ΕΚΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ, ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ

Transcript

1 ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ Βρυξέλλες, COM(2013) 310 final ΕΚΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ, ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ Τέταρτη έκθεση για την εφαρμογή της οδηγίας 93/7/ΕΟΚ του Συμβουλίου σχετικά με την επιστροφή πολιτιστικών αγαθών που έχουν παράνομα απομακρυνθεί από το έδαφος κράτους μέλους (Κείμενο που παρουσιάζει ενδιαφέρον για τον ΕΟΧ) EL EL

2 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ 1. Εισαγωγή Συμπεράσματα της τρίτης έκθεσης για την εφαρμογή της οδηγίας 93/7/ΕΟΚ ( ) Εξελίξεις μετά την τρίτη έκθεση Προσπάθεια κωδικοποίησης της οδηγίας Ομάδα εργασίας για την επιστροφή πολιτιστικών αγαθών Άλλες πρωτοβουλίες σχετικά με τα πολιτιστικά αγαθά Εφαρμογή της οδηγίας κατά την περίοδο Εκθέσεις εφαρμογής των κρατών μελών Αξιολόγηση της εφαρμογής της οδηγίας Επόμενο στάδιο... 9 Παράρτημα EL 2 EL

3 ΕΚΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ, ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ Τέταρτη έκθεση για την εφαρμογή της οδηγίας 93/7/ΕΟΚ του Συμβουλίου σχετικά με την επιστροφή πολιτιστικών αγαθών που έχουν παράνομα απομακρυνθεί από το έδαφος κράτους μέλους (Κείμενο που παρουσιάζει ενδιαφέρον για τον ΕΟΧ) 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η οδηγία 93/7/ΕΟΚ του Συμβουλίου, που εκδόθηκε στις 15 Μαρτίου , θεσπίζει μηχανισμούς διοικητικής συνεργασίας μεταξύ των εθνικών αρχών και μια δικαστική διαδικασία για την αίτηση επιστροφής ορισμένων πολιτιστικών αγαθών που έχουν απομακρυνθεί παράνομα από το έδαφος κράτους μέλους. Σύμφωνα με το άρθρο 16 της οδηγίας 93/7/ΕΟΚ (στο εξής «η οδηγία»), τα κράτη μέλη υπέβαλαν έκθεση στην Επιτροπή σχετικά με την εφαρμογή της οδηγίας κατά την περίοδο Σ αυτή τη βάση, η Επιτροπή εκπόνησε το παρόν έγγραφο, που αποτελεί την τέταρτη έκθεση για την αξιολόγηση της εφαρμογής της οδηγίας 3. Η έκθεση αυτή απευθύνεται στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, στο Συμβούλιο και στην Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή. 2. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΤΡΙΤΗΣ ΕΚΘΕΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΗΣ ΟΔΗΓΙΑΣ 93/7/ΕΟΚ ( ) Η τρίτη έκθεση για την αξιολόγηση της εφαρμογής της οδηγίας κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η οδηγία ήταν ένα χρήσιμο μέσο για να καταστεί εφικτή η επιστροφή ορισμένων πολιτιστικών αγαθών και, κατά συνέπεια, ένας αποτελεσματικός τρόπος για να συμβάλει η Ευρωπαϊκή Ένωση στη δράση των κρατών μελών με στόχο την προστασία της κληρονομιάς τους. Ωστόσο, στην έκθεση αυτή αποτυπωνόταν η δυσαρέσκεια των κρατών μελών για τους Οδηγία 93/7/ΕΟΚ του Συμβουλίου, της 15ης Μαρτίου 1993, σχετικά με την επιστροφή πολιτιστικών αγαθών που έχουν παράνομα απομακρυνθεί από το έδαφος κράτους μέλους (ΕΕ L 74 της , σ. 74), όπως τροποποιήθηκε με την οδηγία 96/100/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 17ης Φεβρουαρίου 1997 (ΕΕ L 60 της , σ. 59) και την οδηγία 2001/38/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 5ης Ιουνίου 2001 (ΕΕ L 187 της , σ. 43). Η Επιτροπή έλαβε παρατηρήσεις από 22 κράτη μέλη. Πρώτη έκθεση της Επιτροπής στο Συμβούλιο, στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και στην Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή σχετικά με την εφαρμογή του κανονισμού (ΕΟΚ) αριθ. 3911/92 του Συμβουλίου σχετικά με την εξαγωγή πολιτιστικών αγαθών και της οδηγίας 93/7/ΕΟΚ του Συμβουλίου σχετικά με την επιστροφή πολιτιστικών αγαθών που έχουν απομακρυνθεί παράνομα από το έδαφος κράτους μέλους, COM(2000) 325 τελικό της 25ης Μαΐου Δεύτερη έκθεση της Επιτροπής στο Συμβούλιο, στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και στην Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή για την εφαρμογή της οδηγίας 93/7/ΕΟΚ του Συμβουλίου σχετικά με την επιστροφή πολιτιστικών αγαθών που έχουν απομακρυνθεί παράνομα από το έδαφος κράτους μέλους, COM(2005) 675 τελικό της 21ης Δεκεμβρίου Τρίτη έκθεση της Επιτροπής στο Συμβούλιο, στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και στην Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή για την εφαρμογή της οδηγίας 93/7/ΕΟΚ του Συμβουλίου σχετικά με την επιστροφή πολιτιστικών αγαθών που έχουν απομακρυνθεί παράνομα από το έδαφος κράτους μέλους, COM(2009) 408 τελικό της 30ής Ιουλίου EL 3 EL

4 περιορισμούς που επέβαλλε η οδηγία, ιδίως για τη στενή προθεσμία που προέβλεπε όσον αφορά την άσκηση των αγωγών επιστροφής. Σύμφωνα με την εν λόγω έκθεση, η διοικητική συνεργασία και η ανταλλαγή πληροφοριών βελτιώθηκαν τόσο στο εσωτερικό των κρατών μελών (μεταξύ των αρμόδιων για τον πολιτισμό αρχών, των τελωνείων, της αστυνομίας κ.λπ.) όσο και μεταξύ των αρχών που είναι αρμόδιες για την εφαρμογή της οδηγίας σε κάθε κράτος μέλος. Εντούτοις, ανέφερε ότι η συνεργασία και η ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ των κρατών μελών έπρεπε να βελτιωθούν περαιτέρω. Τα κράτη μέλη θεωρούσαν ότι η οδηγία εφαρμοζόταν ελάχιστα (τόσο ως προς τις ενέργειες στο πλαίσιο της διοικητικής συνεργασίας όσο και ως προς τις διαδικασίες ενώπιον των εθνικών δικαστηρίων) εξαιτίας του υπερβολικά στενού πεδίου εφαρμογής της και των περιοριστικών όρων που επιβάλλονταν για την άσκηση των αγωγών επιστροφής. Στην εν λόγω έκθεση, η Επιτροπή δεσμεύθηκε να εξετάσει το ενδεχόμενο αναθεώρησης της οδηγίας, με πρώτο βήμα τη σύσταση ομάδας εργασίας, στο πλαίσιο της επιτροπής για την εξαγωγή και την επιστροφή πολιτιστικών αγαθών, ώστε να προβεί σε διεξοδική ανάλυση της εφαρμογής της οδηγίας. 3. ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΤΡΙΤΗ ΕΚΘΕΣΗ 3.1. Προσπάθεια κωδικοποίησης της οδηγίας Η κωδικοποίηση της οδηγίας 93/7/ΕΟΚ το 2007 εντασσόταν στο πρόγραμμα της Επιτροπής που απέβλεπε στην απλούστευση του κοινοτικού κεκτημένου. Η πρόταση κωδικοποίησης αποσύρθηκε από το πρόγραμμα μετά την απόφαση του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης της 6ης Μαΐου 2008 (υπόθεση C-133/06) 4. Με βάση αυτή την απόφαση, έπρεπε να θεωρηθεί ότι η πρόταση κωδικοποίησης της οδηγίας 93/7/ΕΟΚ περιλάμβανε στο διατακτικό της παράγωγη νομική βάση 5. Ωστόσο, δεν ήταν δυνατόν να πραγματοποιηθεί η κωδικοποίηση της οδηγίας, αφού η εν λόγω διάταξη έπρεπε να απαλειφθεί, κάτι που θα συνεπαγόταν ουσιώδη τροποποίηση η οποία θα υπερέβαινε τα όρια της κωδικοποίησης Ομάδα εργασίας για την επιστροφή πολιτιστικών αγαθών Με βάση τα συμπεράσματα της τρίτης έκθεσης, η Επιτροπή ξεκίνησε τις αναγκαίες ενέργειες για την αναθεώρηση της οδηγίας. Στην αρχή, το 2009, η Επιτροπή δημιούργησε την ομάδα εργασίας για την επιστροφή πολιτιστικών αγαθών, η οποία αποτελούνταν από εκπροσώπους των εθνικών αρχών που ήταν επιφορτισμένες με την εφαρμογή της οδηγίας. Η εντολή της ομάδας ήταν: i) να εντοπίσει τα κυριότερα προβλήματα που δημιουργεί η εφαρμογή της οδηγίας και ii) να προτείνει αποτελεσματικές και αποδεκτές λύσεις για την ενδεχόμενη αναθεώρηση της οδηγίας. Η ομάδα αυτή συγκροτήθηκε στο πλαίσιο της επιτροπής για την εξαγωγή και την επιστροφή πολιτιστικών αγαθών. Το 2011 η ομάδα για την επιστροφή πολιτιστικών αγαθών κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η αναθεώρηση της οδηγίας 93/7/ΕΟΚ ήταν αναγκαία ώστε να καταστεί αποτελεσματικότερο το 4 5 Βλ. απόφαση της 6ης Μαΐου 2008, Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο/Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην υπόθεση C-133/06, Συλλ. 2008, σ. I-03189, στη διεύθυνση: Επρόκειτο για τη διάταξη που όριζε ότι το Συμβούλιο, κατόπιν πρότασης της Επιτροπής, προβαίνει ανά τριετία στην εξέταση και, ενδεχομένως, στην επικαιροποίηση των ποσών που παρατίθενται στο παράρτημα της οδηγίας. EL 4 EL

5 σύστημα για την επιστροφή των πολιτιστικών αγαθών που χαρακτηρίζονται ως «εθνικοί θησαυροί». Από τις προτάσεις που υποβλήθηκαν ως προς την έκταση μιας ενδεχόμενης αναθεώρησης, τα περισσότερα μέλη τάχθηκαν υπέρ: i) της παράτασης της προθεσμίας ενός έτους για την άσκηση των αγωγών επιστροφής και της προθεσμίας δύο μηνών που έχουν στη διάθεσή τους οι αρμόδιες αρχές του αιτούντος κράτους μέλους προκειμένου να εξακριβώσουν τον χαρακτήρα του πολιτιστικού αγαθού που βρίσκεται σε άλλο κράτος μέλος, ii) της αποσαφήνισης ορισμένων διατάξεων της οδηγίας ώστε να διευκολυνθεί η εφαρμογή της, όπως, π.χ., να καθοριστούν κοινά κριτήρια για την πιο ενιαία ερμηνεία της έννοιας «δέουσα επιμέλεια» όσον αφορά την αποζημίωση του νομέα ή iii) της μείωσης της συχνότητας με την οποία θα καταρτίζονται οι εκθέσεις σχετικά με την οδηγία. Τα μέλη της ομάδας διατύπωσαν τις απόψεις τους και για άλλες προτάσεις σχετικά με το πεδίο εφαρμογής της οδηγίας, και ειδικότερα για την κατάργηση των κατώτατων χρηματικών ορίων και/ή των ορίων παλαιότητας ορισμένων κατηγοριών αγαθών του παραρτήματος, καθώς και για την κατάργηση του ίδιου του παραρτήματος, για τον καθορισμό του βάρους της απόδειξης της δέουσας επιμέλειας ή για τη δυνατότητα των ιδιωτών να ασκούν αγωγές επιστροφής. Τα μέλη της ομάδας κατέληξαν επίσης στο συμπέρασμα ότι είναι σκόπιμο να χρησιμοποιηθούν άλλα μη νομοθετικού χαρακτήρα μέσα προκειμένου να βελτιωθούν η συνεργασία και η ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ των αρμόδιων αρχών και, ως εκ τούτου, να καταστεί ευκολότερη η επιστροφή πολιτιστικών αγαθών. Οι εργασίες της ομάδας και η συμβολή του κάθε μέλους της υπήρξαν ιδιαίτερα σημαντική πηγή πληροφοριών για την ανάλυση του αντικτύπου που θα είχε η αναθεώρηση της οδηγίας 93/7/ΕΟΚ 6. Τα συμπεράσματα της ομάδας για την επιστροφή πολιτιστικών αγαθών παρουσιάστηκαν στην επιτροπή για την εξαγωγή και την επιστροφή πολιτιστικών αγαθών κατά τη 17η συνεδρίασή της, στις 24 Οκτωβρίου Άλλες πρωτοβουλίες σχετικά με τα πολιτιστικά αγαθά Η πρόληψη και η καταπολέμηση του λαθρεμπορίου πολιτιστικών αγαθών προσέλκυσαν το αυξανόμενο ενδιαφέρον της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των κρατών μελών, καθώς και ορισμένων διεθνών οργανώσεων όπως της Interpol και της UNESCO. Ο κανονισμός του Συμβουλίου σχετικά με την εξαγωγή πολιτιστικών αγαθών [κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 116/2009, της 18ης Δεκεμβρίου ] κωδικοποιήθηκε το Το 2011 η Επιτροπή εξέδωσε τη δεύτερη έκθεση σχετικά με την εφαρμογή του εν λόγω κανονισμού για την περίοδο Μετά το αίτημα που υπέβαλε το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης το , η Επιτροπή ανέθεσε την εκπόνηση μελέτης σχετικά με την πρόληψη και την καταπολέμηση του λαθρεμπορίου πολιτιστικών αγαθών στην ΕΕ. Η τελική έκθεση αυτής της μελέτης, που ολοκληρώθηκε στο τέλος του 2011, παραθέτει αναλυτικά τα μέσα του διεθνούς και του ενωσιακού δικαίου για τα πολιτιστικά αγαθά, καθώς και τα εμπόδια και τις δυσκολίες που Τα έγγραφα αυτά δεν δημοσιοποιούνται. ΕΕ L 39 της , σ. 39. Έκθεση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο και την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή που αφορά την εφαρμογή του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 116/2009 του Συμβουλίου, της 18ης Δεκεμβρίου 2008, σχετικά με την εξαγωγή πολιτιστικών αγαθών, COM(2011) 382 τελικό, της 27ης Ιουνίου Συμπεράσματα του Συμβουλίου σχετικά με την πρόληψη και την καταπολέμηση του λαθρεμπορίου πολιτιστικών αγαθών, Βρυξέλλες 27 και 28 Νοεμβρίου 2008, EL 5 EL

6 διαπιστώνονται όσον αφορά την πρόληψη και την καταπολέμηση του λαθρεμπορίου πολιτιστικών αγαθών 10. Η έκθεση καταλήγει σε μια σειρά συστάσεων για την πρόληψη και την καταπολέμηση του συγκεκριμένου λαθρεμπορίου. Συνιστά, π.χ., την εφαρμογή ενός συστήματος συνεργασίας μεταξύ των διαφόρων διοικήσεων και φορέων τους οποίους αφορά η πρόληψη και η καταπολέμηση του λαθρεμπορίου πολιτιστικών αγαθών σε ευρωπαϊκό επίπεδο τη δημιουργία μιας ευρωπαϊκής διαδικτυακής πύλης την υπαγωγή στις διεθνείς συμβάσεις της UNESCO και του Διεθνούς Ινστιτούτου για την Ενοποίηση του Ιδιωτικού Δικαίου (UNIDROIT) 11 την επιβολή της υποχρεωτικής ενημέρωσης σε ενωσιακό επίπεδο όσον αφορά δικτυακούς τόπους πώλησης αγαθών την κατάρτιση ενιαίων εθνικών εγγράφων που επιτρέπουν την αποστολή πολιτιστικών αγαθών τη δημιουργία κάρτας ελεύθερης κυκλοφορίας στην Ένωση («διαβατήριο») ή τη γενίκευση της υποχρεωτικής τήρησης βιβλίων για τα κινητά πολιτιστικά αγαθά. Συνιστά επίσης την αναθεώρηση της οδηγίας 93/7/ΕΟΚ, ώστε να βελτιωθεί η αποτελεσματικότητά της όσον αφορά την επιστροφή των πολιτιστικών αγαθών, καθώς και την εκπόνηση οδηγού ορθών πρακτικών για την επιστροφή τέτοιων αγαθών. Με βάση την εν λόγω έκθεση, καθώς και άλλες εργασίες στον συγκεκριμένο τομέα, το Συμβούλιο της Ένωσης που συνεδρίασε στις 13 και 14 Δεκεμβρίου 2011 απηύθυνε συστάσεις προς την Επιτροπή και τα κράτη μέλη σχετικά με το λαθρεμπόριο πολιτιστικών αγαθών. Η Επιτροπή ιδίως καλείται να υποστηρίξει τη δράση των κρατών μελών όσον αφορά την αποτελεσματική προστασία των πολιτιστικών αγαθών με σκοπό την πρόληψη και την καταπολέμηση αυτού του λαθρεμπορίου, καθώς και την προώθηση τυχόν συμπληρωματικών μέτρων 12. Στο πλαίσιο των εργασιών της ευρωπαϊκής ατζέντας για τον πολιτισμό και του προγράμματος εργασίας για την περίοδο υπέρ του πολιτισμού, μια ομάδα εθνικών εμπειρογνωμόνων (ανοικτή μέθοδος συντονισμού - ΑΜΣ) εξέτασε τρόπους βελτίωσης της κυκλοφορίας των έργων τέχνης («κινητικότητα των συλλογών»). Μία από τις επιμέρους ομάδες της ομάδας ΑΜΣ, που είχε ως αντικείμενό της την πρόληψη της κλοπής και του λαθρεμπορίου και τη δέουσα επιμέλεια, συνέστησε τον καθορισμό βασικών απαιτήσεων όσον αφορά τη δέουσα επιμέλεια 13. Ακολουθώντας αυτή τη γραμμή, το δεύτερο πρόγραμμα εργασιών στον πολιτιστικό τομέα που εκδόθηκε από το Συμβούλιο 14 προβλέπει τρεις κύριες πρωτοβουλίες σχετικά με τα πολιτιστικά αγαθά Η μελέτη με τίτλο «Etude sur la prévention et la lutte contre le trafic illicite des biens culturels dans l Union européenne» εκπονήθηκε από το Centre d'étude sur la Coopération Juridique Internationale CECOJI-CNRS-UMR 6224 στη Γαλλία. Η μελέτη είναι διαθέσιμη στα γαλλικά και τα αγγλικά στην εξής διεύθυνση affairs/doc_centre/crime/docs/rapport%20trafic%20des%20biens%20culturels%20ue%20- %20FR.pdf#zoom=100 Σύμβαση της UNESCO του 1970 σχετικά με τα μέτρα για την απαγόρευση και παρεμπόδιση της παράνομης εισαγωγής, εξαγωγής και μεταβίβασης κυριότητας των πολιτιστικών αγαθών, και Σύμβαση του UNIDROIT του 1995 για τα κλεμμένα ή παράνομα εξαχθέντα πολιτιστικά αγαθά. Συμπεράσματα του Συμβουλίου της Ένωσης σχετικά με την πρόληψη και την καταπολέμηση του εγκλήματος εις βάρος των πολιτιστικών αγαθών, Βρυξέλλες 13 και 14 Δεκεμβρίου 2011, Συμπεράσματα του Συμβουλίου και των αντιπροσώπων των κρατών μελών των συνερχομένων στο πλαίσιο του Συμβουλίου, σχετικά με το πρόγραμμα εργασιών στον πολιτιστικό τομέα , ΕΕ C 325 της , σ EL 6 EL

7 Κατά πρώτον, προβλέπει τη σύσταση ομάδας εμπειρογνωμόνων επιφορτισμένων με τη δημιουργία «εργαλειοθήκης» που θα περιέχει τις κατευθυντήριες γραμμές όσον αφορά τις ορθές πρακτικές και έναν κώδικα δεοντολογίας σχετικά με τη δέουσα επιμέλεια για την καταπολέμηση του λαθρεμπορίου και την κλοπή πολιτιστικών αγαθών. Σ αυτό το πλαίσιο, αξίζει να επισημανθεί ότι το Συμβούλιο της ΕΕ, που πραγματοποιήθηκε στις 13 και 14 Δεκεμβρίου 2011, συνέστησε τη συνεργασία των ενδιαφερόμενων μερών κατά τη σύσταση της εν λόγω ομάδας εμπειρογνωμόνων. Κατά δεύτερον, προβλέπει την εξέταση από μια ομάδα εθνικών εμπειρογνωμόνων, η οποία συνεδρίασε στο πλαίσιο της ανοικτής μεθόδου συντονισμού, σχετικά με τα μέσα απλούστευσης των διαδικασιών δανεισμού έργων τέχνης εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης 15. Κατά τρίτον, προβλέπει την εκπόνηση μελέτης σχετικά με τα συστήματα εκτίμησης έργων τέχνης όσον αφορά τις κρατικές εγγυήσεις, τις ασφάλειες και την επιμερισμένη ευθύνη. Τέλος, το 2010 η Επιτροπή εξέδωσε πρόταση αναδιατύπωσης του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 44/2001 για τη διεθνή δικαιοδοσία, την αναγνώριση και την εκτέλεση αποφάσεων σε αστικές και εμπορικές υποθέσεις Η πρόταση αυτή προβλέπει τη δικαιοδοσία των δικαστηρίων του τόπου όπου βρίσκεται το αγαθό όσον αφορά αστικές αγωγές για εμπράγματα δικαιώματα ή δικαιώματα κατοχής κινητών αγαθών. Αυτός ο καθορισμός δικαιοδοτικής αρχής, που εφαρμόζεται στα κινητά αγαθά εν γένει, καλύπτει επίσης τις αγωγές που αφορούν την επιστροφή πολιτιστικών αγαθών από τους ιδιοκτήτες τους. Ο νέος κανονισμός θα συμβάλει στην ενίσχυση της προστασίας των πολιτιστικών αγαθών ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΗΣ ΟΔΗΓΙΑΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ Εκθέσεις εφαρμογής των κρατών μελών Τα κράτη μέλη αναφέρουν ότι, για προφανείς λόγους, δεν διαθέτουν πληροφορίες για όλα τα πολιτιστικά αγαθά που έχουν απομακρυνθεί παράνομα από το έδαφός τους 17. Ως εκ τούτου, δυσκολεύονται να διαπιστώσουν κατά πόσον η παράνομη απομάκρυνση πολιτιστικών αγαθών έχει αυξηθεί ή μειωθεί. Οι εθνικές εκθέσεις διαπιστώνουν: Οι εργασίες της ομάδας βρίσκονται στην εξής διεύθυνση: Κανονισμός (ΕΕ) αριθ. 1215/2012 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 12ης Δεκεμβρίου 2012, για τη διεθνή δικαιοδοσία, την αναγνώριση και την εκτέλεση αποφάσεων σε αστικές και εμπορικές υποθέσεις (ΕΕ L 351 της , σ. 1). Ωστόσο, η Τσεχική παρουσίασε μία εκτίμηση του αριθμού των αντικειμένων που έχουν απομακρυνθεί παράνομα και τα οποία έχουν εντοπιστεί σε άλλα κράτη μέλη (189 από το 1995) και των αγαθών παράνομης προέλευσης που εντοπίζονται στο έδαφός της (243 από το 1995). Η Ιταλία επίσης έδωσε πληροφορίες σχετικά με τα αντικείμενα που έχουν απομακρυνθεί παράνομα ( την περίοδο ). Αυτά τα στοιχεία προέκυψαν έπειτα από τις ανακαλύψεις της αστυνομίας που είναι επιφορτισμένη με την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς. Σε μεγάλο βαθμό, πρόκειται για αρχαιολογικά αντικείμενα που προέρχονται από παράνομες ανασκαφές. Η Ουγγαρία εκτιμά ότι τα αντικείμενα που απομακρύνονται παράνομα ανέρχονται σε πολλές εκατοντάδες ετησίως. Σύμφωνα με τη ρουμανική αστυνομία, πολιτιστικά αγαθά (από τα οποία τα είναι αρχαιολογικά αντικείμενα) απομακρύνθηκαν παράνομα από το έδαφος αυτής της χώρας. Η Ελλάδα αναφέρει την παράνομη απομάκρυνση αντικειμένων, μεταξύ των οποίων, 274 εικόνες, 44 αρχαιολογικά αντικείμενα ρωμαϊκής, βυζαντινής ή μεταβυζαντινής εποχής, 1 πίνακας του 20ού αιώνα, 5 βάζα (της κλασικής και ρωμαϊκής εποχής), 8 νομίσματα και 23 εκκλησιαστικά αντικείμενα. Το εν λόγω κράτος μέλος διαπιστώνει σημαντική αύξηση των κλοπών μεταβυζαντινών εικόνων. EL 7 EL

8 την ελάχιστα συχνή εφαρμογή της οδηγίας, ιδίως της άσκησης αγωγής επιστροφής (βλ. πίνακα του παραρτήματος 18 ). Τα κράτη μέλη αποδίδουν τον χαμηλό αριθμό των περιπτώσεων εφαρμογής της οδηγίας στους περιορισμούς του νομικού της πεδίου, ιδίως στις κατηγορίες που καθορίζονται στο παράρτημά της, καθώς και στη σύντομη προθεσμία για την άσκηση της αγωγής επιστροφής και στη δυσκολία της ενιαίας εφαρμογής του άρθρου 9 από τους εθνικούς δικαστές για την αποζημίωση του νομέα σε περίπτωση επιστροφής του αγαθού. Εξάλλου, ορισμένα κράτη μέλη αναφέρουν επίσης το χρηματικό κόστος που συνεπάγεται η άσκηση αγωγής επιστροφής ή ακόμα και τις δυσκολίες του καθορισμού του αρμόδιου δικαστηρίου σε άλλο κράτος μέλος την προοδευτική βελτίωση της διοικητικής συνεργασίας και της ανταλλαγής πληροφοριών μεταξύ των κεντρικών αρχών των κρατών μελών, η οποία θα πρέπει να συνεχιστεί με σκοπό την καλύτερη εφαρμογή της οδηγίας. Τα περισσότερα κράτη μέλη εκτιμούν ότι η συνεργασία και η ανταλλαγή πληροφοριών με τις αρχές των άλλων κρατών μελών είναι ικανοποιητική. Ωστόσο, το Βέλγιο, η Βουλγαρία, η Τσεχική, η Γερμανία και το Ηνωμένο Βασίλειο θεωρούν ότι αυτή η συνεργασία και αυτή η ανταλλαγή πληροφοριών δεν επαρκούν. Οι αρχές, π.χ., επισημαίνουν τη σημασία που έχει ο κατάλληλος τεχνικός εξοπλισμός για την αναζήτηση χαμένων αντικειμένων και/ή για τη χρήση περισσότερων από μίας γλωσσών εργασίας στην επικοινωνία τους με τις εν λόγω αρχές την αναγκαιότητα αναθεώρησης της οδηγίας. Τα κράτη μέλη φρονούν ότι η οδηγία θα πρέπει να καταστεί αποτελεσματικότερο μέσο για την επιστροφή των πολιτιστικών αγαθών που χαρακτηρίζονται ως «εθνικοί θησαυροί» και τα οποία απομακρύνθηκαν παράνομα από το έδαφός τους από το 1993 και μετά. Για τον λόγο αυτό, υποστηρίζουν τις προτάσεις που υπέβαλε η ομάδα εργασίας για την επιστροφή των πολιτιστικών αγαθών υπέρ της αναθεώρησης του ισχύοντος νομικού πλαισίου. Επιπλέον, η Βουλγαρία και η Ιταλία επιμένουν στα προβλήματα που ανακύπτουν κατά το λαθρεμπόριο αρχαιολογικών αντικειμένων που προέρχονται από παράνομες ανασκαφές, δεδομένων των δυσκολιών που διαπιστώνονται στην προσπάθεια εξακρίβωσης της προέλευσης αυτών των αγαθών και της ημερομηνίας της παράνομης εξόδου τους. Αυτά τα κράτη μέλη ζητούν να δοθεί λύση σ αυτό το πρόβλημα με την αναθεώρηση της οδηγίας. Τέλος, τα κράτη μέλη επιβεβαιώνουν ότι οι εθνικές διατάξεις μεταφοράς της οδηγίας θα εφαρμοστούν κατά προτεραιότητα. Ωστόσο, οι περιοριστικοί όροι που επιβάλλονται από την οδηγία θα οδηγούσαν αναγκαστικά στη συχνή προσφυγή στις διεθνείς Συνθήκες ή στην άσκηση ποινικής δίωξης για την επιστροφή των πολιτιστικών αγαθών Αξιολόγηση της εφαρμογής της οδηγίας Η Επιτροπή παραθέτει στο παράρτημα τις περιπτώσεις εφαρμογής των άρθρων 4 και 5 της οδηγίας βάσει των πληροφοριών που της κοινοποιήθηκαν από τις κεντρικές αρχές των Η Επιτροπή, για να λάβει συγκρίσιμα στοιχεία, διαβίβασε στις κεντρικές αρχές που είναι αρμόδιες για την οδηγία παρόμοιο ερωτηματολόγιο με εκείνο που είχε αποσταλεί για την εκπόνηση των προηγούμενων εκθέσεων. Το σύστημα με το ερωτηματολόγιο θα επανεξεταστεί προκειμένου να διευκολυνθεί η συλλογή και η αξιοπιστία των δεδομένων. Σ αυτό το πλαίσιο, η Βουλγαρία και η Πολωνία αναφέρουν ότι πέτυχαν την επιστροφή αγαθών μέσω της Σύμβασης της UNESCO. Η Ρουμανία αναφέρει την επιστροφή 235 αντικειμένων μέσω του UNIDROIT. EL 8 EL

9 κρατών μελών. Ωστόσο, αυτές οι πληροφορίες δεν συμφωνούν πάντα και θα μπορούσαν να αποδειχθούν ελλιπείς. Οι ενέργειες διοικητικής συνεργασίας που πραγματοποιούν συχνότερα οι εθνικές αρχές αφορούν την αναζήτηση πολιτιστικών αγαθών που έχουν απομακρυνθεί παράνομα από το έδαφος των χωρών ή την κοινοποίηση του εντοπισμού τέτοιων αγαθών. Ορισμένα κράτη μέλη όπως η Γερμανία, η Ιρλανδία, η Ουγγαρία, η Λετονία, η Αυστρία, οι Κάτω Χώρες, η Πολωνία ή η Ρουμανία αναφέρουν εξάλλου ότι έχουν λάβει μέτρα για την εξακρίβωση της φύσης των αντικειμένων, ώστε να τα συντηρήσουν ή να αποτρέψουν κάθε πράξη διαφυγής τους από τη διαδικασία επιστροφής. Τα στοιχεία των κρατών μελών αφορούν πραγματικές επιστροφές πολιτιστικών αγαθών οι οποίες ήταν αποτέλεσμα διαπραγματεύσεων που διεξήχθησαν μεταξύ των εθνικών αρχών. Οι επιστροφές που πραγματοποιήθηκαν με φιλικό διακανονισμό είναι περισσότερες από εκείνες που προέκυψαν διά της δικαστικής οδού παρατίθενται στο παράρτημα. Οι εθνικές εκθέσεις ενημερώνουν επίσης σχετικά με την υποβολή έξι αιτημάτων επιστροφής, από τα οποία το ένα φέρεται να έχει απορριφθεί. Ορισμένες εθνικές αρχές που είναι επιφορτισμένες με την εφαρμογή της οδηγίας ανέφεραν ότι δεν διαθέτουν πληροφορίες σχετικά με τις δικαστικές διαδικασίες επιστροφής. Αρκετά κράτη μέλη όπως το Βέλγιο, η Βουλγαρία, η Ιταλία, η Ουγγαρία, η Πολωνία και η Φινλανδία επισημαίνουν τους περιορισμούς της οδηγίας όσον αφορά την επιστροφή των αγαθών, ιδίως λόγω των κατώτατων χρηματικών ορίων που εφαρμόζονται σε ορισμένους εθνικούς θησαυρούς και της προθεσμίας ενός έτους για την άσκηση αγωγής επιστροφής. Τονίζουν επίσης τα προβλήματα που ανακύπτουν κατά την επιστροφή αρχαιολογικών αντικειμένων που προέρχονται από παράνομες ανασκαφές λόγω της δυσκολίας που υπάρχει ως προς την απόδειξη της προέλευσης των αγαθών και/ή της ημερομηνίας της παράνομης εξόδου τους (Βουλγαρία και Ιταλία). Οι εθνικές εκθέσεις επιμένουν στη σημασία που έχει η αγαστή συνεργασία και η αποτελεσματική ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ όλων των οικείων αρχών και, ειδικότερα, μεταξύ των κεντρικών αρχών που είναι επιφορτισμένες με την οδηγία. Διαπιστώνουν ότι η διοικητική συνεργασία μεταξύ των κεντρικών αρχών των κρατών μελών έχει βελτιωθεί, αλλά είναι ελάχιστα δομημένη και συναντά προβλήματα, λόγω των διαφορετικών γλωσσών. Επιπλέον, οι εκθέσεις εντοπίζουν κενά στην ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ των οικείων αρχών, κάτι που μειώνει την αποτελεσματικότητά της. 5. ΕΠΟΜΕΝΟ ΣΤΑΔΙΟ Το λαθρεμπόριο πολιτιστικών αγαθών είναι μάστιγα που πλήττει τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Το Συμβούλιο της Ένωσης καλεί την Επιτροπή να υποστηρίξει τα κράτη μέλη προκειμένου να προληφθεί και να καταπολεμηθεί το λαθρεμπόριο πολιτιστικών αγαθών. Η διαδικασία αναθεώρησης της οδηγίας 93/7/ΕΟΚ ξεκίνησε από το Η δημόσια διαβούλευση σχετικά με αυτό το έργο ολοκληρώθηκε στις 5 Μαρτίου Ο αναθεώρηση της οδηγίας 93/7/ΕΟΚ είναι μια ευκαιρία να βελτιωθούν οι πιθανότητες να επιτευχθεί η επιστροφή των πολιτιστικών αγαθών που χαρακτηρίζονται ως «εθνικοί θησαυροί» και έχουν απομακρυνθεί παράνομα από το έδαφος κράτους μέλους από το 1993 και μετά EL 9 EL

10 Σ αυτό το πλαίσιο, η Επιτροπή αναλύει επίσης τρόπους για τη διευκόλυνση της διοικητικής συνεργασίας και της διαβούλευσης μεταξύ των αρχών που ασκούν τα καθήκοντα που ορίζει η οδηγία. xxx Η Επιτροπή καλεί το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο και την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή να λάβουν υπόψη τους την παρούσα έκθεση. EL 10 EL

11 Παράρτημα Πίνακες των επιστροφών έπειτα από φιλικό διακανονισμό, των αγωγών διοικητικής συνεργασίας και των αγωγών επιστροφής από το 2008 έως το Ανακεφαλαιωτικός κατάλογος επιστροφών έπειτα από φιλικό διακανονισμό Έτος Κράτος που πραγματοποιεί την επιστροφή Κράτος που ζητεί την επιστροφή Αποτέλεσμα 2008 Γερμανία Τσεχική 2008 Γερμανία Τσεχική 2008 Γερμανία Τσεχική 1 ξύλινο άγαλμα της Αποκαθήλωσης (Močidlec) 4 ξύλινα αγάλματα των Πατέρων της Εκκλησίας (Semín) 1 ξύλινο άγαλμα αγγέλου (Klokočka) 2008 Ισπανία Σουηδία Αρχαιολογικά αντικείμενα 2009 Γερμανία Τσεχική 2009 Γερμανία Τσεχική 2009 Αυστρία Τσεχική 1 ξύλινο άγαλμα αγγέλου, αλληγορία του έρωτα (Česká Skalice) 1 ξύλινο γλυπτό αγγέλου (Hněvčeves) 1 ξύλινο άγαλμα του Αγίου Ιωάννη του Νέπομουκ (Přistoupim) 2009 Σλοβενία Ιταλία Βιβλίο του Gorzanis 2009 Αυστρία Τσεχική 1 εικόνα της Αγίας Άννας (Noutonice) από εκκλησία 2009 Γερμανία Ελλάδα 90 παλαιά αντικείμενα 2010 Κάτω Χώρες Τσεχική 2010 Γερμανία Τσεχική Αγάλματα αγγέλων (Hněvotín) (2) 1 ξύλινο άγαλμα του Αγίου Νικολάου (Libníč) 2010 Αυστρία Βουλγαρία Αρχαία νομίσματα 2010 Σουηδία Λετονία Πίνακες 21 Πηγή: Εθνικές εκθέσεις για την εφαρμογή της οδηγίας. Οι πίνακες αυτοί επαληθεύτηκαν από τις κεντρικές αρχές που είναι αρμόδιες για την εφαρμογή της 93/7/ΕΟΚ. Ωστόσο, ορισμένα στοιχεία επιβεβαιώθηκαν μόνο από ένα από τα δύο ενδιαφερόμενα κράτη μέλη. Οι ενέργειες που συνδέονται με μια συγκεκριμένη επιστροφή μπορεί να εμφανίζονται σε πολλούς πίνακες. EL 11 EL

12 2010 Γαλλία Ισπανία Καμβάς 2011 Τσεχική Αυστρία Ξύλινο γλυπτό του Χριστού Σωτήρα 2011 Ηνωμένο Βασίλειο Ελλάδα 6 εικόνες 2011 Εσθονία Λετονία 3 εικόνες 2011 Ηνωμένο Βασίλειο Ιταλία 2 χειρόγραφα του 14ου και 15ου αιώνα και ένα λειτουργικό του 14ου αιώνα 2011 Γερμανία Αυστρία Συλλογή χειρογράφων 2011 Γερμανία Ιταλία Χειρόγραφο 2011 Γαλλία Γερμανία 2 γλυπτά Αιτήσεις αναζήτησης αντικειμένων (άρθρο 4 παράγραφος 1 της οδηγίας 93/7/ΕΟΚ) Έτος Κράτος που υπέβαλε την αίτηση Kράτος προς το οποίο απευθύνεται η αίτηση Αποτέλεσμα Βουλγαρία Βέλγιο Μη ευρεθέντα αντικείμενα Ιταλία Βέλγιο Γερμανία (6) Ευρεθέντα αντικείμενα (2) Γερμανία Αυστρία Μη ευρεθέν αντικείμενο Ουγγαρία Ιταλία Σε εξέλιξη (πίνακας) Γαλλία Σε εξέλιξη (αρχεία) Ελλάδα Σε εξέλιξη (αρχαία νομίσματα) 2010 Τσεχική Σε εξέλιξη (άγαλμα) 2008 Λιθουανία Αυστρία Ευρεθέν αντικείμενο (η διαδικασία είναι σε εξέλιξη) Βέλγιο Ηνωμένο Βασίλειο Κάτω Χώρες Ευρεθέντα αντικείμενα (εκκλησιαστικά αντικείμενα) Ευρεθέντα αντικείμενα (αρχαία αντικείμενα) EL 12 EL

13 Γερμανία Βουλγαρία Αυστρία (7) Ορισμένα αντικείμενα βρέθηκαν, άλλα όχι (2) Αντικείμενα που βρέθηκαν και επιστράφηκαν (αρχαία νομίσματα) Αυστρία Γερμανία (3) Ευρεθέντα αντικείμενα Βέλγιο Βουλγαρία Τσεχική Γερμανία Γαλλία Ουγγαρία Αυστρία Πορτογαλία Ρουμανία Σλοβακία Φινλανδία Ελλάδα Μη ευρεθέντα αντικείμενα Βουλγαρία Πολωνία Σε εξέλιξη Πολωνία Γερμανία Μη ευρεθέντα αντικείμενα Βουλγαρία Ρουμανία Μη ευρεθέντα αντικείμενα Ιταλία (1) Ουγγαρία (3) Τσεχική (1) Ηνωμένο Βασίλειο (5) Ευρεθέντα αντικείμενα 1 ευρεθέν αντικείμενο, 2 μη ευρεθέντα αντικείμενα Μη ευρεθέν αντικείμενο Ελλάδα Όλα τα κράτη μέλη (39 υποθέσεις) Μη ευρεθέντα αντικείμενα Κοινοποιήσεις ανακάλυψης (άρθρο 4 παράγραφος 2 της οδηγίας 93/7/ΕΟΚ) Έτος Κοινοποιούν κράτος Κράτος στο οποίο απευθύνεται η κοινοποίηση Αποτέλεσμα Γερμανία (5) Γαλλία Θετικό (επιστράφηκαν δύο γλυπτά) EL 13 EL

14 Έτος Κοινοποιούν κράτος Κράτος στο οποίο απευθύνεται η κοινοποίηση Αποτέλεσμα Βουλγαρία Χωρίς συνέχεια Ιταλία Θετικό (επιστράφηκε βάζο) Ισπανία Χωρίς συνέχεια Δανία Χωρίς συνέχεια Ουγγαρία Ιταλία Χωρίς συνέχεια (βάζο από την Πούλια) 2011 Ελλάδα Ισπανία Σε διαδικασία επιστροφής (λειτουργικά αντικείμενα) Θετικό (επιστράφηκαν αντικείμενα τέχνης και παλαιά βιβλία) Ιταλία Γαλλία Θετικό (επιστράφηκε πίνακας) Εσθονία Λετονία Θετικό (επιστράφηκαν 3 εικόνες) 2010 Κάτω Χώρες Γαλλία Σε διαδικασία επιστροφής (άγαλμα) 2011 Γαλλία Χωρίς συνέχεια (αρχεία) 2010 Ηνωμένο Βασίλειο Χωρίς συνέχεια (αρχαιολογικά αντικείμενα) Σλοβενία Αυστρία Κοινοποιημένο αντικείμενο που δεν έχει ταυτοποιηθεί από την Αυστρία Γερμανία Γαλλία Πολωνία Θετικό (επιστράφηκε γλυπτό) Παροχή βοήθειας για την προστασία των αντικειμένων (10 πίνακες) Φινλανδία Γαλλία Χωρίς συνέχεια Αιτήσεις επιστροφής (άρθρο 5 της οδηγίας 93/7/ΕΟΚ) Έτος Κράτος που υπέβαλε την αίτηση Kράτος προς το οποίο απευθύνεται η αίτηση Αντικείμενο 2008 Τσεχική Αυστρία 4 ξύλινα αγάλματα αγίων και 2 λειψανοθήκες (η διαδικασία διαγράφηκε) 2008 Ιταλία Γερμανία Αρχαίο χάλκινο κράνος (το αίτημα απορρίφθηκε) EL 14 EL

15 Έτος Κράτος που υπέβαλε την αίτηση 2009 Τσεχική Kράτος προς το οποίο απευθύνεται η αίτηση Κάτω Χώρες Αντικείμενο Άγαλμα της Αγίας Άννας (σε εξέλιξη) 2009 Λιθουανία Αυστρία Άγαλμα του Αναστάντος Χριστού (σε εξέλιξη) 2010 Τσεχική 2011 Τσεχική Αυστρία Αυστρία 2 αγάλματα (σε εξέλιξη) 10 αγάλματα (επιστράφηκαν) 1 άγαλμα του Αγίου Ιωάννη του Νέπομουκ (Čímyšl) EL 15 EL