΑΝΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΗ

Διαβάστε περισσότερα

Θέµα εργασίας. Η ερµηνεία του άρθρου 8 παρ. 1 του Συντάγµατος

Θέµα εργασίας. Η ερµηνεία του άρθρου 8 παρ. 1 του Συντάγµατος Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήµιο Αθηνών Σχολή Νοµικών, Οικονοµικών και Πολιτικών Επιστηµών Τµήµα Νοµικής, Τοµέας ηµοσίου ικαίου Μεταπτυχιακό ίπλωµα ηµοσίου ικαίου Μάθηµα : Συνταγµατικό ίκαιο Καθηγητής:

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΓΑΣΙΑ 1 η ΜΕ ΘΕΜΑ: «Η ΑΡΧΗ ΤΟΥ ΑΠΑΡΑΒΙΑΣΤΟΥ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗΣ ΑΞΙΑΣ» Ι ΑΣΚΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: κ. ΑΝ ΡΕΑΣ ΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ

ΕΡΓΑΣΙΑ 1 η ΜΕ ΘΕΜΑ: «Η ΑΡΧΗ ΤΟΥ ΑΠΑΡΑΒΙΑΣΤΟΥ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗΣ ΑΞΙΑΣ» Ι ΑΣΚΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: κ. ΑΝ ΡΕΑΣ ΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ, ΤΟΜΕΑΣ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΜΑΘΗΜΑ: «ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ

Διαβάστε περισσότερα

Δικαίωμα στην εκπαίδευση. Λίνα Παπαδοπούλου Επ. Καθηγήτρια Συνταγματικού Δικαίου

Δικαίωμα στην εκπαίδευση. Λίνα Παπαδοπούλου Επ. Καθηγήτρια Συνταγματικού Δικαίου ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Ενότητα 12 η : Δικαίωμα στην εκπαίδευση Λίνα Παπαδοπούλου Επ. Καθηγήτρια Συνταγματικού Δικαίου Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό

Διαβάστε περισσότερα

ΕΓΓΡΑΦΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ. EL Eνωμένη στην πολυμορφία EL 11.11.2011

ΕΓΓΡΑΦΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ. EL Eνωμένη στην πολυμορφία EL 11.11.2011 ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ 2009-2014 Επιτροπή Νομικών Θεμάτων 11.11.2011 ΕΓΓΡΑΦΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ σχετικά με την πρόταση κανονισμού του Συμβουλίου σχετικά με τη διεθνή δικαιοδοσία, το εφαρμοστέο δίκαιο και την αναγνώριση

Διαβάστε περισσότερα

Β.δ Επιλογή των κατάλληλων εμπειρικών ερευνητικών μεθόδων

Β.δ Επιλογή των κατάλληλων εμπειρικών ερευνητικών μεθόδων Β.δ Επιλογή των κατάλληλων εμπειρικών ερευνητικών μεθόδων Νίκος Ναγόπουλος Για τη διεξαγωγή της κοινωνικής έρευνας χρησιμοποιούνται ποσοτικές ή/και ποιοτικές μέθοδοι που έχουν τις δικές τους τεχνικές και

Διαβάστε περισσότερα

Περιεχόμενα ΠΡΩΤΟ ΜΕΡΟΣ ΟΙ ΚΥΡΙΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΣΤΗ ΘΕΩΡΙΑ ΚΑΙ ΣΤΗ ΝΟΜΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΩΝ Α ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΙΚΑ ΜΟΝΤΕΛΑ. Πρώτο Κεφάλαιο

Περιεχόμενα ΠΡΩΤΟ ΜΕΡΟΣ ΟΙ ΚΥΡΙΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΣΤΗ ΘΕΩΡΙΑ ΚΑΙ ΣΤΗ ΝΟΜΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΩΝ Α ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΙΚΑ ΜΟΝΤΕΛΑ. Πρώτο Κεφάλαιο Περιεχόμενα Παρατηρήσεις για τις παραπομπές... Συντομογραφίες... XVII XVII Εισαγωγή... 3 I. Προσδιορισμός του θέματος... 3 ΙΙ. Η εξέλιξη της μέχρι σήμερα συζήτησης... 5 ΙΙΙ. Δογματική καταχώριση του θέματος...

Διαβάστε περισσότερα

Οργάνωση και Λειτουργία του Κράτους 19 ος Διαγωνισμός ΕΣΔΔ 2 ος Διαγωνισμός ΕΣΤΑ Σάββατο 09 Δεκεμβρίου 2006

Οργάνωση και Λειτουργία του Κράτους 19 ος Διαγωνισμός ΕΣΔΔ 2 ος Διαγωνισμός ΕΣΤΑ Σάββατο 09 Δεκεμβρίου 2006 Οργάνωση και Λειτουργία του Κράτους 19 ος Διαγωνισμός ΕΣΔΔ 2 ος Διαγωνισμός ΕΣΤΑ Σάββατο 09 Δεκεμβρίου 2006 Θέμα 2 ον : Η δικαστική λειτουργία αποτελεί μία από τις τρεις θεμελιώδεις λειτουργίες του κράτους.

Διαβάστε περισσότερα

ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ,ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ & ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ, ΤΟΜΕΑΣ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ

ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ,ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ & ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ, ΤΟΜΕΑΣ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ,ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ & ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ, ΤΟΜΕΑΣ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΙΠΛΩΜΑ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΜΑΘΗΜΑ:ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ ΙΚΑΙΟ,2003-2004

Διαβάστε περισσότερα

ΓΝΩΜΟΔΟΤΗΣΗ ΑΡ. 1 /2005

ΓΝΩΜΟΔΟΤΗΣΗ ΑΡ. 1 /2005 Αθήνα, 3 Φεβρουαρίου 2005 Αριθ.Πρωτ.: 893 ΓΝΩΜΟΔΟΤΗΣΗ ΑΡ. 1 /2005 Η Αρχή Διασφάλισης του Απορρήτου των Επικοινωνιών, συνήλθε μετά από πρόσκληση του Προέδρου της σε τακτική συνεδρίαση την 2α Φεβρουαρίου

Διαβάστε περισσότερα

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ. Προλογικό σημείωμα... Εισαγωγικές παρατηρήσεις... 1

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ. Προλογικό σημείωμα... Εισαγωγικές παρατηρήσεις... 1 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ Προλογικό σημείωμα...... VII Εισαγωγικές παρατηρήσεις............ 1 ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ Οι υποχρεώσεις εχεμύθειας και μη ανταγωνισμού κατά τη διάρκεια της σύμβασης εργασίας ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ

Διαβάστε περισσότερα

Διοικητικό Δίκαιο Ι. Μαθητική σχέση έννομη σχέση δημόσιου διοικητικού δικαίου. Αντικείμενο Διοικητικού Δικαίου Διοίκηση

Διοικητικό Δίκαιο Ι. Μαθητική σχέση έννομη σχέση δημόσιου διοικητικού δικαίου. Αντικείμενο Διοικητικού Δικαίου Διοίκηση Διοικητικό Δίκαιο Ι Διοικητικό Δίκαιο: Κομμάτι δικαίου που μας συνοδεύει από τη γέννηση μέχρι το θάνατο μας. Είναι αδύνατον να μην βρεθούμε μέσα σε έννομες σχέσεις διοικητικού δικαίου. Μαθητική σχέση έννομη

Διαβάστε περισσότερα

669/2013 ΜΠΡ ΑΘ ( 597917) (Α ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ ΝΟΜΟΣ)

669/2013 ΜΠΡ ΑΘ ( 597917) (Α ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ ΝΟΜΟΣ) 669/2013 ΜΠΡ ΑΘ ( 597917) (Α ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ ΝΟΜΟΣ) Δικαίωμα για παροχή έννομης προστασίας κατά το Σύνταγμα και την ΕΣΔΑ. Εννοια και περιεχόμενο. Θέσπιση από τον κοινό νομοθέτη περιορισμών και προϋποθέσεων

Διαβάστε περισσότερα

Άποψη περί εφαρμογής ν 4030/2011.

Άποψη περί εφαρμογής ν 4030/2011. Άποψη περί εφαρμογής ν 4030/2011. Α. Την 25/10/2012 περιήλθε στην Περιφερειακή Συμπαραστάτη του Πολίτη και της Επιχείρησης της Περιφέρειας Αττικής και έλαβε αριθμ. πρωτ. 157658/387 το ανωτέρω σχετικό,

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΠΡΟΣ ΤΑ ΜΕΛΗ

ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΠΡΟΣ ΤΑ ΜΕΛΗ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ 2009-2014 Επιτροπή Νοµικών Θεµάτων 26.4.2012 ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΠΡΟΣ ΤΑ ΜΕΛΗ (0047/2012) Θέµα: Αιτιολογηµένη γνώµη του Γερµανικού Οµοσπονδιακού Συµβουλίου (Bundesrat) σχετικά µε την πρόταση

Διαβάστε περισσότερα

José Pedro Pessoa e Costa κατά Επιτροπής των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων

José Pedro Pessoa e Costa κατά Επιτροπής των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΟΥ ΠΡΩΤΟΔΙΚΕΙΟΥ (τρίτο τμήμα) της 13ης Μαρτίου 2003 Υπόθεση Τ-166/02 José Pedro Pessoa e Costa κατά Επιτροπής των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων «Υπάλληλοι - Απόφαση περί κινήσεως πειθαρχικής διαδικασίας

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ Η ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΗ ΡΥΘΜΙΣΗ ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΟΣ ΤΗΣ ΑΠΕΡΓΙΑΣ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ Η ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΗ ΡΥΘΜΙΣΗ ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΟΣ ΤΗΣ ΑΠΕΡΓΙΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Προλογικό σημείωμα... Αντί προλόγου... ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 1 1. Έννοια του δικαιώματος της απεργίας... 1 Εννοιολογικά γνωρίσματα... 2 α. Αποχή από την εργασία... 2 β. Συλλογική αποχή... 2 γ. Αγωνιστικός

Διαβάστε περισσότερα

ΤΟ ΓΕΝΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ.

ΤΟ ΓΕΝΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ. 2 ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΓΝΩΣΗΣ (Ι) ΤΟ ΓΕΝΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ. ΤΙ ΟΝΟΜΑΖΟΥΜΕ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΓΝΩΣΗΣ; Στο μάθημα «Κοινωνική Θεωρία της Γνώσης (I)» (όπως και στο (ΙΙ) που ακολουθεί) παρουσιάζονται

Διαβάστε περισσότερα

Για μία Ευρώπη που σέβεται την ελευθερία όλων

Για μία Ευρώπη που σέβεται την ελευθερία όλων To Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο μπορεί να παίξει σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση μιας Ευρωπαϊκής πολιτικής που αξιοποιεί εναλλακτικά μέτρα της κράτησης. Έχεις #ThePowerofVote www.thepowerofvote.eu Ήξερες ότι...

Διαβάστε περισσότερα

Αρχή της ισότητας: ειδικές μορφές

Αρχή της ισότητας: ειδικές μορφές ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Ενότητα 9 η : Αρχή της ισότητας: ειδικές μορφές Λίνα Παπαδοπούλου Επ. Καθηγήτρια Συνταγματικού Δικαίου Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ... VII ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ... XV ΓΕΝΙΚΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ...1 ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ... VII ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ... XV ΓΕΝΙΚΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ...1 ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ... VII ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ... XV ΓΕΝΙΚΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ...1 ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ ΤΟ ΞΕΠΛΥΜΑ ΒΡΟΜΙΚΟΥ ΧΡΗΜΑΤΟΣ ΩΣ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΔΙΕΘΝΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΟΥ ΠΟΙΝΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ 1. Εισαγωγή...5 2. Η επιρροή του αμερικανικού

Διαβάστε περισσότερα

ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝ/ΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ ΤΟΜΕΑΣ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ. ΕΡΓΑΣΙΑ 4 η :

ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝ/ΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ ΤΟΜΕΑΣ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ. ΕΡΓΑΣΙΑ 4 η : ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝ/ΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ ΤΟΜΕΑΣ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΕΡΓΑΣΙΑ 4 η : ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΟΥ ΑΡΘΡΟΥ 4 4 ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΒΑΣΗ ΣΤΙΣ ΗΜΟΣΙΕΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ:

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ. στην ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ ΚΑΙ ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ. Ένα νέο πλαίσιο της ΕΕ για την ενίσχυση του κράτους δικαίου

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ. στην ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ ΚΑΙ ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ. Ένα νέο πλαίσιο της ΕΕ για την ενίσχυση του κράτους δικαίου ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ Στρασβούργο, 11.3.2014 COM(2014) 158 final ANNEXES 1 to 2 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ στην ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ ΚΑΙ ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ Ένα νέο πλαίσιο της ΕΕ για την ενίσχυση

Διαβάστε περισσότερα

ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΑΣ (ΕΚΠΑ) ΚΑΤΑΤΑΚΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΑΚ. ΕΤΟΥΣ ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΠΟΙΝΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ

ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΑΣ (ΕΚΠΑ) ΚΑΤΑΤΑΚΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΑΚ. ΕΤΟΥΣ ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΠΟΙΝΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΑΣ (ΕΚΠΑ) ΚΑΤΑΤΑΚΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΑΚ. ΕΤΟΥΣ 2017-2018 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΠΟΙΝΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ ΘΕΜΑ 1 Ο Τι γνωρίζετε για την συντιμωρητή πρότερη και συντιμωρητή ύστερη πράξη; Η

Διαβάστε περισσότερα

Περιεχόμενα. Χουρδάκης Ευστράτιος Σελίδα 1

Περιεχόμενα. Χουρδάκης Ευστράτιος Σελίδα 1 Περιεχόμενα Τεκμήριο νομιμότητας... 2 Διοικητικός καταναγκασμός... 2 Παράλειψη οφειλόμενης νόμιμης ενέργειας... 2 Σύνθετη διοικητική ενέργεια:... 3 Αρχή της νομιμότητας της διοίκησης.... 3 Αρχή της υπεροχής

Διαβάστε περισσότερα

Συνταγματικό Δίκαιο. μεταβολές του Συντάγματος Λίνα Παπαδοπούλου. Ενότητα 9: Άτυπες τροποποιήσεις και άδηλες

Συνταγματικό Δίκαιο. μεταβολές του Συντάγματος Λίνα Παπαδοπούλου. Ενότητα 9: Άτυπες τροποποιήσεις και άδηλες ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Ενότητα 9: Άτυπες τροποποιήσεις και άδηλες μεταβολές του Συντάγματος Λίνα Παπαδοπούλου Αν. Καθηγήτρια Συνταγματικού Δικαίου Τμήμα Νομικής

Διαβάστε περισσότερα

Η ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΝΟΜΙΜΟΤΗΤΑΣ ΩΣ ΣΥΝΕΠΕΙΑ ΤΗΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΚΡΑΤΟΥΣ ΙΚΑΙΟΥ

Η ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΝΟΜΙΜΟΤΗΤΑΣ ΩΣ ΣΥΝΕΠΕΙΑ ΤΗΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΚΡΑΤΟΥΣ ΙΚΑΙΟΥ Η ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΝΟΜΙΜΟΤΗΤΑΣ ΩΣ ΣΥΝΕΠΕΙΑ ΤΗΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΚΡΑΤΟΥΣ ΙΚΑΙΟΥ Καθορίζοντας το γενικό περιεχόµενο ενός δικαιώµατος, µε διατάξεις δικαίου στο πλαίσιο γενικής σχέσης, προσδιορίζονται τα ανώτατα όρια άσκησης

Διαβάστε περισσότερα

ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ. Ενότητα 3: Δισσοί Λόγοι. Παρούσης Μιχαήλ. Τμήμα Φιλοσοφίας

ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ. Ενότητα 3: Δισσοί Λόγοι. Παρούσης Μιχαήλ. Τμήμα Φιλοσοφίας ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ Ενότητα 3: Δισσοί Λόγοι Παρούσης Μιχαήλ Τμήμα Φιλοσοφίας 1 Σκοποί της ενότητας 1. Δισσοί λόγοι: τί σημαίνει έχω δίκιο ή άδικο 2. Δίκαιο και εξουσία 1.Τί σημαίνει έχω δίκιο ή άδικο

Διαβάστε περισσότερα

«ΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑ ΣΩΜΑΤΕΙΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΑΕΡΟΠΟΡΙΑΣ Ο.Σ.Π.Α.»

«ΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑ ΣΩΜΑΤΕΙΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΑΕΡΟΠΟΡΙΑΣ Ο.Σ.Π.Α.» Από τη δευτεροβάθμια συνδικαλιστική οργάνωση με την επωνυμία «ΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑ ΣΩΜΑΤΕΙΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΑΕΡΟΠΟΡΙΑΣ Ο.Σ.Π.Α.» τέθηκαν υπόψη μου το εξής περιστατικά: Οκτώ (8) από τα είκοσι ένα (21) μέλη του Δ.Σ., το

Διαβάστε περισσότερα

ΚΥΚΛΟΣ ΣΧΕΣΕΩΝ ΚΡΑΤΟΥΣ ΠΟΛΙΤΗ

ΚΥΚΛΟΣ ΣΧΕΣΕΩΝ ΚΡΑΤΟΥΣ ΠΟΛΙΤΗ ΚΥΚΛΟΣ ΣΧΕΣΕΩΝ ΚΡΑΤΟΥΣ ΠΟΛΙΤΗ ΣΥΝΟΨΗ ΙΑΜΕΣΟΛΑΒΗΣΗΣ Θέµα: υνατότητα διαφήµισης διδασκαλίας κατ οίκον Βοηθός Συνήγορος του Πολίτη: Καλλιόπη Σπανού Ειδικός Επιστήµονας: Ευάγγελος Θωµόπουλος Αθήνα, Μάρτιος

Διαβάστε περισσότερα

ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝ/ΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ ΤΟΜΕΑΣ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ. ΕΡΓΑΣΙΑ 5 η :

ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝ/ΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ ΤΟΜΕΑΣ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ. ΕΡΓΑΣΙΑ 5 η : ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝ/ΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ ΤΟΜΕΑΣ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΕΡΓΑΣΙΑ 5 η : ΟΙ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΕΣ ΕΓΓΥΗΣΕΙΣ ΤΗΣ ΙΣΟΤΗΤΑΣ ΤΩΝ ΦΥΛΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΤΕΛΕΥΤΑΙΑΣ ΒΟΥΛΗΣΗΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ:

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ. Διάλεξη 12 η. Κυριάκος Κυριαζόπουλος, Επίκουρος Καθηγητής Τμήμα Νομικής ΑΠΘ

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ. Διάλεξη 12 η. Κυριάκος Κυριαζόπουλος, Επίκουρος Καθηγητής Τμήμα Νομικής ΑΠΘ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Διάλεξη 12 η Κυριάκος Κυριαζόπουλος, Επίκουρος Καθηγητής ΑΠΘ Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative

Διαβάστε περισσότερα

ΜΑΘΗΜΑ: «ΓΕΝΙΚΟ ΠΟΙΝΙΚΟ ΙΚΑΙΟ» A ΚΛΙΜΑΚΙΟ (Α-Κ)

ΜΑΘΗΜΑ: «ΓΕΝΙΚΟ ΠΟΙΝΙΚΟ ΙΚΑΙΟ» A ΚΛΙΜΑΚΙΟ (Α-Κ) ΜΑΘΗΜΑ: «ΓΕΝΙΚΟ ΠΟΙΝΙΚΟ ΙΚΑΙΟ» A ΚΛΙΜΑΚΙΟ (Α-Κ) ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η ΠΟΙΝΗ ΚΑΙ Η ΙΚΑΙΟΛΟΓΙΚΗ ΤΗΣ ΒΑΣΗ H ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΝΟΜΙΜΟΤΗΤΑΣ ΤΩΝ ΕΓΚΛΗΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΠΟΙΝΩΝ. NULLUM CRIMEN, NULLA POENA SINE LEGE ΟΙ ΤΡΕΙΣ ΒΑΘΜΙ ΕΣ

Διαβάστε περισσότερα

ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ Π.Μ.Σ. ΔΗΜΟΣΙΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ

ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ Π.Μ.Σ. ΔΗΜΟΣΙΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ Π.Μ.Σ. ΔΗΜΟΣΙΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ Μάθημα: Συνταγματικό Δίκαιο Διδάσκοντες: Δημητρόπουλος Ανδρ., Καθηγητής

Διαβάστε περισσότερα

Κύκλος ικαιωµάτων του Ανθρώπου ΣΥΝΟΨΗ ΘΕΣΕΩΝ ΤΟΥ ΣΥΝΗΓΟΡΟΥ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΗ ΑΠΟΤΕΦΡΩΣΗ ΝΕΚΡΩΝ. Αναφορά υπ αρ. πρωτ. 13189/13.12.1999, πόρισµα της 24.4.

Κύκλος ικαιωµάτων του Ανθρώπου ΣΥΝΟΨΗ ΘΕΣΕΩΝ ΤΟΥ ΣΥΝΗΓΟΡΟΥ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΗ ΑΠΟΤΕΦΡΩΣΗ ΝΕΚΡΩΝ. Αναφορά υπ αρ. πρωτ. 13189/13.12.1999, πόρισµα της 24.4. Κύκλος ικαιωµάτων του Ανθρώπου ΣΥΝΟΨΗ ΘΕΣΕΩΝ ΤΟΥ ΣΥΝΗΓΟΡΟΥ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΗ ΑΠΟΤΕΦΡΩΣΗ ΝΕΚΡΩΝ Αναφορά υπ αρ. πρωτ. 13189/13.12.1999, πόρισµα της 24.4.2000 Βοηθός Συνήγορος του Πολίτη: Χειριστής: Γιώργος Καµίνης

Διαβάστε περισσότερα

Περί της Ταξινόμησης των Ειδών

Περί της Ταξινόμησης των Ειδών Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Σχολή Θετικών Επιστημών Τμήμα Φυσικής 541 24 Θεσσαλονίκη Καθηγητής Γεώργιος Θεοδώρου Tel.: +30 2310998051, Ιστοσελίδα: http://users.auth.gr/theodoru Περί της Ταξινόμησης

Διαβάστε περισσότερα

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ...VII ΠΙΝΑΚΑΣ ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΩΝ... XV 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 1 Ι. Αντικείμενο της έρευνας... 1 ΙΙ. Η διάρθρωση της ύλης... 5 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ ΤΑ ΔΟΓΜΑΤΙΚΑ ΘΕΜΕΛΙΑ ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΟΣ

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ EΙΣΑΓΩΓΗ I. Η αοριστία των ρυθμίσεων του ανταγωνισμικού δικαίου δημιουργεί πεδίο έντασης, μεταξύ ασφάλειας δικαίου και δίκαιης ατομικής ρύθμισης... 1 II. Σκοπός της εργασίας: η συστηματική

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΠΡΟΣ ΤΑ ΜΕΛΗ

ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΠΡΟΣ ΤΑ ΜΕΛΗ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ 2009-2014 Επιτροπή Νοµικών Θεµάτων 26.4.2012 ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΠΡΟΣ ΤΑ ΜΕΛΗ (0046/2012) Αφορά: Αιτιολογηµένη γνώµη του γερµανικού Οµοσπονδιακού Συµβουλίου (Bundesrat) σχετικά µε την πρόταση

Διαβάστε περισσότερα

ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΩΝ ΒΟΡΕΙΟΥ ΕΛΛΑΔΟΣ

ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΩΝ ΒΟΡΕΙΟΥ ΕΛΛΑΔΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΩΝ ΒΟΡΕΙΟΥ ΕΛΛΑΔΟΣ ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ ΣΥΜΠΛΗΡΩΣΗ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ 703/1977 "ΠΕΡΙ ΕΛΕΓΧΟΥ ΜΟΝΟΠΩΛΙΩΝ ΚΑΙ ΟΛΙΓΟΠΩΛΕΙΩΝ ΚΑΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΟΥ ΕΛΕΥΘΕΡΟΥ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΥ" Με την ευκαιρία της δημοσίευσης

Διαβάστε περισσότερα

5. Λόγος, γλώσσα και ομιλία

5. Λόγος, γλώσσα και ομιλία 5. Λόγος, γλώσσα και ομιλία Στόχοι της γλωσσολογίας Σύμφωνα με τον Saussure, βασικός στόχος της γλωσσολογίας είναι να περιγράψει τις γλωσσικές δομές κάθε γλώσσας με στόχο να διατυπώσει θεωρητικές αρχές

Διαβάστε περισσότερα

Βουλή είναι εξοπλισμένη με αναθεωρητική αρμοδιότητα. Το ερώτημα συνεπώς που τίθεται αφορά την κατά χρόνον αρμοδιότητα αυτού τούτου του αναθεωρητικού

Βουλή είναι εξοπλισμένη με αναθεωρητική αρμοδιότητα. Το ερώτημα συνεπώς που τίθεται αφορά την κατά χρόνον αρμοδιότητα αυτού τούτου του αναθεωρητικού ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ Η πρώτη σύνοδος αναθεωρητικής Βουλής και η λειτουργία τμήματος διακοπής των εργασιών της Βουλής : Η περίπτωση της Ζ Αναθεωρητικής Βουλής (συμβολή στην ερμηνεία των άρθρων 40, 64, 71

Διαβάστε περισσότερα

ΓΝΩΜΗ της Κοινοβουλευτικής Επιτροπής Νομικών της Βουλής των Αντιπροσώπων της Κυπριακής Δημοκρατίας

ΓΝΩΜΗ της Κοινοβουλευτικής Επιτροπής Νομικών της Βουλής των Αντιπροσώπων της Κυπριακής Δημοκρατίας ΓΝΩΜΗ της Κοινοβουλευτικής Επιτροπής Νομικών της Βουλής των Αντιπροσώπων της Κυπριακής Δημοκρατίας Πρόταση Οδηγίας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για την καταπολέμηση της τρομοκρατίας και

Διαβάστε περισσότερα

Πρόταση. Αληθείς Προτάσεις

Πρόταση. Αληθείς Προτάσεις Βασικές έννοιες της Λογικής 1 Πρόταση Στην καθημερινή μας ομιλία χρησιμοποιούμε εκφράσεις όπως: P1: «Καλή σταδιοδρομία» P2: «Ο Όλυμπος είναι το ψηλότερο βουνό της Ελλάδας» P3: «Η Θάσος είναι το μεγαλύτερο

Διαβάστε περισσότερα

Κύκλος Δικαιωμάτων του Ανθρώπου ΠΟΡΙΣΜΑ. Θέμα: ΑΠΟΔΟΧΉ ΜΕΤΑΦΡΆΣΕΩΝ ΔΙΚΗΓΌΡΟΥ

Κύκλος Δικαιωμάτων του Ανθρώπου ΠΟΡΙΣΜΑ. Θέμα: ΑΠΟΔΟΧΉ ΜΕΤΑΦΡΆΣΕΩΝ ΔΙΚΗΓΌΡΟΥ Κύκλος Δικαιωμάτων του Ανθρώπου ΠΟΡΙΣΜΑ [Ν. 3094/03 Συνήγορος του Πολίτη και άλλες διατάξεις, άρ. 4 6] Θέμα: ΑΠΟΔΟΧΉ ΜΕΤΑΦΡΆΣΕΩΝ ΔΙΚΗΓΌΡΟΥ Βοηθός Συνήγορος του Πολίτη: Ανδρέας Τάκης Ειδικός Επιστήμονας:

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ- ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΙ ΙΚΕΥΣΗΣ ΣΤΟ ΗΜΟΣΙΟ ΙΚΑΙΟ ΑΚΑ ΗΜΑΪΚΟ ΕΤΟΣ 2003-2004

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ- ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΙ ΙΚΕΥΣΗΣ ΣΤΟ ΗΜΟΣΙΟ ΙΚΑΙΟ ΑΚΑ ΗΜΑΪΚΟ ΕΤΟΣ 2003-2004 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ- ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΙ ΙΚΕΥΣΗΣ ΣΤΟ ΗΜΟΣΙΟ ΙΚΑΙΟ ΑΚΑ ΗΜΑΪΚΟ ΕΤΟΣ 2003-2004 ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΑ ΠΛΑΙΣΙΑ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΘΕΜΑ: Η Αρχή της φορολογικής ισότητας

Διαβάστε περισσότερα

Διοικητικό Δίκαιο. Η γνωμοδοτική διαδικασία και η αιτιολογία της διοικητικής πράξης 1 ο μέρος. Αν. Καθηγήτρια Ευγ. Β. Πρεβεδούρου Νομική Σχολή Α.Π.Θ.

Διοικητικό Δίκαιο. Η γνωμοδοτική διαδικασία και η αιτιολογία της διοικητικής πράξης 1 ο μέρος. Αν. Καθηγήτρια Ευγ. Β. Πρεβεδούρου Νομική Σχολή Α.Π.Θ. Η γνωμοδοτική διαδικασία και η αιτιολογία της διοικητικής πράξης 1 ο μέρος Αν. Καθηγήτρια Ευγ. Β. Πρεβεδούρου Νομική Σχολή Α.Π.Θ. Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative

Διαβάστε περισσότερα

Περιεχόμενο: Αρχή διάκρισης των λειτουργιών

Περιεχόμενο: Αρχή διάκρισης των λειτουργιών Περιεχόμενο: Αρχή διάκρισης των λειτουργιών ΜΑΘΗΜΑ: ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ : Γεώργιος Κ. Παυλόπουλος, Δικηγόρος, Υπ. Διδάκτωρ Δημοσίου Δικαίου Παν/μίου Αθηνών Η αρχή της Διάκρισης των Λειτουργιών

Διαβάστε περισσότερα

Υπολογιστικά & Διακριτά Μαθηματικά

Υπολογιστικά & Διακριτά Μαθηματικά Υπολογιστικά & Διακριτά Μαθηματικά Ενότητα 2:Στοιχεία Μαθηματικής Λογικής Στεφανίδης Γεώργιος Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό υλικό,

Διαβάστε περισσότερα

Δίκαιο των Ανηλίκων. Ενότητα 4: Βασικές Αρχές της απονομής δικαιοσύνης σε ανηλίκους

Δίκαιο των Ανηλίκων. Ενότητα 4: Βασικές Αρχές της απονομής δικαιοσύνης σε ανηλίκους ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Ενότητα 4: Βασικές Αρχές της απονομής δικαιοσύνης σε ανηλίκους Αγγελική Γ. Πιτσελά, Αν. Καθηγήτρια Εγκληματολογίας-Σωφρονιστικής Άδειες

Διαβάστε περισσότερα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΟ MANAGEMENT ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟΥ. Ορισμοί

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΟ MANAGEMENT ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟΥ. Ορισμοί Ορισμοί Ηγεσία είναι η διαδικασία με την οποία ένα άτομο επηρεάζει άλλα άτομα για την επίτευξη επιθυμητών στόχων. Σε μια επιχείρηση, η διαδικασία της ηγεσίας υλοποιείται από ένα στέλεχος που κατευθύνει

Διαβάστε περισσότερα

ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ. Βρυξέλλες, 29 Φεβρουαρίου 2012 (06.03) (OR. en) 7091/12 ENER 77 ENV 161 DELACT 14

ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ. Βρυξέλλες, 29 Φεβρουαρίου 2012 (06.03) (OR. en) 7091/12 ENER 77 ENV 161 DELACT 14 ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ Βρυξέλλες, 29 Φεβρουαρίου 2012 (06.03) (OR. en) 7091/12 ENER 77 ENV 161 DELACT 14 ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΣΗΜΕΙΟΥ «Α» της : Επιτροπής των Μόνιμων Αντιπροσώπων προς : το Συμβούλιο αριθ.

Διαβάστε περισσότερα

Νομιμοποίηση και ενστάσεις

Νομιμοποίηση και ενστάσεις ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Ενότητα 2 η : Νομιμοποίηση και ενστάσεις Λίνα Παπαδοπούλου Επ. Καθηγήτρια Συνταγματικού Δικαίου Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό

Διαβάστε περισσότερα

ΙΑΤΡΙΚΗ ΠΟΙΝΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ ΑΠΟ ΑΜΕΛΕΙΑ

ΙΑΤΡΙΚΗ ΠΟΙΝΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ ΑΠΟ ΑΜΕΛΕΙΑ Ε. Συμεωνίδου Καστανίδου Καθηγήτρια Ποινικού Δικαίου στο ΑΠΘ ΙΑΤΡΙΚΗ ΠΟΙΝΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ ΑΠΟ ΑΜΕΛΕΙΑ Συχνή η ενασχόληση των δικαστηρίων με την ποινική ευθύνη των γιατρών από αμέλεια, τόσο περισσότερο όσο η

Διαβάστε περισσότερα

Θέσεις - τριμηνιαία επιθεώρηση Αξίες και τιμές παραγωγής. Η σχέση μεταξύ του 1ου και του 3ου τόμου του «Κεφαλαίου» Γιώργος Σταμάτης

Θέσεις - τριμηνιαία επιθεώρηση Αξίες και τιμές παραγωγής. Η σχέση μεταξύ του 1ου και του 3ου τόμου του «Κεφαλαίου» Γιώργος Σταμάτης Άξιες και τιμές παραγωγής: Η σχέση μεταξύ του 1ου και του 3ου τόμου του «Κεφαλαίου» του Γιώργου Σταμάτη 1. Εισαγωγή Σκοπός μας δεν είναι να δείξουμε απλώς, ότι μεταξύ του 1ου και του 3ου τόμου του «Κεφαλαίου»

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΕΘΝΗΣ ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ «ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΑ ΤΟΠΙΑ ΣΕ ΠΕΡΙΟΧΕΣ 2000»

ΔΙΕΘΝΗΣ ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ «ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΑ ΤΟΠΙΑ ΣΕ ΠΕΡΙΟΧΕΣ 2000» ΔΙΕΘΝΗΣ ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ «ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΑ ΤΟΠΙΑ ΣΕ ΠΕΡΙΟΧΕΣ 2000» Συμμετοχή στη στρογγυλή τράπεζα με θέμα «Πολιτιστικά τοπία σε περιοχές Natura 2000 Προκλήσεις και προοπτικές» 1. Εισαγωγικές παρατηρήσεις. Κωνσταντίνος

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Δ ΤΑ ΘΕΜΕΛΙΩΔΗ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Δ ΤΑ ΘΕΜΕΛΙΩΔΗ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Δ ΤΑ ΘΕΜΕΛΙΩΔΗ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ 1.ΤΑ ΘΕΜΕΛΙΩΔΗ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ,ΓΕΝΙΚΑ Ο σύγχρονος πολιτισμός αναπτύσσεται με κέντρο και σημείο αναφοράς τον Άνθρωπο. Η έννομη τάξη, διεθνής και εγχώρια, υπάρχουν για να υπηρετούν

Διαβάστε περισσότερα

Φορολογικό Δίκαιο. Συνταγματικά ατομικά δικαιώματα. Α. Τσουρουφλής

Φορολογικό Δίκαιο. Συνταγματικά ατομικά δικαιώματα. Α. Τσουρουφλής Φορολογικό Δίκαιο Συνταγματικά ατομικά δικαιώματα Α. Τσουρουφλής 16/4/2018 Η οικονομική ελευθερία Δεν επιτρέπεται η φορολογία να περιορίζει υπέρμετρα την άσκηση επαγγέλματος Τα τεκμήρια δεν προσκρούουν

Διαβάστε περισσότερα

Περιεχόμενα 1 Πρωτοβάθμια Λογική Χρήστος Νομικός ( Τμήμα Μηχανικών Η/Υ Διακριτά και Πληροφορικής Μαθηματικά Πανεπιστήμιο ΙΙ Ιωαννίνων ) / 60

Περιεχόμενα 1 Πρωτοβάθμια Λογική Χρήστος Νομικός ( Τμήμα Μηχανικών Η/Υ Διακριτά και Πληροφορικής Μαθηματικά Πανεπιστήμιο ΙΙ Ιωαννίνων ) / 60 Διακριτά Μαθηματικά ΙΙ Χρήστος Νομικός Τμήμα Μηχανικών Η/Υ και Πληροφορικής Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων 2018 Χρήστος Νομικός ( Τμήμα Μηχανικών Η/Υ Διακριτά και Πληροφορικής Μαθηματικά Πανεπιστήμιο ΙΙ Ιωαννίνων

Διαβάστε περισσότερα

Η ΔΕΣΜΕΥΣΗ ΤΩΝ ΤΡΑΠΕΖΙΚΩΝ ΛΟΓΑΡΙΑΣΜΩΝ ΚΑΙ ΤΟ ΑΡΘΡΟ 1 ΤΟΥ ΠΡΩΤΟΥ ΠΡΟΣΘΕΤΟΥ ΠΡΩΤΟΚΟΛΛΟΥ ΤΗΣ ΕΣΔΑ. ΤΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ

Η ΔΕΣΜΕΥΣΗ ΤΩΝ ΤΡΑΠΕΖΙΚΩΝ ΛΟΓΑΡΙΑΣΜΩΝ ΚΑΙ ΤΟ ΑΡΘΡΟ 1 ΤΟΥ ΠΡΩΤΟΥ ΠΡΟΣΘΕΤΟΥ ΠΡΩΤΟΚΟΛΛΟΥ ΤΗΣ ΕΣΔΑ. ΤΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΝΩΣΗ ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ Η ΔΕΣΜΕΥΣΗ ΤΩΝ ΤΡΑΠΕΖΙΚΩΝ ΛΟΓΑΡΙΑΣΜΩΝ ΚΑΙ ΤΟ ΑΡΘΡΟ 1 ΤΟΥ ΠΡΩΤΟΥ ΠΡΟΣΘΕΤΟΥ ΠΡΩΤΟΚΟΛΛΟΥ ΤΗΣ ΕΣΔΑ. ΤΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΕΙΣΗΓΗΣΗ ΣΠΥΡΟΥ Γ. ΑΛΕΞΑΝΔΡΗ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ

Διαβάστε περισσότερα

2.2 Οργάνωση και ιοίκηση (Μάνατζµεντ -Management) 2.2.1. Βασικές έννοιες 2.2.2 Ιστορική εξέλιξη τον µάνατζµεντ.

2.2 Οργάνωση και ιοίκηση (Μάνατζµεντ -Management) 2.2.1. Βασικές έννοιες 2.2.2 Ιστορική εξέλιξη τον µάνατζµεντ. 2.2 Οργάνωση και ιοίκηση (Μάνατζµεντ -Management) 2.2.1. Βασικές έννοιες Έχει παρατηρηθεί ότι δεν υπάρχει σαφής αντίληψη της σηµασίας του όρου "διοίκηση ή management επιχειρήσεων", ακόµη κι από άτοµα που

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ Α ΕΞΑΜΗΝΟ ΕΤΟΣ:

ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ Α ΕΞΑΜΗΝΟ ΕΤΟΣ: ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ Α ΕΞΑΜΗΝΟ ΕΤΟΣ: 2009-2010 ΘΕΜΑ: «Ο ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΒΟΥΛΗΣ» ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΦΥΤΡΟΥ ΛΥΔΙΑ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. Πρόλογος 2. Ο Κανονισμός της βουλής 3. Η αρχή της αυτονομίας 4. Περιεχόμενο

Διαβάστε περισσότερα

Μάθημα: Συνταγματικό Δίκαιο Διδάσκων καθηγητής: Α. Δημητρόπουλος

Μάθημα: Συνταγματικό Δίκαιο Διδάσκων καθηγητής: Α. Δημητρόπουλος Μάθημα: Συνταγματικό Δίκαιο Διδάσκων καθηγητής: Α. Δημητρόπουλος ΘΕΜΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: «Συνταγματική τυποποίηση του ποινικού φαινομένου (άρθρο 7 παράγραφος 1 Συντάγματος)» ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το Σύνταγμα περιβάλλει με πρόσθετες

Διαβάστε περισσότερα

Μαθηματική Λογική και Απόδειξη

Μαθηματική Λογική και Απόδειξη Μαθηματική Λογική και Απόδειξη Σύντομο ιστορικό σημείωμα: Η πρώτη απόδειξη στην ιστορία των μαθηματικών, αποδίδεται στο Θαλή το Μιλήσιο (~600 π.χ.). Ο Θαλής απέδειξε, ότι η διάμετρος διαιρεί τον κύκλο

Διαβάστε περισσότερα

p p 0 1 1 0 p q p q p q 0 0 0 0 1 0 1 0 0 1 1 1 p q

p p 0 1 1 0 p q p q p q 0 0 0 0 1 0 1 0 0 1 1 1 p q Σημειώσεις του Μαθήματος Μ2422 Λογική Κώστας Σκανδάλης ΤΜΗΜΑ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΩΝ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΡΗΤΗΣ 2010 Εισαγωγή Η Λογική ασχολείται με τους νόμους ορθού συλλογισμού και μελετά τους κανόνες βάσει των οποίων

Διαβάστε περισσότερα

ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ. Δεύτερη Γραπτή Εργασία. Διοικητικό Δίκαιο. Θέμα

ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ. Δεύτερη Γραπτή Εργασία. Διοικητικό Δίκαιο. Θέμα ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ Πρόγραμμα Σπουδών: ΔΕΟ Θεματική Ενότητα: ΔΕΟ 10 - Βασικές Αρχές Δικαίου και Διοίκησης Ακαδημαϊκό Έτος: 2015/16 Γενικές οδηγίες για την εργασία Δεύτερη Γραπτή Εργασία Διοικητικό

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ ΜΑΘΗΜΑ: ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ - ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ ΜΑΘΗΜΑ: ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ - ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ : Γεώργιος Κ. Πατρίκιος, Δικηγόρος, Μ.Δ.Ε., Υπ. Δ.Ν ΘΕΜΑΤΑ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΥ ΔΟΚΙΜΩΝ ΣΗΜΑΙΟΦΟΡΩΝ ΛΙΜΕΝΙΚΟΥ 2011 ΜΑΘΗΜΑ: ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ - ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Α) Πηγες Διοικητικου Δικαιου Ως πηγή διοικητικού

Διαβάστε περισσότερα

δημοσίας τάξεως, δημοσίας ασφαλείας ή δημοσίας υγείας (EE ειδ. έκδ. 05/001,

δημοσίας τάξεως, δημοσίας ασφαλείας ή δημοσίας υγείας (EE ειδ. έκδ. 05/001, κατ' DUYN ΚΑΤΑ HOME OFFICE ΑΠΟΦΑΣΗ TOY ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟΥ * της 4ης Δεκεμβρίου 1974 Στην υπόθεση 41/74, που έχει ως αντικείμενο αίτηση προς το Δικαστήριο, εφαρμογή του άρθρου 177 της συνθήκης ΕΟΚ, από την Chancery

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΛΕΙΣΤΟΥ Ή ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΙΚΟΥ ΤΥΠΟΥ

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΛΕΙΣΤΟΥ Ή ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΙΚΟΥ ΤΥΠΟΥ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΛΕΙΣΤΟΥ Ή ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΙΚΟΥ ΤΥΠΟΥ Με τις ερωτήσεις του τύπου αυτού καλείται ο εξεταζόμενος να επιλέξει την ορθή απάντηση από περιορισμένο αριθμό προτεινόμενων απαντήσεων ή να συσχετίσει μεταξύ

Διαβάστε περισσότερα

1 Μνηστεία Επιστροφή δώρων και συμβόλων

1 Μνηστεία Επιστροφή δώρων και συμβόλων ΠΡΟΛΟΓΟΣ Οι «Εφαρμογές Οικογενειακού Δικαίου», πλήρως ενημερωμένες και εμπλουτισμένες με νέες ασκήσεις, έρχονται να αντικαταστήσουν τις «Ασκήσεις Οικογενειακού Δικαίου», συμπληρώνοντας σε πρακτικό επίπεδο

Διαβάστε περισσότερα

Η ΔΙΚΑΙΙΚΗ ΘΕΜΑΤΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΣ. Αλέξης ΤΑΤΤΗΣ, Δ.Ν. Μάιος 2013

Η ΔΙΚΑΙΙΚΗ ΘΕΜΑΤΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΣ. Αλέξης ΤΑΤΤΗΣ, Δ.Ν. Μάιος 2013 Η ΔΙΚΑΙΙΚΗ ΘΕΜΑΤΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΣ Αλέξης ΤΑΤΤΗΣ, Δ.Ν. Μάιος 2013 ΔΙΚΑΙΟ ΚΑΙ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΟ ΣΥΜΠΑΝ Συνήθης θεώρηση: 1. Το δίκαιο ρυθμίζει τον ιστορικά εξελισσόμενο κόσμο της πληροφορίας (π.χ. αρχεία,

Διαβάστε περισσότερα

Τελευταίως παρατηρείται έξαρση του φαινομένου επιθέσεων, βιαιοπραγιών και διενέργειας ελέγχων σε αλλοδαπούς μετανάστες, σε σχέση με τη νομιμότητα της

Τελευταίως παρατηρείται έξαρση του φαινομένου επιθέσεων, βιαιοπραγιών και διενέργειας ελέγχων σε αλλοδαπούς μετανάστες, σε σχέση με τη νομιμότητα της Τελευταίως παρατηρείται έξαρση του φαινομένου επιθέσεων, βιαιοπραγιών και διενέργειας ελέγχων σε αλλοδαπούς μετανάστες, σε σχέση με τη νομιμότητα της εισόδου και διαμονής αυτών στη χώρα καθώς και της ασκήσεως

Διαβάστε περισσότερα